اصول کافی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

|کلینی • محمد بن یعقوب

|درایتی • محمدحسین (اهتمام)

|۳۲۹ ق

'''الکافی''' یکی از مهم‌ترین کتاب‌های حدیثی و نخستین کتاب از [[کتب اربعه شیعه]] است که توسط [[ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی]] (م 329 ق) نوشته شده است. [[کلینی]] که از برجسته‌ترین [[محدثان]] [[جهان اسلام]] اعم از [[شیعه]] و [[سنی]] به شمار می‌رود و لقب [[ثقه الاسلام]] گرفته است؛ برای تدوین و تالیف این کتاب ارزشمند و معتبر به شهرها و روستاهای مختلف مناطق جهان اسلام مثل [[خراسان]]، [[ایران]]، [[شام]]، [[عراق]] و [[عربستان]] مسافرت کرده و با دست یابی به کتابهای تالیف شده توسط شاگردان [[اهل بیت (ع)]] ـ که به اصول اربع مایه شهرت داشتند ـ به فراگیری حدیث و معارف اهل بیت (ع) پرداخت.

این کتاب در واقع نخستین کتابی است که به صورت جامع در همه زمینه‌های اعتقادی، فقهی، اخلاقی، تفسیرو تاریخ، روایات معتبر را جمع کرده است. به طوری که تعداد روایات آن برابر و بلکه بیش از همه روایات صحاح سته است.

کلینی این کتاب را در پاسخ به درخواست برخی از شیعیان تدوین کرد که به علت تعدد و اختلاف روایتها نمی‌توانستند مسایل و حقایق اسلامی را به طور دقیق و حقیقی تشیخص دهند. بنابر این این کتاب را با هدف گردآوری همه فنون دانش‌های دین تالیف کرد تا عمل به دستورات اهل بیت(ع) بر اساس آن برای شیعیان آسان گردد. و به دلیل همین جامعیت، نام آن را کافی نهاد؛ یعنی کفایت کننده از کتب دیگر.

کتاب العقل والجهل که تنها یک باب دارد، مشتمل بر 36 روایت است. توصیه‌هاى [[امام کاظم ‌علیه‌السلام]] به [[هشام]]، در این کتاب آمده است.

 

کتاب فضل العلم داراى ابواب پرشمارى است که مباحث برخى از آن‌ها عبارت‌اند از: «وجوب دانش پژوهى»، «آنان که از راه دانش نان مى خورند»، «صفت علم»، «فضیلتِ دانش و دانشوران»، «نگارش و فضیلت آن»، «صفت عالم»، «[[تقلید]]»، «حق عالم»، «بدعت و رأى و قیاس» «نهى از سخن بدون دانش»، «وجود همه نیازمندى‌هاى مردم در [[قرآن]] و [[سنت]].

کتاب التوحید نیز به موضوعاتى چون: «حدوث عالم و پدید آورنده آن»، «پایین‌ترین درجات شناخت خدا»، «نهى از سخن گفتن در کیفیت او»، «باطل کردن نظریه دیدن خدا»، «صفات ذات خدا»، «اراده و دیگر صفات فعل خدا»، «معانى اسماء الهى»، «مشیت و اراده»، «سعادت و شقاوت»، «جبر و قدر و امر بین الامرین» پرداخته شده است.

کتاب الحجة که پس از [[ایمان]] و [[کفر]]، گسترده‌ترین بخش کتاب اصول کافى است، روایات زیادى در بیش از یکصد و سى باب، نقل شده که به سرفصل‌های آن به صورت کلى اشاره مى شود:

#شناخت امام و لزوم اطاعت از او

#صفات ائمه (والیان امر، خازنان علم، نور الهى، ارکان زمین و..)

#کتاب الایمان والکفر، گسترده‌ترین بخش اصول کافى و مشتمل بر بیش از دویست باب است. مباحث اصلى این کتاب عبارت‌اند از: «خلقت مؤمن و کافر»، «معنى اسلام و ایمان»، «صفات مؤمن و حقایق ایمان»، «اصول و فروع کفر»، «گناهان و آثار، درجات و انواع آن‌ها» و «انواع کفر.

#کتاب الدعاء در دو بخش تنظیم شده است: قسم اول در بیان فضیلت دعا و آداب آن است. در این بخش، ابتدا به «آثار دعا»، «تغییر قضاى الهى به وسیله دعا»، «شفاى همه دردها» و استجابت آن پرداخته شده، سپس آداب دعا همانند: «تقدم در دعا»، «رو به قبله نشستن و یاد خدا در هنگام دعا»، «دعاى پنهان»، «اوقات مناسب دعا» و «اجتماع افراد در دعا» تبیین شده است. در بخش دوم، متن برخى ادعیه و اذکار کوتاه که به صورت مطلق یا ویژه برخى از حالات است، گردآورى شده است. نظیر: دعا هنگام بیدار شدن و خروج از منزل، به دنبال نمازها، هنگام بیمارى‌ها، و یا هنگام قرائت قرآن.

#در آخرین عنوان از بخش «اصول» کافى، (کتاب العشرة)، لزوم معاشرت، معاشرت نیک، معاشران خوب و بد و نیز برخى از آداب و وظایف معاشرت و روابط اجتماعى نظیر: سلام گفتن به یکدیگر، احترام بزرگسالان، احترام کریمان، رعایت امانت در جلسات، حق همسایه، حق همسر، نامه نگارى و... بررسى شده است.

#کتاب الطهارة

#کتاب الحیض

#کتاب الجنائز

#کتاب الصلاة

#کتاب الزکاة و[[الصدقه]]

#کتاب [[الصیام]]

#کتاب [[الحج]]

#کتاب [[الجهاد]]

#کتاب المعیشة

#کتاب النکاح

#کتاب العقیقه

#کتاب الطلاق

#کتاب العتق والتدبیر والمکاتبه

#کتاب الصید

#کتاب الذبائح

#کتاب الاطعمه

#کتاب الاشربة

#کتاب الزى والتجمل والمروة

#کتاب الدواجن

#کتاب الوصایا

#کتاب المواریث

#کتاب الحدود

#کتاب الدیات

#کتاب الشهادات

#کتاب القضا والاحکام

#کتاب الایمان والنذور والکفارات.

یادآورى مى شود، در فروع کافى برخى از عنوان‌ها که معمولاً در کتب فقهى به صورت مستقل آورده مى شوند به مناسبت، ضمن عنوان‌هاى یاد شده آمده‌اند. مثلاً اجاره، بیع، رهن، عاریه، ودیعه، و امثال آن، در عنوان المعیشة، [[امر به معروف]]، در عنوان الجهاد و نیز [[زیارت نامه]]<nowiki/>‌ها در عنوان الحج آمده است.

در سومین بخش از کتاب الکافى که به نام «روضه» شهرت دارد، روایات مربوط به موضوعات مختلف و متنوع، بدون هیچ‌ ترتیب و نظم خاصى گردآورى شده است. براى نمونه، به برخى از موضوعات آن اشاره مى شود:

#تأویل و تفسیر برخى آیات [[قرآن مجید]]

#توصیه‌ها و اندرزهاى [[ائمه اطهار علیهم السلام]]

#رؤیا و انواع آن

#دردها و درمان‌ها

#کیفیت آفرینش جهان هستى و برخى از پدیده‌هاى آن

#تاریخ بعضى از پیامبران بزرگ

#فضیلت شیعه و وظایف آن

#برخى مسائل تاریخ صدر اسلام و زمان [[خلافت]] [[امیرمؤمنان]]

#[[مهدى ‌علیه‌السلام]] و صفات او و نیز اصحاب و ویژگى‌هاى زمان حضور او

#تاریخ زندگى برخى [[اصحاب]] و اشخاص، نظیر [[ابوذر]]، ثمامة بن أثال، [[زید بن على]]، [[سلمان]]، [[جعفر بن ابى طالب]].

درباره استناد تمام مجلدات کافی به کلینی هیچ یک از محققان تردیدی روا نداشته‌اند. در این میان تنها ملا خلیل قزوینی معتقد است که روضه از تألیفات [[ابن ادریس حلی]] است که اشتباهاً به کلینی منتسب شده است. این دیدگاه از نگاه حدیث شناسان مورد نقد قرار گرفته و دلایلی بر رد آن به شرح ذیل ارائه شده است:

#راویاتی که در آغاز سند کافی و از جمله روضه از آنان نام برده شده و کلینی مستقیما از آنان نقل می‌کند جزء طبقه هشتم یا نهم روایت اند و کلینی خود از طبقه نهم است. در حالی که ابن ادریس جزء طبقه پانزدهم است. چگونه ممکن است ابن ادریس که خود در طبقه پانزدهم است بدون واسطه از اشخاصی روایت کند که در طبقه هشتم، یا نهم اند.

#

#اساتید روایات روضه با اساتید روایات در اصول و فروع کافی یکسان است، که این امر نشان از یکی بودن مولف آنهاست.

#

#[[نجاشی]] و [[شیخ طوسی]] که سال‌ها پیش از ابن ادریس بوده‌اند، روضه را جزئی از کافی و تألیف کلینی دانسته است. اگر ادعای تالیف روضه از سوی ابن ادریس (م 598) صحیح باشد، چگونه ممکن است نجاشی و شیخ سال‌ها پیش از وجود و انتساب این کتاب مطلع باشند.

#کلام خود کلینی در خطبه کتاب [[طهارت]] است که می‌گوید: این کتاب، برای همه فنون علم دین کافی است.

#

#نام کتاب برگرفته از کلامی است که به [[امام زمان(عج)]] نسبت داده شده که فرمود: این کتاب، برای [[شیعیان]] ما کافی است. این جمله زمانی صادر گشته که کافی بر امام(ع) عرضه شده و ایشان آن را تحسین کرده است (البته چنین حدیثی وجود ندارد و صرفاً یک ادعا است).

*نویسنده این کتاب، دوران [[نواب اربعه]] و بخشى از زمان [[امام حسن عسکری ‌علیه‌السلام]] را درک کرده است.

*نویسنده این کتاب، به جهت نزدیکى زمانى با نویسندگان اصول، توانسته روایاتى را با واسطه‌هاى کمتر نقل کند؛ از همین رو بخشى از روایات کافى با سه واسطه نقل شده است.

*داراى عناوینى کوتاه و گویا است که محتواى روایات باب را نشان مى دهد.

*روایات بدون دخل و تصرف نقل شده و توضیحات مصنف با روایت‌ها مشتبه نمى شود.

*مصنف سعى مى کند حدیث درست‌تر و روشن‌تر را، در اول باب قرار داده و سپس احادیث مبهم و مجمل را ذکر کند.

*یکی از امتیازات کافی این است که کلینی سلسله سند را تا به امام، در هر حدیث نقل می‌کند، و آن جا که صدر سند را حذف کرده است، جایی است که از کتاب دیگر نقل کرده و سلسله سند را به آن کتاب حواله می‌دهد. تمام سند حدیث در آن ذکر شده و از این جهت با تهذیب و استبصار و [[من لایحضره الفقیه]] متفاوت است.

*روایاتى را نقل مى کند که با عنوان باب سازگار است و از نقل احادیث معارض خوددارى کرده است.

*روایات را در غیر ابواب خود قرار نداده است.

*

*از تنظیم و تبویب دقیق و منطقى برخوردار است؛ از عقل و جهل و سپس علم و آن گاه [[توحید]] شروع مى کند؛ در واقع برخى از مباحث معرفت شناسى را در مرحله نخست قرار داده و سپس به مباحث توحید و [[امامت]] مى رسد، آنگاه روایات اخلاقى را نقل کرده تا به فروع و احکام مى رسد و در پایان جُنگى متنوع از احادیث را جمع نموده است.

*جامعیت کافى نسبت به مباحث عقیدتى، اخلاقى و فقهى از دیگر امتیازهاى آن است.

*

 

[[رده: کتاب ها]]

[[رده: کتاب های شیعه]]

[[رده: کتاب های حدیثی]]