۸۷٬۷۹۸
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
حنفیه از بزرگترین [[مذاهب فقهی]] [[اهل سنت]] به شمار می رود. | |||
حنفیه از بزرگترین [[مذاهب فقهی]] [[اهل سنت]] به شمار می رود. | |||
[[ابن اثیر]] در اللباب فی تهذیب الانساب ؛ حَنَفی را به فتح حاء و نون ضبط کرده است. [۱] | [[ابن اثیر]] در اللباب فی تهذیب الانساب ؛ حَنَفی را به فتح حاء و نون ضبط کرده است. [۱] | ||
[[محمد ابوزهره]] بعد از آن که زندگی [[ابوحنیفه]] را تشریح می کند و به بازرگان بودن او و بی اعتنایی اش به عطایای حکّام عنایت ویژه مبذول می دارد، روش فقهی ابوحنیفه را بر هفت اصل استوار می سازد: یك. [[کتاب]]؛ دو. [[سنت]]؛ سه. [[اقوال صحابه]] (و نه [[اقوال تابعین]]، چرا که [[صحابه]] آنچه را مطرح ساخته اند از [[رسول الله]] اخذ نموده اند در حالی که در مورد [[تابعین]] این امر صادق نمی باشد و لذاست که علیرغم مدت زیادی که [[ابوبکر]]، [[عمر]] و [[علی]] علیه السلام با [[پیامبر]] (صلی الله علیه و آله) مصاحبت داشته اند، ولی کمتر روایتی را مستقیماً از رسول الله (صلی الله علیه و آله) نقل می کنند. و این نیست مگر این که این جملات تماماً مأخوذ از پیامبر بوده و تنها به واسطه ترس از دروغ بستن بر وی، نام رسول الله (صلی الله علیه و آله) در کلمات صحابه حذف شده است. )؛ چهار. [[قیاس]]، در صورتی که نصی از [[قرآن]] یا [[سنت]] یا قول صحابه موجود نباشد. و قیاس عبارت است از الحاق موضوعی که [[نص]] ندارد به موضوعی که دارای نص است، به واسطه علتی که جامع بین آن دو موضوع است. و این در جایی است که علت حکم شناخته شده باشد و بتوان حکم را بر تمام موضوعاتی که علت بر آن ها منطبق است جاری کرد، و به همین سبب بسیاری از قیاس، به «[[تفسیر نص]]» تعبیر کرده اند. و این [[فقه]]، [[فقه تقدیری]] نامیده می شود چرا که وقائع مختلفی که واقع نشده است را تقدیر می کند و سپس حکم آن ها را به واسطه شناختن علت آن موضوعات بیان می کند؛ پنج. [[استحسان]] (در صورتی که قیاس با نص یا [[اجماع]] و یا [[عرف]] در تعارض باشد و یا دریابیم قیاس در برخی از جزئیات صلاحیت ندارد)؛ شش. [[اجماع]] (هرچند در وجود آن بعد از [[عصر صحابه]] تردیدهایی روا داشته اند تا آنجا که [[احمد بن حنبل]] منکر وجود اجماع بعد از [[عصر صحابه]] گردیده است)؛ هفت. [[عرف]] (به معنای [[عمل مسلمانان]] در مواردی که نص از قرآن و سنت و یا [[عمل صحابه]] در مقابل آن نباشد). [۲] | [[محمد ابوزهره]] بعد از آن که زندگی [[ابوحنیفه]] را تشریح می کند و به بازرگان بودن او و بی اعتنایی اش به عطایای حکّام عنایت ویژه مبذول می دارد، روش فقهی ابوحنیفه را بر هفت اصل استوار می سازد: یك. [[کتاب]]؛ دو. [[سنت]]؛ سه. [[اقوال صحابه]] (و نه [[اقوال تابعین]]، چرا که [[صحابه]] آنچه را مطرح ساخته اند از [[رسول الله]] اخذ نموده اند در حالی که در مورد [[تابعین]] این امر صادق نمی باشد و لذاست که علیرغم مدت زیادی که [[ابوبکر]]، [[عمر]] و [[علی]] علیه السلام با [[پیامبر]] (صلی الله علیه و آله) مصاحبت داشته اند، ولی کمتر روایتی را مستقیماً از رسول الله (صلی الله علیه و آله) نقل می کنند. و این نیست مگر این که این جملات تماماً مأخوذ از پیامبر بوده و تنها به واسطه ترس از دروغ بستن بر وی، نام رسول الله (صلی الله علیه و آله) در کلمات صحابه حذف شده است. )؛ چهار. [[قیاس]]، در صورتی که نصی از [[قرآن]] یا [[سنت]] یا قول صحابه موجود نباشد. و قیاس عبارت است از الحاق موضوعی که [[نص]] ندارد به موضوعی که دارای نص است، به واسطه علتی که جامع بین آن دو موضوع است. و این در جایی است که علت حکم شناخته شده باشد و بتوان حکم را بر تمام موضوعاتی که علت بر آن ها منطبق است جاری کرد، و به همین سبب بسیاری از قیاس، به «[[تفسیر نص]]» تعبیر کرده اند. و این [[فقه]]، [[فقه تقدیری]] نامیده می شود چرا که وقائع مختلفی که واقع نشده است را تقدیر می کند و سپس حکم آن ها را به واسطه شناختن علت آن موضوعات بیان می کند؛ پنج. [[استحسان]] (در صورتی که قیاس با نص یا [[اجماع]] و یا [[عرف]] در تعارض باشد و یا دریابیم قیاس در برخی از جزئیات صلاحیت ندارد)؛ شش. [[اجماع]] (هرچند در وجود آن بعد از [[عصر صحابه]] تردیدهایی روا داشته اند تا آنجا که [[احمد بن حنبل]] منکر وجود اجماع بعد از [[عصر صحابه]] گردیده است)؛ هفت. [[عرف]] (به معنای [[عمل مسلمانان]] در مواردی که نص از قرآن و سنت و یا [[عمل صحابه]] در مقابل آن نباشد). [۲] | ||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
این دائرة المعارف درباره عقیده ابوحنیفه درباره قدر و [[خلق قرآن]] می نویسد: « ابوحنیفه یک موضع میانی بین [[جبریه]] و [[قَدَریه]] را با عبارتِ [[لا جبر و لا تفویض]] و لا تسلیط در گفتار خود با [[یوسف بن خالد سمتی]] مطرح نموده و در رساله دوم به [[عثمان بتّی]] نیز به تفصیل به تبیین نظریه لاجبر و لاتفویض پرداخته است. بنابر روایاتِ حنفیان [[اهل سنت و جماعت]] و برخی غیر حنفیان ، ابوحنیفه [[خلق قرآن]] را مردود دانسته و قائل آن را کافر شمرده است. با نگاهی تحلیلی به مجموع آنچه به عنوان عقاید ابوحنیفه مورد بررسی قرار رفت، به نظر می رسد که وی از گروش های افراطی اجتناب داشت و به دنبال پیشگیری از گسیختگیهای اجتماعی ـ دینی بوده است. در زندگی فردی عمل را با همه ارزش آن، جدا از حقیقتی به نام ایمان می شمارد و بدون این که به مسلمان عاصی وعده بهشت داده باشد، او را مؤمن و برادر دینی دیگر افراد جامعه می شمارد و بدین ترتیب ولایت را جایگزین برائت خوارج می سازد. در زمینه اجتماعی، ابوحنیفه با کمک به قیامهای علویان به گونه ای عملی آرمان خود را در پدیدآوردن نظامی عدل گستر و مخالفت خویش را با نظام جور مطرح ساخته بود. ابوحنیفه سخت نگران اختلافات مذهبی مسلمانان بود و ضمن دعوت مردم به تحصیل دانش و بینش، آنان را از تقلید جاهلانه و کورکورانه از سران فرقه ها و گروه های مختلف برحذر می داشت. » | این دائرة المعارف درباره عقیده ابوحنیفه درباره قدر و [[خلق قرآن]] می نویسد: « ابوحنیفه یک موضع میانی بین [[جبریه]] و [[قَدَریه]] را با عبارتِ [[لا جبر و لا تفویض]] و لا تسلیط در گفتار خود با [[یوسف بن خالد سمتی]] مطرح نموده و در رساله دوم به [[عثمان بتّی]] نیز به تفصیل به تبیین نظریه لاجبر و لاتفویض پرداخته است. بنابر روایاتِ حنفیان [[اهل سنت و جماعت]] و برخی غیر حنفیان ، ابوحنیفه [[خلق قرآن]] را مردود دانسته و قائل آن را کافر شمرده است. با نگاهی تحلیلی به مجموع آنچه به عنوان عقاید ابوحنیفه مورد بررسی قرار رفت، به نظر می رسد که وی از گروش های افراطی اجتناب داشت و به دنبال پیشگیری از گسیختگیهای اجتماعی ـ دینی بوده است. در زندگی فردی عمل را با همه ارزش آن، جدا از حقیقتی به نام ایمان می شمارد و بدون این که به مسلمان عاصی وعده بهشت داده باشد، او را مؤمن و برادر دینی دیگر افراد جامعه می شمارد و بدین ترتیب ولایت را جایگزین برائت خوارج می سازد. در زمینه اجتماعی، ابوحنیفه با کمک به قیامهای علویان به گونه ای عملی آرمان خود را در پدیدآوردن نظامی عدل گستر و مخالفت خویش را با نظام جور مطرح ساخته بود. ابوحنیفه سخت نگران اختلافات مذهبی مسلمانان بود و ضمن دعوت مردم به تحصیل دانش و بینش، آنان را از تقلید جاهلانه و کورکورانه از سران فرقه ها و گروه های مختلف برحذر می داشت. » | ||
این دائرةالمعارف سپس به ساختار فقه ابوحنیفه اشاره کرده و می نویسد: «در کنار مذهب فقهی مدونی که به نام ابوحنیفه برجای مانده است، تنها آنچه از گزارشهای کهن در مورد ادله فقه وی به دست رسیده، چند روایت پراکنده است که نباید بیش از اندازه بر اعتبار آن ها تکیه کرد. مهم ترین و جامع ترین آنها روایتی از [[یحیی بن ضریس]] است که در آن ابوحنیفه منابع فقه خود را چنین نمایانده است: نخست [[کتاب خدا]]، دوم [[سنت پیامبر]] (صلی الله علیه و آله) و [[روایات صحیح]] از آن حضرت به نقل ثقات از ثقات، سوم [[قول صحابه]]، و در صورت دست نیافتن به حکم در منابع یادشده عمل به اجتهاد و رأی. در روایت یحیی بن ضریس و [[ابن صباح]]، حدیث با قید صحیح بودن، دومین دلیل از ادله فقه ابوحنیفه شناخته شده و در متن صیمری از ابن ضریس، شرط پذیرش آن، رواج حدیث به روایت ثقات از ثقات دانسته شده است. ولی مقصود ابوحنیفه از حدیث صحیح چه می توانست باشد؟ در پاسخ به این پرسش باید به یاد آورد که در روزگار شکل گیری فقه ابوحنیفه، هنوز تدوین مجموعه های حدیث متداول نشده بود و حدیث تا حد زیادی توزیع بومی خود را حفظ کرده بود، بدان سان که احادیثی با [[اسانید حجازی]] به طور محدودی در عراق تداول داشتند، در چنین وضعی به نظر نمی رسد که بتوان جایی برای گردآوری طرق روایی یک حدیث و تمییز [[اخبار متواتر]] از [[اخبار آحاد]] باز نمود. در میان حنفیان ، برخی چون [[ابوالحسن کرخی]] معتقدند که در فقه ابوحنیفه خبر به طور مطلق بر قیاس مقدم است. ولی برخی ترجیح خبر را به وجود صفاتی چون فقاهت در راویان آن منوط دانسته اند. ابوحنیفه را در پاره ای از موارد، سخت پایبند ظواهر احادیث می یابیم و این بیشتر در احادیث مربوط به عبادات به چشم می خورد. در روایت یحیی بن ضریس و [[ابن صباح]] تصریح گردیده که ابوحنیفه در صورت فقدان حکمی در [[کتاب خدا]] و [[سنت پیامبر]] صلی الله علیه و آله به [[اقوال صحابه]] رجوع می کرده است. در روایت ابن ضریس افزود شده است که ابوحنیفه در صورت اختلاف صحابه، خود را در انتخاب بین اقوال آنان مخیر می دید. در جای جای مسانید روایات ابوحنیفه چون کتاب الآثار [[ابویوسف]]، [[افعال صحابه]] نیز علاوه بر اقوال آنان مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان بحثی جانبی باید یادآور شد که در روایت یحیی بن ضریس، ابوحنیفه به دنبال پذیرش حجیت اقوال صحابه تصریح نموده که فتاوای [[تابعین]] را بر خود حجت نمی شمارد و خویشتن را مجتهدی چون آنان می بیند. در روایت یحیی بن ضریس به نقل از ابوحنیفه دیده می شود که وی در صورت فقدان [[ادله نقلی]]، راه اجتهاد را بر روی خود باز می دید و این روش را همان روش بزرگان تابعین می دانست. ابوحنیفه خود در عبارتی که از او منقول است، به صراحت چنین یاد کرده: «این سخن ما رأی است و بهترین سخنی است که بر آن دست یافته ایم. پس هرکه بهتر از سخن ما آورد، او از ما به صواب نزدیک تر است. » برای شناخت دقیق مبانی فکری ابوحنیفه در اجتهاد و رأی، باید گفت که وی بر این باور بود که احکام شریعت از جانب خداوند فرود آمده تا مصالح مردم را تأمین نماید و هیچ یک از عبادت ها و کردارهای بندگان، خداوند را سودی نمی بخشند، ولی احکام شریعت دامنه ای وسیع دارند و باید حکمت و مصلحتِ نهفته در آن ها از یکدیگر تمییز داده شوند. پاره ای از احکام شریعت مربوط به [[آداب و سنن]] اجرای مراسم عبادی و اعمال مذهبی است. و مصلحت نهفته در آنها همانا تعبد و تقرب بنده به خداوند است. از این رو احکام تعبدی پیرو [[نصوص شرعی]] هستند و رأی در این موارد کمترین کاربرد خود را داراست. اما پاره ای دیگر از احکام شریعت به موضوعات روزمره خود زندگی بشری ارتباط می یابند و حکمت اصلی وضع این احکام، نه تعبد و تقرب بندگان، بلکه ایجاد یک نظام حقوقی و جزائی سالم در جامعه است و همین دسته از احکام شریعت است که ابوحنیفه بیشترین کاربرد رأی را در استنباط و تبیین آنها می دانست. » | این دائرةالمعارف سپس به ساختار فقه ابوحنیفه اشاره کرده و می نویسد: «در کنار مذهب فقهی مدونی که به نام ابوحنیفه برجای مانده است، تنها آنچه از گزارشهای کهن در مورد ادله فقه وی به دست رسیده، چند روایت پراکنده است که نباید بیش از اندازه بر اعتبار آن ها تکیه کرد. مهم ترین و جامع ترین آنها روایتی از [[یحیی بن ضریس]] است که در آن ابوحنیفه منابع فقه خود را چنین نمایانده است: نخست [[کتاب خدا]]، دوم [[سنت پیامبر]] (صلی الله علیه و آله) و [[روایات صحیح]] از آن حضرت به نقل ثقات از ثقات، سوم [[قول صحابه]]، و در صورت دست نیافتن به حکم در منابع یادشده عمل به اجتهاد و رأی. در روایت یحیی بن ضریس و [[ابن صباح]]، حدیث با قید صحیح بودن، دومین دلیل از ادله فقه ابوحنیفه شناخته شده و در متن صیمری از ابن ضریس، شرط پذیرش آن، رواج حدیث به روایت ثقات از ثقات دانسته شده است. ولی مقصود ابوحنیفه از حدیث صحیح چه می توانست باشد؟ در پاسخ به این پرسش باید به یاد آورد که در روزگار شکل گیری فقه ابوحنیفه، هنوز تدوین مجموعه های حدیث متداول نشده بود و حدیث تا حد زیادی توزیع بومی خود را حفظ کرده بود، بدان سان که احادیثی با [[اسانید حجازی]] به طور محدودی در عراق تداول داشتند، در چنین وضعی به نظر نمی رسد که بتوان جایی برای گردآوری طرق روایی یک حدیث و تمییز [[اخبار متواتر]] از [[اخبار آحاد]] باز نمود. در میان حنفیان ، برخی چون [[ابوالحسن کرخی]] معتقدند که در فقه ابوحنیفه خبر به طور مطلق بر قیاس مقدم است. ولی برخی ترجیح خبر را به وجود صفاتی چون فقاهت در راویان آن منوط دانسته اند. ابوحنیفه را در پاره ای از موارد، سخت پایبند ظواهر احادیث می یابیم و این بیشتر در احادیث مربوط به عبادات به چشم می خورد. در روایت یحیی بن ضریس و [[ابن صباح]] تصریح گردیده که ابوحنیفه در صورت فقدان حکمی در [[کتاب خدا]] و [[سنت پیامبر]] صلی الله علیه و آله به [[اقوال صحابه]] رجوع می کرده است. در روایت ابن ضریس افزود شده است که ابوحنیفه در صورت اختلاف صحابه، خود را در انتخاب بین اقوال آنان مخیر می دید. در جای جای مسانید روایات ابوحنیفه چون کتاب الآثار [[ابویوسف]]، [[افعال صحابه]] نیز علاوه بر اقوال آنان مورد توجه قرار گرفته است. به عنوان بحثی جانبی باید یادآور شد که در روایت یحیی بن ضریس، ابوحنیفه به دنبال پذیرش حجیت اقوال صحابه تصریح نموده که فتاوای [[تابعین]] را بر خود حجت نمی شمارد و خویشتن را مجتهدی چون آنان می بیند. در روایت یحیی بن ضریس به نقل از ابوحنیفه دیده می شود که وی در صورت فقدان [[ادله نقلی]]، راه اجتهاد را بر روی خود باز می دید و این روش را همان روش بزرگان تابعین می دانست. ابوحنیفه خود در عبارتی که از او منقول است، به صراحت چنین یاد کرده: «این سخن ما رأی است و بهترین سخنی است که بر آن دست یافته ایم. پس هرکه بهتر از سخن ما آورد، او از ما به صواب نزدیک تر است. » برای شناخت دقیق مبانی فکری ابوحنیفه در اجتهاد و رأی، باید گفت که وی بر این باور بود که احکام شریعت از جانب خداوند فرود آمده تا مصالح مردم را تأمین نماید و هیچ یک از عبادت ها و کردارهای بندگان، خداوند را سودی نمی بخشند، ولی احکام شریعت دامنه ای وسیع دارند و باید حکمت و مصلحتِ نهفته در آن ها از یکدیگر تمییز داده شوند. پاره ای از احکام شریعت مربوط به [[آداب و سنن]] اجرای مراسم عبادی و اعمال مذهبی است. و مصلحت نهفته در آنها همانا تعبد و تقرب بنده به خداوند است. از این رو احکام تعبدی پیرو [[نصوص شرعی]] هستند و رأی در این موارد کمترین کاربرد خود را داراست. اما پاره ای دیگر از احکام شریعت به موضوعات روزمره خود زندگی بشری ارتباط می یابند و حکمت اصلی وضع این احکام، نه تعبد و تقرب بندگان، بلکه ایجاد یک نظام حقوقی و جزائی سالم در جامعه است و همین دسته از احکام شریعت است که ابوحنیفه بیشترین کاربرد رأی را در استنباط و تبیین آنها می دانست. » | ||
این دائرة المعارف سپس به گسترش مذهب ابوحنیفه اشاره کرده و می نویسد: « ابوحنیفه پس از درگذشت استاد خود [[حماد]]، بر جایگاه وی تکیه زد و مدت 30 سال در رأس یکی از مهمترین حلقه های فقه کوفه، به تبیین نظرات و شیوه های استنباط خود در [[فروع فقهی]] پرداخت. با این که جو علمی کوفه چندان با وی مساعدت نداشتند، جذابیت حلقه او بسیاری از طالبان علم را از اقصی نقاط سرزمین های اسلامی به گرد وی آورد. البته ابویوسف و [[محمد بن حسن شیبانی]] در میان این شاگردان منزلتی ممتاز داشتند و در واقع، هم در انتقال تعالیم ابوحنیفه و هم در تدوین و بسط آموزه های وی نقش اساسی را ایفا نمودند. مقایسه ای بین فقه ابوحنیفه و شاگردان او آشکارا نشان می دهد که آنان هرگز مقلد ابوحنیفه نبوده اند و به سان مجتهدانی به استنباط مستقیم احکام از منابع آن ها می پرداخته و در پاره ای از موارد به خلاف نظر استاد خود نظر می داده اند. جمعی از شاگردان ابوحنیفه و در رأس آنان ابویوسف و [[محمد بن حسن]]، در نیمه دوم سده سوم هجری قمری به موازات تدوین [[فقه حنفی]]، در دو بُعد فقه و عقاید، فاصله خویش را از مکتب [[اصحاب حدیث]] کاهش دادند و در بُعد سیاسی، نسبت به [[خلافت عباسی]] موضعی معتدل تر در پیش گرفتند. مجموع این امور موجب گردید تا موضع اصحاب حدیث به تدریج نسبت به حنفیان و پیشوای سنتی آنان ابوحنیفه تعدیل گردد، تا آنجا که پیش از گذشت حتی نیم قرن از برخوردهای شدید محدثان با ابوحنیفه، برخی از فقیهان اصحاب حدیث در عراق، نظرات فقهی ابوحنیفه را در کنار نظرات فقیهان اصحاب حدیث مطرح می ساختند. از نظر گسترش جغرافیایی باید توجه داشت که وجود شاگردانی از سرزمین های مختلف در حلقه درس ابوحنیفه عاملی بود که فقه او در زمان حیات وی و پس از آن در نقاط دور و نزدیک تبلیغ گردد. در مشرق، ارتباط مردم خراسان با ابوحنیفه دیرینه بود و حضور شماری از خراسان یان در حلقه درس وی، خود عاملی بود تا خراسان را به ریشه دارترین پایگاه فقه حنفی پس از عراق تبدیل نماید، در مغرب شماری از طالبان افریقیه را می یابیم که به کوفه درآمده، به درس ابوحنیفه یا شاگردان او حاضر شدند، در مصر [[اسماعیل بن الیسع کوفی]] بر مذهب ابوحنیفه داوری می کرد و در [[شام]] به رغم مخالفت ها و حتی لعن او بر منبر [[دمشق]]، تعالیم ابوحنیفه در دهه های میانی سده دوم هجری قمری رواج یافته بود. فقه ابوحنیفه در فاصه کمتر از یک سده چنان جایگاهی یافت که با فقه [[مالک بن انس]]، به عنوان دو مذهب شاخص و رقیب یکدیگر تلقی می شدند. به زودی [[فقه شافعی]] نیز در کنار فقه ابوحنیفه و مالک قرار داده شد و تصور مذاهب سه گانه پدید آمد. این سه مذهب فقهی را در آثار نویسندگان سده های 4 و 5 هجری قمری از مشرق تا مغرب و با گروش های گوناگون می توان یافت. » [۹] | این دائرة المعارف سپس به گسترش مذهب ابوحنیفه اشاره کرده و می نویسد: « ابوحنیفه پس از درگذشت استاد خود [[حماد]]، بر جایگاه وی تکیه زد و مدت 30 سال در رأس یکی از مهمترین حلقه های فقه کوفه، به تبیین نظرات و شیوه های استنباط خود در [[فروع فقهی]] پرداخت. با این که جو علمی کوفه چندان با وی مساعدت نداشتند، جذابیت حلقه او بسیاری از طالبان علم را از اقصی نقاط سرزمین های اسلامی به گرد وی آورد. البته ابویوسف و [[محمد بن حسن شیبانی]] در میان این شاگردان منزلتی ممتاز داشتند و در واقع، هم در انتقال تعالیم ابوحنیفه و هم در تدوین و بسط آموزه های وی نقش اساسی را ایفا نمودند. مقایسه ای بین فقه ابوحنیفه و شاگردان او آشکارا نشان می دهد که آنان هرگز مقلد ابوحنیفه نبوده اند و به سان مجتهدانی به استنباط مستقیم احکام از منابع آن ها می پرداخته و در پاره ای از موارد به خلاف نظر استاد خود نظر می داده اند. جمعی از شاگردان ابوحنیفه و در رأس آنان ابویوسف و [[محمد بن حسن]]، در نیمه دوم سده سوم هجری قمری به موازات تدوین [[فقه حنفی]]، در دو بُعد فقه و عقاید، فاصله خویش را از مکتب [[اصحاب حدیث]] کاهش دادند و در بُعد سیاسی، نسبت به [[خلافت عباسی]] موضعی معتدل تر در پیش گرفتند. مجموع این امور موجب گردید تا موضع اصحاب حدیث به تدریج نسبت به حنفیان و پیشوای سنتی آنان ابوحنیفه تعدیل گردد، تا آنجا که پیش از گذشت حتی نیم قرن از برخوردهای شدید محدثان با ابوحنیفه، برخی از فقیهان اصحاب حدیث در عراق، نظرات فقهی ابوحنیفه را در کنار نظرات فقیهان اصحاب حدیث مطرح می ساختند. از نظر گسترش جغرافیایی باید توجه داشت که وجود شاگردانی از سرزمین های مختلف در حلقه درس ابوحنیفه عاملی بود که فقه او در زمان حیات وی و پس از آن در نقاط دور و نزدیک تبلیغ گردد. در مشرق، ارتباط مردم خراسان با ابوحنیفه دیرینه بود و حضور شماری از خراسان یان در حلقه درس وی، خود عاملی بود تا خراسان را به ریشه دارترین پایگاه فقه حنفی پس از عراق تبدیل نماید، در مغرب شماری از طالبان افریقیه را می یابیم که به کوفه درآمده، به درس ابوحنیفه یا شاگردان او حاضر شدند، در مصر [[اسماعیل بن الیسع کوفی]] بر مذهب ابوحنیفه داوری می کرد و در [[شام]] به رغم مخالفت ها و حتی لعن او بر منبر [[دمشق]]، تعالیم ابوحنیفه در دهه های میانی سده دوم هجری قمری رواج یافته بود. فقه ابوحنیفه در فاصه کمتر از یک سده چنان جایگاهی یافت که با فقه [[مالک بن انس]]، به عنوان دو مذهب شاخص و رقیب یکدیگر تلقی می شدند. به زودی [[فقه شافعی]] نیز در کنار فقه ابوحنیفه و مالک قرار داده شد و تصور مذاهب سه گانه پدید آمد. این سه مذهب فقهی را در آثار نویسندگان سده های 4 و 5 هجری قمری از مشرق تا مغرب و با گروش های گوناگون می توان یافت. » [۹] | ||
پانویس | |||
پانویس | |||
1. | 1. | ||
• اللباب فی تهذیب الانساب، ابن اثیر، ج1، ص397 | • اللباب فی تهذیب الانساب، ابن اثیر، ج1، ص397 | ||
| خط ۲۸: | خط ۳۰: | ||
• • ضحی الاسلام، احمد امین، ج2، ص137 | • • ضحی الاسلام، احمد امین، ج2، ص137 | ||
• دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج5، ص379 | • دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج5، ص379 | ||
با استفاده از سایت دانش نامه فرق اسلامی | با استفاده از سایت دانش نامه فرق اسلامی | ||
http://www.wikiferaq.org/index.php/%D8%AD%D9%86%D9%81%DB%8C%D9%87_(%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%B3%D9%86%D8%AA) | http://www.wikiferaq.org/index.php/%D8%AD%D9%86%D9%81%DB%8C%D9%87_(%D8%A7%D8%B2_%D9%85%D8%B0%D8%A7%D9%87%D8%A8_%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%B3%D9%86%D8%AA) | ||