احزاب سیاسی مصر

عنوان مقاله	احزاب سیاسی مصر پیش از انقلاب و بعد از انقلاب 25 ژانویه
زبان مقاله	فارسی
اطلاعات نشر	ایران - پژوهشگاه مطالعات تقریبی
ویکی نویس	رحیم ابوالحسینی

احزاب سیاسی مصر پیش از انقلاب و بعد از انقلاب 25 ژانویه عنوان مقاله ای است به زبان فارسی که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی، در موضوع جریان شناسی جهان اسلام به نگارش در آمده است.

چکیده

پیشینه احزاب در مصر به سال 1907میلادی باز می‌گردد زمانی که حزب ملی مصر توسط مصطفی کامل، رهبر مصر تأسیس شد. وی همواره مدافع تأسیس احزاب متعدد برای آزادی وطن بود و براین اساس حزب الامه توسط «احمد لطفی السید» تأسیس گردید. پس از آن «حزب الوفد» نیز به عنوان یک جنبش مردمی‌در ابتدای کار با هدف تایید گروهی از مصری‌ها که به عنوان نمایندگان ملت مصر برای گفتگو با اشغالگران به خاطر خروج آنان انتخاب شده بودند ظهور یافت. پس از آن ده‌ها حزب دیگر از جمله حزب کمونیست مصر که توسط حسنی العرابی در سال 1922م تأسیس شد شکل گرفتند. حزب اصلاح که شیخ علی یوسف موسس آن بود و دارای نشریه ای به نام الموید شد، حزب النبلاء، حزب قانون اساسی، حزب ملی آزاد و حزب المصری و احزاب منشق شده از حزب وفد از جمله احزاب مصر در آن دوره بودند. در این نوشتار تلاش ما معرفی اجمالی احزاب سیاسی مصر از گذشته تا کنون است.

مقدمه

پس از آغاز شکل‌گیری و فعالیت احزاب متعدد در مصر، ناگهان تمامی‌فعالیت‌های حزبی در مصر پس از انقلاب ژولای 1952 تعطیل شد و مصر وارد مرحله سازمان سیاسی واحدی به نمایندگی از اتحادیه سوسیالیست گردید. این فعالیت تک حزبی ادامه داشت تا زمان اقدام انور سادات رییس جمهور سابق مصر مبنی بر آزادی تعدد احزاب و تأسیس تشکل‌های سیاسی در سال 1976. این تشکل‌ها در واقع سه گرایش چپ، میانه و راست داشتند که نمایندگی گرایش چپ را حزب تجمع سوسیالیست به ریاست خالد محی الدین، نمایندگی گرایش راست را حزب الوفد به ریاست فؤاد سراج الدین و گرایش میانه را حزب ملی دموکراتیک به ریاست انور سادات بر عهده داشتند. پس از آن قانون احزاب سیاسی به شماره 40 در سال 1977م با هدف ایجاد و شکل دهی احزاب سیاسی در مصر صادر شد. این قانون به طور رسمی، نظام سیاسی در مصر را از نظام تک حزبی به تکثر و تعدد احزاب تغییر داد. قانونی که باعث شد احزابی چون حزب سوسیالیست کار و حزب لیبرال سوسیالیست در کنار سه حزب دیگر اقدام به فعالیت سیاسی کند. در کنار این احزاب جماعت‌های سیاسی دیگری چون جماعت اخوان المسلمین و حزب کمونیست مصر نیز به طور محرمانه فعالیت می‌کردند.

احزاب مصری قبل از انقلاب 25 ژانویه

شمار احزاب رسمی مصر از سال 1981 تا سال 2010میلادی یعنی پیش از سقوط رژیم مبارک افزایش یافت و دقیقا 24 حزب توانستند از رژیم سابق مصر مجوز فعالیت دریافت کنند که این احزاب عبارتند از: 1- حزب دمکراتیک مردمی‌(حزب الشعب الدیمقراطی): نماینده موسسان این حزب انور عفیفی بود. فعالیت این حزب در سال 2007 آغاز شد و رییس کنونی آن «خالد فؤاد حافظ المحامیز» است. 2- حزب سوسیالیست عربی مصر (حزب مصر العربی الاشتراکی): این حزب در سال 1976 تأسیس شد و رییس کنونی آن وحید فخری الاقصری است. 3- حزب لیبرال سوسیالیست (حزب الأحرار الاشتراکیین): این حزب در سال 1976 تأسیس شد و رییس قانونی آن حلمی‌سالم است اما پس از انقلاب 25 ژانویه رهبران و اعضای کنگره سراسری این حزب وی را برکنار شده می‌دانند و خواستار برگزاری انتخابات برای تعیین رییس شده اند. 4- حزب تجمع ملی ترقی خواه وحدت گرا (حزب التجمع الوطنی التقدمی‌الوحدوی) در سال 1976 تأسیس شد و رییس کنونی آن دکتر «رفعت السید» است. 5- حزب ملی دموکراتیک (الحزب الوطنی الدیمقراطی): این حزب همان حزب حاکم در رژیم سابق تا زمان پیروزی انقلاب 25 ژانویه بود. در سال 1978 تأسیس شد و رهبری آن بر عهده حسنی مبارک رییس جمهور مخلوع مصر بود. 6- حزب الوفد جدید (حزب الوفد الجدید): در سال 1978 تأسیس شد و ریاست کنونی آن برعهده دکتر «السید البدوی شحاته» است. 7- حزب امت (حزب الامة): در سال 1982 تأسیس شد. رییس کنونی آن «یعیش ابورحمه» و معاون وی «دیدامونی ابوالعینین» است. 8- حزب سبز مصر (حزب الخضر المصری): در سال 1990 تأسیس شد. رییس فعلی آن «عبدالمنعم علی الاعصر» نام دارد. 9- حزب اتحادیه دموکرات (حزب الاتحاد الدیمقراطی): در سال 1990 تأسیس شد. رییس کنونی آن «ابراهیم ترک» است. 10- حزب دمکرات عربی ناصری (الحزب العربی الدیمقراطی الناصری): این حزب در سال 1992 تأسیس شد. رییس فعلی آن «ضیاء الدین داوود» نام دارد. 11- حزب همبستگی اجتماعی (حزب التکافل الاجتماعی): در سال 1995 تأسیس شد و ریاست آن در حال حاضر بر عهده دکتر «اسامه شلتوت» است. 12- حزب ملی وفاق (حزب الوفاق القومی): در سال 2000 تأسیس شد و دکتر «رفعت العجرودی» ریاست آن را در حال حاضر بر عهده دارد. 13- حزب مصر 2000 (حزب مصر 2000): در سال 2001 تأسیس شد و ریاست آن بر عهده دکتر «فوزی غزال» است. 14- حزب نسل دموکرات (حزب الجیل الدیمقراطی): در سال 2002 تأسیس شد و «ناجی شهابی» در حال حاضر ریاست آن را بر عهده دارد. 15- حزب مشروطه آزاد اجتماعی (الحزب الدستوری الاجتماعی الحر): «ممدوح القنتاوی» رییس آن است و در سال 2004 تأسیس شده است. 16- حزب الغد: در سال 2004 تأسیس شد و سپس به دو قسمت تقسیم شد رهبری یک قسم آن را دکتر «ایمن نور» بر عهده گرفت و رهبری قسم دوم را مهندس «موسی مصطفی موسی» بر عهده داشت. 17- حزب جوانان مصر (حزب شباب مصر): در سال 2005 تأسیس شد و ریاست کنونی آن بر عهده «احمد عبدالهادی» است. 18- حزب صلح دموکراتیک (حزب السلام الدیمقراطی): در سال 2005 تأسیس شد. و ریاست آن در حال حاضر بر عهده «احمد بیومی الفضالی» است. 19- حزب محافظه کار (حزب المحافظین): در سال 2006 به ثبت رسید و رییس کنونی آن «حسام عبدالرحمن» است. 20- حزب آزاد جمهوریخواه (الحزب الجمهوری الحر): در سال 2006 تأسیس شد و ریاست آن بر عهده «حسام عبدالرحمن» است. 21- حزب جبهه دمکراتیک (حزب الجبهة الدیموقراطیة): در سال 2007 تأسیس شد و ریاست آن بر عهده «اسامه الغزالی» حرب است. 22- حزب میانه مصر (حزب الوسط المصری): اولین حزب پس از پیروزی انقلاب 25 ژانویه 2011 مصر است. ریاست آن بر عهده «ابوالعلا ماضی» است که وی از اعضای سابق اخوان المسلمین بود و از این جماعت جدا شده است. همچنین برخی احزاب قانونی که فعالیت آن‌ها به سبب درگیری برسر تصاحب پست ریاست معلق مانده به قرار ذیل است: 23- حزب کار ناصری (حزب العمل المصری): در سال 1978 تأسیس شد وکیل هیات موسس آن «ابراهیم شکری» است. 24- حزب مصر جوان (حزب مصر الفتاة): در سال 1990 تأسیس شد. وکیل هیات موسس آن «احمد حسنین» است و رییس موقت آن نیز «الوصیف عید الوصیف» نام دارد. 25- حزب عدالت اجتماعی (حزب العدالة الاجتماعیة): در سال 1993 تأسیس شد و وکیل هیات موسس آن «محمد عبدالعال» می‌باشد و ریاست موقت این حزب نیز بر عهده «کمال حسین» است.

احزاب مصری تأسیس شده پس از قیام 25 ژانویه

پس از پیروزی انقلاب 25 ژانویه مصر، نقشه احزاب مصر تغییر یافت و شماری از حزب‌های جدید در کنار جریان‌ها و احزاب دیگری که هنوز مجوز از کمیته احزاب دریافت نکرده بودند ظهور یافتند. حزب‌های جدیدی که تلاش می‌کردند در افکار سیاسی عمومی مصر برای خود جایگاهی داشته باشند. که عبارتند از: 1- حزب الکنانه مصر (حزب مصر الکنانة): وکالت مؤسسه و همچنین رییسی که همه اعضا بر ریاستش متفق القولند آقای «اشرف بارومه» نام دارد. این حزب بلافاصله اقدام به ایجاد یک نشریه الکترونیکی بر روی شبکه جهانی اینترنت کرد به نام الکنانه (نام قدیم مصر). 2- حزب آزادی و عدالت (حزب الحریة والعدالة): موجودیت این حزب توسط «محمد بدیع» رهبر جماعت اخوان المسلمین در 11 فوریه سال 2011 اعلام کرد. وکیل هیات موسس این حزب دکتر «محمد سعد الکتانی» رییس وقت فراکسیون اخوان المسلمین در مجلس مصر در سال 2005 است. 3- حزب افتخار (حزب المجد): در 13 مارس 2011 تعدادی از فرهیختگان و جوانان مصری تأسیس حزبی را اعلام کردند که شامل همه اقشار جامعه مصر بر اساس مبانی دموکراسی است. 4- حزب آزاد مصر (حزب مصر الحرة): در 23 فوریه سال 2011 «عبدالله الاشعل» معاون سابق وزیر خارجه مصر موجودیت این حزب سیاسی را اعلام کرد. 5- حزب مردم مصر (حزب أبناء مصر): این حزب توسط تعدادی از جوانان انقلابی تأسیس شد. 6- حزب نظر (حزب الرأی): این حزب توسط گروهی از جوانان انقلابی مصر تأسیس شد و ریاست آن بر عهده استاد «اکرم علی ابونصر البیبلاوی» است. 7- حزب انقلابیون آزادیخواه (حزب ثوار التحریر): وکیل هیات موسس این حزب «احمد علی فاضل» است. 8- حزب کرامت (حزب الکرامة): ریاست آن بر عهده «حمدین صباحی» است. 9- حزب اصلاحات و توسعه (حزب الاصلاح والتنمیة): ریاست آن بر عهده «محمد انور عصمت السادات» است. 10- حزب لیبرال (الحزب اللیبرالی): این حزب فعالیت خود را به ریاست دکتر «عماد سعدالله» آغاز کرد. 11- حزب نهضت (حزب النهضة): وکیل هیات موسس این حزب بر عهده حقوقدان اسلامی‌آقای «ممدوح اسماعیل» است. 12- حزب تغییر(حزب التغییر): وکیل هیات موسس آن «احمد المختار» است. 13- حزب نهضت جوانان مصر (حزب نهضة شباب مصر): وکیل هیات موسس این حزب «محمود صالح» است. 14- حزب اتحاد مصر (حزب الاتحاد المصری): موسس آن یک حقوقدان و فعال قبطی به نام «نجیب جبرائیل» است. 15- حزب جوانان انقلاب (حزب شباب الثورة): موسس این حزب «مایکل منیر» رییس سازمان قبطی‌های آمریکا است. 16- حزب رودخانه‌های جدید (حزب النهر الجدید): موسس آن یک روزنامه نگار قبطی به نام «ارمانیوس المنیاوی» است. در حالی که فعالیت جوانان انقلابی برای سقوط رژیم مبارک و پس از آن تحقق سایر مطالبات انقلابیون ادامه داشت گروهی از همین جوانان و رهبران انقلابی اقدام به تأسیس حزب سیاسی ویژه‌ای کردند که در آن حتی گروهی از باقی مانده‌های احزاب معارض سنتی که جوانان انقلابی به آنان به چشم شرکای نظام سابق نگاه می‌کردند هم حضور داشتند. این حزب «جبهه آزادی و توسعه و دفاع از دستاوردهای انقلاب» نام داشت. بیانیه تأسیسی این حزب توسط 30 هزار نفر از جوانان مشارکت کننده در انقلاب مصر امضا شد. این حزب نخستین حزبی بود که تأسیس آن از سوی جوانان متحصن در میدان التحریر قاهره اعلام شد. همچنین حزب دیگری به نام «جبهه آزادیخواهی» که شامل تعدادی از اعضای جوانان انقلابی بود اقداماتی را برای تأسیس حزب سیاسی جدیدی به نام «جوانان آزادیخواه» صورت دادند و درنهایت وائل الابراشی روزنامه نگار مصری موجودیت این حزب جدید را اعلام کرد. برخی دیگر از جوانان انقلابی مصر حزب دیگری را تحت نام «حزب 25 ژانویه» تأسیس کردند. همچنین تعداد دیگری از همین جوانان انقلابی با هدف جلوگیری از هرگونه شکاف در بین جوانان و سایر گروه‌های مشارکت کننده در انقلاب 25 ژانویه حزب جدیدی را با نام «ائتلاف» تأسیس کردند. در گام مهم دیگری، ممنوعیت فعالیت حزب کمونیست مصر که از سال 1924 فعالیت آن ممنوع شده بود، لغو گردید و این حزب به طور علنی در صحنه سیاسی مصر با صدور بیانیه‌ای مبنی بر برگزاری اجلاس گسترده‌ای، فعالیت خود را آغاز کرد. ضمن آنکه با تأسیس حزب جدیدی با نام حزب دموکراتیک اجتماعی مصر که در آن جریان‌های چپ دمکرات و لیبرال پایبند به عدالت اجتماعی مشارک داشتند، موافقت شد. همچنین تعدادی از فعالان حوزه کارگری و چپ گراها تأسیس اولین حزب از نوع طبقه کارگر مصر را در نشستی با حضور رهبران انجمن‌های کارگری و اشتغال در استان‌های مختلف را اعلام داشتند. از سوی دیگر اقداماتی نیز برای تأسیس حزب ملی مصر انجام گرفته که رهبری این تلاش‌ها را مشاور اسبق رییس ستاد مشترک نیروهای مسلح مصر سرتیپ محمد علی بلال که خود را کاندیدای انتخابات آینده ریاست جمهوری نیز کرده است، بر عهده دارد.