غیبت کبری

غیبت کبرا به معنای آغاز زندگانی طولانی و مخفیانه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است و تا زمانی که حضرت به اذن الهی ظهور نکند، ادامه خواهد داشت. غیبت کبرا بی‌درنگ بعد از غیبت صغرا و بعد از فوت آخرین نایب حضرت آغاز شده است. بنابراین، میان غیبت صغرا و کبرا فاصله ای وجود نداشته است و تنها فرق بین دو غیبت در این است که در دوره غیبت کبرا امام نایب خاص و مشخصی را که در میان مردم به نام و شخص شناخته شود، معرفی نکرده است و مردم می بایستی مسایل دینی و احکام اسلامی را از نایبان عام امام فرا گیرند. به اعتقاد شیعیان، غیبت کبرا مانع فیض رسانی امام نسبت به جهان خاصه انسان ها نمی‌شود. روایتی از پیامبر (ص) نقل شده است که در این روایت جابر انصاری از پیامبر صلوات لله علیه می‌پرسد که آیا شیعیان در زمان غیبت قائم از وجود مبارک او بهره مند می‌شوند؟ حضرت پاسخ داد آری سوگند به خدایی که مرا به نبوت برانگیخت، آنان در غیبت او از نورش روشنایی می‌گیرند و از ولایت او، بهره مند می‌شوند؛ همانند بهره مندی مردم از خورشید؛ اگرچه ابرها چهره آن را بپوشاند.<> علامه مجلسی محمد باقر، بحار الأنوار، تهران، انتشارات اسلامیه، ج‏52، ص، 93</ref>

زمان شروع غیبت کبرا

شروع غیبت کبرا به سال 329 هجری قمری بر می‌گردد. تا پیش از آن و در عصر غیبت صغرا، شیعیان حضرت می‌توانستند مسایل خود را از چهار نایب خاص امام که واسطه میان حضرت و شیعیان بودند بپرسند، ولی در سال 329 هجری قمری و با فوت علی بن محمد سمری،آخرین نماینده خاص امام؛ غیبت کبرا آغاز می شود. وی شش روز قبل از آن که از دنیا برود، توسط امام از مرگ خود خبر دار شده بود. حضرت به او امر کرد که دیگر نایبی برای خود انتخاب نکند، زیرا که دوره غیبت کبری آغاز شده و زمان پایان آن را خدا می‌داند. در این مدت همه جای زمین را فساد و ظلم و جور فرا می‌گیرد تا که حضرت ظهور کند و همه جا را از عدل و داد پر کند.

ویژگی‌های عصر غیبت کبری

بعضی از خصوصیت های دوران غیبت کبرا که آن را از دوره کوتاه غیبت صغری متمایز می کند عبارت است از:

طولانی بودن دوره غیبت کبرا بر خلاف غیبت صغرا زمان طولانی ای را در بر خواهد گرفت و جز خداوند هیچ کسی از خاتمه آن اطلاعی ندارد.

نیابت عامه در دوره غیبت صغری راه ارتباطی مردم با حضرت از طریق نایبان خاص امکان پذیر بود، اما پس از درگذشت علی بن محمد سمری چهارمین نایب خاص امام در سال ۳۲۹ق، نماینده دیگری منصوب نشد و تمام ارتباطات مستقیم امام دوازدهم شیعیان با مردم و هم چنین دوران وکالت از امام مهدی پایان یافت. بنا بر این، چون در زمان غیبت کبرا هیچ گونه دسترسی مستقیم به حضرت وجود نداشت مردم می بایستی برای تعلیم احکام دینی به مجتهدان جامع الشرایطی که در جایگاه نایبان عام امام قرار دارند و شرایط آن ها در روایات ذکر شده است، مراجعه کنند. نیابت عامه به معنای جانشینی و نایب بودن عموم فقیهان به جای امام معصوم پس از دوران نیابت خاصه است. این واژه بر این مطلب دلالت دارد که هر کسی که دارای شرایط نیابت (مثل فقاهت و عدالت و ...) باشد، جانشین امام معصوم محسوب شده و دارای اختیارات و وظایف مشخصی خواهد بود. در احادیث شیعه، کسانی که منصب نیابت را بر عهده می‌ گیرند با عناوینی مثل راویان حدیث، کسانی که حلال و حرام را می‌شناسند، فقیهان و علما معرفی شده‌اند.بر اساس این احادیث، در دوران غیبت، فقیهان و عالمان شیعه جانشینی امامان را بر عهده دارند

دوام فیض شیعیان معتقدند اگر چه در دوره غیبت کبرا جامعه از حضور مستقیم و هدایت ظاهری امام بهره ای ندارد، اما چون زمین بدون وجود حجت حتی یک روز هم دوام نمی آورد، از این رو فیض غیبی حضرت بر سر جامعه انسانی گسترده است و امام به‌وسیله باطن نورانی‌اش در قلوب شایسته مردم اثر گذاشته و دل های شان را به سوى مرتبه کمال جذب مى‌کند. از امام سجاد (ع) نقل شده است ما کسانى هستیم که خدا به واسطه ما آسمان را بر فراز زمین نگاه داشته و اهل زمین را از هلاکت نجات داده است. به واسطه ما باران مى بارد و رحمت خدا گسترده مى‌شود و زمین برکاتش را عرضه می‌کند و اگر نبود در هر عصر و زمانى امامى از ما اهل بیت در روى زمین، زمین اهلش را فرو مى‌برد و هلاک مى‌کرد. از هنگام خلقت آدم تا قیامت، زمین از خدا خالى نبوده و نخواهد بود؛ خواه حجّتش در میان مردم آشکار و معروف باشد یا غایب و پنهان. بدون وجود حجت، خدا عبادت نمى‌گردید.

ثواب انتظار

از پیامبر صلوات الله علیه نقل شده است که انتظار فرج افضل عبادات است. أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ و نیز ثواب بسیاری بر آن مترتب است.

آسیب شناسی دوره انتظار

در احادیث بسیاری بیان شده است که چون دوره غیبت کبرا به درازا می کشد، بنا براین، برخی از معتقدان به امامت امام زمان عجل الله فرجه الشریف دچار شک و تردید می‌شوند و این آزمایش بزرگی برای شیعیان خواهد بود. شیخ صدوق به روایتی از امام صادق (ع) استناد می‌کند که غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف آزمایشی برای شیعیان است و این سخنان را خواهند گفت که حضرت از دنیا رفته است و یا این که معلوم نیست در کجا بسر می‌برد و حال آن که چشمان مومنین در انتظار آمدنش اشک‌بار است. برخی از نویسندگان نوشته اند واضح است که این امور برای امتحان بندگان پیش‌ بینی شده است و اگر به دلایل قطعی طولانی بودن عمر امام برای ما ثابت نشده بود، شک و تردید در بقای آن حضرت به علت‌هایی مانند گرایش به مادی‌گری بی مورد نبود.

چگونگی اداره جامعه اسلامی در عصر غیبت

برخی از مفسران بزرگ نقل کرده اند که جامعه دینی و شیعی حتی در زمان غیبت کبرا نیز توسط امام زمان اداره خواهد شد و حضرت به وظایفی که از ناحیه امامت بر دوشش خواهد بود عمل خواهد کرد. البته وظایف امام صرفا به بیان آموزه های دینی و هدایت ظاهری جامعه محدود نمی‌شود، بلکه وظیفه دیگر امام، ولایت و رهبری باطنی و معنوی است که به وسیله آن زندگی معنوی مردم تنظیم می‌شود. بنا بر این، امام زمان گرچه از چشم مردم پنهان است، ولی از راه باطن بر جان و روح مردم اِشراف دارد و هدایت‌ گری می‌کند.