شیعیان در مصر

وضعیت شیعیان مصر عنوان مقاله‌ای است به زبان فارسی که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی در موضوع جریان شناسی جهان اسلام به نگارش در آمده است.

چکیده

پس از کودتای ارتش علیه مُرسی یکی از مواردی که باید روشن شود مساله شیعیان و تعامل با آنان است. این در حالی است که شهادت فجیع و دردآور حسن شحاته رهبر شیعی مصر و سه تن از همراهان وی پرسش‌هایی را به ذهن متبادر می‌سازد: چه جریان‌ها و گروه‌هایی از گسترش تشیع در مصر وحشت دارند؟ عاملان چنین جنایت‌هایی چه کسانی هستند؟ انگیزه آنان در مقابله با تشیع چیست؟ چه کسانی از این اقدامات سود می‌برند؟ و سوالاتی از این دست که لازم می گرداند تا دولت آینده نگاه خود را به شیعیان واضح و روشن بیان نماید.

وضعیت شیعیان مصر قبل از انقلاب مصر

در نظام مبارک شیعیان تحت فشار شدید نظام حاکم و نیروهای امنیتی قرار داشتند. دولت مصر ادعای مدارای مذهبی داشت اما شیعیان را تحت فشار شدید قرار می‌داد. شیعیان مصری باید در طول زندگی احتیاط می‌کردند و هیچگاه به عضو احزاب سیاسی در نمی‌آمدند یا عقایدشان را مطرح نمی‌کردند. مبارک، شیعیان را کافر، خیانتکار و مزدور ایران و حزب الله می دانست و معتقد بود که شیعیان پیرو ایران و نه کشورهای خود هستند و به همین دلیل نسبت به آنان همواره تبعیضاتی قائل می شد. در زمان مبارک، شیعیان در مصر از انجام مراسم‌های خود منع شده و مدام به اتهامات واهی از جمله تلاش برای بر هم زدن امنیت ملی، همکاری با گروه‌های فلسطینی و تلاشبرای تشکیل سازمان‌ها و تشکلات شیعی در مصر بازداشت و زندانی می‌شدند. قبل از انقلاب مصر مشکل بین دولت و شیعیان این کشور عمدتاً سیاسی بود اما بعضاً رنگ و بوی دینی هم به خود می‌گرفت. به گونه‌ای که مبارک با همکاری نظام سعودی برای مقابله با موج تشیع زمینه را برای انتشار گسترده سلفیه همواره نمود. در این دوره برپایی هرگونه مجلس عزای حسینی در مصر و توزیع و چاپ کتاب‌های شیعی در مصر ممنوع بود. نظام حاکم هیچ‌گاه آمار دقیقی از شمار شیعیان ارائه نمی‌داد. اما بر اساس گزارش آزادی‌های دینی که وزارت امور خارجه آمریکا در سال 2006 منتشر کرد، شیعیان یک درصد از 74 میلیون نفر جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. محمد الدرینی رئیس مجلس اعلی اهل بیت می‌گوید که تعداد شیعیان مصر بالغ بر دو میلیون نفر هستند. وی می‌گوید: «در حکومت مبارک و در بازجویی ها به این نتیجه رسیدم که دستگاه امنیتی مبارک معتقد است شمار شیعیان مصر، میلیونی است ولی در گروه های صوفی خود را پنهان کرده‌اند». اکثر شیعیان مصر را شخصیت‌های علمی و فرهنگی تشکیل می‌دهند که بویژه پس از پیروزی حزب الله لبنان در جنگ 33 روزه بر ارتش رژیم صهیونیستی روز به روز بر آمار آنان در مصر افزوده شده است اما بسیاری از آنها با توجه به جو پلیسی حاکم ترجیح دادند که تقیه کرده و آیین خود را بروز ندهند.

وضعیت شیعیان مصر پس از انقلاب مصر

پس از انقلاب مردم مصر علیه حکومت خودکامه مبارک، شیعیان به مانند بسیاری از گروه‌های سرکوب شده دیگر، حضور پررنگی در عرصه سیاسی و اجتماعی پیدا کردند. حضور پیش از بیش شیعیان در عرصه‌های مختلف مصر نتیجه طبیعی انقلاب 25 ژانویه مردم مصر است. این تنها به شیعیان محدود نمی‌شد و همه جریان‌ها و طیف‌های ملت مصر نقش سیاسی خود را پس از انقلاب دنبال کردند. سرنگونی استبداد و حاکم‌شدن آزادی نسبی باعث شد که جنبش «اتحادیه جوانان ماسپیرو» از سوی قبطی‌های مصر یا جنبش‌هایی مانند «جنبش النوبة» و جنبش «فرزندان سیناء»، حزب «نور» سلفی‌ها و یا حزب «الحریة و العدالة» اخوان المسلمین و ده‌ها حزب و انجمن دیگر تاسیس شود. سقوط حسنی مبارک باعث نمودار شدن عقاید شیعیان در این کشور شد و شیعیان رفته رفته توانستند با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و عباداتی را که تاکنون به صورت مخفیانه انجام می‌دادند، به صورت عمومی در کنار یکدیگر انجام دهند. امروزه پس از سرنگونی رژیم مبارک، شیعیان جمعه‌ها در مقام امام حسین (ع) در قاهره برای آشنا شدن با یکدیگر گرد هم می‌آیند و آزادانه اعتقادات خود را بیان می‌کنند. حتی شیعیان با حضور شیخ علی کورانی روحانی برجسته شیعی اولین حسینیه این کشور را رسماَ افتتاح کردند. با این حال هرچند که استبداد مبارک از بین رفت اما گویی استبداد دیگری از نوع دینی در مصر ظهور کرد. شیعیان که خواستند آزادانه اعتقادات خود را داشته باشند و اعمال خود را انجام دهند با هجمه سنگین گروه‌های افراطی روبه رو شدند. اگر قبل از انقلاب مصر، مشکل عمده بین دولت و شیعیان این کشور، سیاسی بود ولی پس از انقلاب، این موضوع به مسئله‌ای دینی تبدیل شده است و سلفی‌های تندرو سعی می‌کنند تا پیروان تشیع را از صحنه اجتماعی دور نگه دارند. در همین راستا هرچند که اکثر گروه‌های مصری پس از انقلاب با تأسیس انجمن و حزب خود را سازماندهی کرده‌اند اما جریان شیعی مصر تاکنون به دلیل مخالفت گروه‌های افراطی موفق به دریافت مجوز فعالیت نشده است. در دوران پس از انقلاب علی‌رغم گسترش عمومی آزادی‌ها اما شیعیان همچنان از سوی گروه‌های تندروی سلفی در فشار و تنگنا قرار دارند. یکی از شیعیان می‌گوید: «وقتی مردم متوجه می‌شوند که شیعه شده‌ایم، ما را تحریم می‌کنند و در مناطق روستایی، از شیعیان نه چیزی می‌خرند و نه چیزی به آنها می فروشند». طی دو سال گذشته، چندین نفر از شیعیان مصری از سوی دادگاه‌های این کشور تحت پیگرد قضایی قرار گرفته‌انددر ماه جولای گذشته، دادگاهی در کفر الزیات معلمی را به اتهام آلوده کردن مسجد به سه سال زندان محکوم کرد. علت صدور این حکم، نماز خواندن این فرد به شیوه شیعیان در داخل یکی از مساجد اعلام شد. .در ماه ژانویه گذشته، دادگاهی اداری در قنا واقع در جنوب مصر، یک معلم را به اتهام تبلیغ تشیع شش ماه از کار تعلیق کرد. یکی از همین معلم‌ها که اکنون آزاد شده است می‌گوید: «پس از گذراندن دوران محکومیت، وقتی از زندان آزاد شدم، مردم روستایی که در آن زندگی می‌کنم، مرا از روستا اخراج کردند. بسیاری از شیعیان مصری از ترس برخوردهای تبعیض آمیز ترجیح می‌دهند خود را صوفی معرفی کنند». تحلیل‌گران سیاسی بر این عقیده‌اند شیعیان مصر که از انقلابیون این کشور به حساب می‌آیند و در براندازی حکومت دیکتاتوری مبارک نقش فعال و چشمگیری داشتند، تاکنون نتوانسته‌اند از ثمرات انقلاب خود بهره‌ای ببرند. اما عده‌ای چون سلفی‌ها که اساساً هیچ‌گونه نقشی در انقلاب نداشتند و خروج علیه ولی امر و حاکم را رد می‌کردند، انقلاب را به نفع خود مصادره کرده و به تکفیر انقلابیون واقعی می‌پردازند.