۸٬۱۵۰
ویرایش
Mohsenmadani (بحث | مشارکتها) |
Mohsenmadani (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۴: | خط ۴: | ||
پیروان دین اسلام از دیدگاه فقهی و کلامی این دین را به [[مذاهب]] گوناگونی تقسیم کردهاند که برخی از این مذاهب خود به فرقههای مختلف و گاه هر فرقه به انشعاباتی چند تقسیم میشود. در بررسی بسیاری از فرقهها در [[جهان اسلام]] آنچه شرط انصاف است رعایت نمیشود گاه نظر غیر قابل قبول یک فردِ نزدیک به فرقه را به همان فرقه نسبت میدهند و یا نظر تردید آمیز فردی را که در فرقه پذیرفته نشده است، دیدگاه ضروری آن فرقه میشمرند، یا دیدگاههای مغرضانه دشمنان و مخالفان را دیدگاههای مسلّم یک فرقه دیگر ذکر میکنند. این وضعیتی است که از گذشته وجود داشته و همچنان هم ادامه دارد. منظور از [[دیدگاه فقهی]]، نوع احکام شرعی پذیرفته و بکاررفته در هر مذهب و منظور از [[دیدگاه کلامی]] درجهٔ پذیرش خردگرایی در هر یک از مذهبها است. | پیروان دین اسلام از دیدگاه فقهی و کلامی این دین را به [[مذاهب]] گوناگونی تقسیم کردهاند که برخی از این مذاهب خود به فرقههای مختلف و گاه هر فرقه به انشعاباتی چند تقسیم میشود. در بررسی بسیاری از فرقهها در [[جهان اسلام]] آنچه شرط انصاف است رعایت نمیشود گاه نظر غیر قابل قبول یک فردِ نزدیک به فرقه را به همان فرقه نسبت میدهند و یا نظر تردید آمیز فردی را که در فرقه پذیرفته نشده است، دیدگاه ضروری آن فرقه میشمرند، یا دیدگاههای مغرضانه دشمنان و مخالفان را دیدگاههای مسلّم یک فرقه دیگر ذکر میکنند. این وضعیتی است که از گذشته وجود داشته و همچنان هم ادامه دارد. منظور از [[دیدگاه فقهی]]، نوع احکام شرعی پذیرفته و بکاررفته در هر مذهب و منظور از [[دیدگاه کلامی]] درجهٔ پذیرش خردگرایی در هر یک از مذهبها است. | ||
=وجه ارزشمند بودن مباحث فرق و مذاهب= | |||
مؤلف و روایتگر ملل و نحل و فرق و مذاهب اگر از شجاعت علمی لازم و روحی صادق و بدون تعصب بهرهمند نباشد، آگاهی ناقص و مخدوش را به طالبین ارائه میدهد ومعرفت آنان را به مذهب و عقیدهای به بدبینی و شك و تردید گرایش میدهد. در تبیین هر مذهبی باید از كتابهای اصیل و مورد قبول آنان بهره برد و هرگز بر نوشتههای مخالفان اكتفا نكرد. | |||
جمعی از نویسندگان ملل و نحل، تعصبات دینی و مصالح شخصی خویش را، در نوشتههای خود تأثیر دادهاند و واقعیت و حقیقت مذاهب دیگر را ارائه ندادهاند. یكی از اساتید و اندیشندان معاصر از این فاجعه علمی ابراز تأسف میكند و برای این نویسندگان نمونههای ذكر میكند. وی در این زمینه مینویسد: | |||
«[[كتاب ملل و نحل]] [[شهرستانی]] از كتابهای معروف در قلمرو تاریخ عقاید ملل جهان است كه همگان با نام و موضوع آن آشنایی دارند، این كتاب در همه كتابخانهها موجود و در اختیار دیگران است، وی در معرفی شیعه میگوید: | |||
# | |||
# از ویژگیهای شیعه، اعتقاد به [[تناسخ]] و [[حلول]] و [[تشبیه]] است. | |||
# امام دهم شیعیان در [[قم]] درگذشت و در همانجا به خاك سپرده شد<ref>ملل و نحل شهرستانی، عبدالكریم، ج 1، ص 280، دارالسرور بیروت، 1368 هـ.ق.</ref>. | |||
# هشام بن حكم خدا را جسم میدانست و برای او اندازهای برابر هفت وجب از وجبهای خود قائل بود. | |||
# او [[علی]] را خدای لازم الاطاعه میدانست<ref>سبحانی، جعفر، فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، ج 1، ص 10.</ref>. و دروغهای متعدد دیگری كه به شیعه نسبت داده است، هر كس اندك آشنایی با [[مذهب شیعه]] داشته باشد [[دروغ]] بودن این مطالب برایش همانند آفتاب روشن است. بعضی از نویسندگان دیگر هم، بعد از وی، بیپروا شیعه را به شكل یاد شده معرفی كردهاند. برای نمونه «[[احمد امین]] در [[كتاب فجر الاسلام]] تهمتهائی به شیعه زد و سپس در [[نجف]] از محضر مصلح كبیر شیخ [[محمد حسین كاشف الغطا،]] معذرت خواست و گفت ریشه اشتباه من این بود كه مصادر و مدارك كافی درباره عقیده شیعه نداشتم»[24]، كه امروز این عذر هرگز پذیرفتنی نیست و از یك محقق چنین سخنی بعید است. | |||
بسیار مشاهده گردیده كه اطلاعاتِ موجود در میان [[اهل تسنن]] پیرامون شیعه، غالباً از كتابهای همانند ملل و نحل شهرستانی كه از سر تعصب و با مستنداتی ضعیف یا بدون مدرك نگارش یافتهاند، گرفته شده است و آثار زیانباری را در پی داشته است، این وضع در مورد فِرق اسلامی دیگر هم دیده میشود، [[معتزله]] از فرقههای كلامی است كه با چنین بیمهریهای روبرو است و نسبتهایی كه به آنها داده شده، غالباً با استناد به كتب مخالفین آنها بوده است كه در نتیجه از نظر علمی ارزش لازم را ندارد علاوه بر دروغهای كه آگاهانه یا غیر آگاهانه نویسندگانی، مانند شهرستانی به آنها نسبت دادهاند. امید آن كه نویسندگان فرق و مذاهب از سر انصاف و واقع بینی به این كار همت گمارند. | |||
=تاریخچه= | =تاریخچه= | ||
بحث از فرق و مذاهب در میان انسانها به شکل مدون و غیر مدون رایج بوده است. تاریخ فرق و مذاهب را، در میان مسلمانان از زمان پیامبر (صلّیاللهعلیهوآله) در قرآن مییابیم. «برای نمونه در سوره بقره حدود شصت آیه<ref> بقره/سوره۲، آیه۶۰۴۰</ref> | بحث از فرق و مذاهب در میان انسانها به شکل مدون و غیر مدون رایج بوده است. تاریخ فرق و مذاهب را، در میان مسلمانان از زمان پیامبر (صلّیاللهعلیهوآله) در قرآن مییابیم. «برای نمونه در سوره بقره حدود شصت آیه<ref> بقره/سوره۲، آیه۶۰۴۰</ref> | ||
خط ۳۸: | خط ۵۰: | ||
کتب ملل و نحل، از فرقههای بسیاری یاد کردهاند و در موارد بسیاری نیز تنها به ذکر نام فرقه اکتفا نمودهاند.<ref>اسفندیاری، «فرقه سبائیه»، مسجد، ۷۰</ref> در تدوین فهرست حاضر، از فرقههایی که تنها به ذکر نامشان اکتفا شده، در بخش توضیحات فرقه اصلی که از آن منشعب شدهاند اکتفا شدهاست. | کتب ملل و نحل، از فرقههای بسیاری یاد کردهاند و در موارد بسیاری نیز تنها به ذکر نام فرقه اکتفا نمودهاند.<ref>اسفندیاری، «فرقه سبائیه»، مسجد، ۷۰</ref> در تدوین فهرست حاضر، از فرقههایی که تنها به ذکر نامشان اکتفا شده، در بخش توضیحات فرقه اصلی که از آن منشعب شدهاند اکتفا شدهاست. | ||
=بنیانگذاران= | |||
قدیمیترین كتبی كه در زمینه فرق و مذاهب موجود است كتابهایی است كه در قرن سوم هجری توسط دانشمندان شیعه به رشته تحریر در آمده است و اكنون مورد توجه محققین این رشته میباشد. [[كتاب «فرق الشیعه»]] تألیف ابومحمد حسن بن موسی نوبختی متوفای حدود 300 هجری، تحت عنوان فرق الشیعه نوبختی برای اولین بار در سال 1379 هجری قمری با مقدمه و تعلیقات استاد [[سید محمد صادق بحرالعلوم]] در [[نجف]] چاپ شد و ترجمه آن توسط دكتر شكور در سال 1361 هجری شمی در [[تهران]] انتشار یافت. كتاب دیگری كه از قرن سوم هجری موجود است، فرق الشیعه [[اشعری]] است كه این دانشمند در 299 یا 300 در گذشته است از این كتاب به المقالات و الفرق یاد شده است. | |||
از میان مصنفان شیعه پنجاه سال قبل و یا بعد از وفات نویسندگان این دو كتاب، یعنی در فاصله سالهای 247 [[هجری]] قمری تا 356 هجری [[قمری]] نام نویسندگان دیگری در كتابهای رجالی و تاریخ ذكر شده است: | |||
# [[ابو عیسی محمد بن هارون وراق]] كه در سال 247 هجری قمری وفات یافته است از علمای معروف علم كلام در قرن سوم هجری است، وی كتابی در فرق شیعه به نام «اختلاف الشیعه» داشته و از متكلمان بزرگ [[امامیه]] محسوب میشود<ref>فرق الشیعه نوبختی، دكتر شكور، بیست.</ref>. | |||
# | |||
# [[نجاشی]] در [[رجال]] خود از «محمد بن احمد نعیمی» از اصحاب [[امام حسن عسكری(ع)]]، [[امامت]](254 تا 260هـ. ق) نام میبرد كه كتابی در مورد فرق الشیعه نوشته است، و نجاشی از كتاب او به نام البهجه روایت كرده است<ref>رجال نجاشی، ص 395، چ مؤسسه النشر الاسلامی.</ref>. | |||
# | |||
# [[ابوالقاسم نصر بن صباح بلخی]] كتابی به نام «فرق الشیعه» داشته است، كشی در رجال خود مكرر از نصر بن صباح و كتاب فرق الشیعه او یاد میكند<ref> رجال شیخ طوسی، ص 515.</ref>. | |||
در مورد كتابهای قرن اول و دوم هجری قمری پیرامون فرق و مذاهب نقل شده است كه در ایام خلافت [[مهدی عباسی]](132ـ135) «ابن مفضل» كتابی به نام صنوف الفرق به رشته تحریر درآورد و كتاب به دستور مهدی عباسی بر مردم خوانده میشد، [[هشام بن حكم]] میگوید من دیدم این كتاب در باب الذهب [[مدینه]] بر مردم خوانده میشد و بار دیگر دیدم كه در فضاء<ref> محلی در مدینه.</ref> قرائت شد<ref> سبحانی، جعفر، فرهنگ فرق و مذاهب اسلامی، ج 1، ص 25.</ref>. اما از این كتاب غیر از این خبر، هیچ نشانهای دیگر وجود ندارند، علاوه بر این احتمال این كه نوشتهای مختصر همانند یك گزارش پیرامون معرفی فرقهها بوده، به گونهای كه اطلاعات كه مورد توجه مهدی عباسی را در زمینه فرقههای دینی به مردم ارائه میداده است زیاد است. | |||
كتابی هم درباره فرق به [[ضرار بن عمرو]] كه در نیمه نخست قرن اول هجری میزیسته است نسبت داده شده است<ref>فرق و مذاهب كلامی، 11، به نقل از مقالات الاسلامیین، ترجمه مؤیدی.</ref>. در مورد كیفیت این كتاب و نویسنده آن اطلاعات زیادی در دسترس نیست. | |||
=اقسام كتابها= | |||
كتابهایی كه دانشمندان مسلمان در زمینه ملل و نحل تألیف نمودهاند به سه دستة كلی تقسیم میشوند: | |||
# كتابهایی كه علاوه بر بحث در مورد مذاهب اسلامی به بحث درباره ادیان و مذاهب دیگر نیز پرداختهاند، مانند كتاب «الملل و النحل» تألیف [[عبدالكریم شهرستانی]](م 479 ق). | |||
# | |||
# كتابهایی كه تنها به فرق و مذاهب اسلامی پرداختهاند: مانند «اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات» تألیف [[شیخ مفید]]. | |||
# | |||
# كتبی كه نویسندگان آنها تنها بحث در مورد یكی از مذاهب اسلامی نمودهاند و این نویسندگان گاه از طرفداران و یا مخالفان آن مذهب هستند: مانند «[[فرق الشیعه]]» [[نوبختی]] از [[اعلام شیعه]]. | |||
لازم به ذكر است كه كتب ردّیه نویسی، كه از سوی پیروان مذهبی بر رد مذهب دیگر نوشته شده است. و نیز كتابهایی كه به عنوان احتجاج و یا پاسخ به شبهات فرق دیگر نوشته شده، در این مجموعه قرار میگیرند. غرض ما هم حصر كتابها در این سه قسم نیست، ولی به نظر میرسد همه كتابهای ملل و نحل و فرق و مذاهب به نوعی به این سه قسم بر میگردد. | |||
=هفتاد وسه کشور= | =هفتاد وسه کشور= |