افزودن پیوند

    کاربر:هاشمی/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    بدون خلاصۀ ویرایش
    جز (جایگزینی متن - 'جمال الدین' به 'جمال‌الدین')
     
    (۵۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    {{ویرایش}}
    {{ویرایش}}
    حدیث طیر مشوی طبق اين روايت: روزي مرغ بريانی را خدمت رسول خدا صلی‌الله علیه وآله هدیه آوردند، آن حضرت قبل میل‌کردن، دستانش را به سمت آسمان بلند كرده و دعا فرمود: اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِيَ مِنْ هَذَا الطَّيْرِ.خدایا محبوب‌ترین مخلوق از نظر خودت بیاور تا با من از این غذا نوش‌جان نماید». عایشه و حفصه كه شاهد ماجرا بودند به پدرانشان خبر دادند، آن دو به نوبت خودشان را رساندند تا با پیامبر هم سفره باشند و این مقام بسیار بلند و ارزشمند نصیب آنان شود؛ اما رسول خدا صلی‌الله علیه وآله آن‌ها را پس فرستادند و نپذیرفتند. أنس بن مالك می‌گوید كه من دوست داشتم این شخص سعد بن عباده از قبیله خودم باشد؛ اما دیدم كه علی بن أبی طالب علیه‌السلام آمد و من تا سه بار اجازه ورود به ایشان ندادم تا این كه آن حضرت صدای خودشان را به رسول خدا صلی‌الله علیه وآله رساندند و پیامبر (ص) دستور دادند اجازه ورود بدهم و امیرمؤمنان علیه‌السلام وارد شدند با رسول خدا (ص) از آن غذا نوش‌جان كردند. ادامه دارد.




    [[حدیث طیر مشوی]]<br> <br>
    یكی از روایاتی که ولایت و برتری امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) را بر تمام خلایق ثابت می‌کند، روایت طیر مشوی است.
    طبق این روایت: روزی مرغ بریانی را خدمت رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  هدیه آوردند، آن حضرت قبل میل‌کردن، دستانش را به سمت آسمان بلند كرده و دعا فرمود: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِیَ مِنْ هَذَا الطَّیْرِ. خدایا محبوب‌ترین مخلوق از نظر خودت بیاور تا با من از این غذا نوش‌جان نماید». عایشه و حفصه كه شاهد ماجرا بودند به پدرشان خبر دادند، آن دو به نوبت خودشان را رساندند تا با پیامبر هم‌سفره باشند و این مقام بسیار بلند و ارزشمند نصیب آنان شود؛ اما رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آنها را از در خانه‌شان پس فرستادند و نپذیرفتند. أنس بن مالك می‌گوید كه من دوست داشتم این شخص سعد بن عباده از قبیله خودم باشد؛ اما دیدم كه علی بن أبی طالب (علیه‌السلام) آمد ولی من تا سه بار اجازه ورود ندادم تا این كه آن حضرت صدای خودشان را به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) رساندند و پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) دستور دادند اجازه ورود بدهم،  امیرمؤمنان (علیه‌السلام)وارد شدندو با رسول خدا  (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  از آن غذا نوش‌جان كردند.
    اما اهل سنت علی رغم نقل متعدد این روایت، اشکال‌هایی به آن دارند که مناسب است تبیین شده و جواب داده شود.


    حدیث طیر مشوی
    ==متن حدیث نبوی طیر مشوی==
    یكی از روایاتی که ولایت و برتري اميرمؤمنان علیه‌السلام بر تمام خلايق را ثابت می‌کند، روايت طير مشوي است.  
    اهدِی لِرَسولِ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حِجلٌ مَشوی بِخُبزِهِ وصِنابِهِ، فَقالَ رَسولُ‌اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): اللّهُمَّ ائتِنی بِأَحَبِّ خَلقِک إلَیک؛ یأکلُ مَعی مِن هذَا الطَّعامِ. فَقالَت عائِشَةُ: اللّهُمَّ اجعَلهُ أبی. وقالَت حَفصَةُ: اللّهُمَّ اجعَلهُ أبی قال أنَسٌ: وقُلتُ: اللّهُمَّ اجعَلهُ سَعدَ بنَ عُبادَةَ.
    طبق اين روايت: روزي مرغ برياني را خدمت رسول خدا صلی‌الله عليه وآله هديه آوردند، آن حضرت قبل میل‌کردن، دستانش را به سمت آسمان بلند كرده و دعا فرمود: اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِيَ مِنْ هَذَا الطَّيْرِ.خدايا محبوب‌ترین مخلوق از نظر خودت بياور تا با من از اين غذا نوش‌جان نمايد». عایشه و حفصه كه شاهد ماجرا بودند به پدرشان خبر دادند، آن دو به نوبت خودشان را رساندند تا با پيامبر هم سفره باشند و اين مقام بسيار بلند و ارزشمند نصيب آنان شود؛ اما رسول خدا صلی‌الله عليه وآله آن‌ها را از در خانه‌شان پس فرستادند و در واقع دست رد بر سينه آن‌ها زدند. أنس بن مالك می‌گوید كه من دوست داشتم اين شخص سعد بن عباده از قبيله خودم باشد؛ اما ديدم كه علي بن أبي طالب علیه‌السلام آمد و من تا سه بار اجازه ورود ندادم تا اين كه آن حضرت صداي خودشان را به رسول خدا صلی‌الله عليه وآله رساندند و پيامبر (ص) دستور دادند اجازه ورود بدهم و اميرمؤمنان علیه‌السلام وارد شدند با رسول خدا (ص) از آن غذا نوش‌جان كردند.
    قالَ أنَسٌ: فَسَمِعتُ حَرَکةً بِالبابِ، فَخَرَجتُ، فَإِذا عَلِی بِالبابِ، فَقُلتُ: إنَّ رَسولَ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عَلى حاجَةٍ، فَانصَرَفَ. ثُمَّ سَمِعتُ حَرَکةً بِالبابِ، فَخَرَجتُ، فَإِذا عَلِی بِالبابِ، فَقُلتُ: إنَّ رَسولَ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عَلى حاجَةٍ، فَانصَرَفَ. ثُمَّ سَمِعتُ حَرَکةً بِالبابِ، فَسَلَّمَ عَلِی، فَسَمِعَ رَسولُ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) صَوتَه فَقالَ: انظُر مَن هذَا. فَخَرَجتُ فَإِذا هُوَ عَلِی، فَجِئتُ إلى رَسولِ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَأَخبَرتُهُ، فَقالَ: ائذَن لَهُ. فَدَخَلَ عَلِی، فَقالَ رَسولُ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): اللّهُمَّ وإلَی، اللّهُمَّ وإلَی.<ref> این روایت با عبارات مختلف در منابع اهل‌سنت نقل شده است : سنن الترمذی، ج ۵، ص ۶۳۶، ح ۳۷۲۱؛ المعجم الکبیر، ج ۷، ص ۸۲، ح ۶۴۳۷ عن سفینة؛ تاریخ بغداد، ج ۹، ص ۳۶۹ الرقم ۴۹۴۴؛ التاریخ الکبیر، ج ۱، ص ۳۵۸ الرقم ۱۱۳۲؛ اسد الغابة، ج ۴، ص ۱۰۵ الرقم ۳۷۸۹؛ تاریخ مدینة دمشق، ج ۴۲، ص ۲۴۶، ح ۸۷۶۷ و ح ۸۷۶۵ و ح ۸۷۶۶؛ المناقب للخوارزمی، ص ۱۰۷، ح ۱۱۳ والثلاثة الأخیرة عن ابن عبّاس و ح ۱۱۴؛ خصائص أمیر المؤمنین، نسائی، ص ۵۰، ح ۱۲؛ مسند أبی یعلى، ج ۴، ص ۱۳۰، ح ۴۰۳۹؛ اسد الغابة، ج ۴، ص ۱۰۵ الرقم ۳۷۸۹ ؛ تاریخ مدینة دمشق، ج ۴۲، ص ۲۴۷، ح ۸۷۶۸؛ البدایة والنهایة، ج ۷، ص ۳۵۱ .</ref>
    اما اهل سنت به با نقل متعدد این روایت اشکال هایی به آن دارند که مناسب است تبیین شده و جواب داده شود.


    == متن حدیث نبوی طیر مشوی ==
    ==اشکالات اهل‌سنت به حدیث طیر مشوی:==
    اهدِی لِرَسولِ اللّهِ(ص) حِجلٌ مَشوی بِخُبزِهِ وصِنابِهِ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ(ص): اللّهُمَّ ائتِنی بِأَحَبِّ خَلقِک إلَیک؛ یأکلُ مَعی مِن هذَا الطَّعامِ. فَقالَت عائِشَةُ: اللّهُمَّ اجعَلهُ أبی. وقالَت حَفصَةُ: اللّهُمَّ اجعَلهُ أبی قال أنَسٌ: وقُلتُ: اللّهُمَّ اجعَلهُ سَعدَ بنَ عُبادَةَ.
    قالَ أنَسٌ: فَسَمِعتُ حَرَکةً بِالبابِ، فَخَرَجتُ، فَإِذا عَلِی بِالبابِ، فَقُلتُ: إنَّ رَسولَ اللّهِ(ص) عَلى حاجَةٍ، فَانصَرَفَ. ثُمَّ سَمِعتُ حَرَکةً بِالبابِ، فَخَرَجتُ، فَإِذا عَلِی بِالبابِ، فَقُلتُ: إنَّ رَسولَ اللّهِ(ص) عَلى حاجَةٍ، فَانصَرَفَ. ثُمَّ سَمِعتُ حَرَکةً بِالبابِ، فَسَلَّمَ عَلِی، فَسَمِعَ رَسولُ اللّهِ(ص) صَوتَه فَقالَ: انظُر مَن هذَا. فَخَرَجتُ فَإِذا هُوَ عَلِی، فَجِئتُ إلى رَسولِ اللّهِ(ص) فَأَخبَرتُهُ، فَقالَ: ایذَن لَهُ. فَدَخَلَ عَلِی، فَقالَ رَسولُ اللّهِ(ص): اللّهُمَّ وإلَی، اللّهُمَّ وإلَی. با عبارات مختلف در : سنن الترمذی، ج ۵، ص ۶۳۶، ح ۳۷۲۱؛ المعجم الکبیر، ج ۷، ص ۸۲، ح ۶۴۳۷ عن سفینة؛ تاریخ بغداد، ج ۹، ص ۳۶۹ الرقم ۴۹۴۴؛ التاریخ الکبیر، ج ۱، ص ۳۵۸ الرقم ۱۱۳۲؛ اسد الغابة، ج ۴، ص ۱۰۵ الرقم ۳۷۸۹؛ تاریخ مدینة دمشق، ج ۴۲، ص ۲۴۶، ح ۸۷۶۷ و ح ۸۷۶۵ و ح ۸۷۶۶؛ المناقب للخوارزمی، ص ۱۰۷، ح ۱۱۳ والثلاثة الأخیرة عن ابن عبّاس و ح ۱۱۴؛ خصائص أمیر المؤمنین، نسائی، ص ۵۰، ح ۱۲؛ مسند أبی یعلى، ج ۴، ص ۱۳۰، ح ۴۰۳۹؛ اسد الغابة، ج ۴، ص ۱۰۵ الرقم ۳۷۸۹ ؛ تاریخ مدینة دمشق، ج ۴۲، ص ۲۴۷، ح ۸۷۶۸؛ البدایة والنهایة، ج ۷، ص ۳۵۱ .


    == اشکالات اهل سنت به حدیث طیر مشوی: ==
    ===اشكال اول: سند روایت صحیح نیست.===  
     
    ====جواب اشکال اول:====
    === اشكال اول: سند روایت صحیح نیست. ===  
    ==== جواب اشکال اول: ====
    این حدیث از راویان متعددی مثل:  
    این حدیث از راویان متعددی مثل:  
    1. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام؛
    *امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)؛
    2. أنس بن مالك؛
    *أنس بن مالك؛
    3. عبدالله بن العباس؛
    *عبدالله بن العباس؛
    4. أبو سعيد الخدري؛
    *أبو سعید الخدری؛
    5. سفينة خادم رسول خدا صلی‌الله عليه وآله وسلم؛
    *سفینة خادم رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)؛
    6. سعد بن أبي وقاص؛
    *سعد بن أبی وقاص؛
    7. عمرو بن العاص؛
    *عمرو بن العاص؛
    8. أبو الطفيل عامر بن واثلة؛
    *أبو الطفیل عامر بن واثلة؛
    9. يعلي بن مرة از اصحاب رسول خدا صلی‌الله عليه وآله
    *یعلی بن مرة از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)
    نقل شده که سندهای حدیث را مورد بررسی قرار می دهیم:
    نقل شده که سندهای حدیث را مورد بررسی قرار می دهیم:
    راوی اول: سفينه، خادم رسول خدا (ص)
    =====راوی اول: سفینه، خادم رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) =====
    ابوالقاسم طبراني در كتاب المعجم الكبير می‌نویسد:
    ابوالقاسم طبرانی در كتاب المعجم الكبیر می‌نویسد:
    حَدَّثَنَا عُبَيْدٌ الْعِجْلِيُّ، ثنا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعِيْدٍ الْجَوْهَرِيُّ، ثنا حُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ، ثنا سُلَيْمَانُ بْنُ قَرْمٍ، عَنْ فِطْرِ بْنِ خَلِيفَةَ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نُعْمٍ، عَنْ سَفِينَةَ، مَوْلَي النَّبِيِّ (ص) أَنَّ النَّبِيَّ (ص) أُتِيَ بِطَيْرٍ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِيَ مِنْ هَذَا الطَّيْرِ»، فَجَاءَ عَلِيٌّ رَضِيَ اللَّهُ تَعَالَي عَنْهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ (ص): «اللَّهُمَّ وَالِ».
    حَدَّثَنَا عُبَیْدٌ الْعِجْلِیُّ، ثنا إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعِیْدٍ الْجَوْهَرِیُّ، ثنا حُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ، ثنا سُلَیْمَانُ بْنُ قَرْمٍ، عَنْ فِطْرِ بْنِ خَلِیفَةَ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نُعْمٍ، عَنْ سَفِینَةَ، مَوْلَی النَّبِیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) أَنَّ النَّبِیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) أُتِیَ بِطَیْرٍ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِیَ مِنْ هَذَا الطَّیْرِ»، فَجَاءَ عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُ، فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): «اللَّهُمَّ وَالِ».
    از سفينه خادم رسول خدا صلی‌الله عليه وآله نقل شده است كه براي رسول خدا مرغي آوردند، آن حضرت فرمود: «پروردگارا ! محبوب‌ترین مخلوق در نزد خودت را بياور تا با من از اين مرغ بخورد»؛ پس علي علیه‌السلام آمد و رسول خدا صلی‌الله عليه وآله فرمود: « خدايا علي علیه‌السلام را دوست بدار».الطبراني، ابوالقاسم سليمان بن أحمد بن أيوب (متوفاي360هـ)، المعجم الكبير، ج7، ص82، ح6437، تحقيق: حمدي بن عبدالمجيد السلفي، ناشر: مكتبة الزهراء - الموصل، الطبعة: الثانية، 1404هـ - 1983م.
    از سفینه خادم رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نقل شده است كه برای رسول خدا مرغی آوردند، آن حضرت فرمود: «پروردگارا ! محبوب‌ترین مخلوق در نزد خودت را بیاور تا با من از این مرغ بخورد»؛ پس علی (علیه‌السلام)آمد و رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: « خدایا علی (علیه‌السلام)را دوست بدار».<ref>الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد بن أیوب (متوفای360هـ)، المعجم الكبیر، ج7، ص82، ح6437، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، ناشر: مكتبة الزهراء - الموصل، الطبعة: الثانیة، 1404هـ - 1983م.</ref>
    بررسي سند روايت:  
    ===== بررسی سند روایت: =====
    عبيد العجلي: عبيد العجلی. الحافظ الإمام المجود أبو علي الحسين بن محمد بن حاتم البغدادي تلميذ يحيي بن معين.
    عبید العجلی: عبید العجلی. الحافظ الإمام المجود أبو علی الحسین بن محمد بن حاتم البغدادی تلمیذ یحیی بن معین.
    قال الخطيب: كان ثقة متقنا حافظا.
    قال الخطیب: كان ثقة متقنا حافظا.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص90، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.</ref>
    وقال أحمد بن المنادي: كان من المتقدمين في حفظ المسند خاصة.
    وقال أحمد بن المنادی: كان من المتقدمین فی حفظ المسند خاصة.
    عبيد العجل، حافظ، پيشوا، كسي كه خيلي خوب حفظ مي كرد و شاگرد يحيي بن معين بود. خطيب گفته: او ثقه، استوار و حافظ بود. احمد بن منادي گفته: او از پيشروان در حفظ روايات مسند بود.
    عبید العجل، حافظ، پیشوا، كسی كه خیلی خوب حفظ می كرد و شاگرد یحیی بن معین بود. خطیب گفته: او ثقه، استوار و حافظ بود. احمد بن منادی گفته: او از پیشروان در حفظ روایات مسند بود.
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، سير أعلام النبلاء، ج14، ص90، تحقيق: شعيب الأرناؤوط، محمد نعيم العرقسوسي، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
     
    إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعِيْدٍ الْجَوْهَرِيُّ: از روات صحيح مسلم:
    إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعِیْدٍ الْجَوْهَرِیُّ: از روات صحیح مسلم:
    ذهبي در شرح حال او می‌نویسد:
    ذهبی در شرح حال او می‌نویسد:
    إبراهيم بن سعيد الجوهري الحافظ أبو اسحاق البغدادي أحد الاعلام سمع ابن عيينة وابا معاوية وعنه الستة سوي البخاري وابو حاتم وابن صاعد وخلق.
    إبراهیم بن سعید الجوهری الحافظ أبو اسحاق البغدادی أحد الاعلام سمع ابن عیینة وابا معاویة وعنه الستة سوی البخاری وابو حاتم وابن صاعد وخلق.
    قال الخطيب كان ثقة ثبتا مكثرا صنف المسند. وقال أبو العباس البراثي قال أحمد بن حنبل: هو كثير الكتاب اكتبوا عنه. وقال النسائي ثقة.
    قال الخطیب كان ثقة ثبتا مكثرا صنف المسند. وقال أبو العباس البراثی قال أحمد بن حنبل: هو كثیر الكتاب اكتبوا عنه. وقال النسائی ثقة.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج1، ص154 ـ 155، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1995م.</ref>
    ابراهيم بن سعيد الجوهري، حافظ ابوإسحاق بغدادي، يكي از مشاهير بود. تمام نويسندگان صحاح سته ـ غير از بخاري ـ از او روايت نقل کرده‌اند. خطيب گفته: او ثقه و مورد اعتماد بود، زياد روايت نقل مي كرد و كتاب مسند داشته نوشته است. ابوالعباس براثي از احمد بن حنبل نقل كرده كه گفت: او كتاب زيادي داشت، از او روايت نقل كنيد، نسائي گفته: او ثقه بود.
    ابراهیم بن سعید الجوهری، حافظ ابوإسحاق بغدادی، یكی از مشاهیر بود. تمام نویسندگان صحاح سته ـ غیر از بخاری ـ از او روایت نقل کرده‌اند. خطیب گفته: او ثقه و مورد اعتماد بود، زیاد روایت نقل می كرد و كتاب مسند داشته نوشته است. ابوالعباس براثی از احمد بن حنبل نقل كرده كه گفت: او كتاب زیادی داشت، از او روایت نقل كنید، نسائی گفته: او ثقه بود.<br>
    خود ذهبي بعد از روايتي كه در مذمت او وارد شده می‌گوید:
     
    قلت: لا عبرة بهذا وإبراهيم حجة بلا ريب.
    خود ذهبی بعد از روایتی كه در مذمت او وارد شده می‌گوید: قلت: لا عبرة بهذا وإبراهیم حجة بلا ریب.
    من مي گويم: اين اشكال ارزش توجه ندارد، ابراهيم بدون ترديد حجت (كسي كه سيصد هزار روايت با سند، متن و تاريخ روايت حفظ بوده ـ بود.
    من می گویم: این اشكال ارزش توجه ندارد، ابراهیم بدون تردید حجت (كسی كه سیصد هزار روایت با سند، متن و تاریخ روایت حفظ بوده ـ بود.<br>
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، ج1، ص154 ـ 155، تحقيق: الشيخ علي محمد معوض والشيخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1995م.
     
    ابن حجر عسقلاني در باره او می‌گوید:
    ابن حجر عسقلانی درباره او می‌گوید: إبراهیم بن سعید الجوهری أبو إسحاق الطبری نزیل بغداد ثقة حافظ تكلم فیه بلا حجة من العاشرة مات فی حدود الخمسین <ref>العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852هـ)، تقریب التهذیب، ج1، ص89، رقم:179، تحقیق: محمد عوامة، ناشر: دار الرشید - سوریا، الطبعة: الأولی، 1406 - 1986.</ref> ابراهیم بن سعید، ساكن بغداد، مورد اعتماد و حافظ بود. درباره او بدون مدرك و دلیل سخن گفته شده (ایراد گرفته‌اند).<br>
    إبراهيم بن سعيد الجوهري أبو إسحاق الطبري نزيل بغداد ثقة حافظ تكلم فيه بلا حجة من العاشرة مات في حدود الخمسين م 4
     
    ابراهيم بن سعيد، ساكن بغداد، مورد اعتماد و حافظ بود. در باره او بدون مدرك و دليل سخن گفته شده (ايراد گرفته اند).
    حُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ از روات بخاری و مسلم:
    العسقلاني الشافعي، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل (متوفاي852هـ)، تقريب التهذيب، ج1، ص89، رقم:179، تحقيق: محمد عوامة، ناشر: دار الرشيد - سوريا، الطبعة: الأولي، 1406 - 1986.
    الحسین بن محمد بن بهرام التمیمی أبو أحمد أو أبو علی المروذی بتشدید الراء وبذال معجمة نزیل بغداد ثقة من التاسعة مات سنة ثلاث عشرة أو بعدها بسنة أو سنتین ع<ref>تقریب التهذیب ج1، ص168، رقم:1345</ref> حسین بن محمد بن بهرام، ساكن بغداد و مورداعتماد بود.<br>
    حُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ از روات بخاري و مسلم:
     
    الحسين بن محمد بن بهرام التميمي أبو أحمد أو أبو علي المروذي بتشديد الراء وبذال معجمة نزيل بغداد ثقة من التاسعة مات سنة ثلاث عشرة أو بعدها بسنة أو سنتين ع
    سُلَیْمَانُ بْنُ قَرْمٍ: از روات بخاری و مسلم:
    حسين بن محمد بن بهرام، ساكن بغداد و مورداعتماد بود.
    ازآنجایی‌که سلیمان قرم روایات زیادی را در فضائل اهل‌البیت علیهم‌السلام نقل كرده، علمای اهل‌سنت او را تضعیف کرده‌اند، غافل از این كه او از روات بخاری و مسلم است و این دو كتاب كه از دیدگاه آنها صحیح‌ترین كتاب! بعد از قرآن كریم است از او روایت دارند؛ به همین خاطر تلاش دوباره کرده‌اند كه او را توثیق نمایند؛ مثلاً شمس‌الدین ذهبی با این كه در کتاب‌های دیگر او را تضعیف كرده است. اما نام او را در كتاب «ذكر من تلكم فیه وهو موثق» آورده است.
    تقريب التهذيب ج1، ص168، رقم:1345
    سلیمان بن قرم أبو داود الضبی وهو ابن معاذ نسب إلی جده م د ت س وثقه أحمد وغیره...
    سُلَيْمَانُ بْنُ قَرْمٍ: از روات بخاري و مسلم:
    سلیمان بن قرم، احمد بن حنبل و دیگران او را توثیق کرده‌اند.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، ذكر أسماء من تكلم فیه وهو موثق، ج1، ص93، رقم: 146، تحقیق: محمد شكور أمریر المیادینی، ناشر: مكتبة المنار - الزرقاء، الطبعة: الأولی، 1406هـ.</ref><br>
    ازآنجایی‌که سليمان قرم روايات زيادي را در فضائل اهل‌البیت علیهم‌السلام نقل كرده، علماي اهل‌سنت او را تضعيف کرده‌اند، غافل از اين كه او از روات بخاري و مسلم است و اين دو كتاب كه از ديدگاه آن‌ها صحیح‌ترین كتاب! بعد از قرآن كريم است از او روايت دارند؛ به همين خاطر تلاش دوباره کرده‌اند كه او را توثيق نمايند؛ مثلاً شمس‌الدین ذهبي با اين كه در کتاب‌های ديگر او را تضعيف كرده است. اما نام او را در كتاب «ذكر من تلكم فيه وهو موثق» آورده است.
     
    سليمان بن قرم أبو داود الضبي وهو ابن معاذ نسب إلي جده م د ت س وثقه أحمد وغيره...
    مزی در تهذیب الكمال تصریح می‌نویسد:
    سليمان بن قرم، احمد بن حنبل و ديگران او را توثيق کرده‌اند.
    استشهد به البخاری، وروی له الباقون سوی ابن ماجة.<ref>المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال، ج12، ص53 ـ54، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.</ref>
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، ذكر أسماء من تكلم فيه وهو موثق، ج1، ص93، رقم: 146، تحقيق: محمد شكور أمرير المياديني، ناشر: مكتبة المنار - الزرقاء، الطبعة: الأولي، 1406هـ.
    بخاری ـ به عنوان شاهد ـ و دیگر صاحبان صحاح سته، غیر از ابن ماجه از او روایت کرده‌اند.
    مزي در تهذيب الكمال تصريح می‌نویسد:
    به‌هرحال همین كه او در بخاری و مسلم روایت دارد، كفایت می‌کند و وثاقت او ثابت می‌شود.
    استشهد به البخاري، وروي له الباقون سوي ابن ماجة.
    فِطْرِ بْنِ خَلِیفَةَ فطر بن خلیفه نیز به‌خاطر این كه شیعه بوده، تضعیف شده است؛ اما چون از روات بخاری است، علمای متأخر علم رجال از تضعیف او پشیمان شده و تلاش کرده‌اند كه او را توثیق كنند، ذهبی در كتاب «ذكر من تلكم فیه وهو موثق» درباره او می‌نویسد: فطر بن خلیفة م. صدوق وثق وقال الجوزجانی زائغ غیر ثقة وقال الدارقطنی زائغ لا یحتج به وغمزه ابن المدینی له فی البخاری حدیث.
    بخاري ـ به عنوان شاهد ـ و ديگر صاحبان صحاح سته، غير از ابن ماجه از او روايت کرده‌اند.
    فطر بن خلیفه، از روات مسلم، راستگو بود و توثیق شده است. جوزجانی گفته روایاتش منحرف و غیر قابل اعتماد بوده، دارقطنی گفته منحرف بود و به روایات او احتجاج نمی‌شود، ابن مدینی نیز به او اشكال گرفته؛ اما در بخاری یك روایت دارد.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، ذكر أسماء من تكلم فیه وهو موثق، ج1، ص151، رقم:277، تحقیق: محمد شكور أمریر المیادینی، ناشر: مكتبة المنار - الزرقاء ، الطبعة: الأولی، 1406هـ</ref>
    المزي، ابوالحجاج يوسف بن الزكي عبدالرحمن (متوفاي742هـ)، تهذيب الكمال، ج12، ص53 ـ54، تحقيق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: الأولي، 1400هـ - 1980م.
    به‌هرحال همين كه او در بخاري و مسلم روايت دارد، كفايت می‌کند و وثاقت او ثابت می‌شود.
    فِطْرِ بْنِ خَلِيفَةَ فطر بن خليفه نيز به‌خاطر اين كه شيعه بوده، تضعيف شده است؛ اما چون از روات بخاري است، علماي متأخر علم رجال از تضعيف او پشيمان شده و تلاش کرده‌اند كه او را توثيق كنند، ذهبي در كتاب «ذكر من تلكم فيه وهو موثق» در باره او می‌نویسد:
    فطر بن خليفة م. صدوق وثق وقال الجوزجاني زائغ غير ثقة وقال الدارقطني زائغ لا يحتج به وغمزه ابن المديني له في البخاري حديث.
    فطر بن خليفه، از روات مسلم، راستگو بود و توثيق شده است. جوزجاني گفته رواياتش منحرف و غير قابل اعتماد بوده، دارقطني گفته منحرف بود و به روايات او احتجاج نمی‌شود، ابن مديني نيز به او اشكال گرفته؛ اما در بخاري يك روايت دارد.
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، ذكر أسماء من تكلم فيه وهو موثق، ج1، ص151، رقم:277، تحقيق: محمد شكور أمرير المياديني، ناشر: مكتبة المنار - الزرقاء ، الطبعة: الأولي، 1406هـ
    و در كتاب الكاشف می‌نویسد:
    و در كتاب الكاشف می‌نویسد:
    فطر بن خليفة المخزومي مولاهم الحناط عن أبي الطفيل وعطاء الشيبي ومولاه عمرو بن حريث الصحابي وعن مجاهد والشعبي وعنه القطان ويحيي بن آدم وخلق شيعي جلد وثقه أحمد وابن معين.
    فطر بن خلیفة المخزومی مولاهم الحناط عن أبی الطفیل وعطاء الشیبی ومولاه عمرو بن حریث الصحابی وعن مجاهد والشعبی وعنه القطان ویحیی بن آدم وخلق شیعی جلد وثقه أحمد وابن معین.
    فطر بن خليفه، احمد بن حنبل و يحيي بن معين او را توثيق کرده‌اند.
    فطر بن خلیفه، احمد بن حنبل و یحیی بن معین او را توثیق کرده‌اند.<ref>الكاشف ج2، ص125، رقم:4494</ref>
    الكاشف ج2، ص125، رقم:4494
    عَبْد الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نُعْمٍ از روات بخاری و مسلم.عبد الرحمن بن أبی نعم. الإمام الحجة القدوة الربانی أبو الحكم البجلی الكوفی.<ref>سیر أعلام النبلاء ج5، ص62</ref>عبد الرحمن بن أبی نعم، پیشوا، حجت و رهبر ربانی بود.
    عَبْد الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نُعْمٍ از روات بخاري و مسلم.
    بنابراین تمام روات این روایت موثق بودند؛ پس در صحت روایت هیچ تردیدی نیست.
    عبد الرحمن بن أبي نعم. الإمام الحجة القدوة الرباني أبو الحكم البجلي الكوفي.
    سير أعلام النبلاء ج5، ص62
    عبد الرحمن بن أبي نعم، پيشوا، حجت و رهبر رباني بود.
    بنابراين تمام روات اين روايت موثق بودند؛ پس در صحت روايت هيچ ترديدي نيست.
    راوی دوم سدي كبير
    روايت دوم: سدي كبير از أنس بن مالك ابويعلي حنبلي در مسند خود و نسائي در خصائص اميرمؤمنان علیه‌السلام نقل کرده‌اند:
    حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ، حَدَّثَنَا مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک بْنِ سَلْعٍ ثِقَةٌ، حَدَّثَنَا عِيسَي بْنُ عُمَرَ، عَنْ إِسْمَاعِيلَ السُّدِّيِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنّ النَّبِيَّ (ص) كَانَ عِنْدَهُ طَائِرٌ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ يَأْكُلُ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّيْرِ»، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عُمَرُ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عَلِيٌّ فَأَذِنَ لَهُ. أبو يعلي الموصلي التميمي، أحمد بن علي بن المثني (متوفاي307 هـ)، مسند أبي يعلي، ج7، ص105، تحقيق: حسين سليم أسد، ناشر: دار المأمون للتراث - دمشق، الطبعة: الأولي، 1404 هـ - 1984م؛
    النسائي، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي (متوفاي303 هـ)، خصائص اميرمؤمنان علي بن أبي طالب، ج1، ص29، ح10، تحقيق: أحمد ميرين البلوشي، ناشر: مكتبة المعلا - الكويت الطبعة: الأولي، 1406 هـ.
    از أنس بن مالك نقل شده است كه در نزد رسول خدا صلی‌الله عليه وآله مرغي بود؛ پس فرمود: خدايا محبوب‌ترین مخلوقت را بياور تا با من از اين مرغ بخورد؛ پس ابوبكر آمد، رسول خدا او را بازگرداند، عمر نيز آمد و باز رسول خدا او را رد كرد؛ سپس علي علیه‌السلام آمد و رسول خدا صلی‌الله عليه وآله به او اجازه داد.
    همين روايت را با همين سند إبن أثير و إبن عساكر از ابويعلي نقل کرده‌اند؛ اما در نقل اين دو نفر از عثمان و ابوبكر نام برده شده كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله اجازه ورود به آن‌ها را نداده است:
    أَنبأَنا المنصور بن أَبي الحسن الفقيه بإِسناده إِلي أَبي يعلي: حدثنا الحسن بن حماد، حدثنا مسهر بن عبدالملک، ثقة، حدثنا عيسي بن عمر، عن السدي، عن أَنس بن مالك: أَن النبي كان عنده طائر، فقال: اللهم ائتني بأحب خلقك إِليك يأكل معي من هذا الطائر. فجاءَ أَبو بكر فرده ثم جاءَ عثمان فرده، فجاءَ علي فأَذن له.
    ابن أثير الجزري، عز الدين بن الأثير أبي الحسن علي بن محمد (متوفاي630هـ)، أسد الغابة في معرفة الصحابة، ج4، ص120، تحقيق عادل أحمد الرفاعي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت / لبنان، الطبعة: الأولي، 1417 هـ - 1996 م.
    ابن عساكر الدمشقي الشافعي، أبي القاسم علي بن الحسن إبن هبة الله بن عبدالله (متوفاي571هـ)، تاريخ مدينة دمشق وذكر فضلها وتسمية من حلها من الأماثل، ج42، ص254، تحقيق: محب الدين أبي سعيد عمر بن غرامة العمري، ناشر: دار الفكر - بيروت - 1995.
    ازآنجایی‌که اجازه ورود ندادن به خلفاي سه گانه، نقيصه بزرگي براي آن‌ها محسوب می‌شود و دست كم برتري اميرمؤمنان علیه‌السلام را بر اين سه خليفه به صورت قطعي و مشخص ثابت می‌کند، برخي از علماي اهل‌سنت كه خيال مي کرده‌اند مي توانند اين نقيصه بزرگ را كه در كتب اهل‌سنت آمده است از خلفاي سه گانه دور كنند، به جاي نام هر يك از آن‌ها از كلمه «رجل» استفاده کرده‌اند؛ درحالی‌که سند همان سندي است كه ابويعلي آورده است.
    عبدالله بن عدي جرجاني در الكامل في الضعفاء، مطهر بن طاهر مقدسي در ذخيرة الحفاظ و ابن جوزي حنبلي در العلل المتناهيه اين اشتباه بزرگ را مرتكب شده اند:
    ... عن إسماعيل بن عبد الرحمن السدي عن أنس بن مالك ان النبي صلی‌الله عليه وسلم كان عنده طائر فقال اللهم آتني بأحب خلقك إليك يأكل معي هذا الطائر فجاء رجل فرده ثم جاء رجل فرده ثم جاء علي بن أبي طالب فأذن له فأكل معه قال الشيخ وهذا من هذا الطريق ما أعلم رواه غير مسهر ولمسهر غير ما ذكرت وليس بالكثير
    الجرجاني، عبدالله بن عدي بن عبدالله بن محمد أبو أحمد (متوفاي365هـ)، الكامل في ضعفاء الرجال، ج6، ص457، تحقيق: يحيي مختار غزاوي، ناشر: دار الفكر - بيروت، الطبعة: الثالثة، 1409هـ - 1988م
    ... حديث: إن النبي ( كان عنده طائر فقال: «اللهم ائنني بأحب خلقك إليك يأكل معي هذا الطائر»؛ فجاء رجل، فرده، ثم جاء رجل، فرده، ثم جاء علي بن أبي طالب، فإذن له، فاكل معه.
    المقدسي، مطهر بن طاهر (متوفاي507 هـ)، ذخيرة الحفاظ، ج2، ص818، ح 1597، تحقيق: د.عبد الرحمن الفريوائي، ناشر: دار السلف - الرياض، الطبعة: الأولي، 1416 هـ -1996م.
    ... عن اسماعيل بن عبدالرحمن السدي عن انس ان النبي صلی‌الله عليه وسلم كان عنده طائر فقال اللهم ائتني بأحب خلقك اليك يأكل معي من هذا الطير فجاء رجل فرده ثم جاء علي بن أبي طالب فأذن له فأكل معه
    ابن الجوزي الحنبلي، جمال الدين ابوالفرج عبد الرحمن بن علي بن محمد (متوفاي 597 هـ)، العلل المتناهية في الأحاديث الواهية، ج1، ص229، تحقيق: خليل الميس، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1403هـ.
    غافل از اين كه ممكن است ديگر علماي سني با نقل درست روايت، ميزان امانت داري اين افراد را براي همگان روشن نمايند.
    بررسي سند روايت: الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ: الحسن بن حماد الضبي الكوفي عن المطلب بن زياد والمحاربي وعنه أبو يعلي والسراج والنسائي بواسطة ثقة توفي 238 س.
    حسين بن حماد، ثقه بود.
    الكاشف ج1، ص323، رقم: 1025
    مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک: خود ابويعلي او را در اصل روايت توثيق كرده است؛ پس نيازي به بررسي بيشتر نيست.
    عِيسَي بْنُ عُمَرَ: عيسي بن عمر الأسدي الكوفي المقرئ صاحب الحروف ويعرف بالهمداني لا عيسي بن عمر البصري الثقفي صاحب النحو عن عطاء وعمرو بن مرة والمسيب بن عبد خير وعنه الفريابي وعبيد الله وخلاد بن يحيي وخلق قال أحمد ليس به بأس مات 156 ت س
    عيسي بن عمر... احمد بن حنبل گفته: اشكالي در او نيست.
    الكاشف ج2، ص111، رقم:4390
    إِسْمَاعِيلَ السُّدِّيِّ: از راويان مسلم و ساير صحاح سته:
    إسماعيل بن عبد الرحمن الأعور السدي الكوفي مولي زينب بنت قيس بن مخرمة من بني عبد مناف قرشي سمع أنسا ومرة الهمداني سمع منه شعبة والثوري وزائدة قال لنا مسدد حدثنا يحيي قال سمعت بن أبي خالد يقول السدي أعلم بالقرآن من الشعبي قال علي وسمعت يحيي يقول ما رأيت أحدا يذكر السدي الا بخير وما تركه أحد.
    اسماعيل بن عبد الرحمن... يحيي گفته كه از إبن أبي خالد شنيدم كه مي گفت: سدي در قرآن از شعبي داناتر بود. علي بن مديني گفته كه از يحيي بن معين شنيدم كه مي گفت: نديدم كسي را كه از سدي جز به نيكي ياد كند و نديدم كه كسي روايت او را ترك نمايد.
    البخاري الجعفي، ابوعبدالله محمد بن إسماعيل (متوفاي256هـ)، التاريخ الكبير، ج1، ص361، رقم: 1145، تحقيق: السيد هاشم الندوي، ناشر: دار الفكر.
    مزي بعد از نقل دیدگاه‌های علماي رجال در باره سدي، می‌نویسد:
    روي له الجماعة سوي البخاري.
    تمام نويسندگان صحاح سته، غير از بخاري، از او روايت نقل کرده‌اند.
    المزي، ابوالحجاج يوسف بن الزكي عبدالرحمن (متوفاي742هـ)، تهذيب الكمال،ج3، ص138، تحقيق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: الأولي، 1400هـ - 1980م.
    بنابراين سند اين روايت نيز كاملا صحيح است.
    راوی سوم يحيي بن كثير
    روايت سوم: يحيي بن كثير از أنس بن مالك ابوالقاسم طبراني در المعجم الكبير می‌نویسد:
    (1780)- [1744] حَدَّثَنَا أَحْمَدُ، قَالَ: نا سَلَمَةُ بْنُ شَبِيبٍ، قَالَ: نا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، قَالَ: أَنَا الأَوْزَاعِيُّ، عَنْ يَحْيَي بْنِ أَبِي كَثِيرٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: أَهْدَتْ أُمُّ أَيْمَنَ إِلَي النَّبِيِّ (ص) طَائِرًا بَيْنَ رَغِيفَيْنِ، فَجَاءَ النَّبِيُّ (ص) فَقَالَ: " هَلْ عِنْدَكُمْ شَيْءٌ؟ " فَجَاءَتْهُ بِالطَّائِرِ، فَرَفَعَ يَدَيْهِ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ، يَأْكُلُ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّائِرِ "، فَجَاءَ عَلِيٌّ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) مَشْغُولٌ، وَإِنَّمَا دَخَلَ النَّبِيُّ (ص) آنِفًا، فَثَبَقَ النَّبِيُّ (ص) مِنَ الطَّائِرِ شَيْئًا، ثُمَّ رَفَعَ يَدِهِ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّائِرِ "، فَجَاءَ عَلِيٌّ، فَارْتَفَعَ الصَّوْتُ بَيْنِي وَبَيْنَهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ (ص): " أَدْخِلْهُ مَنْ كَانَ "، فَدَخَلَ، فَقَالَ النَّبِيُّ (ص): " وَالِي يَا رَبِّ " ثَلاثَ مَرَّاتٍ، فَأَكَلَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (ص) حَتَّي فَرَغَا. از أنس بن مالك نقل شده است كه گفت: ام أيمن مرغي را در ميان دو تكه نان به رسول خدا صلی‌الله عليه وآله هديه كرد؛ وقتي رسول خدا صلی‌الله عليه وآله آمد سؤال كرد: آيا چيزي در نزد شما هست؟ پس مرغ را آ وردند؛ آن حضرت دستانش را بلند كرد و فرمود: خدايا محبوب‌ترین خلائق در نزد خودت را بياور تا با من از اين مرغ بخورد؛ پس علي علیه‌السلام آمد، من گفتم: رسول خدا صلی‌الله عليه وآله مشغول است، مدتي بعد دو باره رسول خدا وارد شد و كمي از مرغ را خود و دوباره دعا كرد: خدايا محبوب‌ترین خلائق نزد خودت را بياور تا با من از اين مرغ بخورد؛ پس علي علیه‌السلام آمد، بين من و او سر و صدا شد؛ پس رسول خدا گفت: هر كس كه هست بگذار وارد شود، پس داخل شد، رسول خدا صلی‌الله عليه وآله فرمود: پروردگارا او را دوست بدار. اين سخن را سه بار تكرار كرد؛ پس علي با پيامبر از آن مرغ خورد تا هر دو دست كشيدند.
    الطبراني، ابوالقاسم سليمان بن أحمد بن أيوب (متوفاي360هـ)، المعجم الأوسط، ج2، ص207، تحقيق: طارق بن عوض الله بن محمد، عبد المحسن بن إبراهيم الحسيني، ناشر: دار الحرمين - القاهرة - 1415هـ.
    بررسي سند روايت: أحمد بن محمد بن عبد العزيز بن الجعد الوشاء. الشيخ الثقة العالم أبو بكر أحمد بن محمد بن عبدالعزيز بن الجعد الوشاء البغدادي... وقد قال الدارقطني لا بأس به.
    الوشاء، شيخ، مورد اعتماد، دانشمند و... دارقطني گفته: اشكالي در او نيست.
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، سير أعلام النبلاء، ج14، ص148، تحقيق: شعيب الأرناؤوط، محمد نعيم العرقسوسي، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    سَلَمَةُ بْنُ شَبِيبٍ: از راويان صحيح مسلم است:
    سلمة بن شبيب أبو عبد الرحمن النيسابوري الحافظ بمكة عن أبي أسامة ويزيد وعبد الرزاق وعنه مسلم والأربعة والروياني حجة مات 247 م 4
    سلمة بن شبيب، مسلم و چهار نفر ديگر نويسندگان صحاح از او روايت نقل کرده‌اند، او حجت بود.
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، الكاشف في معرفة من له رواية في الكتب الستة، ج1، ص453، رقم: 2034، تحقيق محمد عوامة، ناشر: دار القبلة للثقافة الإسلامية، مؤسسة علو - جدة، الطبعة: الأولي، 1413هـ - 1992م.
    عَبْدُ الرَّزَّاقِ الصنعاني: از روات بخاري و مسلم است:
    عبد الرزاق بن همام بن نافع الحافظ أبو بكر الصنعاني أحد الأعلام عن بن جريج ومعمر وثور وعنه أحمد وإسحاق والرمادي والدبري صنف التصانيف مات عن خمس وثمانين سنة في 211 ع.
    عبد الرزاق صنعاني، يكي از مشاهير بود.
    الكاشف ج1، ص651، رقم: 3362
    عبد الرحمن بن عمرو الأوزاعي: از روات بخاري و مسلم:
    عبد الرحمن بن عمرو شيخ الإسلام أبو عمرو الأوزاعي الحافظ الفقيه الزاهد عن عطاء ومكحول ومحمد بن إبراهيم التيمي ورأي محمد بن سيرين وعنه قتادة ويحيي بن أبي كثير شيخاه وأبو عاصم والفريابي وكان رأسا في العلم والعبادة مات في الحمام في صفر 157 ع
    عبد الرحمن بن عمرو، شيخ الإسلام، حافظ، فقيه و زاهد بود... او در علم و عبادت سرآمد همگان بود.
    الكاشف ج1، ص638، رقم: 3278
    يحيي بن صالح بن المتوكل: از روات بخاري و مسلم است:
    يحيي بن أبي كثير الإمام أبو نصر اليمامي الطائي مولاهم أحد الأعلام عن جابر وأنس مرسلا وأبي سلمة وعنه هشام الدستوائي وهمام قال أيوب ما بقي علي وجه الأرض مثل يحيي بن أبي كثير قلت كان من العباد العلماء الأثبات مات 129 ع
    يحيي بن أبي كثير، يكي از مشاهير بود. او از جابر و أنس بن مالك به صورت مرسل روايت نقل كرده است.
    ايوب گفته: در روي زمين كسي همانند يحيي بن كثير باقي نمانده است. من مي گويم: او يكي دانشمندان عابد و استوار بود.
    الكاشف ج2، ص373، رقم: 6235.
    البته اين ادعاي ذهبي كه روايت از او أنس بن مالك مرسل است، درست نيست؛ چرا كه به تصريح بزرگان علم حديث و رجال اهل‌سنت، او أنس بن مالك را ديده است؛ چنانچه مسلم نيشابوري در كتاب الكني والأسماء می‌نویسد:
    أبو نصر يحيي بن أبي كثير رأي أنسا سمع أبا سلمة وعبد الله بن أبي قتادة روي عنه أيوب وهشام والأوزاعي.
    ابونصر يحيي بن أبي كثير، أنس را ديده است.
    النيسابوري القشيري، ابوالحسين مسلم بن الحجاج (متوفاي261هـ)، الكني والأسماء، ج2، ص836، رقم: 3382، تحقيق: عبد الرحيم محمد أحمد القشقري، ناشر: الجامعة الإسلامية ـ المدينة المنورة، الطبعة: الأولي، 1404هـ.
    و مزي در تهذيب الكمال در باب اساتيد او می‌نویسد:
    وأنس بن مالك (س) وقد رآه.
    از أنس بن مالك روايت نقل كرده و او را ديده است.
    المزي، ابوالحجاج يوسف بن الزكي عبدالرحمن (متوفاي742هـ)، تهذيب الكمال، ج31، ص505، تحقيق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: الأولي، 1400هـ - 1980م.
    حاكم نيشابوري بعد از روايت «أن النبي صلی‌الله عليه وسلم كان إذا أفطر عند أهل بيت قال أفطر عندكم الصائمون» می‌نویسد:
    قال أبو عبدالله: قد ثبت عندنا من غير وجه رواية يحيي بن أبي كثير عن أنس بن مالك إلا أنه لم يسمع منه هذا الحديث وله علة.
    براي ما به چندين دليل ثابت شده است كه يحيي بن أبي كثير از أنس بن مالك روايت كرده است؛ البته او اين روايت (أن النبي (ص) كان اذا افطر...» را از أنس نشنيده است و آن هم دليل خاص دارد.
    الحاكم النيسابوري، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفاي 405 هـ)، معرفة علوم الحديث، ج1، ص117، تحقيق: السيد معظم حسين، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الثانية، 1397هـ - 1977م.
    و دارقطني نيز بعد از همان روايت می‌گوید:
    ولا شك أن يحيي بن أبي كثير رأي أنسا ولكنه لم يسمع منه هذا الحديث والدليل علي ذلك ما رواه ابن المبارك عن هشام عن يحيي قال: حدثت عن أنس.
    ترديدي نيست كه يحيي بن أبي كثير أنس را ديده؛ اما اين روايت را از أنس نشنيده است، دليل آن نيز روايتي است كه ابن مالك از هشام از يحيي نقل كرده است كه گفته: براي من از أنس نقل شده كه...
    الدارقطني البغدادي، ابوالحسن علي بن عمر (متوفاي 385هـ)، العلل الواردة في الأحاديث النبوية، ج1، ص45، تحقيق: د. محفوظ الرحمن زين الله السلفي، ناشر: دار طيبة - الرياض، الطبعة: الأولي، 1405 - 1985م.
    روايت صحيح السندي در منابع اهل‌سنت وارد شده است كه او أنس بن مالك را ديده است، إبن أبي شيبه در كتاب المصنف خود می‌نویسد:
    حدثنا عِيسَي بن يُونُسَ عن الأَوْزَاعِيِّ عن يحيي بن أبي كَثِيرٍ قال رَأَيْتُ أَنَسَ بن مَالِكٍ في الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ قد نَصَبَ عَصًا يُصَلِّي إلَيْهَا.
    از يحيي بن أبي كثير نقل شده است كه أنس را در مسجد الحرام ديدم كه عصاي نصب كرده بود (جلوي خود گذاشته بود) و به طرف آن نماز مي خواند.
    إبن أبي شيبة الكوفي، ابوبكر عبدالله بن محمد (متوفاي235 هـ)، الكتاب المصنف في الأحاديث والآثار، ج1، ص248، ح2853، تحقيق: كمال يوسف الحوت، ناشر: مكتبة الرشد - الرياض، الطبعة: الأولي، 1409هـ.
    عيسي بن يونس كه اين قضيه را از اوزاعي نقل كرده، موثق است؛ چنانچه ذهبي در باره او می‌گوید:
    عيسي بن يونس بن أبي إسحاق أحد الأعلام في الحفظ والعبادة عن أبيه وهشام بن عروة والأعمش وعنه حماد بن سلمة مع تقدمه وابن المديني وإسحاق وابن عرفة وأمم كان يحج سنة ويغزو سنة مات 187 ع.
    عيسي بن يونس، يكي از مشاهير در حفظ و عبادت بود.
    الكاشف،ج2، ص114، رقم: 4409
    نتيجه: سند روايت كاملا صحيح و تمام راويان آن موثق هستند و اشكالي كه ذهبي داشت نيز جواب داده شد.
    راوی چهارم عثمان الطويل
    روايت چهارم: عثمان الطويل از أنس بن مالك محمد بن إسماعيل بخاري در التاريخ الكبير خود می‌نویسد:
    قَالَ لِي مُحَمَّدُ بْنُ يُوسُفَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ، قَالَ: ثنا زُهَيْرٌ، قَالَ: ثنا عُثْمَانُ الطَّوِيلُ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: أُهْدِيَ لِلنَّبِيِّ (ص) طَائِرٌ كَانَ يُعْجِبُهُ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ هَذَا الطَّيْرَ "، فَاسْتَأْذَنَ عَلِيٌّ فَسَمِعَ كَلامَهُ، فَقَالَ: " ادْخُلْ ".
    ولا يُعْرَفُ لِعُثْمَانَ سَمَاعٌ مِنْ أَنَسٍ وَقَالَ إِسْحَاقُ بْنُ يُوسُفَ، عَنْ عبدالملک: هُوَ ابْنُ أَبِي سُلَيْمَانَ، عَنْ أَنَسٍ، شَهِدَ النَّبِيّ (ص) بِهَذَا، مُرْسَلٌ.
    از أنس بن مالك نقل شده است كه: مرغي را به رسول خدا صلی‌الله عليه وآله هديه دادند كه خوشش آمد؛ پس فرمود: خدايا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بياور تا با من از اين غذا بخورد. پس علي اجازه گرفت و رسول خدا صدايش را شنيد وفرمود: وارد شو.
    مشهور نيست كه عثمان از أنس روايت شنيده باشد. إسحاق بن يوسف از عبدالملک كه همان إبن أبي سليمان باشد، از أنس نقل كرده است كه رسول خدا به اين قضيه (أحب الخلق بودن علي علیه‌السلام) شهادت داده است، اين روايت مرسل است.
    البخاري الجعفي، ابوعبدالله محمد بن إسماعيل (متوفاي256هـ)، التاريخ الكبير، ج6، ص258، تحقيق: السيد هاشم الندوي، ناشر: دار الفكر.
    علي بن عمر الحربي اين روايت را به صورت كامل تر نقل كرده است:
    حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِيُّ بْنُ سِرَاجٍ الْمِصْرِيُّ، قَثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ فَهْدُ بْنُ سُلَيْمَانَ النَّخَّاسُ، قَثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يَزِيدَ الْوَرْتَنِيسِيُّ، قَثَنَا زُهَيْرٌ، قَثَنَا عُثْمَانُ الطَّوِيلُ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: أُهْدِيَ إِلَي النَّبِيِّ (ص) طَائِرٌ كَانَ يُعْجِبُهُ أَكْلُهُ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِي " فَجَاءَ عَلِيٌّ علیه‌السلام، فَقَالَ: اسْتَأذِنْ عَلَي رَسُولِ اللَّهِ (ص) فَقُلْتُ: مَا عَلَيْهِ إِذْنٌ، وَكُنْتُ أُحِبُّ أَنْ تَكُونَ رَجُلا مِنَ الأَنْصَارِ، فَذَهَبَ ثُمَّ رَجَعَ، فَقَالَ: اسْتَأْذِنْ لِي عَلَيْهِ، فَسَمِعَ النَّبِيُّ (ص) كَلامَهُ، فَقَالَ: " ادْخُلْ يَا عَلِيُّ ". ثُمَّ قَالَ: " اللَّهُمَّ وَالِ، اللَّهُمَّ وَالِ ".
    از أنس بن مالك نقل شده است كه: مرغي را به رسول خدا صلی‌الله عليه وآله هديه دادند كه خوشش آمد؛ پس فرمود: خدايا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بياور تا با من از اين غذا بخورد. پس علي (علیه‌السلام) آمد و فرمود: از رسول خدا اجازه ورود بگير؛ گفتم: فعلا نمی‌شود اجازه داد. من دوست داشتم كه اين شخص مردي از انصار باشد؛ پس علي رفت و دوباره بازگشت و فرمود: از رسول خدا اجازه ورود بگيرد؛ پس رسول خدا سخنش را شنيد و فرمود: اي علي وارد شو ! سپس فرمود: خدايا او را دوست بدار، خدايا او را دوست بدار.
    الحربي، علي بن عمر (متوفاي386هـ)، الثالث من الفوائد المنتقاة للحربي، ص4، ح15، تحقيق: قسم المخطوطات بشركة أفق للبرمجيات، ناشر: شركة أفق للبرمجيات ـ مصر، الطبعة: الأولي، 2004م
    بررسي سند روايت: محمد بن يوسف الفريابي: الفريابي ع. محمد بن يوسف بن واقد بن عثمان الفريابي الإمام الحافظ شيخ الإسلام أبو عبدالله الضبي.
    قال أحمد كان رجلا صالحا صحب سفيان كتبت عنه بمكة. وقال العجلي الفريابي ثقة. وقال البخاري فيما حكاه عنه الدولابي حدثنا محمد بن يوسف وكان من أفضل أهل زمانه عن سفيان بحديث ذكر. وقال النسائي ثقة. وقال أبو زرعة الفريابي أحب إلي من يحيي بن يمان. وقال أبو حاتم ثقة صدوق. وسئل الدراقطني عنهم فوثقه وقدمه لفضله ونسكه علي قبيصة. وقال ابن زنجوية ما رأيت أورع من الفريابي.
    فريابي، امام، حافظ و شيخ الإسلام بود. احمد بن حنبل گفته: او مرد صالحي بود، از همراهان سفيان ثوري بود و من در مكه از او روايت نوشته ام. عجلي گفته: فريابي ثقه بود. طبق نقل دولابي از ابويوسف از بخاري: او برترين فرد در زمان خود نسبت به روايت سفيان ثوري بود. نسائي گفته: ثقه بود. ابوزرعه گفته: او پيش از من يحيي بن يمان محبوب تر بود. ابوحاتم گفته: ثقه و راستگو بود. از دارقطني در باره او سؤال شد؛ پس او را توثيق كرد و او را به‌خاطر فضل و پرهيزكاري از قبيصة بهتر دانيست؛ ابن زنجويه نيز گفته است با تقواتر از فريابي نديدم.
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، سير أعلام النبلاء، ج10، ص114، تحقيق: شعيب الأرناؤوط، محمد نعيم العرقسوسي، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    أحمد بن يزيد بن إبراهيم بن الورتنيس: از روات بخاري:
    23 أحمد بن يزيد بن إبراهيم الورتنيس خ عن فليح ضعفه أبو حاتم وقواه غيره.
    احمد بن يزيد، ابوحاتم او را تضعيف كرده؛ ولي ديگران تقويت کرده‌اند.
    ذكر من تكلم فيه وهو موثق ج1، ص40
    مزي در تهذيب الكمال می‌نویسد:
    روي له البخاري.
    بخاري از او روايت نقل كرده است.
    المزي، ابوالحجاج يوسف بن الزكي عبدالرحمن (متوفاي742هـ)، تهذيب الكمال،ج1، ص521، تحقيق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: الأولي، 1400هـ - 1980م.
    زهير بن معاوية: از روات بخاري، مسلم و ساير صحاح سته:
    زهير بن معاوية بن حديج الحافظ أبو خيثمة الجعفي الكوفي شيخ الجزيرة عن زياد بن علاقة ومنصور وعنه القطان وعلي بن الجعد ويحيي بن يحيي ثقة حجة توفي 173 ع
    زهير بن معاويه، حافظ ابوخيثمه جعفي، ثقه و حجت بود.
    الكاشف ج1، ص408، رقم:1668
    مزي در آخر شرح حال او می‌نویسد:
    روي له الجماعة.
    المزي، ابوالحجاج يوسف بن الزكي عبدالرحمن (متوفاي742هـ)، تهذيب الكمال،ج9، ص425، تحقيق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: الأولي، 1400هـ - 1980م.
    عثمان الطويل: ابوحاتم رازي در كتاب الجرح و التعديل در باره او گفته:
    عثمان الطويل روي عن أبي العالية روي عنه ليث بن أبي سليم وشعبة وعنبسة بن سعيد قاضي الري وزهير بن معاوية سمعت أبي يقول ذلك وسألته عنه فقال هو شيخ.
    عثمان الطول، از پدرم در باره او سؤال كردم؛ پس گفت: او شيخ است.
    ابن أبي حاتم الرازي التميمي، ابومحمد عبد الرحمن بن أبي حاتم محمد بن إدريس (متوفاي 327هـ)، الجرح والتعديل، ج6، ص173، رقم: 950، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، الطبعة: الأولي، 1271هـ ـ 1952م.
    «شيخ» در نزد إبن أبي حاتم از كلمات توثيق است؛ چنانچه ذهبي در ميزان الإعتدال می‌گوید:
    قول أبي حاتم شيخ قال وليس هذا بتضعيف. قلت بل عده ابن أبي حاتم في مقدمة كتابه من ألفاظ التوثيق وكذا الخطيب البغدادي في الكفاية.
    اين گفته اين أبي حاتم كه او «شيخ» است، تضعيف نيست. من مي گويم: بلكه ابن أبي حاتم آن را در مقدمه كتاب از الفاظ توثيق شمرده است؛ همچنين خطيب بغدادي در كتاب الكفاية.
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، ج8، ص143، تحقيق: الشيخ علي محمد معوض والشيخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1995م.
    إبن حبان نيز نام او را در زمره راويان ثقه آورده است.
    عثمان الطويل من أهل الجزيرة عداده في أهل البصرة يروي عن أنس بن مالك ربما أخطأ روي عنه شعبة بن الحجاج وزهير بن معاوية.
    التميمي البستي، ابوحاتم محمد بن حبان بن أحمد (متوفاي354 هـ)، الثقات، ج5، ص157، رقم: 4352، تحقيق السيد شرف الدين أحمد، ناشر: دار الفكر، الطبعة: الأولي، 1395هـ - 1975م.
    بخاري بعد از نقل روايت گفته بود كه روايت عثمان الطويل از أنس بن مالك مرسل است؛ اما در جاي ديگر از همين كتابش تصريح می‌کند كه او از أنس بن مالك روايت نقل كرده است:
    عثمان الطويل عن أبي العالية وأنس رضي الله عنهما روي عنه شعبة وعنبسة وزهير حديثه في البصريين.
    عثمان الطويل از أبي عاليه و أنس روايت نقل كرده است...
    التاريخ الكبير ج6، ص258، رقم: 2338
    بنابراين، سند اين روايت نيز كاملا صحيح و تمام روات آن موثق هستند.


    راوی پنجم عبدالله بن أنس بن مالك
    =====راوی دوم: سدی كبیر =====
    روايت پنجم: عبدالله بن أنس بن مالك ابن كثير دمشقي سلفي در البداية والنهاية و ابن حجر عسقلاني مي نويسند:
    روایت دوم: سدی كبیر از أنس بن مالك ابویعلی حنبلی در مسند خود و نسائی در خصائص امیرمؤمنان (علیه‌السلام) نقل کرده‌اند:
    وَقَالَ أَبُو يَعْلَي: ثنا قَطَنُ بْنُ نُسَيْرٍ، ثنا جَعْفَرُ بْنُ سُلَيْمَانَ، عَنْ عبدالله بْنِ الْمُثَنَّي، عَنْ عبدالله بْنِ أَنَسٍ، عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: أُهْدِيَ لِرَسُولِ اللَّهِ (ص) حَجَلٌ مَشْوِيٌّ بِخُبْزَةٍ وَظَبَابَةٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): «اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّعَامِ» فَقَالَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِي، وَقَالَتْ حَفْصَةُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِي، قَالَ أَنَسٌ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ: فَقُلْتُ: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ، قَالَ: فَسَمِعْتُ حَرَكَةً بِالْبَابِ فَخَرَجْتُ، فَإِذَا عَلِيٌّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) عَلَي حَاجَةٍ. فَانْصَرَفَ، ثُمَّ سَمِعْتُ حَرَكَةً بِالْبَابِ فَخَرَجْتُ فَإِذَا عَلِيٌّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ كَذَلِكَ، فَسَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ (ص) صَوْتَهُ، فَقَالَ: " انْظُرْ مَنْ هَذَا؟ " فَخَرَجْتُ فَإِذَا هُوَ عَلِيٌّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، فَجِئْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ص) فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ وَالِي، اللَّهُمَّ وَالِي.
    حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ، حَدَّثَنَا مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک بْنِ سَلْعٍ ثِقَةٌ، حَدَّثَنَا عِیسَی بْنُ عُمَرَ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ السُّدِّیِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنّ النَّبِیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) كَانَ عِنْدَهُ طَائِرٌ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّیْرِ»، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عُمَرُ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عَلِیٌّ فَأَذِنَ لَهُ. <ref>أبو یعلی الموصلی التمیمی، أحمد بن علی بن المثنی (متوفای307 هـ)، مسند أبی یعلی، ج7، ص105، تحقیق: حسین سلیم أسد، ناشر: دار المأمون للتراث - دمشق، الطبعة: الأولی، 1404 هـ - 1984م؛النسائی، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعیب بن علی (متوفای303 هـ)، خصائص امیرمؤمنان علی بن أبی طالب، ج1، ص29، ح10، تحقیق: أحمد میرین البلوشی، ناشر: مكتبة المعلا - الكویت الطبعة: الأولی، 1406 هـ.</ref>
    از أنس نقل شده است كه كبك بريان شده را همراه يك تكه نان و ظرف شيري خدمت رسول خدا صلی‌الله عليه وآله آوردند؛ پس رسول خدا صلی‌الله عليه وآله فرمود: «خدايا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بياور تا با من از اين غذا بخورد» پس عائشه گفت: خدايا اين شخص را پدر من قرار بده، و حفصه گفت: خدايا آن را پدر من قرار بده. أنس گفت: من گفت: خدايا آن را سعد بن عبادة قرار بده. پس حركتي را از در شنيدم و خارج شدم؛ ديدم كه علي علیه‌السلام است؛ پس گفتم: رسول خدا كار دارد؛ پس بازگشت، سپس صداي حركت در را شنيدم، خارج شدم؛ ديدم علي علیه‌السلام است؛ پس پيش رسول خدا آمدم و قضيه را گفتم؛ پس گفت: خدا او را دوست بدار، خدايا او را دوست بدار.
    از أنس بن مالك نقل شده است كه در نزد رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مرغی بود؛ پس فرمود: خدایا محبوب‌ترین مخلوقت را بیاور تا با من از این مرغ بخورد؛ پس ابوبكر آمد، رسول خدا او را بازگرداند، عمر نیز آمد و باز رسول خدا او را رد كرد؛ سپس علی (علیه‌السلام)آمد و رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به او اجازه داد.
    ابن كثير الدمشقي، ابوالفداء إسماعيل بن عمر القرشي (متوفاي774هـ)، البداية والنهاية، ج7، ص351، ناشر: مكتبة المعارف - بيروت.
    همین روایت را با همین سند إبن أثیر و إبن عساكر از ابویعلی نقل کرده‌اند؛ اما در نقل این دو نفر از عثمان و ابوبكر نام برده شده كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) اجازه ورود به آنها را نداده است:
    العسقلاني الشافعي، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل (متوفاي852هـ)، المطالب العالية بزوائد المسانيد الثمانية، ج16، ص108، تحقيق: د. سعد بن ناصر بن عبد العزيز الشتري، ناشر: دار العاصمة/ دار الغيث، الطبعة: الأولي، السعودية - 1419هـ.
    أَنبأَنا المنصور بن أَبی الحسن الفقیه بإِسناده إِلی أَبی یعلی: حدثنا الحسن بن حماد، حدثنا مسهر بن عبدالملک، ثقة، حدثنا عیسی بن عمر، عن السدی، عن أَنس بن مالك: أَن النبی كان عنده طائر، فقال: اللهم ائتنی بأحب خلقك إِلیك یأكل معی من هذا الطائر. فجاءَ أَبو بكر فرده ثم جاءَ عثمان فرده، فجاءَ علی فأَذن له.<ref>ابن أثیر الجزری، عز الدین بن الأثیر أبی الحسن علی بن محمد (متوفای630هـ)، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج4، ص120، تحقیق عادل أحمد الرفاعی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت / لبنان، الطبعة: الأولی، 1417 هـ - 1996 م.ابن عساكر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبدالله (متوفای571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذكر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج42، ص254، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفكر - بیروت - 1995.</ref>
    ذهبي بعد از نقل أسناد روايت طير می‌گوید:
    ازآنجایی‌که اجازه ورود ندادن به خلفای سه گانه، نقیصه بزرگی برای آنها محسوب می‌شود و دست كم برتری امیرمؤمنان (علیه‌السلام)را بر این سه خلیفه به صورت قطعی و مشخص ثابت می‌کند، برخی از علمای اهل‌سنت كه خیال می کرده‌اند می توانند این نقیصه بزرگ را كه در كتب اهل‌سنت آمده است از خلفای سه گانه دور كنند، به جای نام هر یك از آنها از كلمه «رجل» استفاده کرده‌اند؛ درحالی‌که سند همان سندی است كه ابویعلی آورده است.
    مَنْ أَجْوَدِهَا حَدِيثُ قَطَنِ بْنِ نُسَيْرٍ شَيْخِ مُسْلِمٍ، ثَنَا جَعْفَرُ بْنُ سُلَيْمَانَ، ثَنَا عبدالله بْنُ الْمُثَنَّي، عَنْ عبدالله بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: أُهْدِيَ إِلَي رَسُولِ اللَّهِ (ص) حَجَلٌ مَشْوِيٌّ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِي». وَذَكَرَ الْحَدِيثَ.
    عبدالله بن عدی جرجانی در الكامل فی الضعفاء، مطهر بن طاهر مقدسی در ذخیرة الحفاظ و ابن جوزی حنبلی در العلل المتناهیه این اشتباه بزرگ را مرتكب شده‌اند:
    از بهترين سندهاي آن، حديث قطن بن نسير، استاد مسلم است...
    ... عن إسماعیل بن عبد الرحمن السدی عن أنس بن مالك ان النبی صلی‌الله علیه وسلم كان عنده طائر فقال اللهم آتنی بأحب خلقك إلیك یأكل معی هذا الطائر فجاء رجل فرده ثم جاء رجل فرده ثم جاء علی بن أبی طالب فأذن له فأكل معه قال الشیخ وهذا من هذا الطریق ما أعلم رواه غیر مسهر ولمسهر غیر ما ذكرت ولیس بالكثیر<ref>الجرجانی، عبدالله بن عدی بن عبدالله بن محمد أبو أحمد (متوفای365هـ)، الكامل فی ضعفاء الرجال، ج6، ص457، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، ناشر: دار الفكر - بیروت، الطبعة: الثالثة، 1409هـ - 1988م</ref>
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، تاريخ الإسلام ووفيات المشاهير والأعلام، ج3، ص633، تحقيق د. عمر عبد السلام تدمري، ناشر: دار الكتاب العربي - لبنان/ بيروت، الطبعة: الأولي، 1407هـ - 1987م.
    ... حدیث: إن النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)( كان عنده طائر فقال: «اللهم ائننی بأحب خلقك إلیك یأكل معی هذا الطائر»؛ فجاء رجل، فرده، ثم جاء رجل، فرده، ثم جاء علی بن أبی طالب، فإذن له، فاكل معه.<ref>المقدسی، مطهر بن طاهر (متوفای507 هـ)، ذخیرة الحفاظ، ج2، ص818، ح 1597، تحقیق: د.عبد الرحمن الفریوائی، ناشر: دار السلف - الریاض، الطبعة: الأولی، 1416 هـ -1996م.</ref>
    بررسي سند روايت: أبويعلي موصلي: أبو يعلي. الإمام الحافظ شيخ الإسلام أبو يعلي أحمد بن علي بن المثني ابن يحيي بن عيسي بن هلال التميمي الموصلي محدث الموصل وصاحب المسند والمعجم...
     
    ابويعلي، امام، حافظ و شيخ الإسلام بود.
    ... عن اسماعیل بن عبدالرحمن السدی عن انس ان النبی صلی‌الله علیه وسلم كان عنده طائر فقال اللهم ائتنی بأحب خلقك الیك یأكل معی من هذا الطیر فجاء رجل فرده ثم جاء علی بن أبی طالب فأذن له فأكل معه<ref>ابن الجوزی الحنبلی، جمال‌الدین ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد (متوفای 597 هـ)، العلل المتناهیة فی الأحادیث الواهیة، ج1، ص229، تحقیق: خلیل المیس، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1403هـ.</ref>
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، سير أعلام النبلاء، ج14، ص174، تحقيق: شعيب الأرناؤوط، محمد نعيم العرقسوسي، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
     
    قَطَنِ بْنِ نُسَيْرٍ: استاد مسلم نيشابوري و أبوداود سجستاني: ابن حجر در باره او می‌گوید:
    غافل از این كه ممكن است دیگر علمای سنی با نقل درست روایت، میزان امانت داری این افراد را برای همگان روشن نمایند.
    قطن بن نسير بنون ومهملة مصغر أبو عباد البصري الغبري بضم المعجمة وفتح الموحدة الخفيفة الذارع صدوق يخطيء من العاشرة م د ت
    بررسی سند روایت: الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ: الحسن بن حماد الضبی الكوفی عن المطلب بن زیاد والمحاربی وعنه أبو یعلی والسراج والنسائی بواسطة ثقة توفی 238 س.<ref>الكاشف ج1، ص323، رقم: 1025</ref>
    قطن بن نسير، راستگو بود، گاهي خطا مي كرد، مسلم، ابوداود و ترمذي از او روايت نقل کرده‌اند.
    حسین بن حماد، ثقه بود.
    تقريب التهذيب ج1، ص456، رقم:5556
     
    إبن حبان نيز نام او را در كتاب ثقات آورده است.
    مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک: خود ابویعلی او را در اصل روایت توثیق كرده است؛ پس نیازی به بررسی بیشتر نیست.
    الثقات ج9، ص22، رقم:14968
    عِیسَی بْنُ عُمَرَ: عیسی بن عمر الأسدی الكوفی المقرئ صاحب الحروف ویعرف بالهمدانی لا عیسی بن عمر البصری الثقفی صاحب النحو عن عطاء وعمرو بن مرة والمسیب بن عبد خیر وعنه الفریابی وعبید الله وخلاد بن یحیی وخلق قال أحمد لیس به بأس مات 156 ت س<ref>الكاشف ج2، ص111، رقم:4390</ref>
    تضعيفات ديگر علماي اهل‌سنت، از وثاقت او نمي كاهد؛ چرا كه او استاد مسلم نيشابوري و از روات صحيح مسلم است.
    عیسی بن عمر... احمد بن حنبل گفته: اشكالی در او نیست.
    جَعْفَرُ بْنُ سُلَيْمَانَ: از روات صحيح مسلم و ساير صحاح سته:
     
    جعفر بن سليمان الضبعي م علي عن ثابت وخلق شيعي صدوق ضعفه القطان ووثقه ابن معين وغيره وقال ابن سعد ثقة فيه ضعف.
    إِسْمَاعِیلَ السُّدِّیِّ: از راویان مسلم و سایر صحاح سته:
    جعفر بن سليمان، شيعي و راستگو بود. قطان او را تضعيف كرده، ابن معين و ديگران توثيق کرده‌اند. ابن سعد گفته: مورد اعتماد ولي مقداري ضعيف است.
    إسماعیل بن عبد الرحمن الأعور السدی الكوفی مولی زینب بنت قیس بن مخرمة من بنی عبد مناف قرشی سمع أنسا ومرة الهمدانی سمع منه شعبة والثوری وزائدة قال لنا مسدد حدثنا یحیی قال سمعت بن أبی خالد یقول السدی أعلم بالقرآن من الشعبی قال علی وسمعت یحیی یقول ما رأیت أحدا یذكر السدی الا بخیر وما تركه أحد.<ref>البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن إسماعیل (متوفای256هـ)، التاریخ الكبیر، ج1، ص361، رقم: 1145، تحقیق: السید هاشم الندوی، ناشر: دار الفكر.</ref>
    ذكر من تكلم فيه وهو موثق، ج1، ص60، رقم:68
    اسماعیل بن عبد الرحمن... یحیی گفته كه از إبن أبی خالد شنیدم كه می گفت: سدی در قرآن از شعبی داناتر بود. علی بن مدینی گفته كه از یحیی بن معین شنیدم كه می گفت: ندیدم كسی را كه از سدی جز به نیكی یاد كند و ندیدم كه كسی روایت او را ترك نماید.
    جعفر بن سليمان الضبعي بضم المعجمة وفتح الموحدة أبو سليمان البصري صدوق زاهد لكنه كان يتشيع من الثامنة مات سنة ثمان وسبعين بخ م 4
     
    جفر بن سليمان بصري، راستگو و زاهد؛ ولي طرفدار شيعه بود. بخاري ـ به صورت تعليقه ـ و مسلم و ساير صحاح سته از او روايت نقل کرده‌اند.
    مزی بعد از نقل دیدگاه‌های علمای رجال درباره سدی، می‌نویسد:
    تقريب التهذيب ج1، ص140، رقم:942
    روی له الجماعة سوی البخاری.<ref>المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال،ج3، ص138، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.</ref>
    تضعيفاتي كه براي او نقل شده، همگي به‌خاطر رواياتي است كه در فضائل اهل‌البیت علیهم‌السلام نقل كرده است؛ اما مهم اين است كه از روات صحيح مسلم است و صداقت او ثابت شده است.
    تمام نویسندگان صحاح سته، غیر از بخاری، از او روایت نقل کرده‌اند.
    عبدالله بْنُ الْمُثَنَّي: از روات بخاري، ترمذي و إبن ماجة:
     
    عبدالله بن المثني بن عبدالله بن أنس بن مالك أبو المثني عن عمومته والحسن وعنه ابنه محمد ومسدد وعبد الواحد بن غياث قال أبو حاتم صالح وقال أبو داود لا أخرج حديثه خ ت ق.
    <big>بنابراین سند این روایت نیز كاملا صحیح است</big>.
    عبدالله بن مثني... ابوحاتم گفته: صالح بود. ابوداود گفته: من روايت او را نقل نمي كنم. بخاري، ترمذي و ابن ماجه از او روايت نقل كرده است.
     
    الكاشف ج1، ص592، رقم: 2942
    =====راوی سوم: یحیی بن كثیر =====
    عبدالله بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ: أبو عمير بن أنس بن مالك الأنصاري قيل اسمه عبدالله ثقة من الرابعه قيل كان أكبر ولد أنس بن مالك د س ق.
    روایت سوم: یحیی بن كثیر از أنس بن مالك ابوالقاسم طبرانی در المعجم الكبیر می‌نویسد:
    أبوعمير بن أنس، گفته اند كه اسم او عبدالله بود، او ثقه است، ابوداود، نسائي و ابن ماجه از او روايت نقل کرده‌اند.
    حَدَّثَنَا أَحْمَدُ، قَالَ: نا سَلَمَةُ بْنُ شَبِیبٍ، قَالَ: نا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، قَالَ: أَنَا الأَوْزَاعِیُّ، عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی كَثِیرٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: أَهْدَتْ أُمُّ أَیْمَنَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) طَائِرًا بَیْنَ رَغِیفَیْنِ، فَجَاءَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَقَالَ: " هَلْ عِنْدَكُمْ شَیْءٌ؟ " فَجَاءَتْهُ بِالطَّائِرِ، فَرَفَعَ یَدَیْهِ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ، یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّائِرِ "، فَجَاءَ عَلِیٌّ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مَشْغُولٌ، وَإِنَّمَا دَخَلَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آنِفًا، فَثَبَقَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مِنَ الطَّائِرِ شَیْئًا، ثُمَّ رَفَعَ یَدِهِ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّائِرِ "، فَجَاءَ عَلِیٌّ، فَارْتَفَعَ الصَّوْتُ بَیْنِی وَبَیْنَهُ، فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): " أَدْخِلْهُ مَنْ كَانَ "، فَدَخَلَ، فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): " وَالِی یَا رَبِّ " ثَلاثَ مَرَّاتٍ، فَأَكَلَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حَتَّی فَرَغَا.<ref>الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد بن أیوب (متوفای360هـ)، المعجم الأوسط، ج2، ص207، تحقیق: طارق بن عوض الله بن محمد، عبد المحسن بن إبراهیم الحسینی، ناشر: دار الحرمین - القاهرة - 1415هـ.</ref> از أنس بن مالك نقل شده است كه گفت: ام أیمن مرغی را در میان دو تكه نان به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) هدیه كرد؛ وقتی رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آمد سؤال كرد: آیا چیزی در نزد شما هست؟ پس مرغ را آ وردند؛ آن حضرت دستانش را بلند كرد و فرمود: خدایا محبوب‌ترین خلائق در نزد خودت را بیاور تا با من از این مرغ بخورد؛ پس علی (علیه‌السلام)آمد، من گفتم: رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مشغول است، مدتی بعد دو باره رسول خدا وارد شد و كمی از مرغ را خود و دوباره دعا كرد: خدایا محبوب‌ترین خلائق نزد خودت را بیاور تا با من از این مرغ بخورد؛ پس علی (علیه‌السلام)آمد، بین من و او سر و صدا شد؛ پس رسول خدا گفت: هر كس كه هست بگذار وارد شود، پس داخل شد، رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: پروردگارا او را دوست بدار. این سخن را سه بار تكرار كرد؛ پس علی با پیامبر از آن مرغ خورد تا هر دو دست كشیدند.
    تقريب التهذيب ج1، ص661، رقم: 8281.
     
    ابن حبان نيز نام او را در زمره راويان ثقه آورده است.
    ===== بررسی سند روایت: =====
    الثقات ج5، ص11، رقم: 3586
    أحمد بن محمد بن عبد العزیز بن الجعد الوشاء. الشیخ الثقة العالم أبو بكر أحمد بن محمد بن عبدالعزیز بن الجعد الوشاء البغدادی... وقد قال الدارقطنی لا بأس به.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص148، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.</ref>الوشاء، شیخ، مورد اعتماد، دانشمند و... دارقطنی گفته: اشكالی در او نیست.
    در نتيجه سند اين روايت نيز مشكلي ندارد.
     
    راوی ششم علي بن عبدالله بن عباس
    سَلَمَةُ بْنُ شَبِیبٍ: از راویان صحیح مسلم است:
    روايت ششم: علي بن عبدالله بن عباس از پدرش: شمس‌الدین ذهبي در كتاب ميزان الإعتدال می‌نویسد:
    سلمة بن شبیب أبو عبد الرحمن النیسابوری الحافظ بمكة عن أبی أسامة ویزید وعبد الرزاق وعنه مسلم والأربعة والرویانی حجة مات 247 م 4<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، الكاشف فی معرفة من له روایة فی الكتب الستة، ج1، ص453، رقم: 2034، تحقیق محمد عوامة، ناشر: دار القبلة للثقافة الإسلامیة، مؤسسة علو - جدة، الطبعة: الأولی، 1413هـ - 1992م.</ref>سلمة بن شبیب، مسلم و چهار نفر دیگر نویسندگان صحاح از او روایت نقل کرده‌اند، او حجت بود.
    حسين بن محمد المؤدب حدثنا سليمان بن قرم عن محمد بن شعيب عن داود بن علي عن أبيه عن ابن عباس أن النبي صلی‌الله عليه وسلم أتي بطير فقال اللهم إئتني بأحب خلقك إليك يأكل معي فجاء علي فأكل معه وابن شعيب لا يعرف.
     
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، ج3، ص232، تحقيق: الشيخ علي محمد معوض والشيخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1995م.
    عَبْدُ الرَّزَّاقِ الصنعانی: از روات بخاری و مسلم است:
    بررسي سند روايت: الحسين بن محمد المؤدب: از روات بخاري، مسلم و ساير صحاح سته:
    عبد الرزاق بن همام بن نافع الحافظ أبو بكر الصنعانی أحد الأعلام عن بن جریج ومعمر وثور وعنه أحمد وإسحاق والرمادی والدبری صنف التصانیف مات عن خمس وثمانین سنة فی 211 .<ref>الكاشف ج1، ص651، رقم: 3362</ref> عبد الرزاق صنعانی، یكی از مشاهیر بود.
    مزي در تهذيب الكمال می‌نویسد:
     
    قال محمد بن سعد: كان ثقة. وَقَال النَّسَائي: ليس به بأس. وذكره ابنُ حِبَّان في كتاب"الثقات". وَقَال معاوية بن صالح الدمشقي: قال لي أحمد بن حنبل: اكتبوا عنه، وجاء معي إليه، وسأله أن يحدثني. روي له الجماعة.
    عبد الرحمن بن عمرو الأوزاعی: از روات بخاری و مسلم:
    محمد بن سعد گفته: ثقه بود، نسائي گفته: اشكالي در او نيست، ابن حبان نام او را در كتاب ثقات آورده. معاويه بن صالح دمشقي گفته: احمد بن حنبل به من گفت: او از روايت نقل كنيد، او با من پيش حسين بن محمد آمد و از او درخواست كرد كه براي من روايت نقل كند.
    عبد الرحمن بن عمرو شیخ الإسلام أبو عمرو الأوزاعی الحافظ الفقیه الزاهد عن عطاء ومكحول ومحمد بن إبراهیم التیمی ورأی محمد بن سیرین وعنه قتادة ویحیی بن أبی كثیر شیخاه وأبو عاصم والفریابی وكان رأسا فی العلم والعبادة مات فی الحمام فی صفر 157 <ref>الكاشف ج1، ص638، رقم: 3278</ref>
    تمام صحاح سته از او روايت نقل کرده‌اند.
    عبد الرحمن بن عمرو، شیخ الإسلام، حافظ، فقیه و زاهد بود... او در علم و عبادت سرآمد همگان بود.
    المزي، ابوالحجاج يوسف بن الزكي عبدالرحمن (متوفاي742هـ)، تهذيب الكمال،ج6، ص472، تحقيق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: الأولي، 1400هـ - 1980م.
     
    سليمان بن قرم: از روات بخاري، مسلم وساير صحاح سته:
    یحیی بن صالح بن المتوكل: از روات بخاری و مسلم است:
    سليمان بن قرم أبو داود الضبي وهو ابن معاذ نسب إلي جده م د ت س وثقه أحمد وغيره...
    یحیی بن أبی كثیر الإمام أبو نصر الیمامی الطائی مولاهم أحد الأعلام عن جابر وأنس مرسلا وأبی سلمة وعنه هشام الدستوائی وهمام قال أیوب ما بقی علی وجه الأرض مثل یحیی بن أبی كثیر قلت كان من العباد العلماء الأثبات مات 129 ع<ref>الكاشف ج2، ص373، رقم: 6235.</ref> یحیی بن أبی كثیر، یكی از مشاهیر بود. او از جابر و أنس بن مالك به صورت مرسل روایت نقل كرده است.
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، ذكر أسماء من تكلم فيه وهو موثق، ج1، ص93، رقم: 146، تحقيق: محمد شكور أمرير المياديني، ناشر: مكتبة المنار - الزرقاء، الطبعة: الأولي، 1406هـ.
    ایوب گفته: در روی زمین كسی همانند یحیی بن كثیر باقی نمانده است. من می گویم: او یكی دانشمندان عابد و استوار بود.  
    پیش‌ازاین به صورت مفصل در باره سليمان بن قرم بحث كرده ايم.
    البته این ادعای ذهبی كه روایت از او أنس بن مالك مرسل است، درست نیست؛ چرا كه به تصریح بزرگان علم حدیث و رجال اهل‌سنت، او أنس بن مالك را دیده است؛ چنانچه مسلم نیشابوری در كتاب الكنی والأسماء می‌نویسد:
    محمد بن شعيب بن شابور: ذهبي بعد از نقل روايت به‌خاطر عناد و لجاجت با اهل بيت علیهم‌السلام تلاش كرده است كه ثابت كند محمد بن شعيب در سند روايت مجهول است؛ پس روايت معتبر نيست؛ درحالی‌که محمد بن شعيب در سند اين رواي همان محمد بن شعيب بن شابور است كه خود ذهبي در كتاب الكاشف او را توثيق كرده است.
    أبو نصر یحیی بن أبی كثیر رأی أنسا سمع أبا سلمة وعبد الله بن أبی قتادة روی عنه أیوب وهشام والأوزاعی.<ref>النیسابوری القشیری، ابوالحسین مسلم بن الحجاج (متوفای261هـ)، الكنی والأسماء، ج2، ص836، رقم: 3382، تحقیق: عبد الرحیم محمد أحمد القشقری، ناشر: الجامعة الإسلامیة ـ المدینة المنورة، الطبعة: الأولی، 1404هـ.</ref>
    محمد بن شعيب بن شابور الدمشقي مولي الوليد بن عبدالملک قرأ علي يحيي الذماري وسمع عمر مولي غفرة وخلقا وعنه بن المبارك ووثقه ودحيم ومحمود بن خالد قال أبو حاتم هو أثبت من بقية وابن حمير وقال دحيم ثقة مات سنة مائتين وقيل 199
    ابونصر یحیی بن أبی كثیر، أنس را دیده است.
    محمد بن شعيب بن شابور دمشقي، ابن مبارك از او روايت نقل و او را توثيق كرده است. ابوحاتم گفته: از ديگران موثق تر بود. دحيم گفته: ثقه بود. در سال 200 يا 199 از دنيا رفت.
     
    الكاشف ج2، ص179، رقم: 4905
    و مزی در تهذیب الكمال در باب اساتید او می‌نویسد:
    ابن حجر عسقلاني در تهذيب الكمال تصريح می‌کند كه اين شخص كه ذهبي او را مجهول معرفي كرده، همان محمد بن شعيب بن شابور است:
    وأنس بن مالك (س) وقد رآه.<ref>المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال، ج31، ص505، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.</ref> از أنس بن مالك روایت نقل كرده و او را دیده است.
    محمد بن شعيب بن شابور الأموي مولاهم أبو عبدالله الدمشقي أحد الكبار كان يسكن بيروت... قال صالح بن أحمد عن أبيه ما رأي به بأسا وما علمت إلا خيرا وقال عبدالله بن أحمد عن أبيه نحوه وزاد كان رجلا عاقلا وقال هشام بن مرثد سمعت بن معين يقول كان مرجئا وليس به في الحديث بأس...
     
    وقال الذهبي في الميزان ما علمت به بأسا وذكر محمد بن شعيب يروي عن داود بن علي بن عبدالله بن عباس عن أبيه عن جده حديث الطير وروي عنه سليمان بن قرم وافراده عن بن شابور وقال لا يعرف ويختلج عندي أنه بن شابور.
    حاكم نیشابوری بعد از روایت «أن النبی صلی‌الله علیه وسلم كان إذا أفطر عند أهل بیت قال أفطر عندكم الصائمون» می‌نویسد:
    محد بن شعيب بن شابور، صالح بن أحمد از پدرش نقل كرده است كه من در او اشكالي نمي بينم و جز نيكي از او نديده آم. عبدالله بن احمد از پدرش همانند آن را نقل كرده و افزوده كه او مرد عاقلي بود. هشام بن مرثد گفته از يحيي بن معين شديم كه مي گفت: او طرفدار مرجئه بود؛ اما در روايتش اشكالي نيست.
    قال أبو عبدالله: قد ثبت عندنا من غیر وجه روایة یحیی بن أبی كثیر عن أنس بن مالك إلا أنه لم یسمع منه هذا الحدیث وله علة.<ref>الحاكم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، معرفة علوم الحدیث، ج1، ص117، تحقیق: السید معظم حسین، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الثانیة، 1397هـ - 1977م.</ref>
    ذهبي در ميزان الإعتدال گفته: من اشكالي در او نمي دانم. همچنين گفته: محمد ب شعيب كه از داود بن علي بن عبدالله بن عباس از پدرش از جدش حديث طير را نقل كرده و همچنين سليمان بن قرم و افراد او ابن شابور نقل کرده‌اند. ذهبي گفته: شناخته شده نيست. چنين به نظرم مي رسد كه او همان ابن شابور است.
    برای ما به چندین دلیل ثابت شده است كه یحیی بن أبی كثیر از أنس بن مالك روایت كرده است؛ البته او این روایت (أن النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)كان اذا افطر...» را از أنس نشنیده است و آن هم دلیل خاص دارد.
    العسقلاني الشافعي، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل (متوفاي852هـ)، تهذيب التهذيب، ج9، ص197 ـ 198، ناشر: دار الفكر - بيروت، الطبعة: الأولي، 1404 - 1984 م.
     
    داود بن علي: داود بن علي بن عبدالله بن عباس أمير الكوفة عن أبيه وعنه الأوزاعي والثوري وثق فصيح مفوه بليغ عاش 52 توفي 133 ت
    و دارقطنی نیز بعد از همان روایت می‌گوید:
    داود بن علي... توثيق شده است...
    ولا شك أن یحیی بن أبی كثیر رأی أنسا ولكنه لم یسمع منه هذا الحدیث والدلیل علی ذلك ما رواه ابن المبارك عن هشام عن یحیی قال: حدثت عن أنس.<ref>الدارقطنی البغدادی، ابوالحسن علی بن عمر (متوفای 385هـ)، العلل الواردة فی الأحادیث النبویة، ج1، ص45، تحقیق: د. محفوظ الرحمن زین الله السلفی، ناشر: دار طیبة - الریاض، الطبعة: الأولی، 1405 - 1985م.</ref>
    الكاشف ج1، ص381، رقم: 1454
    تردیدی نیست كه یحیی بن أبی كثیر أنس را دیده؛ اما این روایت را از أنس نشنیده است، دلیل آن نیز روایتی است كه ابن مالك از هشام از یحیی نقل كرده است كه گفته: برای من از أنس نقل شده كه...
    1802 داود بن علي بن عبدالله بن عباس بن عبد المطلب الهاشمي أبو سليمان أمير مكة وغيرها مقبول من السادسة مات سنة ثلاث وثلاثين وهو بن اثنتين وخمسين بخ ت
    روایت صحیح السندی در منابع اهل‌سنت وارد شده است كه او أنس بن مالك را دیده است، إبن أبی شیبه در كتاب المصنف خود می‌نویسد:
    داود بن علي، امير مكه بود، مقبول است.
    حدثنا عِیسَی بن یُونُسَ عن الأَوْزَاعِیِّ عن یحیی بن أبی كَثِیرٍ قال رَأَیْتُ أَنَسَ بن مَالِكٍ فی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ قد نَصَبَ عَصًا یُصَلِّی إلَیْهَا.<ref>إبن أبی شیبة الكوفی، ابوبكر عبدالله بن محمد (متوفای235 هـ)، الكتاب المصنف فی الأحادیث والآثار، ج1، ص248، ح2853، تحقیق: كمال یوسف الحوت، ناشر: مكتبة الرشد - الریاض، الطبعة: الأولی، 1409هـ.</ref>
    تقريب التهذيب ج1، ص199
    از یحیی بن أبی كثیر نقل شده است كه أنس را در مسجد الحرام دیدم كه عصای نصب كرده بود (جلوی خود گذاشته بود) و به طرف آن نماز می خواند.
    علي بن عبدالله بن عباس: 4761 علي بن عبدالله بن عباس الهاشمي أبو محمد ثقة عابد من الثالثة مات سنة ثماني عشرة علي الصحيح بخ م 4
     
    علي بن عبدالله، مورد اعتماد و عابد بود.
    عیسی بن یونس كه این قضیه را از اوزاعی نقل كرده، موثق است؛ چنانچه ذهبی درباره او می‌گوید:
    تقريب التهذيب ج1، ص403
    عیسی بن یونس بن أبی إسحاق أحد الأعلام فی الحفظ والعبادة عن أبیه وهشام بن عروة والأعمش وعنه حماد بن سلمة مع تقدمه وابن المدینی وإسحاق وابن عرفة وأمم كان یحج سنة ویغزو سنة مات 187 ع.<ref>الكاشف،ج2، ص114، رقم: 4409</ref> عیسی بن یونس، یكی از مشاهیر در حفظ و عبادت بود.<br>
    بنابراين سند اين روايت نيز كاملا صحيح است و اشكال ذهبي تنها از تعصب و حرص و ولع بيش از اندازه اش در انكار فضائل اهل بيت علیهم‌السلام سرچشمه مي گيرد.
     
    راوی هفتم يحيي بن سعيد
    <br>
    روايت هفتم: يحيي بن سعيد از أنس بن مالك حاكم نيشابوري در المستدر علي الصحيحين می‌نویسد:
    <big>نتیجه: سند روایت كاملا صحیح و تمام راویان آن موثق هستند و اشكالی كه ذهبی داشت نیز جواب داده شد.</big>
    7186 حَدَّثَنِي أَبُو عَلِيٍّ الْحَافِظُ، أَنْبَأَ أَبُو عبدالله مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَيُّوبَ الصَّفَّارُ، وَحُمَيْدُ بْنُ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ الزَّيَّاتُ، قَالا: ثنا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عِيَاضِ بْنِ أَبِي طَيْبَةَ، ثنا أَبِي، ثنا يَحْيَي بْنُ حَسَّانَ، عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ بِلالٍ، عَنْ يَحْيَي بْنِ سَعِيدٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: كُنْتُ أَخْدُمُ رَسُولَ اللَّهِ صلی‌الله عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ، فَقُدِّمَ لِرَسُولِ اللَّهِ صلی‌الله عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ فَرْخٌ مَشْوِيٌّ، فَقَالَ: " اللَّهُمُ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّيْرِ "، قَالَ: فَقُلْتُ: اللَّهُمُ اجْعَلْهُ رَجُلا مِنَ الأَنْصَارِ، فَجَاءَ عَلِيٌّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی‌الله عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ عَلَي حَاجَةٍ، ثُمَّ جَاءَ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلی‌الله عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ عَلَي حَاجَةٍ، ثُمَّ جَاءَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: " افْتَحْ "، فَدَخَلَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ: " مَا حَبَسَكَ عَلَيَّ "، فَقَالَ: إِنَّ هَذِهِ آخِرَ ثَلاثِ كَرَّاتٍ يَرُدَّنِي أَنَسٌ يَزْعُمُ إِنَّكَ عَلَي حَاجَةٍ، فَقَالَ: " مَا حَمَلَكَ عَلَي مَا صَنَعْتَ؟ " فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ، سَمِعْتُ دُعَاءَكَ، فَأَحْبَبْتُ أَنْ يَكُونَ رَجُلا مِنْ قَوْمِي، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ: " إِنَّ الرَّجُلَ قَدْ يُحِبُّ قَوْمَهُ ".
     
    حاكم نيشابوري پس از نقل روايت می‌گوید:
    =====راوی چهارم: عثمان الطویل =====
    هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحٌ عَلَي شَرْطِ الشَّيْخَيْنِ، وَلَمْ يُخَرِّجَاهُ.
    روایت چهارم: عثمان الطویل از أنس بن مالك محمد بن إسماعیل بخاری در التاریخ الكبیر خود می‌نویسد:
    وَقَدْ رَوَاهُ عَنْ أَنَسٍ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ زِيَادَةً عَلَي ثَلاثِينَ نَفْسًا، ثُمَّ صَحَّتِ الرِّوَايَةُ عَنْ عَلِيٍّ، وَأَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، وَسَفِينَةَ.
    قَالَ لِی مُحَمَّدُ بْنُ یُوسُفَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ، قَالَ: ثنا زُهَیْرٌ، قَالَ: ثنا عُثْمَانُ الطَّوِیلُ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: أُهْدِیَ لِلنَّبِیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) طَائِرٌ كَانَ یُعْجِبُهُ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ هَذَا الطَّیْرَ "، فَاسْتَأْذَنَ عَلِیٌّ فَسَمِعَ كَلامَهُ، فَقَالَ: " ادْخُلْ ".
    المستدرك علي الصحيحين ج3، ص141
    ولا یُعْرَفُ لِعُثْمَانَ سَمَاعٌ مِنْ أَنَسٍ وَقَالَ إِسْحَاقُ بْنُ یُوسُفَ، عَنْ عبدالملک: هُوَ ابْنُ أَبِی سُلَیْمَانَ، عَنْ أَنَسٍ، شَهِدَ النَّبِیّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) بِهَذَا، مُرْسَلٌ.<ref>البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن إسماعیل (متوفای256هـ)، التاریخ الكبیر، ج6، ص258، تحقیق: السید هاشم الندوی، ناشر: دار الفكر.</ref>
    بررسي سند روايت: شمس‌الدین ذهبي، در شرح حال محمد بن أحمد بن عياض، تمام راويان اين روايت را «ثقه» دانسته است:
    از أنس بن مالك نقل شده است كه: مرغی را به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) هدیه دادند كه خوشش آمد؛ پس فرمود: خدایا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بیاور تا با من از این غذا بخورد. پس علی اجازه گرفت و رسول خدا صدایش را شنید وفرمود: وارد شو.
    7036 محمد بن أحمد بن عياض روي عن أبيه أبي غسان أحمد بن عياض عن أبي طيبة المصري عن يحيي بن حسان فذكر حديث الطير
    مشهور نیست كه عثمان از أنس روایت شنیده باشد. إسحاق بن یوسف از عبدالملک كه همان إبن أبی سلیمان باشد، از أنس نقل كرده است كه رسول خدا(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به این قضیه (أحب الخلق بودن علی (علیه‌السلام) شهادت داده است، این روایت مرسل است.
    وقال الحاكم هذا علي شرط البخاري ومسلم
     
    قلت الكل ثقات إلا هذا فأنا أتّهِمُه به ثم ظهر لي أنه صدوق.
    علی بن عمر الحربی این روایت را به صورت كامل تر نقل كرده است:
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، ج6، ص53، تحقيق: الشيخ علي محمد معوض والشيخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1995م.
    حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ سِرَاجٍ الْمِصْرِیُّ، قَثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ فَهْدُ بْنُ سُلَیْمَانَ النَّخَّاسُ، قَثَنَا أَحْمَدُ بْنُ یَزِیدَ الْوَرْتَنِیسِیُّ، قَثَنَا زُهَیْرٌ، قَثَنَا عُثْمَانُ الطَّوِیلُ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: أُهْدِیَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) طَائِرٌ كَانَ یُعْجِبُهُ أَكْلُهُ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی " فَجَاءَ عَلِیٌّ علیه‌السلام، فَقَالَ: اسْتَأذِنْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَقُلْتُ: مَا عَلَیْهِ إِذْنٌ، وَكُنْتُ أُحِبُّ أَنْ تَكُونَ رَجُلا مِنَ الأَنْصَارِ، فَذَهَبَ ثُمَّ رَجَعَ، فَقَالَ: اسْتَأْذِنْ لِی عَلَیْهِ، فَسَمِعَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) كَلامَهُ، فَقَالَ: " ادْخُلْ یَا عَلِیُّ ". ثُمَّ قَالَ: " اللَّهُمَّ وَالِ، اللَّهُمَّ وَالِ ".<ref>الحربی، علی بن عمر (متوفای386هـ)، الثالث من الفوائد المنتقاة للحربی، ص4، ح15، تحقیق: قسم المخطوطات بشركة أفق للبرمجیات، ناشر: شركة أفق للبرمجیات ـ مصر، الطبعة: الأولی، 2004م</ref>
    همين تصريح ذهبي براي اثبات صحت روايت كفايت می‌کند؛ ازاین‌رو از بررسي تفصيلي روات خودداري مي كنيم.
    از أنس بن مالك نقل شده است كه: مرغی را به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) هدیه دادند كه خوشش آمد؛ پس فرمود: خدایا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بیاور تا با من از این غذا بخورد. پس علی (علیه‌السلام) آمد و فرمود: از رسول خدا اجازه ورود بگیر؛ گفتم: فعلا نمی‌شود اجازه داد. من دوست داشتم كه این شخص مردی از انصار باشد؛ پس علی رفت و دوباره بازگشت و فرمود: از رسول خدا اجازه ورود بگیرد؛ پس رسول خدا سخنش را شنید و فرمود: ای علی وارد شو ! سپس فرمود: خدایا او را دوست بدار، خدایا او را دوست بدار.
    راوی هشتم عبدالملک بن سليمان
     
    روايت هشتم: عبدالملک بن سليمان از أنس: ابن كثير دمشقي در كتاب البداية والنهاية، روايات طير را با سندهای ديگر نيز نقل كرده است؛ از جمله بعد از حديث حاكم نيشابوري می‌نویسد:
    بررسی سند روایت: محمد بن یوسف الفریابی: الفریابی محمد بن یوسف بن واقد بن عثمان الفریابی الإمام الحافظ شیخ الإسلام أبو عبدالله الضبی.
    وقد رواه ابن أبي حاتم عن عمار بن خالد الواسطي عن اسحاق الأزرق عن عبدالملك بن أبي سليمان عن انس.
    قال أحمد كان رجلا صالحا صحب سفیان كتبت عنه بمكة. وقال العجلی الفریابی ثقة. وقال البخاری فیما حكاه عنه الدولابی حدثنا محمد بن یوسف وكان من أفضل أهل زمانه عن سفیان بحدیث ذكر. وقال النسائی ثقة. وقال أبو زرعة الفریابی أحب إلی من یحیی بن یمان. وقال أبو حاتم ثقة صدوق. وسئل الدراقطنی عنهم فوثقه وقدمه لفضله ونسكه علی قبیصة. وقال ابن زنجویة ما رأیت أورع من الفریابی.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج10، ص114، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.</ref>
    اين روايت را إبن أبي حاتم، از عمار بن خالد، از إسحاق الأرزق از عبدالملک بن سليمان از أنس نقل كرده است.
    فریابی، امام، حافظ و شیخ الإسلام بود. احمد بن حنبل گفته: او مرد صالحی بود، از همراهان سفیان ثوری بود و من در مكه از او روایت نوشته ام. عجلی گفته: فریابی ثقه بود. طبق نقل دولابی از ابویوسف از بخاری: او برترین فرد در زمان خود نسبت به روایت سفیان ثوری بود. نسائی گفته: ثقه بود. ابوزرعه گفته: او پیش از من یحیی بن یمان محبوب تر بود. ابوحاتم گفته: ثقه و راستگو بود. از دارقطنی درباره او سؤال شد؛ پس او را توثیق كرد و او را به‌خاطر فضل و پرهیزكاری از قبیصة بهتر دانیست؛ ابن زنجویه نیز گفته است با تقواتر از فریابی ندیدم.
     
    أحمد بن یزید بن إبراهیم بن الورتنیس: از روات بخاری:
    23 أحمد بن یزید بن إبراهیم الورتنیس خ عن فلیح ضعفه أبو حاتم وقواه غیره.<ref>ذكر من تكلم فیه وهو موثق ج1، ص40</ref>
    احمد بن یزید، ابوحاتم او را تضعیف كرده؛ ولی دیگران تقویت کرده‌اند.
    مزی در تهذیب الكمال می‌نویسد:
    روی له البخاری.<ref>المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال،ج1، ص521، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.</ref>
    بخاری از او روایت نقل كرده است.
    زهیر بن معاویة: از روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته:
    زهیر بن معاویة بن حدیج الحافظ أبو خیثمة الجعفی الكوفی شیخ الجزیرة عن زیاد بن علاقة ومنصور وعنه القطان وعلی بن الجعد ویحیی بن یحیی ثقة حجة توفی 173 ع<ref>الكاشف ج1، ص408، رقم:1668</ref>
    زهیر بن معاویه، حافظ ابوخیثمه جعفی، ثقه و حجت بود.
    مزی در آخر شرح حال او می‌نویسد:
    روی له الجماعة.<ref>المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال،ج9، ص425، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.</ref>
    عثمان الطویل: ابوحاتم رازی در كتاب الجرح و التعدیل درباره او گفته:
    عثمان الطویل روی عن أبی العالیة روی عنه لیث بن أبی سلیم وشعبة وعنبسة بن سعید قاضی الری وزهیر بن معاویة سمعت أبی یقول ذلك وسألته عنه فقال هو شیخ.<ref>ابن أبی حاتم الرازی التمیمی، ابومحمد عبد الرحمن بن أبی حاتم محمد بن إدریس (متوفای 327هـ)، الجرح والتعدیل، ج6، ص173، رقم: 950، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، الطبعة: الأولی، 1271هـ ـ 1952م.</ref>
    عثمان الطول، از پدرم درباره او سؤال كردم؛ پس گفت: او شیخ است.
    «شیخ» در نزد إبن أبی حاتم از كلمات توثیق است؛ چنانچه ذهبی در میزان الإعتدال می‌گوید:
    قول أبی حاتم شیخ قال ولیس هذا بتضعیف. قلت بل عده ابن أبی حاتم فی مقدمة كتابه من ألفاظ التوثیق وكذا الخطیب البغدادی فی الكفایة.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج8، ص143، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1995م.</ref>
    این گفته این أبی حاتم كه او «شیخ» است، تضعیف نیست. من می گویم: بلكه ابن أبی حاتم آن را در مقدمه كتاب از الفاظ توثیق شمرده است؛ همچنین خطیب بغدادی در كتاب الكفایة.
     
    إبن حبان نیز نام او را در زمره راویان ثقه آورده است.
    عثمان الطویل من أهل الجزیرة عداده فی أهل البصرة یروی عن أنس بن مالك ربما أخطأ روی عنه شعبة بن الحجاج وزهیر بن معاویة.<ref>التمیمی البستی، ابوحاتم محمد بن حبان بن أحمد (متوفای354 هـ)، الثقات، ج5، ص157، رقم: 4352، تحقیق السید شرف الدین أحمد، ناشر: دار الفكر، الطبعة: الأولی، 1395هـ - 1975م.</ref>
    بخاری بعد از نقل روایت گفته بود كه روایت عثمان الطویل از أنس بن مالك مرسل است؛ اما در جای دیگر از همین كتابش تصریح می‌کند كه او از أنس بن مالك روایت نقل كرده است:
    عثمان الطویل عن أبی العالیة وأنس رضی الله عنهما روی عنه شعبة وعنبسة وزهیر حدیثه فی البصریین.<ref>التاریخ الكبیر ج6، ص258، رقم: 2338</ref>عثمان الطویل از أبی عالیه و أنس روایت نقل كرده است...
    بنابراین، سند این روایت نیز كاملا صحیح و تمام روات آن موثق هستند.
     
    =====راوی پنجم: عبدالله بن أنس بن مالك =====
    روایت پنجم: عبدالله بن أنس بن مالك ابن كثیر دمشقی سلفی در البدایة والنهایة و ابن حجر عسقلانی می نویسند:<br>
     
    وَقَالَ أَبُو یَعْلَی: ثنا قَطَنُ بْنُ نُسَیْرٍ، ثنا جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ، عَنْ عبدالله بْنِ الْمُثَنَّی، عَنْ عبدالله بْنِ أَنَسٍ، عَنْ أَنَسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: أُهْدِیَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حَجَلٌ مَشْوِیٌّ بِخُبْزَةٍ وَظَبَابَةٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّعَامِ» فَقَالَتْ عَائِشَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی، وَقَالَتْ حَفْصَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی، قَالَ أَنَسٌ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: فَقُلْتُ: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ، قَالَ: فَسَمِعْتُ حَرَكَةً بِالْبَابِ فَخَرَجْتُ، فَإِذَا عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عَلَی حَاجَةٍ. فَانْصَرَفَ، ثُمَّ سَمِعْتُ حَرَكَةً بِالْبَابِ فَخَرَجْتُ فَإِذَا عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ كَذَلِكَ، فَسَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) صَوْتَهُ، فَقَالَ: " انْظُرْ مَنْ هَذَا؟ " فَخَرَجْتُ فَإِذَا هُوَ عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، فَجِئْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ وَالِی، اللَّهُمَّ وَالِی.<ref>ابن كثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ج7، ص351، ناشر: مكتبة المعارف - بیروت.العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852هـ)، المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیة، ج16، ص108، تحقیق: د. سعد بن ناصر بن عبد العزیز الشتری، ناشر: دار العاصمة/ دار الغیث، الطبعة: الأولی، السعودیة - 1419هـ.</ref>
    از أنس نقل شده است كه كبك بریان شده را همراه یك تكه نان و ظرف شیری خدمت رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آوردند؛ پس رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: «خدایا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بیاور تا با من از این غذا بخورد» پس عائشه گفت: خدایا این شخص را پدر من قرار بده، و حفصه گفت: خدایا آن را پدر من قرار بده. أنس گفت: من گفت: خدایا آن را سعد بن عبادة قرار بده.<br>
    پس حركتی را از در شنیدم و خارج شدم؛ دیدم كه علی (علیه‌السلام)است؛ پس گفتم: رسول خدا كار دارد؛ پس بازگشت، سپس صدای حركت در را شنیدم، خارج شدم؛ دیدم علی (علیه‌السلام)است؛ پس پیش رسول خدا(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آمدم و قضیه را گفتم؛ پس گفت: خدا او را دوست بدار، خدایا او را دوست بدار.
     
    ذهبی بعد از نقل أسناد روایت طیر می‌گوید:
    مَنْ أَجْوَدِهَا حَدِیثُ قَطَنِ بْنِ نُسَیْرٍ شَیْخِ مُسْلِمٍ، ثَنَا جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ، ثَنَا عبدالله بْنُ الْمُثَنَّی، عَنْ عبدالله بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: أُهْدِیَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حَجَلٌ مَشْوِیٌّ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی». وَذَكَرَ الْحَدِیثَ.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، ج3، ص633، تحقیق د. عمر عبد السلام تدمری، ناشر: دار الكتاب العربی - لبنان/ بیروت، الطبعة: الأولی، 1407هـ - 1987م.</ref>
    از بهترین سندهای آن، حدیث قطن بن نسیر، استاد مسلم است...
     
    ===== بررسی سند روایت: =====
    أبویعلی موصلی: أبو یعلی. الإمام الحافظ شیخ الإسلام أبو یعلی أحمد بن علی بن المثنی ابن یحیی بن عیسی بن هلال التمیمی الموصلی محدث الموصل وصاحب المسند والمعجم...<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص174، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.</ref> ابویعلی، امام، حافظ و شیخ الإسلام بود.
     
    قَطَنِ بْنِ نُسَیْرٍ: استاد مسلم نیشابوری و أبوداود سجستانی: ابن حجر درباره او می‌گوید: قطن بن نسیر بنون ومهملة مصغر أبو عباد البصری الغبری بضم المعجمة وفتح الموحدة الخفیفة الذارع صدوق یخطیء من العاشرة م د ت<ref>تقریب التهذیب ج1، ص456، رقم:5556</ref>قطن بن نسیر، راستگو بود، گاهی خطا می كرد، مسلم، ابوداود و ترمذی از او روایت نقل کرده‌اند.<br>
    إبن حبان نیز نام او را در كتاب ثقات آورده است.<ref>الثقات ج9، ص22، رقم:14968</ref> تضعیفات دیگر علمای اهل‌سنت، از وثاقت او نمی كاهد؛ چرا كه او استاد مسلم نیشابوری و از روات صحیح مسلم است.<br>
     
    جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ: از روات صحیح مسلم و سایر صحاح سته:
    جعفر بن سلیمان الضبعی م علی عن ثابت وخلق شیعی صدوق ضعفه القطان ووثقه ابن معین وغیره وقال ابن سعد ثقة فیه ضعف.<ref>ج1، ص60، رقم:68</ref> جعفر بن سلیمان، شیعی و راستگو بود. قطان او را تضعیف كرده، ابن معین و دیگران توثیق کرده‌اند. ابن سعد گفته: مورد اعتماد ولی مقداری ضعیف است.ذكر من تكلم فیه وهو موثق، جعفر بن سلیمان الضبعی بضم المعجمة وفتح الموحدة أبو سلیمان البصری صدوق زاهد لكنه كان یتشیع من الثامنة مات سنة ثمان وسبعین<ref>تقریب التهذیب ج1، ص140، رقم:942</ref>جفر بن سلیمان بصری، راستگو و زاهد؛ ولی طرفدار شیعه بود. بخاری ـ به صورت تعلیقه ـ و مسلم و سایر صحاح سته از او روایت نقل کرده‌اند. تضعیفاتی كه برای او نقل شده، همگی به‌خاطر روایاتی است كه در فضائل اهل‌البیت (علیهم‌السلام) نقل كرده است؛ اما مهم این است كه از روات صحیح مسلم است و صداقت او ثابت شده است.<br>
     
    عبدالله بْنُ الْمُثَنَّی: از روات بخاری، ترمذی و إبن ماجة:
    عبدالله بن المثنی بن عبدالله بن أنس بن مالك أبو المثنی عن عمومته والحسن وعنه ابنه محمد ومسدد وعبد الواحد بن غیاث قال أبو حاتم صالح وقال أبو داود لا أخرج حدیثه خ ت ق.<ref>الكاشف ج1، ص592، رقم: 2942</ref> عبدالله بن مثنی... ابوحاتم گفته: صالح بود. ابوداود گفته: من روایت او را نقل نمی كنم. بخاری، ترمذی و ابن ماجه از او روایت نقل كرده است.<br>
     
    عبدالله بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ: أبو عمیر بن أنس بن مالك الأنصاری قیل اسمه عبدالله ثقة من الرابعه قیل كان أكبر ولد أنس بن مالك د س ق.<ref>تقریب التهذیب ج1، ص661، رقم: 8281.</ref><br>
     
    أبوعمیر بن أنس، گفته اند كه اسم او عبدالله بود، او ثقه است، ابوداود، نسائی و ابن ماجه از او روایت نقل کرده‌اند. ابن حبان نیز نام او را در زمره راویان ثقه آورده است.<ref>الثقات ج5، ص11، رقم: 3586</ref><br>
     
    <big>در نتیجه سند این روایت نیز مشكلی ندارد.</big>
     
    ===== بررسی سند روایت: =====
    أبویعلی موصلی: أبو یعلی. الإمام الحافظ شیخ الإسلام أبو یعلی أحمد بن علی بن المثنی ابن یحیی بن عیسی بن هلال التمیمی الموصلی محدث الموصل وصاحب المسند والمعجم...<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص174، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.</ref> ابویعلی، امام، حافظ و شیخ الإسلام بود.
     
    قَطَنِ بْنِ نُسَیْرٍ: استاد مسلم نیشابوری و أبوداود سجستانی: ابن حجر درباره او می‌گوید: قطن بن نسیر بنون ومهملة مصغر أبو عباد البصری الغبری بضم المعجمة وفتح الموحدة الخفیفة الذارع صدوق یخطیء من العاشرة م د ت<ref>تقریب التهذیب ج1، ص456، رقم:5556</ref>قطن بن نسیر، راستگو بود، گاهی خطا می كرد، مسلم، ابوداود و ترمذی از او روایت نقل کرده‌اند.<br>
    إبن حبان نیز نام او را در كتاب ثقات آورده است.<ref>الثقات ج9، ص22، رقم:14968</ref> تضعیفات دیگر علمای اهل‌سنت، از وثاقت او نمی كاهد؛ چرا كه او استاد مسلم نیشابوری و از روات صحیح مسلم است.<br>
     
    جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ: از روات صحیح مسلم و سایر صحاح سته:
    جعفر بن سلیمان الضبعی م علی عن ثابت وخلق شیعی صدوق ضعفه القطان ووثقه ابن معین وغیره وقال ابن سعد ثقة فیه ضعف.<ref>ج1، ص60، رقم:68</ref> جعفر بن سلیمان، شیعی و راستگو بود. قطان او را تضعیف كرده، ابن معین و دیگران توثیق کرده‌اند. ابن سعد گفته: مورد اعتماد ولی مقداری ضعیف است.ذكر من تكلم فیه وهو موثق، جعفر بن سلیمان الضبعی بضم المعجمة وفتح الموحدة أبو سلیمان البصری صدوق زاهد لكنه كان یتشیع من الثامنة مات سنة ثمان وسبعین<ref>تقریب التهذیب ج1، ص140، رقم:942</ref>جفر بن سلیمان بصری، راستگو و زاهد؛ ولی طرفدار شیعه بود. بخاری ـ به صورت تعلیقه ـ و مسلم و سایر صحاح سته از او روایت نقل کرده‌اند. تضعیفاتی كه برای او نقل شده، همگی به‌خاطر روایاتی است كه در فضائل اهل‌البیت (علیهم‌السلام) نقل كرده است؛ اما مهم این است كه از روات صحیح مسلم است و صداقت او ثابت شده است.<br>
     
    عبدالله بْنُ الْمُثَنَّی: از روات بخاری، ترمذی و إبن ماجة:
    عبدالله بن المثنی بن عبدالله بن أنس بن مالك أبو المثنی عن عمومته والحسن وعنه ابنه محمد ومسدد وعبد الواحد بن غیاث قال أبو حاتم صالح وقال أبو داود لا أخرج حدیثه خ ت ق.<ref>الكاشف ج1، ص592، رقم: 2942</ref> عبدالله بن مثنی... ابوحاتم گفته: صالح بود. ابوداود گفته: من روایت او را نقل نمی كنم. بخاری، ترمذی و ابن ماجه از او روایت نقل كرده است.<br>
     
    عبدالله بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ: أبو عمیر بن أنس بن مالك الأنصاری قیل اسمه عبدالله ثقة من الرابعه قیل كان أكبر ولد أنس بن مالك د س ق.<ref>تقریب التهذیب ج1، ص661، رقم: 8281.</ref><br>
     
    أبوعمیر بن أنس، گفته اند كه اسم او عبدالله بود، او ثقه است، ابوداود، نسائی و ابن ماجه از او روایت نقل کرده‌اند. ابن حبان نیز نام او را در زمره راویان ثقه آورده است.<ref>الثقات ج5، ص11، رقم: 3586</ref><br>
     
    <big>در نتیجه سند این روایت نیز مشكلی ندارد.</big>
     
    ===== بررسی سند روایت: =====
    أبویعلی موصلی: أبو یعلی. الإمام الحافظ شیخ الإسلام أبو یعلی أحمد بن علی بن المثنی ابن یحیی بن عیسی بن هلال التمیمی الموصلی محدث الموصل وصاحب المسند والمعجم...<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص174، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.</ref> ابویعلی، امام، حافظ و شیخ الإسلام بود.
     
    قَطَنِ بْنِ نُسَیْرٍ: استاد مسلم نیشابوری و أبوداود سجستانی: ابن حجر درباره او می‌گوید: قطن بن نسیر بنون ومهملة مصغر أبو عباد البصری الغبری بضم المعجمة وفتح الموحدة الخفیفة الذارع صدوق یخطیء من العاشرة م د ت<ref>تقریب التهذیب ج1، ص456، رقم:5556</ref>قطن بن نسیر، راستگو بود، گاهی خطا می كرد، مسلم، ابوداود و ترمذی از او روایت نقل کرده‌اند.<br>
    إبن حبان نیز نام او را در كتاب ثقات آورده است.<ref>الثقات ج9، ص22، رقم:14968</ref> تضعیفات دیگر علمای اهل‌سنت، از وثاقت او نمی كاهد؛ چرا كه او استاد مسلم نیشابوری و از روات صحیح مسلم است.<br>
     
    جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ: از روات صحیح مسلم و سایر صحاح سته:
    جعفر بن سلیمان الضبعی م علی عن ثابت وخلق شیعی صدوق ضعفه القطان ووثقه ابن معین وغیره وقال ابن سعد ثقة فیه ضعف.<ref>ج1، ص60، رقم:68</ref> جعفر بن سلیمان، شیعی و راستگو بود. قطان او را تضعیف كرده، ابن معین و دیگران توثیق کرده‌اند. ابن سعد گفته: مورد اعتماد ولی مقداری ضعیف است.ذكر من تكلم فیه وهو موثق، جعفر بن سلیمان الضبعی بضم المعجمة وفتح الموحدة أبو سلیمان البصری صدوق زاهد لكنه كان یتشیع من الثامنة مات سنة ثمان وسبعین<ref>تقریب التهذیب ج1، ص140، رقم:942</ref>جفر بن سلیمان بصری، راستگو و زاهد؛ ولی طرفدار شیعه بود. بخاری ـ به صورت تعلیقه ـ و مسلم و سایر صحاح سته از او روایت نقل کرده‌اند. تضعیفاتی كه برای او نقل شده، همگی به‌خاطر روایاتی است كه در فضائل اهل‌البیت (علیهم‌السلام) نقل كرده است؛ اما مهم این است كه از روات صحیح مسلم است و صداقت او ثابت شده است.<br>
     
    عبدالله بْنُ الْمُثَنَّی: از روات بخاری، ترمذی و إبن ماجة:
    عبدالله بن المثنی بن عبدالله بن أنس بن مالك أبو المثنی عن عمومته والحسن وعنه ابنه محمد ومسدد وعبد الواحد بن غیاث قال أبو حاتم صالح وقال أبو داود لا أخرج حدیثه خ ت ق.<ref>الكاشف ج1، ص592، رقم: 2942</ref> عبدالله بن مثنی... ابوحاتم گفته: صالح بود. ابوداود گفته: من روایت او را نقل نمی كنم. بخاری، ترمذی و ابن ماجه از او روایت نقل كرده است.<br>
     
    عبدالله بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ: أبو عمیر بن أنس بن مالك الأنصاری قیل اسمه عبدالله ثقة من الرابعه قیل كان أكبر ولد أنس بن مالك د س ق.<ref>تقریب التهذیب ج1، ص661، رقم: 8281.</ref><br>
     
    أبوعمیر بن أنس، گفته اند كه اسم او عبدالله بود، او ثقه است، ابوداود، نسائی و ابن ماجه از او روایت نقل کرده‌اند. ابن حبان نیز نام او را در زمره راویان ثقه آورده است.<ref>الثقات ج5، ص11، رقم: 3586</ref><br>
     
    <big>در نتیجه سند این روایت نیز مشكلی ندارد.</big>
     
    =====راوی ششم: علی بن عبدالله بن عباس =====
    روایت ششم: علی بن عبدالله بن عباس از پدرش: شمس‌الدین ذهبی در كتاب میزان الإعتدال می‌نویسد:
    حسین بن محمد المؤدب حدثنا سلیمان بن قرم عن محمد بن شعیب عن داود بن علی عن أبیه عن ابن عباس أن النبی صلی‌الله علیه وسلم أتی بطیر فقال اللهم إئتنی بأحب خلقك إلیك یأكل معی فجاء علی فأكل معه وابن شعیب لا یعرف.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج3، ص232، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1995م.</ref>
    بررسی سند روایت: الحسین بن محمد المؤدب: از روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته:
    مزی در تهذیب الكمال می‌نویسد:
    قال محمد بن سعد: كان ثقة. وَقَال النَّسَائی: لیس به بأس. وذكره ابنُ حِبَّان فی كتاب"الثقات". وَقَال معاویة بن صالح الدمشقی: قال لی أحمد بن حنبل: اكتبوا عنه، وجاء معی إلیه، وسأله أن یحدثنی. روی له الجماعة.<ref>المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال،ج6، ص472، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.</ref>
    محمد بن سعد گفته: ثقه بود، نسائی گفته: اشكالی در او نیست، ابن حبان نام او را در كتاب ثقات آورده. معاویه بن صالح دمشقی گفته: احمد بن حنبل به من گفت: او از روایت نقل كنید، او با من پیش حسین بن محمد آمد و از او درخواست كرد كه برای من روایت نقل كند.
    تمام صحاح سته از او روایت نقل کرده‌اند.
     
    سلیمان بن قرم: از روات بخاری، مسلم وسایر صحاح سته:
    سلیمان بن قرم أبو داود الضبی وهو ابن معاذ نسب إلی جده م د ت س وثقه أحمد وغیره...<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، ذكر أسماء من تكلم فیه وهو موثق، ج1، ص93، رقم: 146، تحقیق: محمد شكور أمریر المیادینی، ناشر: مكتبة المنار - الزرقاء، الطبعة: الأولی، 1406هـ.</ref>
    پیش‌ازاین به صورت مفصل درباره سلیمان بن قرم بحث كرده ایم.
    محمد بن شعیب بن شابور: ذهبی بعد از نقل روایت به‌خاطر عناد و لجاجت با اهل بیت علیهم‌السلام تلاش كرده است كه ثابت كند محمد بن شعیب در سند روایت مجهول است؛ پس روایت معتبر نیست؛ درحالی‌که محمد بن شعیب در سند این روای همان محمد بن شعیب بن شابور است كه خود ذهبی در كتاب الكاشف او را توثیق كرده است.
    محمد بن شعیب بن شابور الدمشقی مولی الولید بن عبدالملک قرأ علی یحیی الذماری وسمع عمر مولی غفرة وخلقا وعنه بن المبارك ووثقه ودحیم ومحمود بن خالد قال أبو حاتم هو أثبت من بقیة وابن حمیر وقال دحیم ثقة مات سنة مائتین وقیل 199<ref>الكاشف ج2، ص179، رقم: 4905</ref>
    محمد بن شعیب بن شابور دمشقی، ابن مبارك از او روایت نقل و او را توثیق كرده است. ابوحاتم گفته: از دیگران موثق تر بود. دحیم گفته: ثقه بود. در سال 200 یا 199 از دنیا رفت.
     
    ابن حجر عسقلانی در تهذیب الكمال تصریح می‌کند كه این شخص كه ذهبی او را مجهول معرفی كرده، همان محمد بن شعیب بن شابور است:
    محمد بن شعیب بن شابور الأموی مولاهم أبو عبدالله الدمشقی أحد الكبار كان یسكن بیروت... قال صالح بن أحمد عن أبیه ما رأی به بأسا وما علمت إلا خیرا وقال عبدالله بن أحمد عن أبیه نحوه وزاد كان رجلا عاقلا وقال هشام بن مرثد سمعت بن معین یقول كان مرجئا ولیس به فی الحدیث بأس...
    وقال الذهبی فی المیزان ما علمت به بأسا وذكر محمد بن شعیب یروی عن داود بن علی بن عبدالله بن عباس عن أبیه عن جده حدیث الطیر وروی عنه سلیمان بن قرم وافراده عن بن شابور وقال لا یعرف ویختلج عندی أنه بن شابور.
    محد بن شعیب بن شابور، صالح بن أحمد از پدرش نقل كرده است كه من در او اشكالی نمی بینم و جز نیكی از او ندیده آم. عبدالله بن احمد از پدرش همانند آن را نقل كرده و افزوده كه او مرد عاقلی بود. هشام بن مرثد گفته از یحیی بن معین شدیم كه می گفت: او طرفدار مرجئه بود؛ اما در روایتش اشكالی نیست.
    ذهبی در میزان الإعتدال گفته: من اشكالی در او نمی دانم. همچنین گفته: محمد ب شعیب كه از داود بن علی بن عبدالله بن عباس از پدرش از جدش حدیث طیر را نقل كرده و همچنین سلیمان بن قرم و افراد او ابن شابور نقل کرده‌اند. ذهبی گفته: شناخته شده نیست. چنین به نظرم می رسد كه او همان ابن شابور است.<ref>العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852هـ)، تهذیب التهذیب، ج9، ص197 ـ 198، ناشر: دار الفكر - بیروت، الطبعة: الأولی، 1404 - 1984 م.</ref>
    داود بن علی: داود بن علی بن عبدالله بن عباس أمیر الكوفة عن أبیه وعنه الأوزاعی والثوری وثق فصیح مفوه بلیغ عاش 52 توفی 133 ت
    داود بن علی... توثیق شده است...<ref>الكاشف ج1، ص381، رقم: 1454</ref>
     
    1802 داود بن علی بن عبدالله بن عباس بن عبد المطلب الهاشمی أبو سلیمان أمیر مكة وغیرها مقبول من السادسة مات سنة ثلاث وثلاثین وهو بن اثنتین وخمسین بخ ت
    داود بن علی، امیر مكه بود، مقبول است.<ref>تقریب التهذیب ج1، ص199</ref>
     
    علی بن عبدالله بن عباس: 4761 علی بن عبدالله بن عباس الهاشمی أبو محمد ثقة عابد من الثالثة مات سنة ثمانی عشرة علی الصحیح بخ م 4
    علی بن عبدالله، مورد اعتماد و عابد بود.<ref>تقریب التهذیب ج1، ص403</ref>
     
    بنابراین سند این روایت نیز كاملا صحیح است و اشكال ذهبی تنها از تعصب و حرص و ولع بیش از اندازه اش در انكار فضائل اهل بیت علیهم‌السلام سرچشمه می گیرد.
     
    =====راوی هفتم: یحیی بن سعید =====
    روایت هفتم: یحیی بن سعید از أنس بن مالك حاكم نیشابوری در المستدر علی الصحیحین می‌نویسد:
    7186 حَدَّثَنِی أَبُو عَلِیٍّ الْحَافِظُ، أَنْبَأَ أَبُو عبدالله مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَیُّوبَ الصَّفَّارُ، وَحُمَیْدُ بْنُ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ الزَّیَّاتُ، قَالا: ثنا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عِیَاضِ بْنِ أَبِی طَیْبَةَ، ثنا أَبِی، ثنا یَحْیَی بْنُ حَسَّانَ، عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ بِلالٍ، عَنْ یَحْیَی بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: كُنْتُ أَخْدُمُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)، فَقُدِّمَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَرْخٌ مَشْوِیٌّ، فَقَالَ: " اللَّهُمُ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّیْرِ "، قَالَ: فَقُلْتُ: اللَّهُمُ اجْعَلْهُ رَجُلا مِنَ الأَنْصَارِ، فَجَاءَ عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عَلَی حَاجَةٍ، ثُمَّ جَاءَ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عَلَی حَاجَةٍ، ثُمَّ جَاءَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): " افْتَحْ "، فَدَخَلَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): " مَا حَبَسَكَ عَلَیَّ "، فَقَالَ: إِنَّ هَذِهِ آخِرَ ثَلاثِ كَرَّاتٍ یَرُدَّنِی أَنَسٌ یَزْعُمُ إِنَّكَ عَلَی حَاجَةٍ، فَقَالَ: " مَا حَمَلَكَ عَلَی مَا صَنَعْتَ؟ " فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، سَمِعْتُ دُعَاءَكَ، فَأَحْبَبْتُ أَنْ یَكُونَ رَجُلا مِنْ قَوْمِی، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): " إِنَّ الرَّجُلَ قَدْ یُحِبُّ قَوْمَهُ ".
    حاكم نیشابوری پس از نقل روایت می‌گوید:
    هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ عَلَی شَرْطِ الشَّیْخَیْنِ، وَلَمْ یُخَرِّجَاهُ.
    وَقَدْ رَوَاهُ عَنْ أَنَسٍ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ زِیَادَةً عَلَی ثَلاثِینَ نَفْسًا، ثُمَّ صَحَّتِ الرِّوَایَةُ عَنْ عَلِیٍّ، وَأَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ، وَسَفِینَةَ.<ref>المستدرك علی الصحیحین ج3، ص141</ref>
     
    بررسی سند روایت: شمس‌الدین ذهبی، در شرح حال محمد بن أحمد بن عیاض، تمام راویان این روایت را «ثقه» دانسته است:
    7036 محمد بن أحمد بن عیاض روی عن أبیه أبی غسان أحمد بن عیاض عن أبی طیبة المصری عن یحیی بن حسان فذكر حدیث الطیر
    وقال الحاكم هذا علی شرط البخاری ومسلم
    قلت الكل ثقات إلا هذا فأنا أتّهِمُه به ثم ظهر لی أنه صدوق.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج6، ص53، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1995م.</ref>
     
    همین تصریح ذهبی برای اثبات صحت روایت كفایت می‌کند؛ ازاین‌رو از بررسی تفصیلی روات خودداری می كنیم.
     
    =====راوی هشتم: عبدالملک بن سلیمان =====
    روایت هشتم: عبدالملک بن سلیمان از أنس: ابن كثیر دمشقی در كتاب البدایة والنهایة، روایات طیر را با سندهای دیگر نیز نقل كرده است؛ از جمله بعد از حدیث حاكم نیشابوری می‌نویسد:
    وقد رواه ابن أبی حاتم عن عمار بن خالد الواسطی عن اسحاق الأزرق عن عبدالملك بن أبی سلیمان عن انس.
    این روایت را إبن أبی حاتم، از عمار بن خالد، از إسحاق الأرزق از عبدالملک بن سلیمان از أنس نقل كرده است.
    و بعد در ادامه گفته:
    و بعد در ادامه گفته:
    وهذا اجود من اسناد الحاكم. البداية والنهاية ج7، ص352
    وهذا اجود من اسناد الحاكم. <ref>البدایة والنهایة ج7، ص352</ref>
     
    این سند، از سند حاكم بهتر است.
    بررسی سند روایت إبن أبی حاتم رازی: ذهبی در میزان الإعتدال درباره او می‌نویسد:
    عبد الرحمن بن أبی حاتم محمد بن إدریس الرازی الحافظ الثبت ابن الحافظ الثبت یروی عن أبی سعید الأشج ویونس بن عبد الأعلی وطبقتهما وكان ممن جمع علو الروایة ومعرفة الفن وله الكتب النافعة ككتاب الجرح والتعدیل والتفسیر الكبیر وكتاب العلل. <ref>میزان الاعتدال فی نقد الرجال ج4، ص315</ref>
     
    عبد الرحمن بن ابی حاتم، حافظ و ثابت قدم، فرزند حافظ ثابت قدم... از كسانی است كه روایات را با اسناد بسیار كوتاه نقل كرده است؛ همچنین از اهل فن است؛ و کتاب‌های نافعی دارد...
    و در سیر أعلام النبلاء بعد از شرح حال پدرش درباره خود او می‌نویسد:
    ابنه عبد الرحمن. العلامة الحافظ یكنی أبا محمد ولد سنة أربعین ومئتین أو إحدی وأربعین. قال أبو الحسن علی بن إبراهیم الرازی الخطیب فی ترجمة عملها لابن أبی حاتم كان رحمه الله قد كساه الله نورا وبهاء یسر من نظر الیه....
    قال أبو یعلی الخلیلی اخذ أبو محمد علم أبیه وأبی زرعة وكان بحرا فی العلوم ومعرفة الرجال صنف فی الفقه وفی اختلاف الصحابة والتابعین وعلماء الأمصار قال وكان زاهدا یعد من الأبدال...
    قلت له كتاب نفیس فی الجرح والتعدیل أربع مجلدات وكتاب الرد علی الجهمیة مجلد ضخم انتخبت منه وله تفسیر كبیر فی عدة مجلدات عامته آثار بأسانیده من أحسن التفاسیر.
    ... قال الإمام أبو الولید الباجی عبد الرحمن بن أبی حاتم ثقة حافظ.<ref>سیر أعلام النبلاء ج13، ص263 ـ269</ref>


    اين سند، از سند حاكم بهتر است.
    عبد الرحمن، فرزند ابی حاتم، علامه، حافظ... ابو الحسن علی بن ابراهیم رازی گفته است كه خداوند، او را در نور و جلوه قرار داده بود و هر كس به او نگاه می كرد، شادمان می شد...
    بررسي سند روايت إبن أبي حاتم رازي: ذهبي در ميزان الإعتدال در باره او می‌نویسد:
    ابو یعلی خلیلی گفته است: او علم را از پدرش و ابی زرعه گرفت و دریایی از علم و معرف رجال بود، در فقه و اختلاف صحابه و تابعین وعلمای امصار نیز كتاب نوشته است و از اهل زهد بوده و جزو ابدال به شمار می رفت...
    عبد الرحمن بن أبي حاتم محمد بن إدريس الرازي الحافظ الثبت ابن الحافظ الثبت يروي عن أبي سعيد الأشج ويونس بن عبد الأعلي وطبقتهما وكان ممن جمع علو الرواية ومعرفة الفن وله الكتب النافعة ككتاب الجرح والتعديل والتفسير الكبير وكتاب العلل. ميزان الاعتدال في نقد الرجال ج4، ص315
    كتاب نفیسی در باب جرح و تعدیل در چهار جلد و همچنین كتابی در رد بر جهمیه در یك جلد بزرگ دارد كه من آن را خلاصه كرده ام، همچنین تفسیری در چند جلد دارد كه عموم آن با استفاده از روایات و با تفسیری بسیار نیكو است... امام ابو الولید باجی گفته است كه ابن ابی حاتم ثقه و حافظ بود.
    عمار بن خالد الواسطی: عمار بن خالد الواسطی التمار عن بن عیینة وطبقته وعنه النسائی وابن ماجة وابن أبی حاتم وخلق قال أبو حاتم صدوق مات 26 س ق
    ابو حاتم در مورد او گفته است كه راستگو است. <ref>الكاشف ج2، ص50، رقم: 3987</ref>


    عبد الرحمن بن ابي حاتم، حافظ و ثابت قدم، فرزند حافظ ثابت قدم... از كساني است كه روايات را با اسناد بسيار كوتاه نقل كرده است؛ همچنين از اهل فن است؛ و کتاب‌های نافعي دارد...
    إسحاق بن یوسف الأرزق: إسحاق بن یوسف بن مرداس أبو محمد القرشی الواسطی الأزرق الحافظ الثقة حدث عن الأعمش وابن عون وفضیل بن غزوان ومسعر وعدة وعنه أحمد بن حنبل وابن معین... وكان من الأئمة العباد ولد سنة سبع عشرة ومائة... وكان اعلم الناس بشریك فإنه أكثر عنه... احتجوا كلهم به
    و در سير أعلام النبلاء بعد از شرح حال پدرش در باره خود او می‌نویسد:
    إسحاق بن یوسف... حافظ و مورد اعتماد... از ائمه عابد بود... او داناترین مردم به روایات شریك بود، و از او روایت بسیار نقل كرده است... همه ائمه به روایات او احتجاج کرده‌اند.<ref>تذكرة الحفاظ ج1، ص320، رقم: 299</ref>
    ابنه عبد الرحمن. العلامة الحافظ يكني أبا محمد ولد سنة أربعين ومئتين أو إحدي وأربعين. قال أبو الحسن علي بن إبراهيم الرازي الخطيب في ترجمة عملها لابن أبي حاتم كان رحمه الله قد كساه الله نورا وبهاء يسر من نظر اليه....
    قال أبو يعلي الخليلي اخذ أبو محمد علم أبيه وأبي زرعة وكان بحرا في العلوم ومعرفة الرجال صنف في الفقه وفي اختلاف الصحابة والتابعين وعلماء الأمصار قال وكان زاهدا يعد من الأبدال...
    قلت له كتاب نفيس في الجرح والتعديل أربع مجلدات وكتاب الرد علي الجهمية مجلد ضخم انتخبت منه وله تفسير كبير في عدة مجلدات عامته آثار بأسانيده من أحسن التفاسير.
    ... قال الإمام أبو الوليد الباجي عبد الرحمن بن أبي حاتم ثقة حافظ. سير أعلام النبلاء ج13، ص263 ـ269


    عبد الرحمن، فرزند ابي حاتم، علامه، حافظ... ابو الحسن علي بن ابراهيم رازي گفته است كه خداوند، او را در نور و جلوه قرار داده بود و هر كس به او نگاه مي كرد، شادمان مي شد...
    عبدالملک بن أبی سلیمان: م 4 عبدالملک بن أبی سلیمان العرزمی الكوفی الحافظ الكبیر حدث عن أنس بن مالك وسعید بن جبیر وعطاء بن أبی رباح وطائفة... وكان من الحفاظ الأثبات قال عبد الرحمن بن مهدی كان شعبة یتعجب من حفظ عبدالملک وقال أحمد بن حنبل ثقة وكذا وثقه النسائی وأما البخاری فلم یحتج به بل استشهد به توفی سنة خمس وأربعین.
    ابو يعلي خليلي گفته است: او علم را از پدرش و ابي زرعه گرفت و دريايي از علم و معرف رجال بود، در فقه و اختلاف صحابه و تابعين وعلماي امصار نيز كتاب نوشته است و از اهل زهد بوده و جزو ابدال به شمار مي رفت...
    او از حافظان پابرجا بود و عبد الرحمن بن مهدی گفته است كه شعبه از قدرت حفظ او تعجب می كرد، احمد بن حنبل گفته است كه مورد اطمینان است و نسائی نیز او را ثقه می داند، اما بخاری به روایات او احتجاج نكرده است، بلكه تنها روایات او را به عنوان شاهد آورده است.<ref>تذكرة الحفاظ ج1، ص155، رقم: 151</ref>
    كتاب نفيسي در باب جرح و تعديل در چهار جلد و همچنين كتابي در رد بر جهميه در يك جلد بزرگ دارد كه من آن را خلاصه كرده ام، همچنين تفسيري در چند جلد دارد كه عموم آن با استفاده از روايات و با تفسيري بسيار نيكو است... امام ابو الوليد باجي گفته است كه ابن ابي حاتم ثقه و حافظ بود.
    نتیجه آن كه: سند این روایت نیز كاملا صحیح است.
    عمار بن خالد الواسطي: عمار بن خالد الواسطي التمار عن بن عيينة وطبقته وعنه النسائي وابن ماجة وابن أبي حاتم وخلق قال أبو حاتم صدوق مات 26 س ق
    تا این جا هشت سند از سندهای حدیث طیر را به صورت مفصل و تك تك بررسی و ثابت كردیم كه سندهای آنها هیچ اشكالی ندارند؛ هر چند حتی اگر یك سند از سندهای آن صحیح باشد و دیگر سند ها ضعیف، بازهم برای اثبات حجیت روایت كفایت می‌کند.ا<ref>لبته روایت سندهای صحیحی دیگری نیز دارد كه ما به جهت اختصار به همین اندازه اكتفا می كنیم. علاقه‌مندان برای اطلاع بیشتر می توانند به كتاب نفحات الأزهار نوشته علامه معاصر آیت الله میلانی جلد 13 و 14 مراجعه فرمایند.</ref>
    ابو حاتم در مورد او گفته است كه راستگو است. الكاشف ج2، ص50، رقم: 3987


    إسحاق بن يوسف الأرزق: إسحاق بن يوسف بن مرداس أبو محمد القرشي الواسطي الأزرق الحافظ الثقة حدث عن الأعمش وابن عون وفضيل بن غزوان ومسعر وعدة وعنه أحمد بن حنبل وابن معين... وكان من الأئمة العباد ولد سنة سبع عشرة ومائة... وكان اعلم الناس بشريك فإنه أكثر عنه... احتجوا كلهم به
    ===دلالت روایت===
    إسحاق بن يوسف... حافظ و مورد اعتماد... از ائمه عابد بود... او داناترين مردم به روايات شريك بود، و از او روايت بسيار نقل كرده است... همه ائمه به روايات او احتجاج کرده‌اند.
    دلالت روایت بر ولایت امیرمؤمنان علیه‌السلام: طبق این روایت امیرمؤمنان (علیه‌السلام)محبوب‌ترین مخلوق خداوند بعد از خاتم پیامبران است و بر تمام خلایق برتری دارد، وقتی این مطلب ثابت شود، ولایت و امامت و خلافت بلافصل آن حضرت نیز خود به خود ثابت می‌شود؛ چرا كه عقلای عالم تقدیم مفضول بر فاضل را قبیح و زشت می‌دانند.
    تذكرة الحفاظ ج1، ص320، رقم: 299
    برای اثبات ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السلام)از این روایت، باید سه مقدمه ثابت شود:<br>
    عبدالملک بن أبي سليمان: م 4 عبدالملک بن أبي سليمان العرزمي الكوفي الحافظ الكبير حدث عن أنس بن مالك وسعيد بن جبير وعطاء بن أبي رباح وطائفة... وكان من الحفاظ الأثبات قال عبد الرحمن بن مهدي كان شعبة يتعجب من حفظ عبدالملک وقال أحمد بن حنبل ثقة وكذا وثقه النسائي وأما البخاري فلم يحتج به بل استشهد به توفي سنة خمس وأربعين.
    او از حافظان پابرجا بود و عبد الرحمن بن مهدي گفته است كه شعبه از قدرت حفظ او تعجب مي كرد، احمد بن حنبل گفته است كه مورد اطمينان است و نسائي نيز او را ثقه مي داند، اما بخاري به روايات او احتجاج نكرده است، بلكه تنها روايات او را به عنوان شاهد آورده است.
    تذكرة الحفاظ ج1، ص155، رقم: 151
    نتيجه آن كه: سند اين روايت نيز كاملا صحيح است.
    تا اين جا هشت سند از سندهای حديث طير را به صورت مفصل و تك تك بررسي و ثابت كرديم كه سندهای آن‌ها هيچ اشكالي ندارند؛ هر چند حتي اگر يك سند از سندهای آن صحيح باشد و ديگر سند ها ضعيف، بازهم براي اثبات حجيت روايت كفايت می‌کند.
    البته روايت سندهاي صحيحي ديگري نيز دارد كه ما به جهت اختصار به همين اندازه اكتفا مي كنيم. علاقه مندان براي اطلاع بيشتر مي توانند به كتاب نفحات الأزهار نوشته علامه معاصر آيت الله ميلاني جلد 13 و 14 مراجعه فرمايند.
    دلالت روایت
    دلالت روايت بر ولايت اميرمؤمنان علیه‌السلام: طبق اين روايت اميرمؤمنان علیه‌السلام محبوب‌ترین مخلوق خداوند بعد از خاتم پيامبران است و بر تمام خلايق برتري دارد، وقتي اين مطلب ثابت شود، ولايت و امامت و خلافت بلافصل آن حضرت نيز خود به خود ثابت می‌شود؛ چرا كه عقلاي عالم تقديم مفضول بر فاضل را قبيح و زشت می‌دانند.
    براي اثبات ولايت اميرمؤمنان علیه‌السلام از اين روايت، بايد سه مقدمه ثابت شود:
    1. علي بن أبي طالب علیه‌السلام محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول او است؛
    2. هر كس محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول باشد، از تمام خلايق برتر است؛
    3. هر كس از تمام خلايق برتر باشد، او بايد جانشين رسول خدا صلی‌الله عليه وآله شود.
    نتيجه: اميرمؤمنان علیه‌السلام خليفه بلا فصل رسول خدا صلی‌الله عليه وآله است.
    روايت طير مقدمه اول را به روشني به اثبات مي رساند؛ چرا كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله دعا فرمود كه خداوند محبو ب ترين مخلوق نزد خود را بياورد تا با آن حضرت هم‌سفره شود و تنها كسي كه اين افتخار نصيبش شد، اميرمؤمنان علیه‌السلام بود.
    دليل براي مقدمه دوم اين است كه: معيار محبت و دوستي در نزد خداوند، تقوي و ديانت شخص است نه هواي نفس، پارتي بازي و...؛ چنانچه در قرآن كريم می‌فرماید:
    إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم . الحجرات/13.
    گرامي ترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست
    بنابراين، وقتي ثابت شود كه اميرمؤمنان گرامي ترين فرد نزد خداوند است، ثابت می‌شود كه آن حضرت از هر جهت برترين فرد در ميان خلايق است.
    مقدمه سوم نيز با قاعده «قبح تقديم مفضول بر افضل» ثابت می‌شود؛ چرا كه تقديم مفضول با وجود فاضل يا افضل، يا از روي جهل و نشناختن افضل است، يا از روي هواي نفس، احتياج، ترس و... و تمام اين امور براي خداي متعال محال است؛ بنابراين، خداوند اميرمؤمنان علیه‌السلام را كه از ديدگاه او برترين مخلوق است، براي جانشيني رسول خدا صلی‌الله عليه وآله مقدم و تعيين شده است.
    شيخ مفيد در دلالت اين روايت بر ولايت اميرمؤمنان علیه‌السلام می‌نویسد:
    ومنها: قوله صلی‌الله عليه وآله علي الاتفاق: «اللهم ائتني بأحب خلقك إليك، يأكل معي من هذا الطائر» فجاءه بأميرِ المؤمنينَ علیه‌السلام، فأكَلَ معه، وقد ثبت أن أحبَ الخلق إلي الله تعالي أفضلُهم عنده، إذ كانت محبتُه مُنْبِئَةً عن الثواب دون الهوي وميل الطِّباع، وإذا صح أنه أفضلُ خلقِ الله تعالي ثَبَتَ أنه كان الإمام، لفساد تقدم المفضول علي الفاضل في النبوةِ وخلافتِها العامةِ في الأنام. الشيخ المفيد، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبي عبدالله العكبري، البغدادي (متوفاي413 هـ)، الإفصاح في إمامة أمير المؤمنين علیه‌السلام، ص33، تحقيق و نشر: مركز مؤسسة البعثة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة الأولي، 1412هـ
    يكي از روايات اين سخن رسول خدا صلی‌الله عليه وآله است كه شيعه و سني بر آن اتفاق دارند كه فرمود: «خدايا محبوب‌ترین خلقت را پيش من بياور تا من از اين مرغ ميل نمايد»؛ پس اميرمؤمنان علیه‌السلام آمد و به همراه آن حضرت از آن مرغ نوش‌جان كرد.
    و به‌درستی ثابت شده كه محبوب‌ترین مخلوق نزد خداوند، برترين آن‌ها است؛ چرا كه محبت خداوند از حق سرچشمه مي گيرد، نه از هواي نفس و خواهش طبع. وقتي آن حضرت برترين مخلوق خداوند باشد، ثابت می‌شود كه او امام است؛ به دليل فاسد بودن تقديم مفضول بر فاضل در نبوت و خلافت عامه خداوند بر مردم.
    .
    و سيد مرتضي در الفصول المختاره می‌نویسد:
    ومن كلام الشيخ أدام الله عزه سئل في مجلس الشريف أبي الحسن أحمد بن القاسم العلوي المحمدي، فقيل له: ما الدليل علي أن أمير المؤمنين علي بن أبي طالب كان أفضل الصحابة؟ فقال: الدليل علي ذلك قول النبي (ص): (اللهم ائتني بأحب خلقك إليك يأكل معي من هذا الطائر) فجاء أمير المؤمنين - علیه‌السلام - وقد ثبت أن أحب الخلق إلي الله سبحانه وتعالي أعظمهم ثوابا عند الله وأن أعظم الناس ثوابا لا يكون إلا لأنه أشرفهم أعمالا وأكثرهم عبادة لله تعالي، وفي ذلك برهان علي فضل أمير المؤمنين - علیه‌السلام - علي الخلق كلهم سوي النبي (ص). المرتضي علم الهدي، ابوالقاسم علي بن الحسين بن موسي بن محمد بن موسي بن إبراهيم بن الإمام موسي الكاظم علیه‌السلام (متوفاي436هـ)، الفصول المختارة، ص96، تحقيق السيد علي مير شريفي، ناشر: دار المفيد ـ بيروت، الطبعة: الثانية، 1414 هـ ـ 1993م.


    از سخنان شيخ (مفيد) كه خداوند عزت او را مستدام بدارد، در مجلس شريف ابوالحسن احمد بن القاسم علوي محمدي است كه از او سؤال شد: چه دليلي وجود دارد كه اميرمؤمنان علي بن أبي طالب از همه اصحاب برتر است؟ پس گفت: دليل بر اين مطلب اين گفته رسول خدا صلی‌الله عليه وآله است كه فرمود: «خداوندا محبوب‌ترین مخلوقاتت را بياور تا با من از اين مرغ تناول كند» پس اميرمؤمنان علیه‌السلام آمد. به‌درستی ثابت شده است كه محبوب‌ترین خلق در نزد خدا، ثوابش نزد او از همه بيشتر است و كسي كه ثوابش از همه بيشتر باشد، بدون شك از همه مخلوقات عملش بيشتر و برتر و عبادتش زيادتر است. و اين دليل است بر فضيلت امير المؤمنين علیه‌السلام بر تمام مردم به جز پيامبر اكرم صلی‌الله عليه و آله.
    1. علی بن أبی طالب (علیه‌السلام)محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول او(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است؛<br>
    كتاب الفصول المختارة، مجموعه اي از مناظرات و گفتگوهاي شيخ مفيد رضوان الله تعالي عليه است كه توسط شاگرد بزرگوار و دانشمند او سيد مرتضي علم الهدي تحت عنوان «الفصول المختارة» جمع آوري شده است.
    وي اين كتاب را از دو كتاب شيخ به نام هاي «المجالس» و «العيون و المحاسن» گزينش و تلخيص كرده كه در مقدمه كتاب از آن‌ها نام می‌برد؛ ولي متأسفانه هيچ يك از اين دو كتاب در حال حاضر در اختيار ما نيست و همچون ديگر ميراث هاي گرانبهاي شيعه در طول تاريخ از بين رفته است.
    همچنين سيد مرتضي مناظرات و مطالب ديگري را كه از زبان شيخ مفيد شنيده و يا خود در آن حضور داشته، بر اين مجموعه افزوده است. بنابراين سيد در فراهم كردن «الفصول المختارة» از سه منبع استفاده كرده است:
    1. كتاب المجالس؛ 2. كتاب العيون والمحاسن؛ 3. شنيده هاي خود سيد مرتضي از زبان شيخ مفيد.
    علامه مجلسي رضوان الله تعالي عليه بعد از نقل روايت طير می‌نویسد:
    اعلم أن تلك الأخبار مع تواترها واتفاق الفريقين علي صحتها تدل علي كونه - صلوات الله عليه - أفضل الخلق وأحق بالخلافة بعد الرسول صلی‌الله عليه وآله وسلم.
    أما دلالتها علي كونه أفضل فلأن حب الله تعالي ليس إلا كثرة الثواب والتوفيق والهداية المرتبة علي كثرة الطاعة والاتصاف بالصفات الحسنة كما برهن في محله أنه تعالي منزه عن الانفعالات والتغيرات، وإنما اتصافه بالحب والبغض وأمثالهما باعتبار الغايات...
    فظهر أن حبه تعالي إنما يترتب علي متابعة الرسول صلی‌الله عليه وله وسلم، فبثت أنه - صلوات الله عليه - أفضل من جميع الحلق. وإنما خص الرسول صلی‌الله عليه وآله بالاجماع وبقرينة أنه كان هو القائل لذلك فالظاهر أن مراده أحب سائر الخلق إليه تعالي. وأما كونه أحق بالخلافة فلأن من كان أفضل من جميع الصحابة بل من سائر الأنبياء والأوصياء لا يجوز العقل تقدم غيره عليه. المجلسي، محمد باقر (متوفاي 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج38، ص359، تحقيق: محمد الباقر البهبودي، ناشر: مؤسسة الوفاء - بيروت - لبنان، الطبعة: الثانية المصححة، 1403هـ - 1983م.


    بدان كه اين اخبار با تواتري كه دارند و هر دو گروه عامه و خاصه بر صحت آن اتفاق نظر دارند دلالت می‌کند بر آن كه آن حضرت علیه‌السلام برترين آفريدگان و شايسته ترين فرد به جانشيني رسول خدا صلی‌الله عليه و آله است.
    2. هر كس محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) باشد، از تمام خلایق برتر است؛<br>
    اما دلالت آن بر افضليت آن حضرت از آن جهت است كه دوستي خداي متعال چيزي جز پاداش بسيار و توفيق و هدايتي كه نتيجه طاعات بسيار و متصف شدن به صفات حسنه باشد نيست؛ چنان كه در جاي خود مبرهن است كه خداوند از انفعالات وتغيرات منزه است و اتصاف او به حالاتي چون دوستي و دشمني و امثال آن به اعتبار نتايج حاصله از اين حالات است نه خود حالات...
    پس روشن شد كه دوستي خداوند نتيجه پيروي از رسول خدا صلی‌الله عليه و آله است، و در نتيجه ثابت شد كه آن حضرت افضل از همه آفريدگان است. اما رسول خدا صلی‌الله عليه و آله به اجماع امت از اين قانون مستثني است زيرا خود حضرت گوينده اين جمله است پس نمي تواند خود او را هم شامل شود. پس ظاهر آن است كه مراد حضرتش محبوبترين ساير آفريدگان در نزد خدا مي باشد.
    اما اين كه علي علیه‌السلام شايسته ترين فرد به جانشيني رسول خدا صلی‌الله عليه و آله است، از آن روست كه كسي كه از همه صحابه؛ بلكه از ساير انبياء و اوصياأ افضل است عقل روا نمي دارد كه ديگري بر او مقدم شود.
    حافظ گنجي شافعي، در باره حديث طير می‌گوید:
    وفيه دلالةٌ واضحةٌ علي أنَّ علياً علیه‌السلام أحبُّ الخلقِ إلي الله، وأدلُّ الدلالةِ علي ذلك إجابةُ دعاءِ النبي صلی‌الله عليه وآله وسلم حيث قال عز وجل: «ادْعُوني أَسْتَجِبْ لَكُم ». فأمَرَ بالدعاءِ وَوَعَدَ بالإجابةِ، وهو عز وجل «لا يُخْلِفُ الْميعادَ»، وما كان الله لِيُخْلفَ رُسُلَه وَعَدَهُ، ولا يَرِدُ دعاءَ رَسُولِهِ لأحبِّ الخلقِ الميعاد، وما كان الله ليخلف رسله وعده، ولا يرد رسوله لأحب الخلق إليه، ومن أقرب الوسائل إلي الله تعالي محبتُه ومحبةُ من يُحِبُّه لحُبِّه كما أنشدني بعضُ أهلِ العلمِ في معناه:
    بالخمسةِ الغُرِّ من قريشٍ وسادسُ القومِ جبرئيلُ
    بحبِّهم ربِ فاغفرْ عني بحسنِ ظَنِّي بك الجميلُ الگنجي الشافعي، الإمام الحافظ أبي عبدالله محمد بن يوسف بن محمد القرشي (متوفاي658هـ)، كفاية الطالب في مناقب علي بن أبي طالب، ص151، تحقيق و تصحيح و تعليق: محمد هادي اميني، ناشر: دار احياء تراث اهل‌البیت (ع)، طهران، الطبعة الثالثة، 1404هـ.


    در اين حديث دلالت واضحي است بر آن كه علي علیه‌السلام محبوبترين آفريدگان در نظر خداست، و بهترين دليل بر اين مطلب مستجاب شدن دعاي پيامبر صلی‌الله عليه و آله و سلم در حق او است، خداوند فرموده: ادعوني استجب لكم. (مرا بخوانيد تا شما را اجابت كنم) كه هم امر به دعا فرموده و هم وعده اجابت داده است. و معلوم است كه خداوند خلف وعده نمي كند و با رسولانش تخلف از وعده نمي نمايد و دعاي رسول خود را درباره محبوبترين آفريدگان در نظر خود رد نمي كند. و از بهترين وسيله ها براي تقرب به خداي متعال دوستي او و دوستي كسي است كه به‌خاطر خدا دوستش مي دارد، چنان كه يكي از اهل علم در اين معني برايم سرود:
    3. هر كس از تمام خلایق برتر باشد، او باید جانشین رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) شود.<br>
    به آن پنج تن گران قدر از قريش و ششمين آنان كه جبرئيل است، پروردگارا ! به دوستي آنان از من بگذر و به حسن ظني كه به كار نيكوي تو دارم ).
     
    سيد حميري در باره اين روايت اين شعر را سروده است:
    نتیجه: امیرمؤمنان (علیه‌السلام)خلیفه بلا فصل رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است.
    نبئت ان أبانا كان عن انس يروي حديثا عجيبا معجبا عجبا
    روایت طیر مقدمه اول را به روشنی به اثبات می رساند؛ چرا كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) دعا فرمود كه خداوند محبو ب‌ترین مخلوق نزد خود را بیاورد تا با آن حضرت هم‌سفره شود و تنها كسی كه این افتخار نصیبش شد، امیرمؤمنان (علیه‌السلام)بود.
    في طائر جاء مشويا به بشريوما وكان رسول الله محتجبا
    دلیل برای مقدمه دوم این است كه: معیار محبت و دوستی در نزد خداوند، تقوی و دیانت شخص است نه هوای نفس، پارتی بازی و...؛ چنانچه در قرآن كریم می‌فرماید:
    أدناه منه فلما ان رآه دعاربا قريبا لأهل الخير منتجبا
    إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم . <ref>الحجرات/13.</ref>
    ادخل إلي أحب الخلق كله مطرا إليك فأعطاه الذي طلبا
    گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست
    فاغتر بالباب مغترا فقال لهم من ذا وكان وراء الباب مرتقبا
    بنابراین، وقتی ثابت شود كه امیرمؤمنان گرامی ترین فرد نزد خداوند است، ثابت می‌شود كه آن حضرت از هر جهت برترین فرد در میان خلایق است.
    من ذا فقال علي قال إن له شأنا له اهتم منه اليوم فاحتجبا
    مقدمه سوم نیز با قاعده «قبح تقدیم مفضول بر افضل» ثابت می‌شود؛ چرا كه تقدیم مفضول با وجود فاضل یا افضل، یا از روی جهل و نشناختن افضل است، یا از روی هوای نفس، احتیاج، ترس و... و تمام این امور برای خدای متعال محال است؛ بنابراین، خداوند امیرمؤمنان (علیه‌السلام)را كه از دیدگاه او برترین مخلوق است، برای جانشینی رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مقدم و تعیین شده است.<br>
    (به من خبر رسيده كه پدرمان از انس حديث شگفت و بهت آوري را روايت نموده است )، ( درباره مرغ برياني كه روزي يك نفر آورد و رسول خدا صلی‌الله عليه و آله و سلم در خانه از نظر مردم دور بود ). ( آن مرغ را نزد حضرتش برد و هنگامي كه چشم آن حضرت به آن افتاد پروردگار را كه به همه كس نزديك و برگزيننده خوبان است خواند و گفت: ) ( محبوبترين آفريدگان را در نظر خودت بر من وارد ساز. خدا هم آنچه خواست به او عطا فرمود ). ( مردي شرافتمند در پشت در ايستاد و در زد، پيامبر صلی‌الله عليه و آله و سلم از خادم پرسيد: كيست؟ و خود در پشت در منتظر بود ). ( كيست؟ گفت: علي است. فرمود: او مردي والامقام است و من امروز در انديشه او بودم و از همين رو در خانه نشستم و از ديد خلق پنهان شدم.
    خداوند چه كساني را دوست دارد؟ خداوند در قرآن كريم، گروهي از انسان ها را به‌خاطر اعمال خاصي كه انجام مي دهند و فضائلي كه دارند، ستايش كرده و صراحتا فرموده است كه آن‌ها را دوست دارد:
    === استدلال شیخ مفید ===
    إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنين . البقره/195؛ مائده/13
    شیخ مفید در دلالت این روایت بر ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السلام) می‌نویسد:
    وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنين . آل عمران/134 و 148؛ مائده/93.
    ومنها: قوله (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) علی الاتفاق: «اللهم ائتنی بأحب خلقك إلیك، یأكل معی من هذا الطائر» فجاءه بأمیرِ المؤمنینَ (علیه‌السلام)، فأكَلَ معه، وقد ثبت أن أحبَ الخلق إلی الله تعالی أفضلُهم عنده، إذ كانت محبتُه مُنْبِئَةً عن الثواب دون الهوی ومیل الطِّباع، وإذا صح أنه أفضلُ خلقِ الله تعالی ثَبَتَ أنه كان الإمام، لفساد تقدم المفضول علی الفاضل فی النبوةِ وخلافتِها العامةِ فی الأنام. <ref> الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبدالله العكبری، البغدادی (متوفای413 هـ)،الإفصاح فی إمامة أمیر المؤمنین (علیه‌السلام)، ص33، تحقیق و نشر: مركز مؤسسة البعثة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة الأولی، 1412هـ</ref>
    إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابينَ وَيُحِبُّ الْمُتَطَهِّرينَ. البقره/222.
    یكی از روایات این سخن رسول خدا ص(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است كه شیعه و سنی بر آن اتفاق دارند كه فرمود: «خدایا محبوب‌ترین خلقت را پیش من بیاور تا من از این مرغ میل نماید»؛ پس امیرمؤمنان (علیه‌السلام)آمد و به همراه آن حضرت از آن مرغ نوش‌جان كرد.
    وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرين . التوبه/108.
    و به‌درستی ثابت شده كه محبوب‌ترین مخلوق نزد خداوند، برترین آنها است؛ چرا كه محبت خداوند از حق سرچشمه می گیرد، نه از هوای نفس و خواهش طبع. وقتی آن حضرت برترین مخلوق خداوند باشد، ثابت می‌شود كه او امام است؛ به دلیل فاسد بودن تقدیم مفضول بر فاضل در نبوت و خلافت عامه خداوند بر مردم.
    فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقين . آل عمران/76.
    === استدلال سید مرتضی ===
    إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقين . التوبه/4 و 7.
    و سید مرتضی در الفصول المختاره می‌نویسد:
    وَاللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرينَ. آل عمران/146.
    ومن كلام الشیخ أدام الله عزه سئل فی مجلس الشریف أبی الحسن أحمد بن القاسم العلوی المحمدی، فقیل له: ما الدلیل علی أن أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب كان أفضل الصحابة؟ فقال: الدلیل علی ذلك قول النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): (اللهم ائتنی بأحب خلقك إلیك یأكل معی من هذا الطائر) فجاء أمیر المؤمنین  (علیه‌السلام) وقد ثبت أن أحب الخلق إلی الله سبحانه وتعالی أعظمهم ثوابا عند الله وأن أعظم الناس ثوابا لا یكون إلا لأنه أشرفهم أعمالا وأكثرهم عبادة لله تعالی، وفی ذلك برهان علی فضل أمیر المؤمنین (علیه‌السلام) علی الخلق كلهم سوی النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم).<ref> المرتضی علم الهدی، ابوالقاسم علی بن الحسین بن موسی بن محمد بن موسی بن إبراهیم بن الإمام موسی الكاظم (علیه‌السلام)(متوفای436هـ)، الفصول المختارة، ص96، تحقیق السید علی میر شریفی، ناشر: دار المفید ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، 1414 هـ ـ 1993م.</ref>
    إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلين . آل عمران/195.
     
    إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطين . مائده/42؛ الحجرات/9؛ الممتحنة/8.
    از سخنان شیخ (مفید) كه خداوند عزت او را مستدام بدارد، در مجلس شریف ابوالحسن احمد بن القاسم علوی محمدی است كه از او سؤال شد: چه دلیلی وجود دارد كه امیرمؤمنان علی بن أبی طالب از همه اصحاب برتر است؟ پس گفت: دلیل بر این مطلب این گفته رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)ه است كه فرمود: «خداوندا محبوب‌ترین مخلوقاتت را بیاور تا با من از این مرغ تناول كند» پس امیرمؤمنان (علیه‌السلام)آمد. به‌درستی ثابت شده است كه محبوب‌ترین خلق در نزد خدا، ثوابش نزد او از همه بیشتر است و كسی كه ثوابش از همه بیشتر باشد، بدون شك از همه مخلوقات عملش بیشتر و برتر و عبادتش زیادتر است. و این دلیل است بر فضیلت امیر المؤمنین (علیه‌السلام) بر تمام مردم به جز پیامبر اكرم صلی‌الله علیه و آله.
    إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الَّذينَ يُقاتِلُونَ في سَبيلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْيانٌ مَرْصُوصٌ. الصف/4.
    كتاب الفصول المختارة، مجموعه ای از مناظرات و گفتگوهای شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه است كه توسط شاگرد بزرگوار و دانشمند او سید مرتضی علم الهدی تحت عنوان «الفصول المختارة» جمع آوری شده است.
    اي كساني كه ايمان آورده ايد! هر كس از شما، از آيين خود بازگردد، (به خدا زياني نمي رساند خداوند جمعيّتي را مي آورد كه آنها را دوست دارد و آنان (نيز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر كافران سرسخت و نيرومندند آنها در راه خدا جهاد مي كنند، و از سرزنش هيچ ملامتگري هراسي ندارند. اين، فضل خداست كه به هر كس بخواهد (و شايسته ببيند) می‌دهد و (فضل) خدا وسيع، و خداوند داناست .
    وی این كتاب را از دو كتاب شیخ به نام های «المجالس» و «العیون و المحاسن» گزینش و تلخیص كرده كه در مقدمه كتاب از آنها نام می‌برد؛ ولی متأسفانه هیچ یك از این دو كتاب در حال حاضر در اختیار ما نیست و همچون دیگر میراث های گرانبهای شیعه در طول تاریخ از بین رفته است.
    و طبق روايت «طير مشوي» اميرمؤمنان علیه‌السلام محبوب‌ترین مخلوق خداوند است؛ پس او در اين فضائل و در اين صفاتي كه خداوند بر شمرده؛ از همه مخلوقات برتر است؛ يعني اميرمؤمنان علیه‌السلام سردار نيكوكاران، پاك ترين پاكان، امام پرهيزگاران، سالار عادلان، قهرمان صبر و شكيبائي، نماد و نمود متوكلان، پرچم دار و پيشاهنگ جهادگران، اسد الله الغالب و... است.
    همچنین سید مرتضی مناظرات و مطالب دیگری را كه از زبان شیخ مفید شنیده و یا خود در آن حضور داشته، بر این مجموعه افزوده است. بنابراین سید در فراهم كردن «الفصول المختارة» از سه منبع استفاده كرده است:<br>
    همچنين خداوند در قرآن كريم می‌فرماید كه:
    # كتاب المجالس؛<br>
    إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم . الحجرات/13.
    # كتاب العیون والمحاسن؛<br>
    گرامي ترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست
    # شنیده‌های خود سید مرتضی از زبان شیخ مفید.
    پس اميرمؤمنان علیه‌السلام كه گرامي ترين مخلوق در نزد خداوند است، بايد با تقواترين مخلوق خداوند و امام المتقين نيز باشد.
    <br>
    خداوند قطعاً مؤمنان، موحدان، مجاهدان، عابدان و در حقيقت تمام صاحبان صفات نيك را دوست دارد، و اميرمؤمنان علیه‌السلام كه محبوب‌ترین مخلوق خداوند است، بايد سالار و امير همه مؤمنان و موحدان، پرچم دار تمام مجاهدان عبادت كنندگان... باشد. خلاصه هر صفت نيكي را كه بشماريد و خداوند آن را دوست داشته باشد، اميرمؤمنان علیه‌السلام بالاترين درجه آن را برخوردار است؛ چرا كه آن حضرت محبوب‌ترین مخلوق خداوند است و خداوند بندگانش را تنها به‌خاطر همين اعمال و صفات نيك است كه دوست دارد.
    === نظر علامه مجلسی ===
    در يك كلام:
    علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیه بعد از نقل روایت طیر می‌نویسد:
    اعلم أن تلك الأخبار مع تواترها واتفاق الفریقین علی صحتها تدل علی كونه - صلوات الله علیه - أفضل الخلق وأحق بالخلافة بعد الرسول (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)
    أما دلالتها علی كونه أفضل فلأن حب الله تعالی لیس إلا كثرة الثواب والتوفیق والهدایة المرتبة علی كثرة الطاعة والاتصاف بالصفات الحسنة كما برهن فی محله أنه تعالی منزه عن الانفعالات والتغیرات، وإنما اتصافه بالحب والبغض وأمثالهما باعتبار الغایات...
    فظهر أن حبه تعالی إنما یترتب علی متابعة الرسول ص(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)، فبثت أنه - صلوات الله علیه - أفضل من جمیع الحلق. وإنما خص الرسول (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) بالاجماع وبقرینة أنه كان هو القائل لذلك فالظاهر أن مراده أحب سائر الخلق إلیه تعالی. وأما كونه أحق بالخلافة فلأن من كان أفضل من جمیع الصحابة بل من سائر الأنبیاء والأوصیاء لا یجوز العقل تقدم غیره علیه. <ref>المجلسی، محمد باقر (متوفای 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج38، ص359، تحقیق: محمد الباقر البهبودی، ناشر: مؤسسة الوفاء - بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.</ref>
     
    بدان كه این اخبار با تواتری كه دارند و هر دو گروه عامه و خاصه بر صحت آن اتفاق نظر دارند دلالت می‌کند بر آن كه آن حضرت (علیه‌السلام)برترین آفریدگان و شایسته ترین فرد به جانشینی رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است.
    اما دلالت آن بر افضلیت آن حضرت از آن جهت است كه دوستی خدای متعال چیزی جز پاداش بسیار و توفیق و هدایتی كه نتیجه طاعات بسیار و متصف شدن به صفات حسنه باشد نیست؛ چنان كه در جای خود مبرهن است كه خداوند از انفعالات وتغیرات منزه است و اتصاف او به حالاتی چون دوستی و دشمنی و امثال آن به اعتبار نتایج حاصله از این حالات است نه خود حالات...
    پس روشن شد كه دوستی خداوند نتیجه پیروی از رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است، و در نتیجه ثابت شد كه آن حضرت افضل از همه آفریدگان است. اما رسول خدا ص(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به اجماع امت از این قانون مستثنی است زیرا خود حضرت گوینده این جمله است پس نمی تواند خود او را هم شامل شود. پس ظاهر آن است كه مراد حضرتش محبوبترین سایر آفریدگان در نزد خدا می باشد.
    اما این كه علی (علیه‌السلام)شایسته ترین فرد به جانشینی رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است، از آن روست كه كسی كه از همه صحابه؛ بلكه از سایر انبیاء و اوصیاأ افضل است عقل روا نمی دارد كه دیگری بر او مقدم شود.
    === نظر حافظ گنجی شافعی ===
    حافظ گنجی شافعی، درباره حدیث طیر می‌گوید:
    وفیه دلالةٌ واضحةٌ علی أنَّ علیاً (علیه‌السلام) أحبُّ الخلقِ إلی الله، وأدلُّ الدلالةِ علی ذلك إجابةُ دعاءِ النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) وسلم حیث قال عز وجل: «ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَكُم ». فأمَرَ بالدعاءِ وَوَعَدَ بالإجابةِ، وهو عز وجل «لا یُخْلِفُ الْمیعادَ»، وما كان الله لِیُخْلفَ رُسُلَه وَعَدَهُ، ولا یَرِدُ دعاءَ رَسُولِهِ لأحبِّ الخلقِ المیعاد، وما كان الله لیخلف رسله وعده، ولا یرد رسوله لأحب الخلق إلیه، ومن أقرب الوسائل إلی الله تعالی محبتُه ومحبةُ من یُحِبُّه لحُبِّه كما أنشدنی بعضُ أهلِ العلمِ فی معناه:
    بالخمسةِ الغُرِّ من قریشٍ وسادسُ القومِ جبرئیلُ
    بحبِّهم ربِ فاغفرْ عنی بحسنِ ظَنِّی بك الجمیلُ <ref>الگنجی الشافعی، الإمام الحافظ أبی عبدالله محمد بن یوسف بن محمد القرشی (متوفای658هـ)، كفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، ص151، تحقیق و تصحیح و تعلیق: محمد هادی امینی، ناشر: دار احیاء تراث اهل‌البیت (علیه‌السلام)، طهران، الطبعة الثالثة، 1404هـ.</ref>
     
    === اقرار به محبوبیت حضرت امیر المومنین علی(علیه‌السلام) ===
    در این حدیث دلالت واضحی است بر آن كه علی (علیه‌السلام) محبوبترین آفریدگان در نظر خداست، و بهترین دلیل بر این مطلب مستجاب شدن دعای پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) در حق او است، خداوند فرموده: ادعونی استجب لكم. (مرا بخوانید تا شما را اجابت كنم) كه هم امر به دعا فرموده و هم وعده اجابت داده است. و معلوم است كه خداوند خلف وعده نمی كند و با رسولانش تخلف از وعده نمی نماید و دعای رسول خود را درباره محبوبترین آفریدگان در نظر خود رد نمی كند. و از بهترین وسیله ها برای تقرب به خدای متعال دوستی او و دوستی كسی است كه به‌خاطر خدا دوستش می دارد، چنان كه یكی از اهل علم در این معنی برایم سرود:<br>
     
    به آن پنج تن گران قدر از قریش و ششمین آنان كه جبرئیل است، پروردگارا ! به دوستی آنان از من بگذر و به حسن ظنی كه به كار نیكوی تو دارم ).<br>
     
    سید حمیری درباره این روایت این شعر را سروده است:<br>
     
    <big>نبئت ان أبانا كان عن انس یروی حدیثا عجیبا معجبا عجبا<br>
     
    فی طائر جاء مشویا به بشریوما وكان رسول الله محتجبا<br>
     
    أدناه منه فلما ان رآه دعاربا قریبا لأهل الخیر منتجبا<br>
     
    ادخل إلی أحب الخلق كله مطرا إلیك فأعطاه الذی طلبا<br>
     
    فاغتر بالباب مغترا فقال لهم من ذا وكان وراء الباب مرتقبا<br>
     
    من ذا فقال علی قال إن له شأنا له اهتم منه الیوم فاحتجبا</big><br>
     
    (به من خبر رسیده كه پدرمان از انس حدیث شگفت و بهت آوری را روایت نموده است )، ( درباره مرغ بریانی كه روزی یك نفر آورد و رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) در خانه از نظر مردم دور بود ). ( آن مرغ را نزد حضرتش برد و هنگامی كه چشم آن حضرت به آن افتاد پروردگار را كه به همه كس نزدیك و برگزیننده خوبان است خواند و گفت: ) ( محبوبترین آفریدگان را در نظر خودت بر من وارد ساز. خدا هم آنچه خواست به او عطا فرمود ). ( مردی شرافتمند در پشت در ایستاد و در زد، پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)از خادم پرسید: كیست؟ و خود در پشت در منتظر بود ). ( كیست؟ گفت: علی است. فرمود: او مردی والامقام است و من امروز در اندیشه او بودم و از همین رو در خانه نشستم و از دید خلق پنهان شدم.
    خداوند چه كسانی را دوست دارد؟ خداوند در قرآن كریم، گروهی از انسان ها را به‌خاطر اعمال خاصی كه انجام می دهند و فضائلی كه دارند، ستایش كرده و صراحتا فرموده است كه آنها را دوست دارد:
    * إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنین<ref>. البقره/195؛ مائده/13</ref><br>
    * * وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنین.<ref>آل عمران/134 و 148؛ مائده/93.</ref>
    * إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ.<ref>البقره/222.</ref>
    * وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرین.<ref>التوبه/108.</ref>
    * فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقین.<ref>آل عمران/76.</ref>
    * إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقین.<ref>التوبه/4 و 7.</ref>
    * وَاللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرینَ.<ref>آل عمران/146.</ref>
    * إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَكِّلین.<ref>آل عمران/195.</ref><br>
    * * إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطین.<ref>مائده/42؛ الحجرات/9؛ الممتحنة/8.</ref>
    * إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذینَ یُقاتِلُونَ فی سَبیلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ.<ref>الصف/4.</ref><br>
    *
    ای كسانی كه ایمان آورده اید! هر كس از شما، از آیین خود بازگردد، (به خدا زیانی نمی رساند خداوند جمعیّتی را می آورد كه آنها را دوست دارد و آنان (نیز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر كافران سرسخت و نیرومندند آنها در راه خدا جهاد می كنند، و از سرزنش هیچ ملامتگری هراسی ندارند. این، فضل خداست كه به هر كس بخواهد (و شایسته ببیند) می‌دهد و (فضل) خدا وسیع، و خداوند داناست .
    و طبق روایت «طیر مشوی» امیرمؤمنان (علیه‌السلام) محبوب‌ترین مخلوق خداوند است؛ پس او در این فضائل و در این صفاتی كه خداوند بر شمرده؛ از همه مخلوقات برتر است؛ یعنی امیرمؤمنان (علیه‌السلام) سردار نیكوكاران، پاك ترین پاكان، امام پرهیزگاران، سالار عادلان، قهرمان صبر و شكیبائی، نماد و نمود متوكلان، پرچم دار و پیشاهنگ جهادگران، اسد الله الغالب و... است.
    همچنین خداوند در قرآن كریم می‌فرماید كه:
    إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم .<ref>الحجرات/13.</ref>
    گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست
    پس امیرمؤمنان (علیه‌السلام) كه گرامی ترین مخلوق در نزد خداوند است، باید با تقواترین مخلوق خداوند و امام المتقین نیز باشد.
    خداوند قطعاً مؤمنان، موحدان، مجاهدان، عابدان و در حقیقت تمام صاحبان صفات نیك را دوست دارد، و امیرمؤمنان (علیه‌السلام)كه محبوب‌ترین مخلوق خداوند است، باید سالار و امیر همه مؤمنان و موحدان، پرچم دار تمام مجاهدان عبادت كنندگان... باشد. خلاصه هر صفت نیكی را كه بشمارید و خداوند آن را دوست داشته باشد، امیرمؤمنان (علیه‌السلام)بالاترین درجه آن را برخوردار است؛ چرا كه آن حضرت محبوب‌ترین مخلوق خداوند است و خداوند بندگانش را تنها به‌خاطر همین اعمال و صفات نیك است كه دوست دارد.
    در یك كلام:
    آن چه خوبان همه دارند، او تنها دارد
    آن چه خوبان همه دارند، او تنها دارد
    ابوبكر و عمر: ما بر هيچ يك از اصحاب برتري نداريم ابن أبي داود سجستاني در كتاب الزهد، در روايتي كه تمام راويان آن از روات بخاري يا مسلم هستند، نقل كرده است كه:
     
    نا إِسْمَاعِيلُ بْنُ إِبْرَاهِيمَ الْهُذَلِيُّ أَبُو مَعْمَرٍ، نا عَلِيُّ بْنُ هَاشِمٍ، عَنْ إِسْمَاعِيلَ، عَنْ قَيْسٍ، قَالَ: خَطَبَنَا أَبُو بَكْرٍ، قَالَ: " وُلِّيتُ أَمَرَكُمْ وَلَسْتُ بِخَيْرِكُمْ، فَإِنْ أَنَا أَحْسَنْتُ فَأَعِينُونِي وَإِنْ أَنَا أَسَأْتُ فَسَدِّدُونِي، فَإِنَّ لِي شَيْطَانًا يَعْتَرِينِي...
    === اقرار برخی خلفا بر عدم برتری بر دیگران ===
    از قيس نقل شده است كه ابوبكر براي ما خطبه خواند و گفت: من امر شما را بر عهده گرفتم؛ درحالی‌که بهترين شما نيستم، اگر درستكار بودم، ياريم كنيد؛ اگر بد كردم، جلوي مرا بگيريد؛ چرا كه من شيطاني دارم كه همواره مرا گول مي زند.
    ابوبكر و عمر: ما بر هیچ یك از اصحاب برتری نداریم ابن أبی داود سجستانی در كتاب الزهد، در روایتی كه تمام راویان آن از روات بخاری یا مسلم هستند، نقل كرده است كه:
    السجستاني الأزدي، ابوداود سليمان بن الأشعث (متوفاي 275هـ)، الزهد، ص5، ح8، ناشر: دار المشكاة ـ القاهرة، الطبعة: الأولي، 1993م.
    نا إِسْمَاعِیلُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْهُذَلِیُّ أَبُو مَعْمَرٍ، نا عَلِیُّ بْنُ هَاشِمٍ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ، عَنْ قَیْسٍ، قَالَ: خَطَبَنَا أَبُو بَكْرٍ، قَالَ: " وُلِّیتُ أَمَرَكُمْ وَلَسْتُ بِخَیْرِكُمْ، فَإِنْ أَنَا أَحْسَنْتُ فَأَعِینُونِی وَإِنْ أَنَا أَسَأْتُ فَسَدِّدُونِی، فَإِنَّ لِی شَیْطَانًا یَعْتَرِینِی...<ref>السجستانی الأزدی، ابوداود سلیمان بن الأشعث (متوفای 275هـ)، الزهد، ص5، ح8، ناشر: دار المشكاة ـ القاهرة، الطبعة: الأولی، 1993م.</ref>
    بلاذري در انساب الأشراف، ابن قتيبه دينوري در عيون الأخبار، طبري و ابن كثير در تاريخشان و بسياري ديگر از بزرگان اهل‌سنت، نقل کرده‌اند كه وقتي ابوبكر به خلافت رسيد، در نخستين سخنراني خود به همه مردم اعلام كرد كه من بهترين شما نيستم:
    از قیس نقل شده است كه ابوبكر برای ما خطبه خواند و گفت: من امر شما را بر عهده گرفتم؛ درحالی‌که بهترین شما نیستم، اگر درستكار بودم، یاریم كنید؛ اگر بد كردم، جلوی مرا بگیرید؛ چرا كه من شیطانی دارم كه همواره مرا گول می زند.
    لَمَّا وُلِّيَ أَبُو بَكْرٍ رَضِيَ اللَّهُ تَعَالَي عَنْهُ، خَطَبَ النَّاسُ فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَي عَلَيْهِ، ثُمَّ قَالَ: أَمَّا بَعْدُ، أَيُّهَا النَّاسُ فَقَدْ وُلِّيتُكُمْ وَلَسْتُ بِخَيْرِكُمْ.
     
    و چون ابوبكر به خلافت رسيد براي مردم سخنراني كرد و پس از حمد و ثناي الهي گفت: اي مردم من رهبر شما شده ام؛ ولي بهترين شما نيستم.
    بلاذری در انساب الأشراف، ابن قتیبه دینوری در عیون الأخبار، طبری و ابن كثیر در تاریخشان و بسیاری دیگر از بزرگان اهل‌سنت، نقل کرده‌اند كه وقتی ابوبكر به خلافت رسید، در نخستین سخنرانی خود به همه مردم اعلام كرد كه من بهترین شما نیستم:
    البلاذري، أحمد بن يحيي بن جابر (متوفاي279هـ) أنساب الأشراف، ج1، ص254؛
    لَمَّا وُلِّیَ أَبُو بَكْرٍ رَضِیَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُ، خَطَبَ النَّاسُ فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَی عَلَیْهِ، ثُمَّ قَالَ: أَمَّا بَعْدُ، أَیُّهَا النَّاسُ فَقَدْ وُلِّیتُكُمْ وَلَسْتُ بِخَیْرِكُمْ.<ref>البلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر (متوفای279هـ) أنساب الأشراف، ج1، ص254؛الدینوری، أبو محمد عبدالله بن مسلم ابن قتیبة (متوفای276هـ)، عیون الأخبار، ج1، ص34؛الطبری، أبی جعفر محمد بن جریر (متوفای310هـ)، تاریخ الطبری، ص237 ـ 238، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت.</ref> و چون ابوبكر به خلافت رسید برای مردم سخنرانی كرد و پس از حمد و ثنای الهی گفت: ای مردم من رهبر شما شده ام؛ ولی بهترین شما نیستم.
    الدينوري، أبو محمد عبدالله بن مسلم ابن قتيبة (متوفاي276هـ)، عيون الأخبار، ج1، ص34؛
     
    الطبري، أبي جعفر محمد بن جرير (متوفاي310هـ)، تاريخ الطبري، ص237 ـ 238، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت.
    این خطبه با سندهای صحیح نقل شده است؛ ابن كثیر دمشقی سلفی، بعد از نقل این خطبه می‌نویسد:
    اين خطبه با سندهای صحيح نقل شده است؛ ابن كثير دمشقي سلفي، بعد از نقل اين خطبه می‌نویسد:
    وهذا إسناد صحیح. سند این حدیث صحیح است.<ref>القرشی الدمشقی، إسماعیل بن عمر بن كثیر أبو الفداء (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ج6، ص301، ناشر: مكتبة المعارف - بیروت.</ref>
    وهذا إسناد صحيح.
     
    سند اين حديث صحيح است.
    محمد بن سعد با سند معتبر نقل می‌کند كه ابوبكر گفت: من از هیچ یك از صحابه برتر نیستم:
    القرشي الدمشقي، إسماعيل بن عمر بن كثير أبو الفداء (متوفاي774هـ)، البداية والنهاية، ج6، ص301، ناشر: مكتبة المعارف - بيروت.
    قال أخبرنا وهب بن جریر قال أخبرنا أبی سمعت الحسن قال لمّا بویَعَ أبو بكرَ قامَ خطیباَ:... وإنما أنا بشرٌ ولست بخیرٍ من أحدٍ منكم فراعونی فإذا رأیتمونی إسْتَقَمْتُ فاتَّبِعُونِی وإن رأیتمونی زِغْتُ فقَوِّمُونی واعْلموا أنّ لی شیطاناً یَعْتَرِیْنِی...<ref>الزهری، محمد بن سعد بن منیع ابوعبدالله البصری (متوفای230هـ)، الطبقات الكبری، ج3، ص212، ناشر: دار، صادر - بیروت.الطبری، أبو جعفر محمد بن جریر بن یزید بن كثیر بن غالب (متوفای310)، تاریخ الطبری، ج2، ص244، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت.الصنعانی، ابوبكر عبد الرزاق بن همام (متوفای211هـ)، المصنف، ج11، ص336، تحقیق حبیب الرحمن الأعظمی، ناشر: المكتب الإسلامی - بیروت، الطبعة: الثانیة، 1403هـ.ابن الجوزی الحنبلی، جمال‌الدین ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد (متوفای 597 هـ)، المنتظم فی تاریخ الملوك والأمم، ج4، ص69، ناشر: دار، صادر - بیروت، الطبعة: الأولی، 1358.ابن تیمیه الحرانی الحنبلی، ابوالعباس أحمد عبد الحلیم (متوفای 728 هـ)، منهاج السنة النبویة، ج8، ص266، تحقیق: د. محمد رشاد سالم، ناشر: مؤسسة قرطبة، الطبعة: الأولی، 1406هـ.السیوطی، جلال الدین أبو الفضل عبد الرحمن بن أبی بكر (متوفای911هـ)، تاریخ الخلفاء، ج1، ص71، تحقیق: محمد محی الدین عبد الحمید، ناشر: مطبعة السعادة - مصر، الطبعة: الأولی، 1371هـ - 1952م.</ref><br>
    محمد بن سعد با سند معتبر نقل می‌کند كه ابوبكر گفت: من از هيچ يك از صحابه برتر نيستم:
     
    قال أخبرنا وهب بن جرير قال أخبرنا أبي سمعت الحسن قال لمّا بويَعَ أبو بكرَ قامَ خطيباَ:... وإنما أنا بشرٌ ولست بخيرٍ من أحدٍ منكم فراعوني فإذا رأيتموني إسْتَقَمْتُ فاتَّبِعُونِي وإن رأيتموني زِغْتُ فقَوِّمُوني واعْلموا أنّ لي شيطاناً يَعْتَرِيْنِي...
    در منابع اهل‌سنت با سند صحیح نقل شده است كه عمر بن خطاب اعتراف می كرد، تمام مردم حتی زنانی كه در داخل خانه هایشان هستند، از او داناتر هستند.
    الزهري، محمد بن سعد بن منيع ابوعبدالله البصري (متوفاي230هـ)، الطبقات الكبري، ج3، ص212، ناشر: دار، صادر - بيروت.
    سعید بن منصور در سنن خود می‌نویسد:
    الطبري، أبو جعفر محمد بن جرير بن يزيد بن كثير بن غالب (متوفاي310)، تاريخ الطبري، ج2، ص244، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت.
    عَنِ الشَّعْبِیِّ قَالَ: خَطَبَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ النَّاسَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَی عَلَیْهِ، وَقَالَ: «أَلا لا تُغَالُوا فِی صُدُقِ النِّسَاءِ، فَإِنَّهُ لا یَبْلُغُنِی عَنْ أَحَدٍ سَاقَ أَكْثَرَ مِنْ شَیْءٍ سَاقَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) أَوْ سِیقَ إِلَیْهِ، إِلا جَعَلْتُ فَضْلَ ذَلِكَ فِی بَیْتِ الْمَالِ»، ثُمَّ نَزَلَ فَعَرَضَتْ لَهُ امْرَأَةٌ مِنْ قُرَیْشٍ فَقَالَتْ: یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ كِتَابُ اللَّهِ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَوْ قَوْلُكَ؟ قَالَ: « بَلْ كِتَابُ اللَّهِ فَمَا ذَلِكَ؟»، قَالَتْ: نَهَیْتَ النَّاسَ آنِفًا أَنْ یُغَالُوا فِی صُدُقِ النِّسَاءِ، وَاللَّهُ یَقُولُ فِی كِتَابِهِ:«وَآتَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطَارًا فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئًا».
    الصنعاني، ابوبكر عبد الرزاق بن همام (متوفاي211هـ)، المصنف، ج11، ص336، تحقيق حبيب الرحمن الأعظمي، ناشر: المكتب الإسلامي - بيروت، الطبعة: الثانية، 1403هـ.
    فَقَالَ عُمَرُ: كُلُّ أَحَدٍ أَفْقَهُ مِنْ عُمَرَ مَرَّتَیْنِ أَوْ ثَلاثًا، ثُمَّ رَجَعَ إِلَی الْمِنْبَرِ، فَقَالَ لِلنَّاسِ: «إِنِّی نَهَیْتُكُمْ أَنْ تُغَالُوا فِی صُدُقِ النِّسَاءِ، أَلا فَلْیَفْعَلْ رَجُلٌ فِی مَالِهِ مَا بَدَا لَهُ».<ref>لخراسانی، سعید بن منصور (متوفای 227هـ)، سنن سعید بن منصور، ج1، ص195، ح598، تحقیق: حبیب الرحمن الأعظمی، ناشر:الدار السلفیة - الهند، الطبعة: الأولی، 1403هـ ـ 1982م؛الطحاوی الحنفی، ابوجعفر أحمد بن محمد بن سلامة (متوفای321هـ)، شرح مشكل الآثار، ج13، ص57، تحقیق شعیب الأرنؤوط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان/ بیروت، الطبعة: الأولی، 1408هـ - 1987م.</ref>
    ابن الجوزي الحنبلي، جمال الدين ابوالفرج عبد الرحمن بن علي بن محمد (متوفاي 597 هـ)، المنتظم في تاريخ الملوك والأمم، ج4، ص69، ناشر: دار، صادر - بيروت، الطبعة: الأولي، 1358.
    از شعبی نقل شده است كه عمر بن خطاب خطبه خواند، پس از حمد و ستایش خداوند گفت: كسی حق ندارد در مهریه زنان زیاده روی كند، هر كس بیشتر از آن چه رسول خدا مهریه داده و یا گرفته، مهریه بگذارد، من اضافه آن را به بیت المال خواهم ریخت. سپس از منبر پایین آمد؛ پس زنی از قریش جلوی او را گرفت و گفت: ای امیرمؤمنان !!! كتاب خدا شایسته‌تر است كه پیروش شود یا سخن تو؟ عمر گفت: بلكه كتاب خدا شایسته‌تر است، مگر چه شده؟ آن زن گفت: تو الآن مردم را از زیاده روی در مهریه زنان نهی كرد؛ درحالی‌که خداوند در قرآن می‌فرماید: «و مال فراوانی (بعنوان مهر) به او پرداخته اید، چیزی از آن را پس نگیرید!»
    ابن تيميه الحراني الحنبلي، ابوالعباس أحمد عبد الحليم (متوفاي 728 هـ)، منهاج السنة النبوية، ج8، ص266، تحقيق: د. محمد رشاد سالم، ناشر: مؤسسة قرطبة، الطبعة: الأولي، 1406هـ.
    پس عمر گفت: همه مردم از عمر داناتر هستند. این سخن را دو یا سه بار گفت؛ سپس به منبر برگشت و به مردم گفت: من شما را از زیاده روی در مهریه زنان نهی كرد؛ آگاه باشید، هر كس هر كاری كه می خواهد با مالش انجام دهد.
    السيوطي، جلال الدين أبو الفضل عبد الرحمن بن أبي بكر (متوفاي911هـ)، تاريخ الخلفاء، ج1، ص71، تحقيق: محمد محي الدين عبد الحميد، ناشر: مطبعة السعادة - مصر، الطبعة: الأولي، 1371هـ - 1952م.
    ==== بررسی سند روایت هشیم بن بشیر: ====
    در منابع اهل‌سنت با سند صحيح نقل شده است كه عمر بن خطاب اعتراف مي كرد، تمام مردم حتي زناني كه در داخل خانه هايشان هستند، از او داناتر هستند.
    از روات بخاری مسلم و سایر صحاح سته:
    سعيد بن منصور در سنن خود می‌نویسد:
    5979 هشیم بن بشیر أبو معاویة السلمی الواسطی حافظ بغداد عن عمرو بن دینار وأبی الزبیر وعنه أحمد وابن معین وهناد إمام ثقة مدلس عاش ثمانین سنة توفی 183 ع.<ref>الكاشف ج2، ص338</ref>
    عَنِ الشَّعْبِيِّ قَالَ: خَطَبَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ النَّاسَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَي عَلَيْهِ، وَقَالَ: «أَلا لا تُغَالُوا فِي صُدُقِ النِّسَاءِ، فَإِنَّهُ لا يَبْلُغُنِي عَنْ أَحَدٍ سَاقَ أَكْثَرَ مِنْ شَيْءٍ سَاقَهُ رَسُولُ اللَّهِ (ص) أَوْ سِيقَ إِلَيْهِ، إِلا جَعَلْتُ فَضْلَ ذَلِكَ فِي بَيْتِ الْمَالِ»، ثُمَّ نَزَلَ فَعَرَضَتْ لَهُ امْرَأَةٌ مِنْ قُرَيْشٍ فَقَالَتْ: يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ كِتَابُ اللَّهِ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَوْ قَوْلُكَ؟ قَالَ: « بَلْ كِتَابُ اللَّهِ فَمَا ذَلِكَ؟»، قَالَتْ: نَهَيْتَ النَّاسَ آنِفًا أَنْ يُغَالُوا فِي صُدُقِ النِّسَاءِ، وَاللَّهُ يَقُولُ فِي كِتَابِهِ:«وَآتَيْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطَارًا فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَيْئًا».
    هشیم بن بشیر، امام و ثقه بود و تدلیس می كرد.
    فَقَالَ عُمَرُ: كُلُّ أَحَدٍ أَفْقَهُ مِنْ عُمَرَ مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلاثًا، ثُمَّ رَجَعَ إِلَي الْمِنْبَرِ، فَقَالَ لِلنَّاسِ: «إِنِّي نَهَيْتُكُمْ أَنْ تُغَالُوا فِي صُدُقِ النِّسَاءِ، أَلا فَلْيَفْعَلْ رَجُلٌ فِي مَالِهِ مَا بَدَا لَهُ».
     
    از شعبي نقل شده است كه عمر بن خطاب خطبه خواند، پس از حمد و ستايش خداوند گفت: كسي حق ندارد در مهريه زنان زياده روي كند، هر كس بيشتر از آن چه رسول خدا مهريه داده و يا گرفته، مهريه بگذارد، من اضافه آن را به بيت المال خواهم ريخت. سپس از منبر پايين آمد؛ پس زني از قريش جلوي او را گرفت و گفت: اي اميرمؤمنان !!! كتاب خدا شایسته‌تر است كه پيروش شود يا سخن تو؟ عمر گفت: بلكه كتاب خدا شایسته‌تر است، مگر چه شده؟ آن زن گفت: تو الآن مردم را از زياده روي در مهريه زنان نهي كرد؛ درحالی‌که خداوند در قرآن می‌فرماید: «و مال فراواني (بعنوان مهر) به او پرداخته ايد، چيزي از آن را پس نگيريد!»
    مجالد بن سعید: از روات مسلم و سایر صحاح سته:
    پس عمر گفت: همه مردم از عمر داناتر هستند. اين سخن را دو يا سه بار گفت؛ سپس به منبر برگشت و به مردم گفت: من شما را از زياده روي در مهريه زنان نهي كرد؛ آگاه باشيد، هر كس هر كاري كه مي خواهد با مالش انجام دهد.
    4519 مجالد بن سعید بن عمیر الهمدانی أبو عمرو الكوفی أحد الأعیان عن الشعبی وأبی الوداك وطائفة وعنه ابنه إسماعیل والثوری وابن المبارك وخلق.<ref>لسان المیزان ج7، ص349.</ref>
    الخراساني، سعيد بن منصور (متوفاي 227هـ)، سنن سعيد بن منصور، ج1، ص195، ح598، تحقيق: حبيب الرحمن الأعظمي، ناشر:الدار السلفية - الهند، الطبعة: الأولي، 1403هـ ـ 1982م؛
    مجالد بن سعید، یكی از بزرگان بود.
    الطحاوي الحنفي، ابوجعفر أحمد بن محمد بن سلامة (متوفاي321هـ)، شرح مشكل الآثار، ج13، ص57، تحقيق شعيب الأرنؤوط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان/ بيروت، الطبعة: الأولي، 1408هـ - 1987م.
     
    بررسي سند روايت هشيم بن بشير: از روات بخاري مسلم و ساير صحاح سته:
    عامر بن شراحیل: 2531 عامر بن شراحیل أبو عمرو الشعبی أحد الأعلام ولد زمن عمر وسمع علیا وأبا هریرة والمغیرة وعنه منصور وحصین وبیان وابن عون قال أدركت خمسمائة من الصحابة وقال ما كتبت سوداء فی بیضاء ولا حدثت بحدیث إلا حفظته وقال مكحول ما رأیت أفقه من الشعبی وقال آخر الشعبی فی زمانه كابن عباس فی زمانه مات سنة ثلاث أو أربع ومائة ع<ref>الكاشف ج1، ص522.</ref>
    5979 هشيم بن بشير أبو معاوية السلمي الواسطي حافظ بغداد عن عمرو بن دينار وأبي الزبير وعنه أحمد وابن معين وهناد إمام ثقة مدلس عاش ثمانين سنة توفي 183 ع.
    عامر بن شراحیل، یكی از مشاهیر بود، او گفته: من پانصد نفر از صحابه را ملاقات كرد، هیچ سیاهی را در سفیدی ننوشتم، هیچ روایتی را نقل نكردم؛ مگر این كه آن را حفظ كرده بودم. مكحول گفته: من داناتر از شعبی ندیدم. دیگری گفته: شعبی در زمان خودش، همانند ابن عباس در زمانش بود.
    هشيم بن بشير، امام و ثقه بود و تدليس مي كرد.
     
    الكاشف ج2، ص338
    سایر علمای اهل‌سنت این روایت را با تعبیر های دیگر نقل کرده‌اند. ماوردی بصری شافعی می‌نویسد كه عمر گفت:
    مجالد بن سعيد: از روات مسلم و ساير صحاح سته:
    كل الناس أفقه من عمر حتی امرأة.<ref>الماوردی البصری الشافعی، علی بن محمد بن حبیب (متوفای450هـ)، الحاوی الكبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی وهو شرح مختصر المزنی، ج9، ص331، تحقیق الشیخ علی محمد معوض - الشیخ عادل أحمد عبد الموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت - لبنان، الطبعة: الأولی، 1419 هـ -1999م.</ref>همه مردم حتی یك زن از عمر داناتر هستند.
    4519 مجالد بن سعيد بن عمير الهمداني أبو عمرو الكوفي أحد الأعيان عن الشعبي وأبي الوداك وطائفة وعنه ابنه إسماعيل والثوري وابن المبارك وخلق.
     
    مجالد بن سعيد، يكي از بزرگان بود.
    سرخسی در كتاب المبسوط و علاء الدین بخاری در كشف الأسرار می‌نویسد:<ref>السرخسی الحنفی، شمس‌الدین ابوبكر محمد بن أبی سهل (متوفای483هـ )، المبسوط، ج10، ص153، ناشر: دار المعرفة - بیروت؛
    لسان الميزان ج7، ص349.
    البخاری، علاء الدین عبد العزیز بن أحمد (متوفای 730هـ)،كشف الأسرار عن أصول فخر الإسلام البزدوی، ج3، ص346، تحقیق: عبدالله محمود محمد عمر، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت - 1418هـ - 1997م.</ref>
    عامر بن شراحيل: 2531 عامر بن شراحيل أبو عمرو الشعبي أحد الأعلام ولد زمن عمر وسمع عليا وأبا هريرة والمغيرة وعنه منصور وحصين وبيان وابن عون قال أدركت خمسمائة من الصحابة وقال ما كتبت سوداء في بيضاء ولا حدثت بحديث إلا حفظته وقال مكحول ما رأيت أفقه من الشعبي وقال آخر الشعبي في زمانه كابن عباس في زمانه مات سنة ثلاث أو أربع ومائة ع
    فبقی عمر رضی الله عنه باهتا وقال كل الناس أفقه من عمر حتی النساء فی البیوت.
    عامر بن شراحيل، يكي از مشاهير بود، او گفته: من پانصد نفر از صحابه را ملاقات كرد، هيچ سياهي را در سفيدي ننوشتم، هيچ روايتي را نقل نكردم؛ مگر اين كه آن را حفظ كرده بودم. مكحول گفته: من داناتر از شعبي نديدم. ديگري گفته: شعبي در زمان خودش، همانند ابن عباس در زمانش بود.
    عمر، مبهوت ماند و گفت: همه مردم از عمر داناترند؛ حتی زنانی كه در خانه ها هستند.
    الكاشف ج1، ص522.
     
    ساير علماي اهل‌سنت اين روايت را با تعبير هاي ديگر نقل کرده‌اند. ماوردي بصري شافعي می‌نویسد كه عمر گفت:
    از این گذشته، خود عمر بن الخطاب به جان خودش قسم خورده است كه كسانی از اصحاب و ام المؤمنات كه در بقیع دفن شده بودند، از او برتر هستند.
    كل الناس أفقه من عمر حتي امرأة.
    حاكم نیشابوری و إبن أبی شیبه كوفی با سند صحیح نقل کرده‌اند كه:
    همه مردم از عمر داناتر هستند؛ حتي يك زن.
    حَدَّثَنَا أَبُو سَعِیدٍ الثَّقَفِیُّ، وَأَبُو بَكْرِ بْنُ بَالَوَیْهِ، قَالا: ثنا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْمَعْمَرِیُّ، ثنا الْوَلِیدُ بْنُ شُجَاعٍ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ بِشْرٍ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرِو، قَالَ: حَدَّثَ أَبُو سَلَمَةَ، وَیَحْیَی بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَاطِبٍ، وَأَشْیَاخُنَا، أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ لَمَّا طُعِنَ، قَالَ لِعَبْدِ اللَّهِ: " اذْهَبْ إِلَی عَائِشَةَ فَأَقْرِئْ عَلَیْهَا مِنِّی السَّلامَ، وَقُلْ: إِنَّ عُمَرَ یَقُولُ لَكِ: إِنْ كَانَ لا یَضُرُّكِ وَلا یُضَیِّقُ عَلَیْكِ، فَإِنِّی أُحِبُّ أَنْ أُدْفَنَ مَعَ صَاحِبَیَّ، وَإِنْ كَانَ ذَلِكَ یَضُرُّكِ وَیُضَیَّقُ عَلَیْكِ، فَلَعَمْرِی لَقَدْ دُفِنَ فِی هَذَا الْبَقِیعِ مِنْ اصحاب رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ) وَأُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنْ عُمَرَ»، فَجَاءَهَا الرَّسُولُ، فَقَالَتْ: إِنَّ ذَلِكَ لا یَضُرُّنِی وَلا یُضَیِّقُ عَلَیَّ، قَالَ: «فَادْفِنُونِی مَعَهُمَا».<ref>الحاكم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، المستدرك علی الصحیحین، ج3، ص99، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، 1411هـ - 1990م.إبن أبی شیبة الكوفی، ابوبكر عبدالله بن محمد (متوفای235 هـ)، الكتاب المصنف فی الأحادیث والآثار، ج7، ص440، تحقیق: كمال یوسف الحوت، ناشر: مكتبة الرشد - الریاض، الطبعة: الأولی، 1409هـ.</ref>
    الماوردي البصري الشافعي، علي بن محمد بن حبيب (متوفاي450هـ)، الحاوي الكبير في فقه مذهب الإمام الشافعي وهو شرح مختصر المزني، ج9، ص331، تحقيق الشيخ علي محمد معوض - الشيخ عادل أحمد عبد الموجود، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت - لبنان، الطبعة: الأولي، 1419 هـ -1999م.
    ابوسلمه و یحیی بن حاطب و اساتید ما نقل کرده‌اند كه عمر بن خطاب وقتی خنجر به خورد به عبدالله گفت: پیش عائشه برو، سلام من را برسان و بگو: عمر به تو گفت: اگر به تو ضرر نمی‌رسد و جای تو را تنگ نمی كند، من دوست دارم كه با دو رفیقم دفن شوم. اگر ضرر می زند و جایت را تنگ می‌کند، به جانم قسم كه در بقیع كسانی از اصحاب رسول خدا و همسران پیامبر دفن شده‌اند كه از عمر بهتر هستند.
    سرخسي در كتاب المبسوط و علاء الدين بخاري در كشف الأسرار می‌نویسد:
     
    فبقي عمر رضي الله عنه باهتا وقال كل الناس أفقه من عمر حتي النساء في البيوت.
    این روایات ثابت می‌کند كه به اعتراف خود ابوبكر و عمر، آنها از دیگر اصحاب برتر نبوده‌اند و حتی عمر سوگند یاد كرده است كه در بقیع افرادی بهتر از آنها دفن شده‌اند.
    عمر، مبهوت ماند و گفت: همه مردم از عمر داناترند؛ حتي زناني كه در خانه ها هستند.
    حال اگر كسی از اهل‌سنت سؤال كند كه چرا شما به جای پیروی از امیرمؤمنان (علیه‌السلام)كه محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول او است، از كسانی دیگری پیروی می كنید كه به اعتراف خود آنها از هیچ یك از افراد اصحاب برتر نیستند، چه پاسخی خواهید داد؟
    السرخسي الحنفي، شمس‌الدین ابوبكر محمد بن أبي سهل (متوفاي483هـ )، المبسوط، ج10، ص153، ناشر: دار المعرفة - بيروت؛
    اگر رسول خدا در قیامت از شما سؤال كند چه پاسخی برای آن حضرت خواهید داشت؟
    البخاري، علاء الدين عبد العزيز بن أحمد (متوفاي 730هـ)،كشف الأسرار عن أصول فخر الإسلام البزدوي، ج3، ص346، تحقيق: عبدالله محمود محمد عمر، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت - 1418هـ - 1997م.
    جالب است كه علمای اهل‌سنت روایات فراوانی نقل کرده‌اند كه اگر كسی شخصی را به امارت یك منطقه یا جمعیتی بگمارد كه می داند در جامعه، شخصی بهتر از او وجود دارد، به خدا، رسول و تمام مؤمنان خیانت كرده است.
    از اين گذشته، خود عمر بن الخطاب به جان خودش قسم خورده است كه كساني از اصحاب و ام المؤمنات كه در بقيع دفن شده بودند، از او برتر هستند.
    علاء الدین كاشانی در كتاب بدائع الصنایع، و شمس‌الدین سرخسی در كتاب المبسوط و ابن عابدین حنفی در حاشیة رد المختار، می‌نویسد كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود:
    حاكم نيشابوري و إبن أبي شيبه كوفي با سند صحيح نقل کرده‌اند كه:
    مَنْ قَلَّدَ إنْسَانًا عَمَلًا وفی رَعِیَّتِهِ من هو أَوْلَی منه فَقَدْ خَانَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَجَمَاعَةَ الْمُؤْمِنِینَ.
    حَدَّثَنَا أَبُو سَعِيدٍ الثَّقَفِيُّ، وَأَبُو بَكْرِ بْنُ بَالَوَيْهِ، قَالا: ثنا الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ الْمَعْمَرِيُّ، ثنا الْوَلِيدُ بْنُ شُجَاعٍ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ بِشْرٍ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرِو، قَالَ: حَدَّثَ أَبُو سَلَمَةَ، وَيَحْيَي بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَاطِبٍ، وَأَشْيَاخُنَا، أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ لَمَّا طُعِنَ، قَالَ لِعَبْدِ اللَّهِ: " اذْهَبْ إِلَي عَائِشَةَ فَأَقْرِئْ عَلَيْهَا مِنِّي السَّلامَ، وَقُلْ: إِنَّ عُمَرَ يَقُولُ لَكِ: إِنْ كَانَ لا يَضُرُّكِ وَلا يُضَيِّقُ عَلَيْكِ، فَإِنِّي أُحِبُّ أَنْ أُدْفَنَ مَعَ صَاحِبَيَّ، وَإِنْ كَانَ ذَلِكَ يَضُرُّكِ وَيُضَيَّقُ عَلَيْكِ، فَلَعَمْرِي لَقَدْ دُفِنَ فِي هَذَا الْبَقِيعِ مِنْ اصحاب رَسُولِ اللَّهِ صلی‌الله عَلَيْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ وَأُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِينَ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنْ عُمَرَ»، فَجَاءَهَا الرَّسُولُ، فَقَالَتْ: إِنَّ ذَلِكَ لا يَضُرُّنِي وَلا يُضَيِّقُ عَلَيَّ، قَالَ: «فَادْفِنُونِي مَعَهُمَا».
    هر كسی كه انسانی را به كاری بگمارد كه می داند در رعیتش شایسته‌تر از او وجود دارد؛ به‌درستی كه به خدا، رسول خدا و تمام مؤمنان خیانت كرده است.الكاسانی الحنفی، علاء الدین أبی بكر بن مسعود بن احمد الشاشی الملقب بملك العلماء (متوفای 587هـ)، <ref>بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج1، ص228، ناشر: دار الكتاب العربی - بیروت، الطبعة: الثانیة، 1982م؛السرخسی الحنفی، شمس‌الدین ابوبكر محمد بن أبی سهل (متوفای483هـ )، المبسوط، ج1، ص172، ناشر: دار المعرفة - بیروت؛ ابن عابدین الحنفی، محمد أمین بن عمر (متوفای1252هـ)، حاشیة رد المختار علی الدر المختار شرح تنویر الأبصار فقه أبو حنیفة، ج5، ص364، ناشر: دار الفكر للطباعة والنشر. - بیروت. - 1421هـ - 2000م.</ref>
    ابوسلمه و يحيي بن حاطب و اساتيد ما نقل کرده‌اند كه عمر بن خطاب وقتي خنجر به خورد به عبدالله گفت: پيش عائشه برو، سلام من را برسان و بگو: عمر به تو گفت: اگر به تو ضرر نمی‌رسد و جاي تو را تنگ نمي كند، من دوست دارم كه با دو رفيقم دفن شوم. اگر ضرر مي زند و جايت را تنگ می‌کند، به جانم قسم كه در بقيع كساني از اصحاب رسول خدا و همسران پيامبر دفن شده اند كه از عمر بهتر هستند.
    و حاكم نیشابوری متوفای 405، به نقل از ابن عباس می‌نویسد كه رسول خدا (صلی‌الله عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ) فرمود:
    الحاكم النيسابوري، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفاي 405 هـ)، المستدرك علي الصحيحين، ج3، ص99، تحقيق: مصطفي عبد القادر عطا، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت الطبعة: الأولي، 1411هـ - 1990م.
    مَنْ إسْتَعْمَلَ رَجُلاً مِنْ عِصَابَةٍ وفی تلك العصابةِ مَنْ هُو أرضی لله منه فقد خان اللهَ وخان رسولَه وخان المؤمنینَ.
    إبن أبي شيبة الكوفي، ابوبكر عبدالله بن محمد (متوفاي235 هـ)، الكتاب المصنف في الأحاديث والآثار، ج7، ص440، تحقيق: كمال يوسف الحوت، ناشر: مكتبة الرشد - الرياض، الطبعة: الأولي، 1409هـ.
    اگر كسی، شخصی را بر گروهی بگمارد كه در آن گروه، فردی دیگری وجود دارد كه خداوند از او راضی تر است، به‌درستی كه به خدا، رسول او و مؤمنان خیانت كرده است.
    اين روايات ثابت می‌کند كه به اعتراف خود ابوبكر و عمر، آن‌ها از ديگر اصحاب برتر نبوده‌اند و حتي عمر سوگند ياد كرده است كه در بقيع افرادي بهتر از آن‌ها دفن شده اند.
    حاكم نیشابوری بعد از نقل روایت می‌گوید:
    حال اگر كسي از اهل‌سنت سؤال كند كه چرا شما به جاي پيروي از اميرمؤمنان علیه‌السلام كه محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول او است، از كساني ديگري پيروي مي كنيد كه به اعتراف خود آن‌ها از هيچ يك از افراد اصحاب برتر نيستند، چه پاسخي خواهيد داد؟
    هذا حدیث صحیح الإسناد ولم یخرجاه.<ref>الحاكم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، المستدرك علی الصحیحین، ج4، ص104، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، 1411هـ - 1990م.</ref>
    اگر رسول خدا در قيامت از شما سؤال كند چه پاسخي براي آن حضرت خواهيد داشت؟
    سند این روایت صحیح است؛ ولی بخاری و مسلم نقل نكرده اند.
    جالب است كه علماي اهل‌سنت روايات فراواني نقل کرده‌اند كه اگر كسي شخصي را به امارت يك منطقه يا جمعيتي بگمارد كه مي داند در جامعه، شخصي بهتر از او وجود دارد، به خدا، رسول و تمام مؤمنان خيانت كرده است.
     
    علاء الدين كاشاني در كتاب بدائع الصنايع، و شمس‌الدین سرخسي در كتاب المبسوط و ابن عابدين حنفي در حاشية رد المختار، می‌نویسد كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله فرمود:
    و خطیب بغدادی می‌نویسد كه رسول خدا فرمود:
    مَنْ قَلَّدَ إنْسَانًا عَمَلًا وفي رَعِيَّتِهِ من هو أَوْلَي منه فَقَدْ خَانَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَجَمَاعَةَ الْمُؤْمِنِينَ.
    ومن استعمل رجلا وهو یَجِدُ غیرَهُ خیراً منه وأعْلَمَ مِنْه بكتابِ الله وسنةً نَبِیّه فقد خان الله ورسولَه وجمیعِ المؤمنین.<ref>البغدادی، ابوبكر أحمد بن علی بن ثابت الخطیب (متوفای463هـ)، تاریخ بغداد، ج6، ص76، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت.</ref>
    هر كسي كه انساني را به كاري بگمارد كه مي داند در رعيتش شایسته‌تر از او وجود دارد؛ به‌درستی كه به خدا، رسول خدا و تمام مؤمنان خيانت كرده است.
    اگر كسی مردی را بگمارد؛ درحالی‌که بهتر از او و داناتر از او را به كتاب خدا و سنت پیامبرش می‌یابد، به‌درستی كه به خدا، رسول خدا(صلی‌الله عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ) و تمام مؤمنان خیانت كرده است.
    الكاساني الحنفي، علاء الدين أبي بكر بن مسعود بن احمد الشاشي الملقب بملك العلماء (متوفاي 587هـ)، بدائع الصنائع في ترتيب الشرائع، ج1، ص228، ناشر: دار الكتاب العربي - بيروت، الطبعة: الثانية، 1982م؛
    بیهقی (متوفای 458هـ) در سنن كبرای خود می‌نویسد:
    السرخسي الحنفي، شمس‌الدین ابوبكر محمد بن أبي سهل (متوفاي483هـ )، المبسوط، ج1، ص172، ناشر: دار المعرفة - بيروت؛
    عن بن عباس رضی الله عنهما عن رسول الله صلی‌الله علیه وسلم من استعملَ عاملا من المسلمین وهو یعلمُ أن فیهم أولی بذلك منه وأعلم بكتاب الله وسنة نبیه فقد خان الله ورسوله وجمیع المسلمین.<ref>البیهقی، أحمد بن الحسین بن علی بن موسی ابوبكر (متوفای 458هـ)، سنن البیهقی الكبری، ج10، ص118، ح20151، ناشر: مكتبة دار الباز - مكة المكرمة، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، 1414 - 1994.</ref>
    ابن عابدين الحنفي، محمد أمين بن عمر (متوفاي1252هـ)، حاشية رد المختار علي الدر المختار شرح تنوير الأبصار فقه أبو حنيفة، ج5، ص364، ناشر: دار الفكر للطباعة والنشر. - بيروت. - 1421هـ - 2000م.
    از إبن عباس از رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نقل شده است كه فرمود: هر كسی فرمانداری از مسلمانان را بگمارد؛ درحالی‌که می داند شایسته‌تر از او در میان مسلمانان و داناتر از او به كتاب خدا و سنت پیامبرش وجود دارد، به راستی كه به خدا، رسول خدا(صلی‌الله عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ) و تمام مسلمانان خیانت كرده است.
    و حاكم نيشابوري متوفاي 405، به نقل از ابن عباس می‌نویسد كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله فرمود:
     
    مَنْ إسْتَعْمَلَ رَجُلاً مِنْ عِصَابَةٍ وفي تلك العصابةِ مَنْ هُو أرضي لله منه فقد خان اللهَ وخان رسولَه وخان المؤمنينَ.
    همین روایت را ابن عساكر دمشقی در كتاب تاریخ مدینة دمشق و متقی هندی، در كتاب كنز العمال، با عبارت دیگر نقل کرده‌اند.<ref>بن عساكر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبدالله (متوفای571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذكر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج53، ص256، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفكر - بیروت - 1995؛الهندی، علاء الدین علی المتقی بن حسام الدین (متوفای975هـ)، كنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، ج16، ص38، تحقیق: محمود عمر الدمیاطی، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1419هـ - 1998م.</ref>
    اگر كسي، شخصي را بر گروهي بگمارد كه در آن گروه، فردي ديگري وجود دارد كه خداوند از او راضي تر است، به‌درستی كه به خدا، رسول او و مؤمنان خيانت كرده است.
    محمد بن الطیب الباقلانی در تمهید الأوائل می‌نویسد:
    حاكم نيشابوري بعد از نقل روايت می‌گوید:
    وقوله «مَن تَقَدَّمَ علی قومٍ من المسلمین یَری أنَّ فیهم من هو أفضلُ منه فقد خانَ اللهَ ورسولَه والمسلمین» فی أمثال هذه الأخبار مما قد تواترت علی المعنی وإن اختلفت ألفاظها.<ref>الباقلانی، ابوبكر محمد بن الطیب (متوفای403هـ)، تمهید الأوائل فی تلخیص الدلائل، ج1، ص474، تحقیق: عماد الدین أحمد حیدر، ناشر: مؤسسة الكتب الثقافیة - لبنان، الطبعة: الأولی، 1407هـ - 1987م.</ref>
    هذا حديث صحيح الإسناد ولم يخرجاه.
    این گفته رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) «هر كس خود را بر گروهی از مسلمانان مقدم كند؛ درحالی‌که می داند در میان آن قوم كسی بهتر از او وجود دارد، به‌درستی كه به خدا، رسول او و مسلمانان خیانت كرده است» همانند این روایات، از نظر معنوی به صورت متواتر نقل شده؛ اگر چه الفاظ آنها مختلف هستند.
    سند اين روايت صحيح است؛ ولي بخاري و مسلم نقل نكرده اند.
     
    الحاكم النيسابوري، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفاي 405 هـ)، المستدرك علي الصحيحين، ج4، ص104، تحقيق: مصطفي عبد القادر عطا، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت الطبعة: الأولي، 1411هـ - 1990م.
    چرا راه دور برویم، خداوند متعال در قرآن كریم وجدان های بیدار را به قضاوت فرامی خواند و می‌فرماید:
    و خطيب بغدادي می‌نویسد كه رسول خدا فرمود:
    أَ فَمَنْ یَهْدی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدی فَما لَكُمْ كَیْفَ تَحْكُمُونَ. <ref>یونس/35.</ref>
    ومن استعمل رجلا وهو يَجِدُ غيرَهُ خيراً منه وأعْلَمَ مِنْه بكتابِ الله وسنةً نَبِيّه فقد خان الله ورسولَه وجميعِ المؤمنين.
    یا كسی كه هدایت به سوی حق می‌کند برای پیروی شایسته‌تر است، یا آن كس كه خود هدایت نمی‌شود مگر هدایتش كنند؟ شما را چه می‌شود، چگونه داوری می كنید؟!
    اگر كسي مردي را بگمارد؛ درحالی‌که بهتر از او و داناتر از او را به كتاب خدا و سنت پيامبرش مي يابد، به‌درستی كه به خدا، رسول خدا و تمام مؤمنان خيانت كرده است.
    خلیفه اول به صراحت می‌گوید كه:
    البغدادي، ابوبكر أحمد بن علي بن ثابت الخطيب (متوفاي463هـ)، تاريخ بغداد، ج6، ص76، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت.
    وُلِّیتُ أَمَرَكُمْ وَلَسْتُ بِخَیْرِكُمْ، فَإِنْ أَنَا أَحْسَنْتُ فَأَعِینُونِی وَإِنْ أَنَا أَسَأْتُ فَسَدِّدُونِی، فَإِنَّ لِی شَیْطَانًا یَعْتَرِینِی.
    بيهقي (متوفاي 458هـ) در سنن كبراي خود می‌نویسد:
    من امر شما را بر عهده گرفتم؛ درحالی‌که بهترین شما نیستم، اگر درستكار بودم، یاریم كنید؛ اگر بد كردم، جلوی مرا بگیرید؛ چرا كه من شیطانی دارم كه همواره مرا گول می زند.
    عن بن عباس رضي الله عنهما عن رسول الله صلی‌الله عليه وسلم من استعملَ عاملا من المسلمين وهو يعلمُ أن فيهم أولي بذلك منه وأعلم بكتاب الله وسنة نبيه فقد خان الله ورسوله وجميع المسلمين.
    آیا چنین كسی شایسته و سزاوار پیروی است یا امیرمؤمنان (علیه‌السلام)كه محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول است. ای وجدان های بیدار و ای جستجوگران حقیقت، تشنگان هدایت:
    از إبن عباس از رسول خدا صلی‌الله عليه وآله نقل شده است كه فرمود: هر كسي فرمانداري از مسلمانان را بگمارد؛ درحالی‌که مي داند شایسته‌تر از او در ميان مسلمانان و داناتر از او به كتاب خدا و سنت پيامبرش وجود دارد، به راستي كه به خدا، رسول خدا و تمام مسلمانان خيانت كرده است.
    فَما لَكُمْ كَیْفَ تَحْكُمُونَ؟
    البيهقي، أحمد بن الحسين بن علي بن موسي ابوبكر (متوفاي 458هـ)، سنن البيهقي الكبري، ج10، ص118، ح20151، ناشر: مكتبة دار الباز - مكة المكرمة، تحقيق: محمد عبد القادر عطا، 1414 - 1994.
    اگر رسول خدا در قیامت از ما شیعیان سؤال كند كه چرا علی بن أبی طالب را بیش از همه مردم دوست دارید، چرا ولایت او را پذیرفتید، جواب ما روشن و حجت و برهان ما قاطع است، با سربلندی و افتخار عرضه خواهیم داشت كه:
    همين روايت را ابن عساكر دمشقي در كتاب تاريخ مدينة دمشق و متقي هندي، در كتاب كنز العمال، با عبارت ديگر نقل کرده‌اند.
    ای پیام آور خدا! ما امیرمؤمنان را دوست داریم، چرا كه خداوند او را بیش از تمام مخلوقاتش دوست دارد. ما امامت او را پذیرفته ایم؛ چون او برترین اصحاب بعد از شما بود، این شما بودید كه به ما دستور دادید علی بن أبی طالب را دوست بداریم.
    ابن عساكر الدمشقي الشافعي، أبي القاسم علي بن الحسن إبن هبة الله بن عبدالله (متوفاي571هـ)، تاريخ مدينة دمشق وذكر فضلها وتسمية من حلها من الأماثل، ج53، ص256، تحقيق: محب الدين أبي سعيد عمر بن غرامة العمري، ناشر: دار الفكر - بيروت - 1995؛
    اما كسانی كه از علی بن أبی طالب پیروی نكرده اند، به جای دوست داشتنش، با او جنگیده اند، یاران و دوستان او را به شهادت رسانده اند، بر منابر مساجد و در خطبه های نماز او را سب کرده‌اند و ناسزا گفته اند، چه پاسخی خواهند داشت؟
    الهندي، علاء الدين علي المتقي بن حسام الدين (متوفاي975هـ)، كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال، ج16، ص38، تحقيق: محمود عمر الدمياطي، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1419هـ - 1998م.
    دیدگاه‌های بزرگان اهل‌سنت درباره اسناد روایت: ازآنجایی‌که روایت طیر فضیلت بی نظیری را برای امیرمؤمنان (علیه‌السلام)و از طرف دیگر بطلان هر مذهبی غیر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام را به روشنی اثبات می نماید، اكثر بزرگان اهل‌سنت در برابر آن موضع گرفته و تلاش کرده‌اند كه آن را تضعیف نمایند؛ تا جائی كه برخی از راویان موثق اهل‌سنت، تنها به‌خاطر نقل همین روایت به شدت تضعیف شده‌اند.
    محمد بن الطيب الباقلاني در تمهيد الأوائل می‌نویسد:
    أبو محمد عبدالله بن محمد بن عثمان الواسطی، مشهور به إبن سقا، یكی از این روایان است. ابن السقاء الحافظ الامام محدث واسط أبو محمد عبدالله بن محمد بن عثمان الواسطی... قال السلفی سألت الحافظ خمیسا الحوزی عن ابن السقاء فقال: هو من مزینة مضر ولم یكن سقاء بل لقب له، موجوه الواسطیین وذوی الثروة والحفظ، رحل به أبوه فأسمعه من أبی خلیفة وأبی یعلی وابن زیدان البجلی والمفضل ابن الجندی وبارك الله فی سنه وعلمه، واتفق انه أملی حدیث الطیر فلم تحتمله نفوسهم فوثبوا به وأقاموه وغسلوا موضعه.
    وقوله «مَن تَقَدَّمَ علي قومٍ من المسلمين يَري أنَّ فيهم من هو أفضلُ منه فقد خانَ اللهَ ورسولَه والمسلمين» في أمثال هذه الأخبار مما قد تواترت علي المعني وإن اختلفت ألفاظها.
    ابن سقاء... سلفی گفته است: از حافظ خمیس حوزی در مورد ابن سقاء سوال كردم؛ پس گفت: او از مزینه از قبیله مضر است؛ و سقا نبود؛ بلكه به این لقب مشهور بود؛ او سر شناس مردم واسط و صاحب ثروت و حافظه ای خوب بود؛ پدرش او را به مسافرت برد؛ پس از ابی خلیفه و ابی یعلی و ابن زیدان بجلی و مفضل بن جندی روایت شنید، و خداوند نیز به او در علم و عمرش بركت داد؛ و روزی از روزها داشت حدیث طیر املاء می كرد؛ اما مردم نتوانستند كه این روایت را تحمل كنند؛ پس به او هجوم آورده و او را از جای خویش بلند كردند و جای او را آب كشیدند. <ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، تذكرة الحفاظ، ج3، ص966، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی.</ref>
    اين گفته رسول خدا صلی‌الله عليه وآله «هر كس خود را بر گروهي از مسلمانان مقدم كند؛ درحالی‌که مي داند در ميان آن قوم كسي بهتر از او وجود دارد، به‌درستی كه به خدا، رسول او و مسلمانان خيانت كرده است» همانند اين روايات، از نظر معنوي به صورت متواتر نقل شده؛ اگر چه الفاظ آن‌ها مختلف هستند.
    تعدادی از علمای سنی، دچار سردرگمی شده‌اند، در برخی از كتاب ها صحت روایت را پذیرفته و در برخی دیگر با شك و تردید به آن نگریسته اند.
    الباقلاني، ابوبكر محمد بن الطيب (متوفاي403هـ)، تمهيد الأوائل في تلخيص الدلائل، ج1، ص474، تحقيق: عماد الدين أحمد حيدر، ناشر: مؤسسة الكتب الثقافية - لبنان، الطبعة: الأولي، 1407هـ - 1987م.
     
    چرا راه دور برويم، خداوند متعال در قرآن كريم وجدان هاي بيدار را به قضاوت فرامي خواند و می‌فرماید:
    === نظر شمس‌الدین ذهبی در مورد حدیث طیر مشوی ===
    أَ فَمَنْ يَهْدي إِلَي الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلاَّ أَنْ يُهْدي فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ. يونس/35.
    شمس‌الدین ذهبی در تذكرة الحفاظ یك بار درباره حدیث طیر می‌نویسد كه این حدیث، اصل و ریشه دارد؛ یعنی نمی تواند جعلی و ساختگی باشد:
    يا كسي كه هدايت به سوي حق می‌کند براي پيروي شایسته‌تر است، يا آن كس كه خود هدايت نمی‌شود مگر هدايتش كنند؟ شما را چه می‌شود، چگونه داوري مي كنيد؟!
    وأما حدیث الطیر فله طرق كثیرة جدا أفردتها بمصنف ومجموعها یوجب أن یكون الحدیث له أصل.
    خليفه اول به صراحت می‌گوید كه:
    اما حدیث طیر، جدا طرق بسیاری دارد كه من كتاب مسستقلی درباره آن نوشته ام، مجموع این طرق ثابت می‌کند كه این روایت اصل و ریشه دارد.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، تذكرة الحفاظ، ج3، ص1043، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی.</ref>
    وُلِّيتُ أَمَرَكُمْ وَلَسْتُ بِخَيْرِكُمْ، فَإِنْ أَنَا أَحْسَنْتُ فَأَعِينُونِي وَإِنْ أَنَا أَسَأْتُ فَسَدِّدُونِي، فَإِنَّ لِي شَيْطَانًا يَعْتَرِينِي.
    اما در جای دیگر به‌خاطر عوارضی كه این روایت برای اهل‌سنت دارد و در حقیقت بطلان مذهب آنها را به روشنی ثابت می‌کند، صحت روایت را نمی پذیرد.
    من امر شما را بر عهده گرفتم؛ درحالی‌که بهترين شما نيستم، اگر درستكار بودم، ياريم كنيد؛ اگر بد كردم، جلوي مرا بگيريد؛ چرا كه من شيطاني دارم كه همواره مرا گول مي زند.
    وحدیث الطیر علی ضعفه فله طرق جمة وقد أفردتها فی جزء ولم یثبت ولا انا بالمعتقد بطلانه وقد أخطأ ابن أبی داود فی عبارته وقوله وله علی خطئه اجر واحد ولیس من شرط الثقة ان لا یخطئ ولا یغلط ولا یسهو والرجل فمن كبار علماء الاسلام ومن أوثق الحفاظ رحمه الله تعالی.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج13، ص233، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.</ref>
    آيا چنين كسي شايسته و سزاوار پيروي است يا اميرمؤمنان علیه‌السلام كه محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول است. اي وجدان هاي بيدار و اي جستجوگران حقيقت، تشنگان هدايت:
    حدیث طیر با اینكه اسناد آن ضعیف است، اما طرق فراوانی دارد كه من مجموع آنها را در یك مجموعه آورده ام، صحیح نیست اما من اعتقاد ندارم باطل (جعلی) باشد. ابن ابی داود در مورد این روایت اشتباه كرده است (در ادامه به اشكال ابن ابی داود اشاره خواهد شد )، و به‌خاطر اجتهاد اشتباه یك پاداش می‌برد، شرط ثقه بودن این نیست كه اشتباه نكند و یا غلط نداشته باشد و یا سهو نكند؛ این شخص از بزرگان علمای اسلام و از معتبرترین حفاظ است، رحمت خدا بر او باد.
    فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ؟
    === نظر ابو نعیم در مورد حدیث طیر مشوی ===
    اگر رسول خدا در قيامت از ما شيعيان سؤال كند كه چرا علي بن أبي طالب را بيش از همه مردم دوست داريد، چرا ولايت او را پذيرفتيد، جواب ما روشن و حجت و برهان ما قاطع است، با سربلندي و افتخار عرضه خواهيم داشت كه:
    ابو نعیم در حلیة الاولیا تصریح می‌کند كه روایت طیر را گروه فراوانی نقل کرده‌اند؛ اما در ادامه فقط به یك سند آن بسنده كرده است:
    اي پيام آور خدا! ما اميرمؤمنان را دوست داريم، چرا كه خداوند او را بيش از تمام مخلوقاتش دوست دارد. ما امامت او را پذيرفته ايم؛ چون او برترين اصحاب بعد از شما بود، اين شما بوديد كه به ما دستور داديد علي بن أبي طالب را دوست بداريم.
    رواه الجم الغفیر عن أنس وحدیث مالك لم نكتبه الا من حدیث القداحی تفرد به.<ref>لأصبهانی، ابو نعیم أحمد بن عبدالله (متوفای430هـ)، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، ج6، ص339، ناشر: دار الكتاب العربی - بیروت، الطبعة: الرابعة، 1405هـ.</ref>
    اما كساني كه از علي بن أبي طالب پيروي نكرده اند، به جاي دوست داشتنش، با او جنگيده اند، ياران و دوستان او را به شهادت رسانده اند، بر منابر مساجد و در خطبه هاي نماز او را سب کرده‌اند و ناسزا گفته اند، چه پاسخي خواهند داشت؟
    این روایت را از انس گروه فراوانی نقل کرده‌اند، اما روایت مالك را تنها از طریق قداحی نقل كرده ایم.
    دیدگاه‌های بزرگان اهل‌سنت در باره اسناد روايت: ازآنجایی‌که روايت طير فضيلت بي نظيري را براي اميرمؤمنان علیه‌السلام و از طرف ديگر بطلان هر مذهبي غير مذهب اهل بيت علیهم‌السلام را به روشني اثبات مي نمايد، اكثر بزرگان اهل‌سنت در برابر آن موضع گرفته و تلاش کرده‌اند كه آن را تضعيف نمايند؛ تا جائي كه برخي از راويان موثق اهل‌سنت، تنها به‌خاطر نقل همين روايت به شدت تضعيف شده اند.
    === نظر انصاری تلمستانی در مورد حدیث طیر مشوی ===
    أبو محمد عبدالله بن محمد بن عثمان الواسطي، مشهور به إبن سقا، يكي از اين روايان است. ابن السقاء الحافظ الامام محدث واسط أبو محمد عبدالله بن محمد بن عثمان الواسطي... قال السلفي سألت الحافظ خميسا الحوزي عن ابن السقاء فقال: هو من مزينة مضر ولم يكن سقاء بل لقب له، موجوه الواسطيين وذوي الثروة والحفظ، رحل به أبوه فأسمعه من أبي خليفة وأبي يعلي وابن زيدان البجلي والمفضل ابن الجندي وبارك الله في سنه وعلمه، واتفق انه أملي حديث الطير فلم تحتمله نفوسهم فوثبوا به وأقاموه وغسلوا موضعه.
    انصاری تلمستانی تصریح می‌کند كه این روایت با چندین سند از أنس نقل شده است:
    ابن سقاء... سلفي گفته است: از حافظ خميس حوزي در مورد ابن سقاء سوال كردم؛ پس گفت: او از مزينه از قبيله مضر است؛ و سقا نبود؛ بلكه به اين لقب مشهور بود؛ او سر شناس مردم واسط و صاحب ثروت و حافظه اي خوب بود؛ پدرش او را به مسافرت برد؛ پس از ابي خليفه و ابي يعلي و ابن زيدان بجلي و مفضل بن جندي روايت شنيد، و خداوند نيز به او در علم و عمرش بركت داد؛ و روزي از روزها داشت حديث طير املاء مي كرد؛ اما مردم نتوانستند كه اين روايت را تحمل كنند؛ پس به او هجوم آورده و او را از جاي خويش بلند كردند و جاي او را آب كشيدند.
    وقد رویَ من غیر وجه عن أنس.
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، تذكرة الحفاظ، ج3، ص966، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي.
    این روایت با چند سند از انس نقل شده است.<ref>الانصاری التلمسانی، محمد بن أبی بكر المعروف بالبری (متوفای644هـ) الجوهرة فی نسب النبی وأصحابه العشرة، ج1، ص291، طبق برنامه الجامع الكبیر.</ref>
    تعدادي از علماي سني، دچار سردرگمي شده اند، در برخي از كتاب ها صحت روايت را پذيرفته و در برخي ديگر با شك و ترديد به آن نگريسته اند.
    === نظر سبکی شافعی در مورد طیر مشوی ===
    شمس‌الدین ذهبي در تذكرة الحفاظ يك بار در باره حديث طير می‌نویسد كه اين حديث، اصل و ريشه دارد؛ يعني نمي تواند جعلي و ساختگي باشد:
    سبكی شافعی درباره روایت طیر می‌گوید:
    وأما حديث الطير فله طرق كثيرة جدا أفردتها بمصنف ومجموعها يوجب أن يكون الحديث له أصل.
    ثم ذكر ابن طاهر أنه رأی بخط الحاكم حدیث الطیر فی جزء ضخم جمعه وقال وقد كتبته للتعجب. قلنا وغایة جمع هذا الحدیث أن یدل علی أن الحاكم یحكم بصحته ولولا ذلك لما أودعه المستدرك.
    اما حديث طير، جدا طرق بسياري دارد كه من كتاب مسستقلي در باره آن نوشته ام، مجموع اين طرق ثابت می‌کند كه اين روايت اصل و ريشه دارد.
    ابن طاهر گفته است كه یك جزوه مفصل به خط حاكم دیده است كه در آن حدیث طیر را جمع آوری كرده است، اما گفته است كه این مجموعه را برای تعجب جمع آوری كرده است !
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، تذكرة الحفاظ، ج3، ص1043، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي.
    و نتیجه جمع كردن این روایت آن است كه حاكم این روایت را صحیح می داند و اگر چنین نبود این روایت را در مستدرك نقل نمی كرد.
    اما در جاي ديگر به‌خاطر عوارضي كه اين روايت براي اهل‌سنت دارد و در حقيقت بطلان مذهب آن‌ها را به روشني ثابت می‌کند، صحت روايت را نمي پذيرد.
    <ref>السبكی الشافعی، ابونصر تاج الدین عبد الوهاب بن علی بن عبد الكافی (متوفای 771هـ)، طبقات الشافعیة الكبری، ج4، ص165، تحقیق: د. محمود محمد الطناحی د.عبد الفتاح محمد الحلو، ناشر: هجر للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة: الثانیة، 1413هـ.</ref>
    وحديث الطير علي ضعفه فله طرق جمة وقد أفردتها في جزء ولم يثبت ولا انا بالمعتقد بطلانه وقد أخطأ ابن أبي داود في عبارته وقوله وله علي خطئه اجر واحد وليس من شرط الثقة ان لا يخطئ ولا يغلط ولا يسهو والرجل فمن كبار علماء الاسلام ومن أوثق الحفاظ رحمه الله تعالي.
    و در ادامه به صراحت می‌گوید كه نمی توان حكم به جعلی بودن روایت طیر كرد:
    حديث طير با اينكه اسناد آن ضعيف است، اما طرق فراواني دارد كه من مجموع آنها را در يك مجموعه آورده ام، صحيح نيست اما من اعتقاد ندارم باطل (جعلي) باشد. ابن ابي داود در مورد اين روايت اشتباه كرده است (در ادامه به اشكال ابن ابي داود اشاره خواهد شد )، و به‌خاطر اجتهاد اشتباه يك پاداش می‌برد، شرط ثقه بودن اين نيست كه اشتباه نكند و يا غلط نداشته باشد و يا سهو نكند؛ اين شخص از بزرگان علماي اسلام و از معتبرترين حفاظ است، رحمت خدا بر او باد.
    وأما الحكم علی حدیث الطیر بالوضع فغیر جید<ref>طبقات الشافعیة الكبری ج4، ص169</ref>
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، سير أعلام النبلاء، ج13، ص233، تحقيق: شعيب الأرناؤوط، محمد نعيم العرقسوسي، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    این كه ادعا شود حدیث طیر جعلی است، نیكو نیست.
    ابو نعيم در حلية الاوليا تصريح می‌کند كه روايت طير را گروه فراواني نقل کرده‌اند؛ اما در ادامه فقط به يك سند آن بسنده كرده است:
    == چرایی مطرودبودن حدیث طیر مشوی نزد اهل سنت ==
    رواه الجم الغفير عن أنس وحديث مالك لم نكتبه الا من حديث القداحي تفرد به.
    اما چرا روایت طیر، همانند صاحب آن در میان محدثان و ائمه حدیث اهل‌سنت مظلوم واقع شده است؛ چرا با این همه سندی كه دارد، اكثر علمای سنی آن را تضعیف كرده و ساختگی دانسته اند؟ آنها نیز كه جرأت دسته قبلی را ندارند، از پذیرش صریح صحت روایت خودداری کرده‌اند؟
    اين روايت را از انس گروه فراواني نقل کرده‌اند، اما روايت مالك را تنها از طريق قداحي نقل كرده ايم.
    جواب واضح و روشن است. چون این روایت اساس و بنیان عقائد اهل‌سنت را زیر سؤال می‌برد، حقانیت شیعه را به اثبات رسانده و مذاهب دیگر را باطل اعلام می‌کند.
    الأصبهاني، ابو نعيم أحمد بن عبدالله (متوفاي430هـ)، حلية الأولياء وطبقات الأصفياء، ج6، ص339، ناشر: دار الكتاب العربي - بيروت، الطبعة: الرابعة، 1405هـ.
    طبیعی است كه وقتی امیرمؤمنان (علیه‌السلام)برترین مخلوق در نزد خداوند باشد، عقلا و شرعا نوبت به ابوبكر، عمر و... نمی‌رسد؛ بنابراین اكثر علمای سنی با وجود ده ها سند و طریق نتوانسته اند صحت روایت را بپذیرند.
    انصاري تلمستاني تصريح می‌کند كه اين روايت با چندين سند از أنس نقل شده است:
    === نظر البانی در مورد طیر مشوی ===
    وقد رويَ من غير وجه عن أنس.
    محمد ناصر البانی بعد از نقل برخی از سندهای روایت طیر، به این حقیقت اشاره كرده و دلالت روایت را دلیل موضع گیری اهل‌سنت در برابر آن اعلام كرده است:
    اين روايت با چند سند از انس نقل شده است.
    وبالجملة، فالحدیث لا ینقصه كثرة طرق، وإنما یفتقر إلی سلامة المتن، فإنما أنكر من الأئمة هذا الحدیث لما یظهر من متنه من تفضیل علیٍ علَی الشیخین رضی الله عنهم، بالإضافة لما فی متنه من ركة اللفظ والاضطراب.
    الانصاري التلمساني، محمد بن أبي بكر المعروف بالبري (متوفاي644هـ) الجوهرة في نسب النبي وأصحابه العشرة، ج1، ص291، طبق برنامه الجامع الكبير.
    خلاصه: پس حدیث از نظر كثرت طرق مشكلی ندارد؛ اما نیاز به سلامت متن دارد؛ پس اگر ائمه منكر این حدیث شده‌اند، به‌خاطر آن چیزی است كه متن روایت ثابت می‌کند و آن برترین علی (علیه‌السلام) بر شیخین است، علاوه بر این كه متن روایت نیز ركیك است و اضطراب دارد.
    سبكي شافعي در باره روايت طير می‌گوید:
    و باز در ادامه با نقل برخی از عبارات روایت طیر كه البته افضلیت مطلق امیرمؤمنان (علیه‌السلام)را ثابت نمی كند، می‌گوید:
    ثم ذكر ابن طاهر أنه رأي بخط الحاكم حديث الطير في جزء ضخم جمعه وقال وقد كتبته للتعجب. قلنا وغاية جمع هذا الحديث أن يدل علي أن الحاكم يحكم بصحته ولولا ذلك لما أودعه المستدرك.
    قلت: فلو أن الحدیث كان فی أكثر طرقه بلفظ من هذه الألفاظ المتفقة المعنی -، ولم تكن باسم التفضیل «أحب خلقك»، لكان من الممكن القول بثبوته، ویكون كحدیث الرایة الصحیح الذی فی بعض روایاته:
    ابن طاهر گفته است كه يك جزوه مفصل به خط حاكم ديده است كه در آن حديث طير را جمع آوري كرده است، اما گفته است كه اين مجموعه را براي تعجب جمع آوري كرده است !
    "لأعطین الرایة رجلاً یفتح الله علی یدیه، یحب الله ورسوله، ویحبه الله ورسوله..." <ref>رواه البخاری ( 4210 )، ومسلم ( 7/127 ).</ref> لكن الواقع أن أكثر الروایات بلفظ اسم التفضیل: "أحب".. ومن هنا جاء الحكم علیه بالوضع كما تقدم.<ref>ألبانی، محمد ناصر (متوفای1420هـ)، السلسة الضعیفة وأثرها السیء فی الأمة، ج14، ص183، ناشر: مكتبة المعارف للنشر والتوزیع لصاحبها سعد بن عبدالرحمن الراشد - الریاض، الطبعة: الطبعة الأولی، 1425هـ - 2004م</ref>
    و نتيجه جمع كردن اين روايت آن است كه حاكم اين روايت را صحيح مي داند و اگر چنين نبود اين روايت را در مستدرك نقل نمي كرد.
    می گویم: پس اگر حدیث در اكثر طرق، با این الفاظ بود كه از نظر معنا اختلافی در آن نیست و با لفظ تفضیل «برترین خلق تو» نبود، ممكن بود كه طرفدار إثبات آن شویم و مثل حدیث صحیح رایت می شد كه در برخی از روایات آن آمده:
    السبكي الشافعي، ابونصر تاج الدين عبد الوهاب بن علي بن عبد الكافي (متوفاي 771هـ)، طبقات الشافعية الكبري، ج4، ص165، تحقيق: د. محمود محمد الطناحي د.عبد الفتاح محمد الحلو، ناشر: هجر للطباعة والنشر والتوزيع، الطبعة: الثانية، 1413هـ.
    «به‌درستی كه پرچم را به دستی مردی می دهم كه خداوند به دست او فتح خواهد كرد، او خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسول نیز او را دوست دارند». این روایت بخاری و مسلم نقل کرده‌اند؛ اما حدیث طیر در اكثر طرق خود با لفظ اسم تفضیل «أحب» آمده، به همین خاطر حكم به ضعف روایت کرده‌اند؛ چنانچه پیش‌ازاین نیز گذشت.
    و در ادامه به صراحت می‌گوید كه نمي توان حكم به جعلي بودن روايت طير كرد:
     
    وأما الحكم علي حديث الطير بالوضع فغير جيد
    آری، این روایت از نظر سندی مشكلی ندارد؛ اما اگر حتی خود رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) با علمای سنی روبرو شود و به صراحت بگوید كه امیرمؤمنان (علیه‌السلام)از ابوبكر و عمر برتر است، آنها هرگز نخواهند پذیرفت.
    اين كه ادعا شود حديث طير جعلي است، نيكو نيست.
    نام این نوع برخورد با روایات و فضائل اهل بیت علیهم‌السلام را چه می توان گذاشت؟ آیا می توان پذیرفت كه این افراد اهل بیت علیهم‌السلام دوست دارند؟
    طبقات الشافعية الكبري ج4، ص169
    === نظر المغربی در مورد طیر مشوی ===
    اما چرا روايت طير، همانند صاحب آن در ميان محدثان و ائمه حديث اهل‌سنت مظلوم واقع شده است؛ چرا با اين همه سندي كه دارد، اكثر علماي سني آن را تضعيف كرده و ساختگي دانسته اند؟ آن‌ها نيز كه جرأت دسته قبلي را ندارند، از پذيرش صريح صحت روايت خودداري کرده‌اند؟
    حافظ أحمد بن صدیق المغربی متوفای 1380هـ از علمای بزرگ مغرب، به صراحت می‌گوید كه هركس حدیث طیر را باطل بداند، ناصبی است و اگر حدیث طیر صحیح نباشد، هیچ روایت صحیحی نمی توان پیدا كرد. وی در كتاب جؤنة العطار در بابی تحت عنوان «النواصب یبطلون حدیث الطیر المتواتر؛ ناصبی ها روایت طیر را كه متواتر است، باطل می‌دانند» می‌نویسد:
    جواب واضح و روشن است. چون اين روايت اساس و بنيان عقائد اهل‌سنت را زير سؤال می‌برد، حقانيت شيعه را به اثبات رسانده و مذاهب ديگر را باطل اعلام می‌کند.
    یكاد النواصب من الحفاظ تتفق كلمتهم علی بطلان حدیث الطیر، بل بالغوا حتی جعلوه علامة علی ضعف الراوی، فكل من رواه جرحوه بروایته، وكذلك فعل الذهبی فی " المیزان " , الذی ظهر فیه نصبه بأجلی معانیه، ولكنه مال إلی الإعتدال فی " تاریخ الإسلام " , فذكر الحدیث، ثم قال: ( وله طرق كثیرة عن أنس متكلم فیها، وبعضها علی شرط السنن، من أجودها حدیث قطن بن نسیر شیخ مسلم یعنی فی " الصحیح ": ثنا جعفر بن سلیمان، ثنا عبدالله بن المثنی، عن عبدالله بن أنس بن مالك، عن أنس قال: أهدی إلی رسول الله (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حجل مشوی، فقال: " اللهم ائتنی بأحب خلقك إلیك یأكله معی، فجاء علی فأكله معه ")
    طبيعي است كه وقتي اميرمؤمنان علیه‌السلام برترين مخلوق در نزد خداوند باشد، عقلا و شرعا نوبت به ابوبكر، عمر و... نمی‌رسد؛ بنابراين اكثر علماي سني با وجود ده ها سند و طريق نتوانسته اند صحت روايت را بپذيرند.
    فهذا سند علی شرط الصحیح وإن أنف الذهبی من التصریح بذلك فعدل إلی قوله جید، وهو مرادف للصحیح فی اصطلاحهم...
    محمد ناصر الباني بعد از نقل برخي از سندهای روايت طير، به اين حقيقت اشاره كرده و دلالت روايت را دليل موضع گيري اهل‌سنت در برابر آن اعلام كرده است:
    وبعد، فإذا لم یكن حدیث الطیر صحیحاً؛ فلا یصح فی الدنیا حدیث البتة، ولا یقع تواتر بخبر بالمرة.
    وبالجملة، فالحديث لا ينقصه كثرة طرق، وإنما يفتقر إلي سلامة المتن، فإنما أنكر من الأئمة هذا الحديث لما يظهر من متنه من تفضيل علي علي الشيخين رضي الله عنهم، بالإضافة لما في متنه من ركة اللفظ والاضطراب.
    فقد رواه عن أنس ( سبعة وتسعون راویاً ) مائة إلا ثلاثة بأعدادها مضاعفة من الطرق عنهم، وورد مع ذلك عن جماعة من الصحابة منهم ( علی ـ نفسه ـ، وعائشة، وابن عباس ) وتمام سبعة من الصحابة فیما یحضرنی الآن، بحیث أفرد طرقه الإمام محمد بن جریر الطبری فی مجلد ضخم، ومن بعده جماعة منهم الحافظ ابن القا الذی أملی مجلساً فیه ببغداد فقاموا إلیه وأخرجوه من المسجد وغسلوا الكرسی الذی كان یملی علیه بالماء.
    خلاصه: پس حديث از نظر كثرت طرق مشكلي ندارد؛ اما نياز به سلامت متن دارد؛ پس اگر ائمه منكر اين حديث شده اند، به‌خاطر آن چيزي است كه متن روايت ثابت می‌کند و آن برترين علي (علیه‌السلام) بر شيخين است، علاوه بر اين كه متن روايت نيز ركيك است و اضطراب دارد.
    ولما وقف الباقلانی شیخ الأشعریة والنواصب فی عصره علی المجلد الذی جمعه ابن جریر فی طرق هذا الحدیث؛ رد علی ابن جریر بعقله، وأبطل الحدیث بكاسد رأیه وفاسد نصبه... فإلی هذا الحد بلغ تعصب النواصب علی علیّ ـ (علیه‌السلام)ـ...
    و باز در ادامه با نقل برخي از عبارات روايت طير كه البته افضليت مطلق اميرمؤمنان علیه‌السلام را ثابت نمي كند، می‌گوید:
    والمقصود اعتراف الذهبی بصحة الحدیث مع أنه جمع هو أیضاً طرقه فی جزء، وضعف جمیع تلك الطرق، لكن یحكی هذا ابن كثیر فی " تاریخه "؛ وابن كثیر جربنا علیه الكذب فی هذا الباب.
    قلت: فلو أن الحديث كان في أكثر طرقه بلفظ من هذه الألفاظ المتفقة المعني -، ولم تكن باسم التفضيل «أحب خلقك»، لكان من الممكن القول بثبوته، ويكون كحديث الراية الصحيح الذي في بعض رواياته:
    أما نحن فلم نقف علی الجزء المذكور، نعم ذكره الذهبی فی أزید من عشرین ترجمة من " المیزان " , وضعف جمیعها بل ضعف أولئك الرواة لمجرد روایة هذا الحدیث، ومع ذلك فلا نصدق ابن كثیر فإنه كذاب...
    "لأعطين الراية رجلاً يفتح الله علي يديه، يحب الله ورسوله، ويحبه الله ورسوله..." رواه البخاري ( 4210 )، ومسلم ( 7/127 ). لكن الواقع أن أكثر الروايات بلفظ اسم التفضيل: "أحب".. ومن هنا جاء الحكم عليه بالوضع كما تقدم.
    نواصب حدیث طیر متواتر را باطل می‌دانند!
    مي گويم: پس اگر حديث در اكثر طرق، با اين الفاظ بود كه از نظر معنا اختلافي در آن نيست و با لفظ تفضيل «برترين خلق تو» نبود، ممكن بود كه طرفدار إثبات آن شويم و مثل حديث صحيح رايت مي شد كه در برخي از روايات آن آمده:
    نزدیك است كه حافظان ناصبی، با اجماع بگویند كه حدیث طیر باطل است! و حتی مبالغه كرده و نقل این روایت را علامت ضعف راوی می‌دانند! و هر كسی كه این روایت را نقل كرده است، به‌خاطر نقل این روایت تضعیف کرده‌اند! و همچنین ذهبی در "میزان" چنین كرده است و ناصبی بودن خویش را به وضوح آشكار ساخته است.
    «به‌درستی كه پرچم را به دستي مردي مي دهم كه خداوند به دست او فتح خواهد كرد، او خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسول نيز او را دوست دارند». اين روايت بخاري و مسلم نقل کرده‌اند؛ اما حديث طير در اكثر طرق خود با لفظ اسم تفضيل «أحب» آمده، به همين خاطر حكم به ضعف روايت کرده‌اند؛ چنانچه پیش‌ازاین نيز گذشت.
    اما در كتاب «تاریخ الاسلام» به میانه‌روی روی آورده است و این روایت را نقل كرده و سپس می‌گوید:
    ألباني، محمد ناصر (متوفاي1420هـ)، السلسة الضعيفة وأثرها السيء في الأمة، ج14، ص183، ناشر: مكتبة المعارف للنشر والتوزيع لصاحبها سعد بن عبدالرحمن الراشد - الرياض، الطبعة: الطبعة الأولي، 1425هـ - 2004م
    این روایت اسناد فراوانی دارد كه به آنها اشكال گرفته شده است، بعضی از آنها طبق شرط سنن است و یكی از بهترین آنها روایت «قطن بن نسیر» استاد مسلم در صحیح است كه... از انس روایت شده است به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) یك پرنده كباب شده هدیه داده شد، آن حضرت فرمود: خداوندا دوست داشتنی ترین مخلوقاتت در نزد خودت را بیاور تا با من غذا بخورد، و علی آمد و با او غذا خورد.
    آري، اين روايت از نظر سندي مشكلي ندارد؛ اما اگر حتي خود رسول خدا صلی‌الله عليه وآله با علماي سني روبرو شود و به صراحت بگويد كه اميرمؤمنان علیه‌السلام از ابوبكر و عمر برتر است، آن‌ها هرگز نخواهند پذيرفت.
    این روایت طبق شرط مسلم است، اگرچه ذهبی خوشش نمی‌آید كه به این مطلب تصریح كند، و به همین سبب گفته است كه «نیكو» است. ولی در حقیقت این در اصطلاح آنها هم معنی صحیح است.
    نام اين نوع برخورد با روايات و فضائل اهل بيت علیهم‌السلام را چه مي توان گذاشت؟ آيا مي توان پذيرفت كه اين افراد اهل بيت علیهم‌السلام دوست دارند؟
    اما بعد اگر حدیث طیر صحیح نباشد، دیگر هیچ روایتی در دنیا صحیح نیست و هیچ روایتی متواتر نخواهد شد.
    حافظ أحمد بن صديق المغربي متوفاي 1380هـ از علماي بزرگ مغرب، به صراحت می‌گوید كه هركس حديث طير را باطل بداند، ناصبي است و اگر حديث طير صحيح نباشد، هيچ روايت صحيحي نمي توان پيدا كرد. وي در كتاب جؤنة العطار در بابي تحت عنوان «النواصب يبطلون حديث الطير المتواتر؛ ناصبي ها روايت طير را كه متواتر است، باطل می‌دانند» می‌نویسد:
    این روایت را از انس، 97 راوی نقل کرده‌اند و عدد راویان از آنها بسیار بیشتر است؛ و همچنین از چند صحابی دیگر از جمله خود علی و عائشه و ابن عباس نقل شده است كه آنچه الان حضور ذهن دارم، هفت نفر از صحابه اند. به صورتی كه امام محمد بن جریر طبری مجموعه آنها را در یك مجلد بزرگ جمع آوری كرده است.
    يكاد النواصب من الحفاظ تتفق كلمتهم علي بطلان حديث الطير، بل بالغوا حتي جعلوه علامة علي ضعف الراوي، فكل من رواه جرحوه بروايته، وكذلك فعل الذهبي في " الميزان " , الذي ظهر فيه نصبه بأجلي معانيه، ولكنه مال إلي الإعتدال في " تاريخ الإسلام " , فذكر الحديث، ثم قال: ( وله طرق كثيرة عن أنس متكلم فيها، وبعضها علي شرط السنن، من أجودها حديث قطن بن نسير شيخ مسلم يعني في " الصحيح ": ثنا جعفر بن سليمان، ثنا عبدالله بن المثني، عن عبدالله بن أنس بن مالك، عن أنس قال: أهدي إلي رسول الله (ص) حجل مشوي، فقال: " اللهم ائتني بأحب خلقك إليك يأكله معي، فجاء علي فأكله معه ")
    و بعد از او نیز حافظ ابن بقا كه این روایت را در مجلس خویش در بغداد خواند اما بر او شوریده و او را از مسجد بیرون كردند و صندلی او را كه بر روی آن روایت می خواند با آب شستند !
    فهذا سند علي شرط الصحيح وإن أنف الذهبي من التصريح بذلك فعدل إلي قوله جيد، وهو مرادف للصحيح في اصطلاحهم...
    و وقتی كه باقلانی، بزرگ اشعریان و نواصب در زمان خویش كتابی را كه ابن جریر در این زمینه نوشته است دید، خواست تا با عقل خویش بر این روایت اشكال بگیرد، و با عقل ناقص و دشمنی فاسد خویش این روایت را باطل دانست. دشمنی نواصب با علی به این حد رسیده است !
    وبعد، فإذا لم يكن حديث الطير صحيحاً؛ فلا يصح في الدنيا حديث البتة، ولا يقع تواتر بخبر بالمرة.
    مقصود این است كه ذهبی به صحت این روایت اعتراف كرده است، و حتی خود او مجموعه این روایات را در یك مجموعه جمع آوری كرده است و همه آنها را تضعیف كرده است؛ این مطلب را ابن كثیر در تاریخ خود نقل كرده است، اما از ابن كثیر در همین باب دروغ های دیگری نیز دیده ایم !
    فقد رواه عن أنس ( سبعة وتسعون راوياً ) مائة إلا ثلاثة بأعدادها مضاعفة من الطرق عنهم، وورد مع ذلك عن جماعة من الصحابة منهم ( علي ـ نفسه ـ، وعائشة، وابن عباس ) وتمام سبعة من الصحابة فيما يحضرني الآن، بحيث أفرد طرقه الإمام محمد بن جرير الطبري في مجلد ضخم، ومن بعده جماعة منهم الحافظ ابن القا الذي أملي مجلساً فيه ببغداد فقاموا إليه وأخرجوه من المسجد وغسلوا الكرسي الذي كان يملي عليه بالماء.
    اما این كتاب به دست ما نرسیده است، بله، ذهبی این كتاب را در ترجمه بیش از 20 نفر از كتاب «میزان» نقل می‌کند و همه این روایات را تضعیف كرده و همه راویان را نیز تضعیف می‌کند، تنها به‌خاطر اینكه آنها راوی این روایتند ! با این همه ابن كثیر را تصدیق نمی كنیم، زیرا او كذاب است !<ref>جؤنة العطار فی طُرف الفوائد ونوادر الأخبار، ص27 و 28.</ref>
    ولما وقف الباقلاني شيخ الأشعرية والنواصب في عصره علي المجلد الذي جمعه ابن جرير في طرق هذا الحديث؛ رد علي ابن جرير بعقله، وأبطل الحديث بكاسد رأيه وفاسد نصبه... فإلي هذا الحد بلغ تعصب النواصب علي عليّ ـ علیه‌السلام ـ...
    اشكالات اهل‌سنت به این روایت:  
    والمقصود اعتراف الذهبي بصحة الحديث مع أنه جمع هو أيضاً طرقه في جزء، وضعف جميع تلك الطرق، لكن يحكي هذا ابن كثير في " تاريخه "؛ وابن كثير جربنا عليه الكذب في هذا الباب.
    ازآنجایی‌که این روایت، بساط همه مخالفان اهل بیت علیهم‌السلام را جمع و بطلان مذهب آنها را ثابت می‌کند، خود را به آب و آتش زده اند كه حجیت این روایت را زیر سؤال ببرند و با اشكالات واهی و بی ارزش تلاش نموده اند كه از پذیرش این روایت صحیح السند شانه خالی كنند.
    أما نحن فلم نقف علي الجزء المذكور، نعم ذكره الذهبي في أزيد من عشرين ترجمة من " الميزان " , وضعف جميعها بل ضعف أولئك الرواة لمجرد رواية هذا الحديث، ومع ذلك فلا نصدق ابن كثير فإنه كذاب...
     
    نواصب حديث طير متواتر را باطل می‌دانند !
    == نقدهای ابن تیمیه بر حدیث طیر مشوی ==
    نزديك است كه حافظان ناصبي، با اجماع بگويند كه حديث طير باطل است ! و حتي مبالغه كرده و نقل اين روايت را علامت ضعف راوي می‌دانند ! و هر كسي كه اين روايت را نقل كرده است، به‌خاطر نقل اين روايت تضعيف کرده‌اند ! و همچنين ذهبي در "ميزان" چنين كرده است و ناصبي بودن خويش را به وضوح آشكار ساخته است.
    ابن تیمیه حرانی بیش از همه در نقد این روایت كوشیده است. ما تمام اشكالات مطرح شده را ذكر و سپس پاسخ خواهیم داد.
    اما در كتاب «تاريخ الاسلام» به ميانه روي روي آورده است و اين روايت را نقل كرده و سپس می‌گوید:
    === اشكال اول: ===
    اين روايت اسناد فراواني دارد كه به آنها اشكال گرفته شده است، بعضي از آنها طبق شرط سنن است و يكي از بهترين آنها روايت «قطن بن نسير» استاد مسلم در صحيح است كه... از انس روايت شده است به رسول خدا (ص) يك پرنده كباب شده هديه داده شد، آن حضرت فرمود: خداوندا دوست داشتني ترين مخلوقاتت در نزد خودت را بياور تا با من غذا بخورد، و علي آمد و با او غذا خورد.
    سند روایت صحیح نیست:
    اين روايت طبق شرط مسلم است، اگرچه ذهبي خوشش نمی‌آید كه به اين مطلب تصريح كند، و به همين سبب گفته است كه «نيكو» است. ولي در حقيقت اين در اصطلاح آنها هم معني صحيح است.
    ابن تیمیه بعد از نقل روایت می‌گوید:
    اما بعد اگر حديث طير صحيح نباشد، ديگر هيچ روايتي در دنيا صحيح نيست و هيچ روايتي متواتر نخواهد شد.
    اين روايت را از انس، 97 راوي نقل کرده‌اند و عدد راويان از آنها بسيار بيشتر است؛ و همچنين از چند صحابي ديگر از جمله خود علي و عائشه و ابن عباس نقل شده است كه آنچه الان حضور ذهن دارم، هفت نفر از صحابه اند. به صورتي كه امام محمد بن جرير طبري مجموعه آنها را در يك مجلد بزرگ جمع آوري كرده است.
    و بعد از او نيز حافظ ابن بقا كه اين روايت را در مجلس خويش در بغداد خواند اما بر او شوريده و او را از مسجد بيرون كردند و صندلي او را كه بر روي آن روايت مي خواند با آب شستند !
    و وقتي كه باقلاني، بزرگ اشعريان و نواصب در زمان خويش كتابي را كه ابن جرير در اين زمينه نوشته است ديد، خواست تا با عقل خويش بر اين روايت اشكال بگيرد، و با عقل ناقص و دشمني فاسد خويش اين روايت را باطل دانست. دشمني نواصب با علي به اين حد رسيده است !
    مقصود اين است كه ذهبي به صحت اين روايت اعتراف كرده است، و حتي خود او مجموعه اين روايات را در يك مجموعه جمع آوري كرده است و همه آنها را تضعيف كرده است؛ اين مطلب را ابن كثير در تاريخ خود نقل كرده است، اما از ابن كثير در همين باب دروغ هاي ديگري نيز ديده ايم !
    اما اين كتاب به دست ما نرسيده است، بله، ذهبي اين كتاب را در ترجمه بيش از 20 نفر از كتاب «ميزان» نقل می‌کند و همه اين روايات را تضعيف كرده و همه راويان را نيز تضعيف می‌کند، تنها به‌خاطر اينكه آنها راوي اين روايتند ! با اين همه ابن كثير را تصديق نمي كنيم، زيرا او كذاب است !
    جؤنة العطار في طُرف الفوائد ونوادر الأخبار، ص27 و 28.
    اشكالات اهل‌سنت به روايت:  
    ازآنجایی‌که اين روايت، بساط همه مخالفان اهل بيت علیهم‌السلام را جمع و بطلان مذهب آن‌ها را ثابت می‌کند، خود را به آب و آتش زده اند كه حجيت اين روايت را زير سؤال ببرند و با اشكالات واهي و بي ارزش تلاش نموده اند كه از پذيرش اين روايت صحيح السند شانه خالي كنند. ابن تيميه حراني بيش از همه در نقد اين روايت كوشيده است. ما تمام اشكالات مطرح شده را ذكر و سپس پاسخ خواهيم داد.
    اشكال اول:
    سند روايت صحيح نيست: ابن تيميه بعد از نقل روايت می‌گوید:
    و الجواب من وجوه:
    و الجواب من وجوه:
    أحدها المطالبةُ بتصحيح النقلِ وقوله "رَوي الجمهورُ كافة" كذبٌ عليهم؛ فإن حديثَ الطيرِ لم يَروِهِ أحدٌ من اصحاب الصحيحِ ولا صحّحه أئمةُ الحديثِ ولكن هو مما رواه بعضُ الناس كما رووا أمثالَه في فضلِ غيرِ عليٍ؛ بل قد رُوي في فضائلِ معاويةَ أحاديثٌ كثيرةٌ وصنَّف في ذلك مصنفاتٌ وأهلُ العلمِ بالحديثِ لا يُصححون لا هذا و لا هذا.
    أحدها المطالبةُ بتصحیح النقلِ وقوله "رَوی الجمهورُ كافة" كذبٌ علیهم؛ فإن حدیثَ الطیرِ لم یَروِهِ أحدٌ من اصحاب الصحیحِ ولا صحّحه أئمةُ الحدیثِ ولكن هو مما رواه بعضُ الناس كما رووا أمثالَه فی فضلِ غیرِ علیٍ؛ بل قد رُوی فی فضائلِ معاویةَ أحادیثٌ كثیرةٌ وصنَّف فی ذلك مصنفاتٌ وأهلُ العلمِ بالحدیثِ لا یُصححون لا هذا و لا هذا.<br>
    الثاني: أن حديثَ الطائرِ من المكذوبات الموضوعات عند أهلِ العلمِ والمعرفةِ بحقائقِ النقلِ قال أبو موسي المديني قد جَمَعَ غيرُ واحدٍ من الحفاظ طُرُقَ أحاديثَ الطيرِ للاعتبار والمعرفة كالحاكمِ النيسابوري وأبي نُعيم وابن مردويه وسُئل الحاكم عن حديثِ الطيرِ فقال لا يَصِحُّ هذا مع إن الحاكم منسوب إلي التشيع وقد طَلَبَ منه أن يرويَ حديثاً في فضلِ معاويةَ فقال: ما يجيء من قلبي ما يجيء من قلبي وقد ضربوه علي ذلك فلم يفعل.
     
    جواب از چند طريق:
    الثانی: أن حدیثَ الطائرِ من المكذوبات الموضوعات عند أهلِ العلمِ والمعرفةِ بحقائقِ النقلِ قال أبو موسی المدینی قد جَمَعَ غیرُ واحدٍ من الحفاظ طُرُقَ أحادیثَ الطیرِ للاعتبار والمعرفة كالحاكمِ النیسابوری وأبی نُعیم وابن مردویه وسُئل الحاكم عن حدیثِ الطیرِ فقال لا یَصِحُّ هذا مع إن الحاكم منسوب إلی التشیع وقد طَلَبَ منه أن یرویَ حدیثاً فی فضلِ معاویةَ فقال: ما یجیء من قلبی ما یجیء من قلبی وقد ضربوه علی ذلك فلم یفعل.<br>
    نخستين طريق، طلب كردن صحت نقل روايت است. اين گفته او (علامه حلي) كه تمام جمهور آن را نقل کرده‌اند، دروغ بر آن‌ها است؛ چرا كه حديث طير را هيچ يك از اصحاب صحاح (سته) نقل نكرده اند؛ هيچ يك از پيشوايان حديث نيز آن را تصحيح ننموده اند. ولي برخي از مردم آن را نقل کرده‌اند؛ همان طوري كه شبيه آن را در باره غير علي نيز نقل نموده اند. بلكه در باره فضائل معاويه احاديث زيادي نقل کرده‌اند و کتاب‌های مستقلي نيز نوشته اند، اهل دانش حديث، نه آن را صحيح می‌دانند و نه اين را.
     
    طريق دوم: حديث طير از دروغ ها و جعليات در نزد اهل علم و آگاهان به علم حديث است. ابوموسي المديني گفته: چندين نفر از حفاظ طرق أحاديث طير را براي شناخت اعتبار آن جمع کرده‌اند؛ همانند حاكم نيسابوري، أبونعيم و إبن مروديه.
    ==== جواب از چند طریق: ====
    از حاكم در باره حديث طير سؤال شد؛ پس گفت: اين روايت صحي نيست؛ با اين كه حاكم نيشابوري به شيعه نسبت داده می‌شود. به راستي كه از او خواستند تا روايتي را در باره فضائل معاويه نقل كند؛ پس گفت: دلم راضي نمی‌شود، دلم راضي نمی‌شود، او را كتك زدند؛ اما بازهم اين كار را نكرد.
    نخستین طریق، طلب كردن صحت نقل روایت است. این گفته او (علامه حلی) كه تمام جمهور آن را نقل کرده‌اند، دروغ بر آنها است؛ چرا كه حدیث طیر را هیچ یك از اصحاب صحاح (سته) نقل نكرده اند؛ هیچ یك از پیشوایان حدیث نیز آن را تصحیح ننموده اند. ولی برخی از مردم آن را نقل کرده‌اند؛ همان طوری كه شبیه آن را درباره غیر علی نیز نقل نموده اند. بلكه درباره فضائل معاویه احادیث زیادی نقل کرده‌اند و کتاب‌های مستقلی نیز نوشته اند، اهل دانش حدیث، نه آن را صحیح می‌دانند و نه این را.
    ابن تيميه الحراني الحنبلي، ابوالعباس أحمد عبد الحليم (متوفاي 728 هـ)، منهاج السنة النبوية، ج7، ص371، تحقيق: د. محمد رشاد سالم، ناشر: مؤسسة قرطبة، الطبعة: الأولي، 1406هـ.
    طریق دوم: حدیث طیر از دروغ ها و جعلیات در نزد اهل علم و آگاهان به علم حدیث است. ابوموسی المدینی گفته: چندین نفر از حفاظ طرق أحادیث طیر را برای شناخت اعتبار آن جمع کرده‌اند؛ همانند حاكم نیسابوری، أبونعیم و إبن مرودیه.<ref>ابن تیمیه الحرانی الحنبلی، ابوالعباس أحمد عبد الحلیم (متوفای 728 هـ)، منهاج السنة النبویة، ج7، ص371، تحقیق: د. محمد رشاد سالم، ناشر: مؤسسة قرطبة، الطبعة: الأولی، 1406هـ.</ref>
    نكته مهم در گفتار ابن تيميه، اعتراف صريح او به جعل حديث توسط اهل‌سنت در فضائل معاويه و نوشتن کتاب‌های مستقل در باره آن است. اين قضيه اعتبار روايات اهل‌سنت را زير سؤال می‌برد؛ چرا كه وقتي آن‌ها به منظور گمراه كردن مردم روايات زيادي را در باره معاويه جعل کرده‌اند؛ تا جائي كه اين روايات جعلي کتاب‌های مستقلي شده اند، از كجا معلوم در جاهاي ديگر نيز همين كار را نكرده باشند؟
    از حاكم درباره حدیث طیر سؤال شد؛ پس گفت: این روایت صحی نیست؛ با این كه حاكم نیشابوری به شیعه نسبت داده می‌شود. به راستی كه از او خواستند تا روایتی را درباره فضائل معاویه نقل كند؛ پس گفت: دلم راضی نمی‌شود، دلم راضی نمی‌شود، او را كتك زدند؛ اما بازهم این كار را نكرد.
    خلاصه اشكالات ابن تيميه:
     
    1. هيچ يك از اصحاب صحاح كه احتمالا منظور ايشان صحاح سته باشد، روايت را نقل نكرده اند؛ 2. اين روايت هيچ سند صحيحي ندارد و ساختگي است؛ 3. حتي حاكم نيشابوري نيز گفته است كه روايت سندش صحيح نيست.
    نكته مهم در گفتار ابن تیمیه، اعتراف صریح او به جعل حدیث توسط اهل‌سنت در فضائل معاویه و نوشتن کتاب‌های مستقل درباره آن است. این قضیه اعتبار روایات اهل‌سنت را زیر سؤال می‌برد؛ چرا كه وقتی آنها به منظور گمراه كردن مردم روایات زیادی را درباره معاویه جعل کرده‌اند؛ تا جائی كه این روایات جعلی کتاب‌های مستقلی شده‌اند، از كجا معلوم در جاهای دیگر نیز همین كار را نكرده باشند؟
    درحالی‌که هر سه ادعاي ايشان دروغي بيش نيست و نشانگر عداوت و دشمني ابن تيميه با اميرمؤمنان علیه‌السلام است.
    === خلاصه اشكالات ابن تیمیه: ===
    پاسخ:
    1. هیچ یك از اصحاب صحاح كه احتمالا منظور ایشان صحاح سته باشد، روایت را نقل نكرده اند؛<br>
    اولا: محمد بن اسماعيل بخاري صاحب كتاب صحيح، اين روايت را در تاريخ كبير خود نقل كرده است كه ما آن را پیش‌ازاین نقل و تحت عنوان روايت چهارم به صورت كامل بررسي كرديم، تمام روات آن نيز موثق بودند.
    2. این روایت هیچ سند صحیحی ندارد و ساختگی است؛<br>
    ابوعيسي ترمذي نيز اين روايت را در كتاب سنن خودش كه يكي از شش كتاب صحيح اهل‌سنت است، نقل كرده:
    3. حتی حاكم نیشابوری نیز گفته است كه روایت سندش صحیح نیست.<br>
    حدثنا سُفْيَانُ بن وَكِيعٍ حدثنا عُبَيْدُ اللَّهِ بن مُوسَي عن عِيسَي بن عُمَرَ عن السُّدِّيِّ عن أَنَسِ بن مَالِكٍ قال كان عِنْدَ النبي صلی‌الله عليه وسلم طَيْرٌ فقال اللهم ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِي هذا الطَّيْرَ فَجَاءَ عَلِيٌّ فَأَكَلَ معه.
     
    سدي از مالك بن أنس نقل كرده است كه در نزد رسول خدا صلی‌الله عليه وآله مرغي بود؛ پس فرمود: خدايا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بياور تا با من از اين مرغ بخورد؛ پس علي (علیه‌السلام) آمد و با رسول خدا صلی‌الله عليه وآله از آن نوش‌جان كرد.
    درحالی‌که هر سه ادعای ایشان دروغی بیش نیست و نشانگر عداوت و دشمنی ابن تیمیه با امیرمؤمنان (علیه‌السلام)است.<br>
     
    ==== پاسخ سؤال اول: ====
    <br>
    اولا: محمد بن اسماعیل بخاری صاحب كتاب صحیح، این روایت را در تاریخ كبیر خود نقل كرده است كه ما آن را پیش‌ازاین نقل و تحت عنوان روایت چهارم به صورت كامل بررسی كردیم، تمام روات آن نیز موثق بودند.
    ابوعیسی ترمذی نیز این روایت را در كتاب سنن خودش كه یكی از شش كتاب صحیح اهل‌سنت است، نقل كرده:
    حدثنا سُفْیَانُ بن وَكِیعٍ حدثنا عُبَیْدُ اللَّهِ بن مُوسَی عن عِیسَی بن عُمَرَ عن السُّدِّیِّ عن أَنَسِ بن مَالِكٍ قال كان عِنْدَ النبی صلی‌الله علیه وسلم طَیْرٌ فقال اللهم ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی هذا الطَّیْرَ فَجَاءَ عَلِیٌّ فَأَكَلَ معه.
    سدی از مالك بن أنس نقل كرده است كه در نزد رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مرغی بود؛ پس فرمود: خدایا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بیاور تا با من از این مرغ بخورد؛ پس علی (علیه‌السلام) آمد و با رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) از آن نوش‌جان كرد.
    و سپس در ادامه می‌گوید:
    و سپس در ادامه می‌گوید:
    قال أبو عِيسَي هذا حَدِيثٌ غَرِيبٌ لَا نَعْرِفُهُ من حديث السُّدِّيِّ إلا من هذا الْوَجْهِ وقد رُوِيَ من غَيْرِ وَجْهٍ عن أَنَسٍ وَعِيسَي بن عُمَرَ هو كُوفِيٌّ وَالسُّدِّيُّ إسماعيل بن عبد الرحمن وسمع من أَنَسَ بن مَالِكٍ وَرَأَي الْحُسَيْنَ بن عَلِيٍّ وَثَّقَهُ شُعْبَةُ وَسُفْيَانُ الثَّوْرِيُّ وَزَائِدَةُ وَوَثَّقَهُ يحيي بن سَعِيدٍ الْقَطَّانُ.
    قال أبو عِیسَی هذا حَدِیثٌ غَرِیبٌ لَا نَعْرِفُهُ من حدیث السُّدِّیِّ إلا من هذا الْوَجْهِ وقد رُوِیَ من غَیْرِ وَجْهٍ عن أَنَسٍ وَعِیسَی بن عُمَرَ هو كُوفِیٌّ وَالسُّدِّیُّ إسماعیل بن عبد الرحمن وسمع من أَنَسَ بن مَالِكٍ وَرَأَی الْحُسَیْنَ بن عَلِیٍّ وَثَّقَهُ شُعْبَةُ وَسُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ وَزَائِدَةُ وَوَثَّقَهُ یحیی بن سَعِیدٍ الْقَطَّانُ.<ref>الترمذی السلمی، ابوعیسی محمد بن عیسی (متوفای 279هـ)، سنن الترمذی، ج5، ص636، ح3721، تحقیق: أحمد محمد شاكر وآخرون، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت.</ref>
    ابوعيسي (ترمذي صاحب كتاب) گفت: اين حديث غريب است، اين روايت را از طريق سدي، جز با همين سند نمي شناسم؛ البته اين روايت با سندهای ديگر نيز از أنس نقل شده است. عيسي بن عمر، همان كوفي است، سدي نيز اسماعيل بن عبد الرحمن است، از أنس بن مالك روايت نقل كرده، حسين بن علي عليهما السلام را ديده است، شعبة، سفيان و زائده و همچنين يحيي بن سعيد او را توثيق کرده‌اند.
    ابوعیسی (ترمذی صاحب كتاب) گفت: این حدیث غریب است، این روایت را از طریق سدی، جز با همین سند نمی شناسم؛ البته این روایت با سندهای دیگر نیز از أنس نقل شده است. عیسی بن عمر، همان كوفی است، سدی نیز اسماعیل بن عبد الرحمن است، از أنس بن مالك روایت نقل كرده، حسین بن علی علیهما السلام را دیده است، شعبة، سفیان و زائده و همچنین یحیی بن سعید او را توثیق کرده‌اند، البته چون علمای اهل‌سنت، به سفیان بن وكیع اشكال گرفته اند، ما آن را جزء روایات صحیح السند نیاوردیم. اما این كه ابن تیمیه گفته، هیچ یك از صحاح سته روایت را نقل نكرده اند، از عدم آگاهی او نشأت می گیرد.
    الترمذي السلمي، ابوعيسي محمد بن عيسي (متوفاي 279هـ)، سنن الترمذي، ج5، ص636، ح3721، تحقيق: أحمد محمد شاكر وآخرون، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت.
    ==== پاسخ سؤال دوم: ====
    البته چون علماي اهل‌سنت، به سفيان بن وكيع اشكال گرفته اند، ما آن را جزء روايات صحيح السند نياورديم. اما اين كه ابن تيميه گفته، هيچ يك از صحاح سته روايت را نقل نكرده اند، از عدم آگاهي او نشأت مي گيرد.
    اما این كه گفتند هیچ سند صحیحی ندارد، نشانه بغض و كینه او نسبت به اهل بیت علیهم‌السلام است، اگر ایشان كمی به خود زحمت می دادند و به کتاب‌های اهل‌سنت مراجعه می كردند، سندهای صحیح روایت طیر را می یافتند. جالب است كه ابن كثیر دمشقی سلفی تصریح می‌کند كه روایت طیر تنها از طریق أنس بن مالك بیش از 90 سند مختلف دارد: الجمیع بضعة وتسعون نفسا<ref>ابن كثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ج7، ص353، ناشر: مكتبة المعارف - بیروت.</ref>
    اما اين كه گفتند هيچ سند صحيحي ندارد، نشانه بغض و كينه او نسبت به اهل بيت علیهم‌السلام است، اگر ايشان كمي به خود زحمت مي دادند و به کتاب‌های اهل‌سنت مراجعه مي كردند، سندهاي صحيح روايت طير را مي يافتند.
    روایتی كه 90 نفر راوی داشته باشد، چگونه می تواند روایت دروغ و ضعیف باشد؟ درحالی‌که خود ابن تیمیه حرّانی در مجموع فتاوی می‌نویسد:
    جالب است كه ابن كثير دمشقي سلفي تصريح می‌کند كه روايت طير تنها از طريق أنس بن مالك بيش از 90 سند مختلف دارد:
    تعددُ الطرقِ وكثرتُها یُقَوِّی بعضُها بعضاً حتی قد یَحْصُلُ العِلْمُ بها ولو كان الناقلونَ فُجّاراً فُسّاقاً فكیف إذا كانوا علماءً عدولاً ولكن كَثُرَ فی حدیثِهِم الغلطُ.<ref>ابن تیمیه الحرانی، أحمد عبد الحلیم أبو العباس (متوفای 728 هـ)، كتب ورسائل وفتاوی شیخ الإسلام ابن تیمیة، ج18، ص26، تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی، ناشر: مكتبة ابن تیمیة، الطبعة: الثانیة.</ref>
    الجميع بضعة وتسعون نفسا
    زیادی و تعدد راه های نقل حدیث برخی برخی دیگر را تقویت می‌کند كه خود زمینه علم به آن را فراهم می‌کند؛ اگر چه راویان آن فاسق و فاجر باشند؛ حال چگونه خواهد بود حال حدیثی كه تمام راویان آن افراد عادلی باشند كه خطا و اشتباه هم در نقلشان فراوان باشد.
    ابن كثير الدمشقي، ابوالفداء إسماعيل بن عمر القرشي (متوفاي774هـ)، البداية والنهاية، ج7، ص353، ناشر: مكتبة المعارف - بيروت.
    روايتي كه 90 نفر راوي داشته باشد، چگونه مي تواند روايت دروغ و ضعيف باشد؟ درحالی‌که خود ابن تيميه حرّاني در مجموع فتاوي می‌نویسد:
    تعددُ الطرقِ وكثرتُها يُقَوِّي بعضُها بعضاً حتي قد يَحْصُلُ العِلْمُ بها ولو كان الناقلونَ فُجّاراً فُسّاقاً فكيف إذا كانوا علماءً عدولاً ولكن كَثُرَ في حديثِهِم الغلطُ.
    زيادي و تعدد راه هاي نقل حديث برخي برخي ديگر را تقويت می‌کند كه خود زمينه علم به آن را فراهم می‌کند؛ اگر چه راويان آن فاسق و فاجر باشند؛ حال چگونه خواهد بود حال حديثي كه تمام راويان آن افراد عادلي باشند كه خطا و اشتباه هم در نقلشان فراوان باشد.
    ابن تيميه الحراني، أحمد عبد الحليم أبو العباس (متوفاي 728 هـ)، كتب ورسائل وفتاوي شيخ الإسلام ابن تيمية، ج18، ص26، تحقيق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمي النجدي، ناشر: مكتبة ابن تيمية، الطبعة: الثانية.
    از طرف ديگر اگر روايتي در باره ابوبكر باشد، حتي اگر تمام سندهای آن ضعيف نيز باشند، علماي سني از قاعده «يقوي بعضها بعضعا» استفاده مي كنند؛ چنانچه محمد بن اسماعيل صنعاني در سبل السلام می‌گوید:
    ومثلُه حديثُ «اقتدوا باللذين من بعدي أبي بكر وعمر» أخرجه الترمذي وقال حسنٌ وأخرجه أحمد وبن ماجه وبن حبان وله طرق فيها مقالٌ إلا أنه يقوي بعضها بعضا.
    الأمير الصنعاني، محمد بن إسماعيل (متوفاي1182هـ)، سبل السلام شرح بلوغ المرام من أدلة الأحكام، ج2، ص11، تحقيق: محمد عبد العزيز الخولي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، الطبعة: الرابعة، 1379 هـ.
    همچنين علماي سني در باره روايت جعلي: «مروا أبا بكر فليصلّ بالناس» گفته اند كه متواتر است، با اين كه هشت سند بيشتر ندارد:
    ابن حجر هيثمي بعد از نقل اين روايت می‌گوید:
    اعلم أن هذا الحديث متواتر فإنه ورد من حديث عائشة وابن مسعود وابن عباس وابن عمر وعبد الله بن زمعة وأبي سعيد وعلي بن أبي طالب وحفصة
    بدان كه اين حديث متواتر است؛ چرا كه از طريق عائشه، ابن مسعود، ابن عباس، ابن عمر، عبدالله بن زمعه، ابن سعيد، علي بن أبي طالب و حفصه نقل شده است.
    الهيثمي، ابوالعباس أحمد بن محمد بن علي ابن حجر (متوفاي973هـ)، الصواعق المحرقة علي أهل الرفض والضلال والزندقة، ج1، ص59، تحقيق عبد الرحمن بن عبدالله التركي - كامل محمد الخراط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان، الطبعة: الأولي، 1417هـ - 1997م.
    حديث طير بيش از نود سند دارد؛ اما ضعيف است؛ ولي ابن حزم اندلسي روايتي را كه تنها چهار سند دارد، متواتر دانسته و بعد از روايت: «لا تبيعوا الماء» كه از چهار نفر از اصحاب نقل شده می‌گوید:
    فَهَؤُلاَءِ أَرْبَعَةٌ من الصَّحَابَةِ رضي الله عنهم فَهُوَ نَقْلٌ تَوَاتَرَ وَلاَ تَحِلُّ مُخَالَفَتُهُ
    إبن حزم الأندلسي الظاهري، ابومحمد علي بن أحمد بن سعيد (متوفاي456هـ)، المحلي، ج9، ص7، تحقيق: لجنة إحياء التراث العربي، ناشر: دار الآفاق الجديدة - بيروت.
    اما ادعاي سوم ابن تيميه در باره نظر حاكم نيشابوري كه گفتند حتي حاكم نيشابوري نيز گفته روايت طير صحيح نيست، از دروغ هاي بزرگ ابن تيميه است. كتاب حاكم نيشابوري الآن در اختيار همگان قرار دارد، پیش‌ازاین نيز در اختيار خود او و ديگران بوده، ما نيز نظر حاكم را خوانديم كه بعد از نقل روايت طير گفته بود:
    هَذَا حَدِيثٌ صَحِيحٌ عَلَي شَرْطِ الشَّيْخَيْنِ، وَلَمْ يُخَرِّجَاهُ.
    وَقَدْ رَوَاهُ عَنْ أَنَسٍ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ زِيَادَةً عَلَي ثَلاثِينَ نَفْسًا، ثُمَّ صَحَّتِ الرِّوَايَةُ عَنْ عَلِيٍّ، وَأَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، وَسَفِينَةَ.
    الحاكم النيسابوري، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفاي 405 هـ)، المستدرك علي الصحيحين، ج3، ص141، تحقيق: مصطفي عبد القادر عطا، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت الطبعة: الأولي، 1411هـ - 1990م.
    بنابراين اشكال اول و دوم ابن تيميه، وارد نيست؛ بلكه روايت طير با سندهای صحيح و حتي در صحاح سته اهل‌سنت نقل شده، حاكم نيشابوري نيز روايت را صحيح مي داند.


    === اشكال دوم: ابن كثیر: قلب من شهادت می‌دهد كه روایت باطل است. ===
    از طرف دیگر اگر روایتی درباره ابوبكر باشد، حتی اگر تمام سندهای آن ضعیف نیز باشند، علمای سنی از قاعده «یقوی بعضها بعضعا» استفاده می كنند؛ چنانچه محمد بن اسماعیل صنعانی در سبل السلام می‌گوید: ومثلُه حدیثُ «اقتدوا باللذین من بعدی أبی بكر وعمر» أخرجه الترمذی وقال حسنٌ وأخرجه أحمد وبن ماجه وبن حبان وله طرق فیها مقالٌ إلا أنه یقوی بعضها بعضا.<ref>الأمیر الصنعانی، محمد بن إسماعیل (متوفای1182هـ)، سبل السلام شرح بلوغ المرام من أدلة الأحكام، ج2، ص11، تحقیق: محمد عبد العزیز الخولی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، الطبعة: الرابعة، 1379 هـ.</ref>
    ابن كثير: قلب من شهادت می‌دهد كه روايت باطل است: ابن كثير دمشقي سلفي بعد از نقل طرق روايت طير می‌گوید:
    همچنین علمای سنی درباره روایت جعلی: «مروا أبا بكر فلیصلّ بالناس» گفته اند كه متواتر است، با این كه هشت سند بیشتر ندارد:
    وقد جَمَعَ الناسُ في هذا الحديثِ مصنفاتٌ مفردةٌ منهم أبو بكر بن مردويه والحافظ أبو طاهر محمد بن أحمد بن حمدان فيما رواه شيخنا أبو عبدالله الذهبي، ورايتُ فيه مجلّداً في جَمْعِ طُرُقِه والفاظِه لأبي جعفر بن جرير الطبري المفسر صاحب التاريخ؛ ثم وقفتُ علي مجلدٍ كبيرٍ في رده وتضعيفه سنداً ومتناً للقاضي أبي بكر الباقلاني المتكلم.
    ابن حجر هیثمی بعد از نقل این روایت می‌گوید:
    وبالجملةِ ففي القلبِ من صحةِ الحديثِ هذا نظرٌ وان كَثُرَتْ طُرُقُهُ والله اعلم.
    اعلم أن هذا الحدیث متواتر فإنه ورد من حدیث عائشة وابن مسعود وابن عباس وابن عمر وعبد الله بن زمعة وأبی سعید وعلی بن أبی طالب وحفصة<ref>الهیثمی، ابوالعباس أحمد بن محمد بن علی ابن حجر (متوفای973هـ)، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة، ج1، ص59، تحقیق عبد الرحمن بن عبدالله التركی - كامل محمد الخراط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان، الطبعة: الأولی، 1417هـ - 1997م.</ref>
    مردم در باره اين روايت کتاب‌های مستقلي جمع آوري و نوشته اند؛ از جمله ابوبكر بن مردويه و حافظ ابوطاهر محمد بن أحمد بن حمدان ـ بنابر آن چه استنادم ابوعبد الله ذهبي نقل كرده ـ و من يك مجلد در باره طرق و الفاظ اين روايت را از ابوجعفر طبري، مفسر و صاحب تفسير ديدم. سپس به مجلد ديگري دسترسي يافتم در رد و تضعيف اين روايت از نظر سند و متن كه ابوبكر باقلاني متكلم آن را نوشته بود.
    بدان كه این حدیث متواتر است؛ چرا كه از طریق عائشه، ابن مسعود، ابن عباس، ابن عمر، عبدالله بن زمعه، ابن سعید، علی بن أبی طالب و حفصه نقل شده است.
    در يك كلام، در قلب من در صحت اين روايت اشكال است؛ اگر چه طرق بسياري دارد. خدا بهتر مي داند.
    ابن كثير الدمشقي، ابوالفداء إسماعيل بن عمر القرشي (متوفاي774هـ)، البداية والنهاية، ج7، ص354، ناشر: مكتبة المعارف - بيروت.
    پيش از ابن كثير، استادش شمس‌الدین ذهبي نيز در شرح حال أحمد بن الأزهر تصريح می‌کند كه او روايتي را در فضائل علي بن أبي طالب علیه‌السلام نقل كرده است كه قلب او شهادت به بطلانش می‌دهد:
    أحمد بن الازهر [ س ق ] النيسابوري الحافظ اتهمه يحيي بن معين في رواية ذلك الحديث عن عبد الرزاق ثم انه عذره قال ابن عدي هو بصورة اهل الصدق قلت بل هو كما قال أبو حاتم صدوق
    وقال النسائي وغيره لا باس به وقد ادرك كبار مشيخة الكوفة عبدالله بن نمير وطبقته وحدث عنه جلة ولم يتكلموا فيه الا لروايته عن عبد الرزاق عن معمر حديثا في فضائل علي يشهد القلب انه باطل.
    احمد بن ازهر نيشابوري حافظ، يحيي بن معين او را به‌خاطر نقل روايتي از عبد الرزاق متهم كرده است، اما بعد از آن، توجيهي براي اين كار او آورده است؛ ابن عدي می‌گوید: او مانند اهل صدق است؛ من نيز مي گويم: صحيح همان است كه ابوحاتم گفته است؛ او راستگو است.
    نسائي و ديگران نيز گفته اند كه اشكالي ندارد، او بزرگان كوفه مثل عبدالله بن نمير و علماي هم طبقه او را درك كرده است و بزرگان نيز از او روايت نقل کرده‌اند، و به او اشكالي ندارند، جز روايتي كه از عبد الرزاق از معمر در مورد فضائل علي بن ابي طالب نقل كرده است و دل من شهادت می‌دهد كه اين روايت دروغ است !
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، ميزان الاعتدال في نقد الرجال، ج1، ص213، تحقيق: الشيخ علي محمد معوض والشيخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولي، 1995م.


    حدیث طیر بیش از نود سند دارد؛ اما ضعیف است؛ ولی ابن حزم اندلسی روایتی را كه تنها چهار سند دارد، متواتر دانسته و بعد از روایت: «لا تبیعوا الماء» كه از چهار نفر از اصحاب نقل شده می‌گوید:
    فَهَؤُلاَءِ أَرْبَعَةٌ من الصَّحَابَةِ رضی الله عنهم فَهُوَ نَقْلٌ تَوَاتَرَ وَلاَ تَحِلُّ مُخَالَفَتُهُ<ref>إبن حزم الأندلسی الظاهری، ابومحمد علی بن أحمد بن سعید (متوفای456هـ)، المحلی، ج9، ص7، تحقیق: لجنة إحیاء التراث العربی، ناشر: دار الآفاق الجدیدة - بیروت.</ref><br>


    ==== جواب اشکال دوم: ====
    ==== پاسخ سؤال سوم: ====
    طبيعي است كه قلب ابن كثير و ذهبي چنين رواياتي را نپذيرد؛ چون اين روايت تمام عقائد و افكار آن‌ها و تمام آن چه را كه تا امروز حق مي دانسته اند، ابطال می‌کند. وقتي مي بينند كه در طول عمرش در اشتباه بوده‌اند و تمام همفكرانشان در طول هفت قرن پيش از آن اشتباه کرده‌اند، طبيعي است كه قلب هاي منحرف از حق را شاهد بگيرند.
    اما ادعای سوم ابن تیمیه درباره نظر حاكم نیشابوری كه گفتند حتی حاكم نیشابوری نیز گفته روایت طیر صحیح نیست، از دروغ های بزرگ ابن تیمیه است. كتاب حاكم نیشابوری الآن در اختیار همگان قرار دارد، پیش‌ازاین نیز در اختیار خود او و دیگران بوده، ما نیز نظر حاكم را خواندیم كه بعد از نقل روایت طیر گفته بود:
    مرحوم علامه أميني رضوان الله تعالي عليه در باره اين سخن ابن كثير می‌نویسد:
    هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ عَلَی شَرْطِ الشَّیْخَیْنِ، وَلَمْ یُخَرِّجَاهُ. وَقَدْ رَوَاهُ عَنْ أَنَسٍ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ زِیَادَةً عَلَی ثَلاثِینَ نَفْسًا، ثُمَّ صَحَّتِ الرِّوَایَةُ عَنْ عَلِیٍّ، وَأَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ، وَسَفِینَةَ.<ref>الحاكم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، المستدرك علی الصحیحین، ج3، ص141، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، 1411هـ - 1990م.</ref>
    هذا قلبٌ طبع اللهُ عليه وإلاّ فما وجهُ ذلك النظر بعدَ تمامِ شرايطِ الصحةِ فيه؟ !
    بنابراین اشكال اول و دوم ابن تیمیه، وارد نیست؛ بلكه روایت طیر با سندهای صحیح و حتی در صحاح سته اهل‌سنت نقل شده، حاكم نیشابوری نیز روایت را صحیح می داند.
    اين قلبي كه خداوند بر آن مهر نهاده؛ و گرنه دليل اين اشكال بعد از فراهم بودن تمام شرايط صحت، چيست؟
    الأميني، الشيخ عبد الحسين احمد (متوفاي 1392هـ)، الغدير في الكتاب والسنة والأدب، ج3، ص219، ناشر: دار الكتاب العربي بيروت، الطبعة: الرابعة، 1397هـ ـ 1977م.
    مرحوم علامه اميني اشاره دارد به اين آيه قرآن كريم كه خداوند می‌فرماید:
    أُولئِكَ الَّذينَ طَبَعَ اللَّهُ عَلي قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ. النحل/108.
    آنها كساني هستند كه (بر اثر فزوني گناه،) خدا بر قلب و گوش و چشمانشان مهر نهاده (به همين دليل نمي فهمند،) و غافلان واقعي همانها هستند.
    محمد حياة انصاري در المسند الصحيح بعد از نقل سخن ابن كثير می‌گوید:
    (أقول) فلا قيمةَ لجرحِهِ في حِصَّةِ هذا الحديثِ لأنه هو ابنُ كثيرٍ. والله أعلم.
    من مي گويم: اشكال او در باره اين روايت، ارزشي ندارد؛ چرا كه او ابن كثير است.
    المسند الصحيح - محمد حياة الأنصاري -، ص125.
    علامه ميلاني:
    أقول: فدليلُ إبنِ كثيرٍ علي ضعفِ هذا الحديثِ أن قلبَه لا يُساعد، قلبُ ابنِ كثيرٍ لا يساعد علي قبولِ هذا الحديث، كما أن قلبَ أبي جهلٍ لم يُساعد علي قبولِ القرآنِ والإسلام.
    من مي گويم: دليل ابن كثير براي ضعف اين روايت، اين است كه قلب نمي تواند بپذيرد، قلب ابن كثير از پذيرش آن عاجز است؛ همان طوري كه قلب ابوجهل براي قبول قرآن و اسلام عاجز بود.
    حديث الطير - السيد علي الميلاني -، ص43
    و مقاله ديگر می‌نویسد:
    أقول: هذا قلبٌ زاغَ عن الحقِ فأزاغَهُ اللهُ وطَبَعَ عليه، فلم تُطاوِعْهُ نَفْسَه علي تصحيحِ حديثٍ لا يُوافِق هواهُ ! أفرأيتَ مَنْ إتَّخَذَ إلهَهُ هواهُ وأضَلَّهُ اللهُ علي عِلْمٍ فلا يَصُدَنّك عنها من لا يُؤْمِنُ بها واتَّبَعَ هواهُ فَتَرَدَّي.
    من مي گويم: اين قلبي است كه از حق منحرف گشته؛ و خداوند نيز آن را منحرف كرده و بر آن مهر نهاده است؛ پس قلب نمي تواند حديثي را كه با هواي نفس او سازگار نيست، تصحيح كند؛ آيا ديدي كسي را كه معبود خود را هواي نفس خويش قرار داده و خداوند او را گمراه كرده؛ پس مبادا كسي كه به آن ايمان ندارد و از هوسهاي خويش پيروي می‌کند، تو را از آن بازدارد كه هلاك خواهي شد!
    مجلة تراثنا - مؤسسة آل البيت - ج18، ص87.
    آيت الله ميلاني اشاره دارد به دو آيه ذيل:
    أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلي عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلي سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلي بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ يَهْديهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَكَّرُون . الجاثية/23.
    آيا ديدي كسي را كه معبود خود را هواي نفس خويش قرار داده و خداوند او را با آگاهي (بر اينكه شايسته هدايت نيست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده اي افكنده است؟! با اين حال چه كسي مي تواند غير از خدا او را هدايت كند؟! آيا متذكّر نمي شويد.
    فَلا يَصُدَّنَّكَ عَنْها مَنْ لا يُؤْمِنُ بِها وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَتَرْدي . طه/16.
    پس مبادا كسي كه به آن ايمان ندارد و از هوسهاي خويش پيروي می‌کند، تو را از آن بازدارد كه هلاك خواهي شد!
    بلي، قلبي كه خالي از محبت خاندان اهل‌البیت علیهم‌السلام باشد و جاي آن را دشمنان آن‌ها گرفته باشد، طبيعي است كه نمي تواند اين روايات را بپذيرد؛ چرا كه خداوند به انسان دو قلب نداده است كه با يكي اميرمؤمنان علیه‌السلام و با ديگري دشمنانش را دوست داشته باشد، در يك قلب هم كه جاي دو شيء متضاد نيست.
    ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ في جَوْفِهِ. الأحزاب/4.
    خداوند براي هيچ كس دو دل در درونش نيافريده.


    ===اشكال دوم: ابن كثیر: قلب من شهادت می‌دهد كه روایت باطل است. ===
    ابن كثیر: قلب من شهادت می‌دهد كه روایت باطل است: ابن كثیر دمشقی سلفی بعد از نقل طرق روایت طیر می‌گوید:
    وقد جَمَعَ الناسُ فی هذا الحدیثِ مصنفاتٌ مفردةٌ منهم أبو بكر بن مردویه والحافظ أبو طاهر محمد بن أحمد بن حمدان فیما رواه شیخنا أبو عبدالله الذهبی، ورایتُ فیه مجلّداً فی جَمْعِ طُرُقِه والفاظِه لأبی جعفر بن جریر الطبری المفسر صاحب التاریخ؛ ثم وقفتُ علی مجلدٍ كبیرٍ فی رده وتضعیفه سنداً ومتناً للقاضی أبی بكر الباقلانی المتكلم.
    وبالجملةِ ففی القلبِ من صحةِ الحدیثِ هذا نظرٌ وان كَثُرَتْ طُرُقُهُ والله اعلم.
    مردم درباره این روایت کتاب‌های مستقلی جمع آوری و نوشته اند؛ از جمله ابوبكر بن مردویه و حافظ ابوطاهر محمد بن أحمد بن حمدان ـ بنابر آن چه استنادم ابوعبد الله ذهبی نقل كرده ـ و من یك مجلد درباره طرق و الفاظ این روایت را از ابوجعفر طبری، مفسر و صاحب تفسیر دیدم. سپس به مجلد دیگری دسترسی یافتم در رد و تضعیف این روایت از نظر سند و متن كه ابوبكر باقلانی متكلم آن را نوشته بود.
    در یك كلام، در قلب من در صحت این روایت اشكال است؛ اگر چه طرق بسیاری دارد. خدا بهتر می داند.
    ابن كثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای774هـ)، <ref>البدایة والنهایة، ج7، ص354، ناشر: مكتبة المعارف - بیروت.</ref>
    پیش از ابن كثیر، استادش شمس‌الدین ذهبی نیز در شرح حال أحمد بن الأزهر تصریح می‌کند كه او روایتی را در فضائل علی بن أبی طالب (علیه‌السلام)نقل كرده است كه قلب او شهادت به بطلانش می‌دهد:
    أحمد بن الازهر [ س ق ] النیسابوری الحافظ اتهمه یحیی بن معین فی روایة ذلك الحدیث عن عبد الرزاق ثم انه عذره قال ابن عدی هو بصورة اهل الصدق قلت بل هو كما قال أبو حاتم صدوق
    وقال النسائی وغیره لا باس به وقد ادرك كبار مشیخة الكوفة عبدالله بن نمیر وطبقته وحدث عنه جلة ولم یتكلموا فیه الا لروایته عن عبد الرزاق عن معمر حدیثا فی فضائل علی یشهد القلب انه باطل.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج1، ص213، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1995م.</ref>
    احمد بن ازهر نیشابوری حافظ، یحیی بن معین او را به‌خاطر نقل روایتی از عبد الرزاق متهم كرده است، اما بعد از آن، توجیهی برای این كار او آورده است؛ ابن عدی می‌گوید: او مانند اهل صدق است؛ من نیز می گویم: صحیح همان است كه ابوحاتم گفته است؛ او راستگو است.
    نسائی و دیگران نیز گفته اند كه اشكالی ندارد، او بزرگان كوفه مثل عبدالله بن نمیر و علمای هم طبقه او را درك كرده است و بزرگان نیز از او روایت نقل کرده‌اند، و به او اشكالی ندارند، جز روایتی كه از عبد الرزاق از معمر در مورد فضائل علی بن ابی طالب نقل كرده است و دل من شهادت می‌دهد كه این روایت دروغ است !


    === اشكال سوم: صحت حدیث طیر مشوی، نبوت پیامبر را زیر سؤال می‌برد. ===  
     
    صحت حديث طير، نبوت پيامبر را زير سؤال می‌برد: إبن أبي داود سجستاني، همان كسي كه كتاب «المصاحف» را در اثبات تحريف قرآن نوشته است، اشكال جالبي به روايت طير مشوي دارد كه واقعا شنيدني است. شمس‌الدین ذهبي در سير أعلام النبلاء می‌نویسد:
    ====جواب اشکال دوم:====
    قال أبو أحمدُ بنُ عَدِي سمعتُ عليَ بنَ عبدالله الداهري يقول: سألتُ ابنُ أبي داودٍ عن حديثِ الطيرِ فقال: إنْ صَحَّ حديثُ الطيرِ فنبوةُ النبيِّ صلی‌الله عليه وسلم باطلٌ لانَّه حُكِيَ عن حاجبِ النبيِّ صلی‌الله عليه وسلم خيانةً يعني أنساً وحاجبُ النبيِّ لا يكونُ خائناً.
    طبیعی است كه قلب ابن كثیر و ذهبی چنین روایاتی را نپذیرد؛ چون این روایت تمام عقائد و افكار آنها و تمام آن چه را كه تا امروز حق می دانسته اند، ابطال می‌کند. وقتی می بینند كه در طول عمرش در اشتباه بوده‌اند و تمام همفكرانشان در طول هفت قرن پیش از آن اشتباه کرده‌اند، طبیعی است كه قلب های منحرف از حق را شاهد بگیرند.
    ابواحد بن عدي می‌گوید كه از علي بن عبدالله دارهري شنيدم كه مي گفت: از إبن أبي داود در باره حديث طير سؤال كردم؛ پس گفت: اگر روايت طير درست باشد، پس نبوت پيامبر صلی‌الله عليه وآله باطل است؛ چرا كه اين روايت حاكي از خيانت دربان نبي؛ يعني أنس است و دربان نبي نمي تواند خائن باشد.!!!
    مرحوم علامه أمینی رضوان الله تعالی علیه درباره این سخن ابن كثیر می‌نویسد:
    خود ذهبي در پاسخ او می‌گوید:
    هذا قلبٌ طبع اللهُ علیه وإلاّ فما وجهُ ذلك النظر بعدَ تمامِ شرایطِ الصحةِ فیه؟ !<ref>الأمینی، الشیخ عبد الحسین احمد (متوفای 1392هـ)، الغدیر فی الكتاب والسنة والأدب، ج3، ص219، ناشر: دار الكتاب العربی بیروت، الطبعة: الرابعة، 1397هـ ـ 1977م.</ref>
    قلتُ هذه عبارةٌ رديئَةٌ وكلامٌ نحسٌ بل نبوةُ محمدٍّ صلی‌الله عليه وسلم حقٌ قطعيٌ إن صحَّ خبرُ الطيرِ وإن لم يَصِحْ وما وجه الإرتباطِ؟
    این قلبی كه خداوند بر آن مهر نهاده؛ و گرنه دلیل این اشكال بعد از فراهم بودن تمام شرایط صحت، چیست؟
    هذا أنس قد خَدِمَ النبيَّ صلی‌الله عليه وسلم قبلَ ان يَحْتلِمَ وقبل جريانِ القلمِ فيجوز ان تكون قصة الطائر في تلك المدة. فرضنا انه كان محتلما ما هو بمعصومٍ من الخيانةِ بل فعل هذهِ الجنايةَ الخفيفةَ متأولاً ثم انه حَبَسَ علياً عن الدخول كما قيل. فكان ماذا والدعوةُ النبويةِ قد نُفِذَتْ واُسْتُجِيْبَتْ فلو حبسه أو رده مراتٍ ما بَقِي يَتَصَوّرُ ان يَدْخُلَ ويَأكلَ مع المصطفي سواهُ.
    مرحوم علامه امینی اشاره دارد به این آیه قرآن كریم كه خداوند می‌فرماید:
    ... وحديثُ الطير علي ضعفه فله طرق جمة وقد أفردتها في جزء ولم يثبت ولا انا بالمعتقد بطلانه وقد أخطأ ابن أبي داود في عبارته وقوله وله علي خطئه اجر واحد وليس من شرط الثقة ان لا يخطئ ولا يغلط ولا يسهو والرجل فمن كبار علماء الاسلام ومن أوثق الحفاظ رحمه الله تعالي.
    أُولئِكَ الَّذینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ.<ref>النحل/108.</ref>
    آنها كسانی هستند كه (بر اثر فزونی گناه،) خدا بر قلب و گوش و چشمانشان مهر نهاده (به همین دلیل نمی فهمند،) و غافلان واقعی همانها هستند.
    محمد حیاة انصاری در المسند الصحیح بعد از نقل سخن ابن كثیر می‌گوید:
    (أقول) فلا قیمةَ لجرحِهِ فی حِصَّةِ هذا الحدیثِ لأنه هو ابنُ كثیرٍ. والله أعلم.<ref>المسند الصحیح - محمد حیاة الأنصاری -، ص125.</ref>
    من می گویم: اشكال او درباره این روایت، ارزشی ندارد؛ چرا كه او ابن كثیر است.
     
    علامه میلانی: أقول: فدلیلُ إبنِ كثیرٍ علی ضعفِ هذا الحدیثِ أن قلبَه لا یُساعد، قلبُ ابنِ كثیرٍ لا یساعد علی قبولِ هذا الحدیث، كما أن قلبَ أبی جهلٍ لم یُساعد علی قبولِ القرآنِ والإسلام.<ref>حدیث الطیر - السید علی المیلانی -، ص43</ref>
    من می گویم: دلیل ابن كثیر برای ضعف این روایت، این است كه قلب نمی تواند بپذیرد، قلب ابن كثیر از پذیرش آن عاجز است؛ همان طوری كه قلب ابوجهل برای قبول قرآن و اسلام عاجز بود.
     
    و مقاله دیگر می‌نویسد:
    أقول: هذا قلبٌ زاغَ عن الحقِ فأزاغَهُ اللهُ وطَبَعَ علیه، فلم تُطاوِعْهُ نَفْسَه علی تصحیحِ حدیثٍ لا یُوافِق هواهُ ! أفرأیتَ مَنْ إتَّخَذَ إلهَهُ هواهُ وأضَلَّهُ اللهُ علی عِلْمٍ فلا یَصُدَنّك عنها من لا یُؤْمِنُ بها واتَّبَعَ هواهُ فَتَرَدَّی.<ref>مجلة تراثنا - مؤسسة آل البیت - ج18، ص87.</ref>
    من می گویم: این قلبی است كه از حق منحرف گشته؛ و خداوند نیز آن را منحرف كرده و بر آن مهر نهاده است؛ پس قلب نمی تواند حدیثی را كه با هوای نفس او سازگار نیست، تصحیح كند؛ آیا دیدی كسی را كه معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را گمراه كرده؛ پس مبادا كسی كه به آن ایمان ندارد و از هوسهای خویش پیروی می‌کند، تو را از آن بازدارد كه هلاك خواهی شد!
    آیت الله میلانی اشاره دارد به دو آیه ذیل:
    أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَكَّرُون.<ref>الجاثیة/23.</ref>
    آیا دیدی كسی را كه معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی (بر اینكه شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده ای افكنده است؟! با این حال چه كسی می تواند غیر از خدا او را هدایت كند؟! آیا متذكّر نمی شوید.
    فَلا یَصُدَّنَّكَ عَنْها مَنْ لا یُؤْمِنُ بِها وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَتَرْدی.<ref>طه/16.</ref>
    پس مبادا كسی كه به آن ایمان ندارد و از هوسهای خویش پیروی می‌کند، تو را از آن بازدارد كه هلاك خواهی شد!
    بلی، قلبی كه خالی از محبت خاندان اهل‌البیت علیهم‌السلام باشد و جای آن را دشمنان آنها گرفته باشد، طبیعی است كه نمی تواند این روایات را بپذیرد؛ چرا كه خداوند به انسان دو قلب نداده است كه با یكی امیرمؤمنان (علیه‌السلام)و با دیگری دشمنانش را دوست داشته باشد، در یك قلب هم كه جای دو شیء متضاد نیست.
    ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فی جَوْفِهِ.<ref>الأحزاب/4.</ref>خداوند برای هیچ كس دو دل در درونش نیافریده.
     
    ===اشكال سوم: صحت حدیث طیر مشوی، نبوت پیامبر را زیر سؤال می‌برد. ===  
    صحت حدیث طیر، نبوت پیامبر را زیر سؤال می‌برد: إبن أبی داود سجستانی، همان كسی كه كتاب «المصاحف» را در اثبات تحریف قرآن نوشته است، اشكال جالبی به روایت طیر مشوی دارد كه واقعا شنیدنی است. شمس‌الدین ذهبی در سیر أعلام النبلاء می‌نویسد:
    قال أبو أحمدُ بنُ عَدِی سمعتُ علیَ بنَ عبدالله الداهری یقول: سألتُ ابنُ أبی داودٍ عن حدیثِ الطیرِ فقال: إنْ صَحَّ حدیثُ الطیرِ فنبوةُ النبیِّ صلی‌الله علیه وسلم باطلٌ لانَّه حُكِیَ عن حاجبِ النبیِّ صلی‌الله علیه وسلم خیانةً یعنی أنساً وحاجبُ النبیِّ لا یكونُ خائناً.
    ابواحد بن عدی می‌گوید كه از علی بن عبدالله دارهری شنیدم كه می گفت: از إبن أبی داود درباره حدیث طیر سؤال كردم؛ پس گفت: اگر روایت طیر درست باشد، پس نبوت پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) باطل است؛ چرا كه این روایت حاكی از خیانت دربان نبی؛ یعنی أنس است و دربان نبی نمی تواند خائن باشد.!!!
    خود ذهبی در پاسخ او می‌گوید:
    قلتُ هذه عبارةٌ ردیئَةٌ وكلامٌ نحسٌ بل نبوةُ محمدٍّ صلی‌الله علیه وسلم حقٌ قطعیٌ إن صحَّ خبرُ الطیرِ وإن لم یَصِحْ وما وجه الإرتباطِ؟
    هذا أنس قد خَدِمَ النبیَّ صلی‌الله علیه وسلم قبلَ ان یَحْتلِمَ وقبل جریانِ القلمِ فیجوز ان تكون قصة الطائر فی تلك المدة. فرضنا انه كان محتلما ما هو بمعصومٍ من الخیانةِ بل فعل هذهِ الجنایةَ الخفیفةَ متأولاً ثم انه حَبَسَ علیاً عن الدخول كما قیل. فكان ماذا والدعوةُ النبویةِ قد نُفِذَتْ واُسْتُجِیْبَتْ فلو حبسه أو رده مراتٍ ما بَقِی یَتَصَوّرُ ان یَدْخُلَ ویَأكلَ مع المصطفی سواهُ.
    ... وحدیثُ الطیر علی ضعفه فله طرق جمة وقد أفردتها فی جزء ولم یثبت ولا انا بالمعتقد بطلانه وقد أخطأ ابن أبی داود فی عبارته وقوله وله علی خطئه اجر واحد ولیس من شرط الثقة ان لا یخطئ ولا یغلط ولا یسهو والرجل فمن كبار علماء الاسلام ومن أوثق الحفاظ رحمه الله تعالی.
       
       


    ==== جواب اشکال سوم: ====
    ====جواب اشکال سوم:====
    اين عبارت بسيار پستی  است؛ چرا كه نبوت محمد صلی‌الله عليه وآله حق و قطعي است؛ چه خبر طير درست باشد يا درست نباشد؛ اين دو قضيه چه ارتباطي بايكديگر دارد؟
    این عبارت، تعبیر بسیار نادرستی است؛ چرا كه نبوت محمد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حق و قطعی است؛ چه خبر طیر درست باشد یا درست نباشد؛ این دو قضیه چه ارتباطی بایكدیگر دارد؟
    أنس بن مالك قبل از بلوغ و قبل از تكليف به پيامبر خدمت مي كرده؛ پس امكان دارد كه داستان طير در اين زمان بوده باشد. فرض مي كنيم كه بعد از بلوغ او باشد، او معصوم از خيانت نيست؛ بلكه اين جنايت كوچك را انجام داده و اجتهاد كرده است؛ چرا كه او ورود علي جلوگيري كرده است؛ چنانچه گفته شده است. پس اين قضيه چه ربطي به دعوت و نبوت پيامبر دارد؛ درحالی‌که نبوت آن حضرت پيش از آن انجام شده و اجابت شده بود؛ حتي اگر چندين بار جلوي او را مي گرفت قابل تصور نبود كه كسي ديگري وارد شود و با پيامبر غذا بخورد، غير از علي بن أبي طالب علیه‌السلام.
    أنس بن مالك قبل از بلوغ و قبل از تكلیف به پیامبر خدمت می كرده؛ پس امكان دارد كه داستان طیر در این زمان بوده باشد. فرض می كنیم كه بعد از بلوغ او باشد، او معصوم از خیانت نیست؛ بلكه این جنایت كوچك را انجام داده و اجتهاد كرده است؛ چرا كه او ورود علی جلوگیری كرده است؛ چنانچه گفته شده است. پس این قضیه چه ربطی به دعوت و نبوت پیامبر دارد؛ درحالی‌که نبوت آن حضرت پیش از آن انجام شده و اجابت شده بود؛ حتی اگر چندین بار جلوی او را می گرفت قابل تصور نبود كه كسی دیگری وارد شود و با پیامبر غذا بخورد، غیر از علی بن أبی طالب علیه‌السلام.
    حديث طير با ضعفي كه دارد؛ اما از طرق مختلف نقل شده كه من آن را در يك جزء مستقل جمع آوري كرده ام. نه صحت آن براي من ثابت شده و نه اعتقاد به بطلان آن دارم. إبن أبي داود در اين عبارتش اشتباه كرده و او براي اين خطائي كه كرده است، يك پاداش نيز دارد، از شرايط وثاقت، اين نيست كه خطا و اشتباه و سهو نكند؛ درحالی‌که اين شخص از بزرگان علماي اسلام و از معتبرترين حافظان است.
    حدیث طیر با ضعفی كه دارد؛ اما از طرق مختلف نقل شده كه من آن را در یك جزء مستقل جمع آوری كرده ام. نه صحت آن برای من ثابت شده و نه اعتقاد به بطلان آن دارم. إبن أبی داود در این عبارتش اشتباه كرده و او برای این خطائی كه كرده است، یك پاداش نیز دارد، از شرایط وثاقت، این نیست كه خطا و اشتباه و سهو نكند؛ درحالی‌که این شخص از بزرگان علمای اسلام و از معتبرترین حافظان است.<ref>الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج13، ص232 ـ233، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.</ref>
    الذهبي الشافعي، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفاي 748 هـ)، سير أعلام النبلاء، ج13، ص232 ـ233، تحقيق: شعيب الأرناؤوط، محمد نعيم العرقسوسي، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
     
    البته كه جواب آقاي ذهبي براي رد گفتار ابن أبي داود كفايت می‌کند؛ اما نكته اي كه نبايد از قلم انداخت، دفاع غير منصفانه ذهبي از او است. بلي مجتهد اگر خطا كند، يك پاداش می‌برد؛ اما به شرطي كه تلاش خود را براي پيدا كردن مدارك كرده باشد. درحالی‌که ابن أبي داود اگر مقداري تلاش مي كرد و صدها مدرك و روايت معتبر را در باره حديث طير مي ديد، اين چنين سخن نمي گفت. روايتي كه همدوره هاي او در باره اش کتاب‌های مستقلي نوشته اند، نمي تواند از ديد او مخفي بوده باشد.
    البته كه جواب آقای ذهبی برای رد گفتار ابن أبی داود كفایت می‌کند؛ اما نكته ای كه نباید از قلم انداخت، دفاع غیر منصفانه ذهبی از او است. بلی مجتهد اگر خطا كند، یك پاداش می‌برد؛ اما به شرطی كه تلاش خود را برای پیدا كردن مدارك كرده باشد. درحالی‌که ابن أبی داود اگر مقداری تلاش می كرد و صدها مدرك و روایت معتبر را درباره حدیث طیر می دید، این چنین سخن نمی گفت. روایتی كه همدوره های او درباره اش کتاب‌های مستقلی نوشته اند، نمی تواند از دید او مخفی بوده باشد.
    سخن ابن أبي داود نشانگر اين است كه او به خوبي تلاش و تحقيق نكرده است؛ پس چه دليلي دارد كه او براي تلاشي كه نكرده، پاداش نيز بگيرد؟ اگر تلاش كرده و پيدا نكرده؛ پس بايد در علم و دانش اين شخص ترديد كرد و اجتهاد او زير سؤال مي رود.
    سخن ابن أبی داود نشانگر این است كه او به خوبی تلاش و تحقیق نكرده است؛ پس چه دلیلی دارد كه او برای تلاشی كه نكرده، پاداش نیز بگیرد؟ اگر تلاش كرده و پیدا نكرده؛ پس باید در علم و دانش این شخص تردید كرد و اجتهاد او زیر سؤال می رود.
    === اشكال چهارم: در خوردن طیر، چیز مهمی وجود نداشت. ===  
     
    در خوردن طير، چيز مهمي وجود نداشت: ابن تيميه در سومين اشكال بر حديث طير می‌گوید:
    ===اشكال چهارم: در خوردن طیر، چیز مهمی وجود نداشت. ===  
    الثالث: إن أكل الطيرِ ليس فيه أمرٌ عظيمٌ يناسب إن يجيءَ احبُّ الخلقِ إلي الله ليأكلَ منه فان إطعامَ الطعامِ مشروعٌ للبِرِّ و الفاجِر و ليس في ذلك زيادةً و قربةً عند الله لهذا الآكلِ و لا معونةً علي مصلحةِ دينٍ و لا دنيا فأي أمرٍ عظيمٍ هنا يناسبُ جعلَ أحبُّ الخلقِ إلي الله يَفْعَلُهُ.
    در خوردن طیر، چیز مهمی وجود نداشت: ابن تیمیه در سومین اشكال بر حدیث طیر می‌گوید:
    در آن پرنده امر مهمي وجود نداشت كه اقتضا كند كه محبوبترين خلق خدا بيايد و از آن بخورد، زيرا خورانيدن طعام براي نيكوكار و بدكار امر مشروعي است و در اين كار براي خورنده مايه افزوني و تقرب به خداوند نمی‌شود و هيچ كمكي براي مصلحت دين و دنيا ندارد، پس چه امر بزرگي وجود داشته تا مناسب باشد كه محبوبترين خلق خدا آن را انجام دهد؟.
    الثالث: إن أكل الطیرِ لیس فیه أمرٌ عظیمٌ یناسب إن یجیءَ احبُّ الخلقِ إلی الله لیأكلَ منه فان إطعامَ الطعامِ مشروعٌ للبِرِّ و الفاجِر و لیس فی ذلك زیادةً و قربةً عند الله لهذا الآكلِ و لا معونةً علی مصلحةِ دینٍ و لا دنیا فأی أمرٍ عظیمٍ هنا یناسبُ جعلَ أحبُّ الخلقِ إلی الله یَفْعَلُهُ.<ref>ابن تیمیه الحرانی الحنبلی، ابوالعباس أحمد عبد الحلیم (متوفای 728 هـ)، منهاج السنة النبویة، ج7، ص374، تحقیق: د. محمد رشاد سالم، ناشر: مؤسسة قرطبة، الطبعة: الأولی، 1406هـ.</ref>
    ابن تيميه الحراني الحنبلي، ابوالعباس أحمد عبد الحليم (متوفاي 728 هـ)، منهاج السنة النبوية، ج7، ص374، تحقيق: د. محمد رشاد سالم، ناشر: مؤسسة قرطبة، الطبعة: الأولي، 1406هـ.
    در آن پرنده امر مهمی وجود نداشت كه اقتضا كند كه محبوبترین خلق خدا بیاید و از آن بخورد، زیرا خورانیدن طعام برای نیكوكار و بدكار امر مشروعی است و در این كار برای خورنده مایه افزونی و تقرب به خداوند نمی‌شود و هیچ كمكی برای مصلحت دین و دنیا ندارد، پس چه امر بزرگی وجود داشته تا مناسب باشد كه محبوبترین خلق خدا آن را انجام دهد؟.
     
     
    ====جواب اشکال چهارم:====
    مرحوم علامه مظفر رضوان الله تعالی علیه در جواب او می‌نویسد:
    والجواب: أن الأمرَ العظیمِ تعریفُ الأحبِ إلی الله تعالی للناسِ بدلیل وجدانی؛ فإنه آكد من اللفظِ وأقوی فی الحجةِ، كما عَرَفَهُم نبیُّ الهدی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) وسلم أن علیاً حبیبُ الله فی قصة خیبر بإخبارهم أنه یعطی الرایةَ مَنْ یُحِبُّهُ اللهُ ورسولُه ویحب اللهَ ورسولَه، وأن الفتحَ علی یدِه، علی أنّه یكفی فی المناسبة رغبةَ النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) وسلم بأن یأكلَ مع أحبِّ الخلقِ إلی اللهِ وإلیه.<ref>دلائل الصدق، ج6، ص169.</ref>
    پاسخ: امر عظیم و مهم آن بود كه محبوبترین خلق در نظر خدا با دلیلی عینی و وجدانی به مردم معرفی شود، زیرا این گونه معرفی از معرفی لفظی اكیدتر و در حجت آوردن قوی تر است، همان گونه كه پیامبر هدایت صلی‌الله علیه و آله به مردم شناساند كه علی (علیه‌السلام)حبیب خداست آنجا كه در جنگ خیبر به مردم خبر داد كه پرچم را به دست كسی می سپارد كه محبوب خدا و رسول و محب خدا و رسول است و پیروزی به دست او انجام می گیرد. علاوه آن كه همین مناسبت كافی است كه رسول خدا صلی‌الله علیه و آله میل داشته كه با محبوبترین خلق در نظر خدا و خودش غذا بخورد.
     
    ===اشكال پنجم: رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق خداوند یا امیرمؤمنان (ع)؟ ===
    رسول خدا صمحبوب ترین مخلوق خداوند یا امیرمؤمنان ع؟ یكی از اشكالاتی كه برخی از علمای سنی به حدیث طیر گرفته اند این است كه اگر این روایت درست باشد، پس تكلیف رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) چه می‌شود؟ این روایت ثابت می‌کند كه او محبوب‌ترین مخلوق خداوند ـ حتی برتر از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) ـ است؛ درحالی‌که به اتفاق مسلمانان پیامبر اسلام از همه خلائق و قطعاً از علی بن أبی طالب (علیه‌السلام)افضل است؛ پس روایت به اطلاق و عموم خود نمی تواند باقی بماند.
    ملا علی هروی و محمد عبد الرحمن المباركفوری به نقل امام تُوْرِبِشْتی در این باره می‌نویسد:
    ومما یُبَیِّنُ لك أنَّ حَمْلَهُ علی العمومِ غیرُ جائزٍ هو أن النبیَّ صلی‌الله علیه وسلم من جملةِ خلقِ اللهِ ولا جائزٌ أن یكونَ علیٌ أحبَّ إلی الله منه.<ref>ملا علی القاری، نور الدین أبو الحسن علی بن سلطان محمد الهروی (متوفای1014هـ)، مرقاة المفاتیح شرح مشكاة المصابیح، ج11، ص250، تحقیق: جمال عیتانی، ناشر: دار الكتب العلمیة - لبنان/ بیروت، الطبعة: الأولی، 1422هـ - 2001م.</ref>
    از چیزهای كه روشن می‌کند كه حمل روایت بر عموم جایز نیست، این است كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) از جمله مخلوقات خداوند است و جایز نیست كه علی (علیه‌السلام)محبوب تر از آن حضرت در نزد خداوند باشد.
    ====جواب اشکال پنجم:====
    چنین اشكالاتی نشانه این است كه محققان و دانشمندان سنی دقت لازم را در فهم روایت نكرده اند و یا تعصب بیش از اندازه قدرت تفكر را از آنها سلب كرده است. ما در پاسخ او به چند نكته به صورت مختصر اشاره می كنیم.
    اولاً: جمهور مسلمانان اعتقاد دارند كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) برترین مخلوق خداوند است و هیچ مخلوقی به مقام و موقعیت او نخواهد رسید؛ بنابراین وقتی می گوییم امیرمؤمنان (علیه‌السلام)محبوب‌ترین مخلوق خداوند است، قطعاً رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) را از این عموم خارج می كنیم؛
    ثانیاً: عموم كلام رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) شامل خود آن حضرت نمی‌شود؛ چنانچه علامه مجلسی رضوان الله تعالی در این باره گفته است:
    وإنما خصَّ الرسولَ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) بالاجماعِ وبقرینةِ أنّه كان هو القائلُ لذلك فالظاهرُ أن مرادَه أحبُّ سائرِ الخلقِ إلیه تعالی.
    رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) از این عام تخصیص می خورد، به دلیل اجماع و این قرینه كه خود آن حضرت گوینده كلام است؛ پس واضح است كه مقصود آن حضرت محبوب‌ترین شخص در نزد خداوند از میان سایر خلایق است.
    توضیح مطلب این كه: میان علمای علم اصول اختلاف است كه آیا عموم كلام شامل خود گوینده آن می‌شود یا خیر. تعداد زیادی از اصولیین بر این باور هستند كه عموم كلام شامل خود متكلم نمی‌شود.
    تاج الدین سبكی دیدگاه‌های مختلف در این باره را این گونه مطرح كرده است:
    مسألةٌ: الشرح: المخاطِبُ بكسرِ الطاءِ اسمٌ فاعلٌ داخلٌ فی عمومِ متعلقِ خطابِه إذا كان صالحاً له، ولم تَخْرُجُه القرینةُ عند الأكثر، سواءٌ كان الخطابُ أمراً أو نهیاً أو خبراً. فالخبرُ مثلُ: «وهو بكل شیء علیم» <ref>[سورة الحدید: الآیة 3]</ref>، وهو سبحانَهُ وتعالی علیم بذاتِه وصفاتِه، والأمرُ والنهیُ مثلُ: «مَنْ أحسنَ إلیك فأكرمْه أو لا تَهِنْهُ».
    وقیل: لا یدخل؛ لقرینة كونه مخاطبا، وهو الأصح عند أصحابنا كما ذكر النووی فی الروضة، إلا أن أصحابنا لم یذكروا الخبر بل الأمر، والفرق بینهما واضح.
    وقال الإمام الرازی: یشبه أن یكون كونه أمرا قرینة مخصصة مع جزمه فی الخبر بالدخول.
    وفصل إمام الحرمین فقال: اللفظ یتناوله صیغة، ولكنه خارج عنه عادة، وهذا فی الأمر والنهی حیث لا یستلزم كون الأمر أمرا لنفسه، وإن استلزم مثل: لیقم الناس، فالصحیح لا یدخل، ولا یلزم كونه آمرا مأمورا، واجتماع العلو وضده؛ بناء علی اشتراط العلو فی الآمر وضده فی المأمور. والمانعون من دخول المتكلم فی عموم كلامه ' قالوا ': لو دخل كان ' یلزم ' كون الرب خالقا نفسه؛ لقوله تعالی: «الله خالق كل شیء» <ref>[سورة الزمر: الآیة 62]</ref>.
    مخاطب به كسر حرف طاء، اسم فاعل است و داخل در عموم متعلق سخن خود می‌شود؛ در صورتی كه صلاحیت این كار را داشته باشند و قرینه ای در كلام نباشد كه او را از این عموم خارج كند؛ چه این سخن عام، امر باشد یا نهی یا خبر. پس خبر مثل: «او (خداوند» به همه چیز آگاه است» پس خداوند به ذات و صفات خودش نیز علم دارد. امر و نهی مثل: «هر كس به تو نیكی كرد، او را گرامی بدار و خوار نكن».
    گفته شده: داخل نمی‌شود؛ به قرینه ای كه خود او مخاطب است، و این نظر از دیدگاه اصحاب ما صحیح است؛ چنانچه نویی در كتاب الروضه آن را آورده؛ البته اصحاب ما جمله خبریه را ذكر نكرده اند؛ بلكه فقط امر را آورده اند و فرق بین این دو آشكار است.
    امام رازی گفته: چنین به نظر می رسد كه «امر» قرینه مخصص باشد برای عدم شمول خود مخاطب در عموم كلامش؛ اما در خبر شمول آن قطعی است.
    امام الحرمین (غزالی) تفصیل داده و گفته: لفظ از نظر صیغه شامل خود متكلم می‌شود؛ ولی معمولا خارج از آن است. در امر و نهی عموم كلام متكلم شامل خودش نمی‌شود؛ چرا كه شخص نمی تواند به خودش امر كند؛ اگر چه در مواردی مثل «لیقم الناس» این اتفاق می افتد؛ پس صحیح این است كه خود متكلم شامل عموم كلامش نمی‌شود كه به خودش نیز امر كرده باشد و علو (برتری) و ضد آن جمع شود؛ بنابر این كه در آمر علو و در مأمور ضد آن شرط باشد. كسانی كه گفته اند عموم كلام شامل خود متكلم نمی‌شود گفته اند: اگر شامل خود او بشود، لازم می آید كه خداوند خالق خودش نیز باشد؛ چرا كه خداوند فرموده: خداوند خالق همه چیز است.
    <ref>السبكی الشافعی، ابونصر تاج الدین عبد الوهاب بن علی بن عبد الكافی (متوفای 771هـ)، رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب، ج3، ص221، تحقیق: علی محمد معوض، عادل أحمد عبد الموجود، ناشر: عالم الكتب - لبنان / بیروت، الطبعة: الأولی، 1999م - 1419هـ</ref>
    تعدادی از علمای اهل‌سنت حتی در مسائل و فتاوای فقهی به این قاعده استناد كرده وفتوا داده اند. عبد الرحیم أسنوی در التمهید می‌نویسد:
    احدها إذا قال: نساءُ المسلمینَ طوالقٌ ففی طلاقِ زوجتِه وجهان: صَحَّحَ النوویُ من زوائِدِه أنه لا یَقَعُ وعلله بأن الأصحَ عند أصحابِنا فی الأصولِ أنه لا یَدْخُلُ وجَزَمَ الرافعیُ بنحوِهِ أیضا فقال: إذا قال نساء العالمین طوالق وأنت یا زوجتی لا تَطْلُق زوجتُه لأنه عطف علی نسوةٍ لم یطلقن كذا ذكره فی الكلام علی الكنایات وهو صریح فی أن المتكلم لا یدخل فی عموم كلامه وأن التصریح به بعد ذلك لا یفید.
    یكی از آن موارد: زمانی كه (حاكم» بگوید: زنان مسلمان ها طلاق داده شدند؛ پس در طلاق شدن زن خودش دو دیدگاه است. نووی تصحیح كرده است كه زن خودش طلاق نمی‌شود؛ به این دلیل كه دیدگاه صحیح در میان اصحاب در علم اصول این است كه خود متكلم شامل عام كلامش نمی‌شود. رافعی نیز به صورت قطعی همین فتوا را داده و گفته: «اگر بگوید كه زنان جهان طلاق شدند و تو ای همسر من » زن خود او طالق داده نمی‌شود؛ چرا كه گوینده همسر خود را به زنانی كه طالق نشده‌اند، عطف كرده است و در كنایه ه ا از همین روش استفاده می‌شود. این مطلب صراحت دارد بر این كه متكلم شامل عموم كلام خودش نمی‌شود و تصریح بعد از آن نیز فایده ای ندارد.
    <ref>الأسنوی الأموی، عبد الرحیم بن الحسن بن علی بن عمر (جمال‌الدین) (متوفای772هـ)، التمهید فی تخریج الفروع علی الأصول، ج1، ص346، تحقیق: د. محمد حسن هیتو، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت ، الطبعة: الأولی، 1400هـ</ref>
    و تعدادی از علمای سنی مذهب در بحث ارث گفته اند:
    لو أَقَرَّ لِوَرَثَةِ أبیه بِمَالٍ وكان هو أَحَدَهُمْ لم یَدْخُلْ لِأَنَّ الْمُتَكَلِّمَ لَا یَدْخُلُ فی عُمُومِ كَلَامِهِ.<ref>التمهید للأسنوی، ج1، ص351؛ الأنصاری الشافعی، أبویحیی زكریا (متوفای926هـ)، أسنی المطالب فی شرح روض الطالب، ج2، ص317، تحقیق: د. محمد محمد تامر ، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت ، الطبعة: الأولی، 1422 هـ - 2000</ref>
    اگر كسی اقرار كند كه فلان چیز از اموال ورثه پدر من است و خودش نیز جزء همان ورثه باشد، خود آن شخص از این مال نصیبی نمی برد؛ چرا كه عموم كلام متكلم شامل حال خودش نمی‌شود.<ref>الشربینی الخطیب الشافعی، شمس‌الدین محمد (متوفای977هـ)، مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، ج2، ص258، ناشر: دار الفكر - بیروت.</ref>




    ==== جواب اشکال چهارم: ====
    همچنین تعدادی از مجسمه برای اثبات این كه می توان در همین دنیا خداوند را دید و رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به این امر نائل شده است و در رد این روایت پیامبر كه «هیچ كس نمی تواند خداوند را پیش از مرگ ببیند» استدلال کرده‌اند كه این عام شامل خود رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نمی‌شود؛ چنانچه ابن حجر عسقلانی در فتح الباری نوشته است:
    مرحوم علامه مظفر رضوان الله تعالي عليه در جواب او می‌نویسد:
    قلتُ وَوَقَعَ فی صحیحِ مسلمٍ ما یؤید هذه التفرقةَ فی حدیثٍ مرفوعٌ فیه «واعلموا أنكم لن تروا ربَّكم حتی تموتوا» وأخرجه بنُ خزیمةَ أیضاً مِنْ حدیثِ أبی أمامة ومن حدیث عبادة بن الصامت فإن جازتِ الرؤیةُ فی الدنیا عقلاً فقد إمْتَنَعَتْ سمعاً لكن مَنْ أثْبَتَها للنبی صلی‌الله علیه وسلم له أن یقولَ إنَّ المتكلمَ لا یَدْخُلُ فی عمومِ كلامِه.<ref>العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852 هـ)، فتح الباری شرح، صحیح البخاری، ج8، ص608، تحقیق: محب الدین الخطیب، ناشر: دار المعرفة - بیروت.</ref>
    والجواب: أن الأمرَ العظيمِ تعريفُ الأحبِ إلي الله تعالي للناسِ بدليل وجداني؛ فإنه آكد من اللفظِ وأقوي في الحجةِ، كما عَرَفَهُم نبيُّ الهدي صلی‌الله عليه وآله وسلم أن علياً حبيبُ الله في قصة خيبر بإخبارهم أنه يعطي الرايةَ مَنْ يُحِبُّهُ اللهُ ورسولُه ويحب اللهَ ورسولَه، وأن الفتحَ علي يدِه، علي أنّه يكفي في المناسبة رغبةَ النبي صلی‌الله عليه وآله وسلم بأن يأكلَ مع أحبِّ الخلقِ إلي اللهِ وإليه.
    من می گویم: در صحیح روایتی وارد شده است كه این اختلاف را تأیید می‌کند، در حدیثی مرفوعی كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: «بدانید كه شما هرگز خدا را نخواهید دید، تا این كه از دنیا بروید». همین روایت را ابن خزیمه نیز از ابوأمامه و عبادة بن صامت نقل كرده است. پس اگر از نظر عقل دیدن خدا در دنیا جایز باشد، از نظر روایت این كار ممكن نیست؛ اما كسانی كه دیدن خداوند را برای پیامبر ثابت می‌دانند، می توانند به این قاعده استناد كنند كه: عموم كلام متكلم شامل حال خودش نمی‌شود.
    پاسخ: امر عظيم و مهم آن بود كه محبوبترين خلق در نظر خدا با دليلي عيني و وجداني به مردم معرفي شود، زيرا اين گونه معرفي از معرفي لفظي اكيدتر و در حجت آوردن قوي تر است، همان گونه كه پيامبر هدايت صلی‌الله عليه و آله به مردم شناساند كه علي علیه‌السلام حبيب خداست آنجا كه در جنگ خيبر به مردم خبر داد كه پرچم را به دست كسي مي سپارد كه محبوب خدا و رسول و محب خدا و رسول است و پيروزي به دست او انجام مي گيرد. علاوه آن كه همين مناسبت كافي است كه رسول خدا صلی‌الله عليه و آله ميل داشته كه با محبوبترين خلق در نظر خدا و خودش غذا بخورد.
    دلائل الصدق، ج6، ص169.
    === اشكال پنجم: رسول خدا (ص) محبوب‌ترین مخلوق خداوند یا امیرمؤمنان (ع)؟ ===
    رسول خدا صمحبوب ترين مخلوق خداوند يا اميرمؤمنان ع؟ يكي از اشكالاتي كه برخي از علماي سني به حديث طير گرفته اند اين است كه اگر اين روايت درست باشد، پس تكليف رسول خدا صلی‌الله عليه وآله چه می‌شود؟ اين روايت ثابت می‌کند كه او محبوب‌ترین مخلوق خداوند ـ حتي برتر از پيامبر اسلام صلی‌الله عليه وآله ـ است؛ درحالی‌که به اتفاق مسلمانان پيامبر اسلام از همه خلائق و قطعاً از علي بن أبي طالب علیه‌السلام افضل است؛ پس روايت به اطلاق و عموم خود نمي تواند باقي بماند.
    ملا علي هروي و محمد عبد الرحمن المباركفوري به نقل امام تُوْرِبِشْتي در اين باره می‌نویسد:
    ومما يُبَيِّنُ لك أنَّ حَمْلَهُ علي العمومِ غيرُ جائزٍ هو أن النبيَّ صلی‌الله عليه وسلم من جملةِ خلقِ اللهِ ولا جائزٌ أن يكونَ عليٌ أحبَّ إلي الله منه.
    از چيزهاي كه روشن می‌کند كه حمل روايت بر عموم جايز نيست، اين است كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله از جمله مخلوقات خداوند است و جايز نيست كه علي علیه‌السلام محبوب تر از آن حضرت در نزد خداوند باشد.
    ملا علي القاري، نور الدين أبو الحسن علي بن سلطان محمد الهروي (متوفاي1014هـ)، مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح، ج11، ص250، تحقيق: جمال عيتاني، ناشر: دار الكتب العلمية - لبنان/ بيروت، الطبعة: الأولي، 1422هـ - 2001م.


    ==== جواب اشکال پنجم: ====
    البته ما این روایت را در صحیح مسلم نیافتیم و احتمالا توسط طرفداران رؤیت خداوند از صحیح مسلم حذف شده باشد.
    چنين اشكالاتي نشانه اين است كه محققان و دانشمندان سني دقت لازم را در فهم روايت نكرده اند و يا تعصب بيش از اندازه قدرت تفكر را از آن‌ها سلب كرده است. ما در پاسخ او به چند نكته به صورت مختصر اشاره مي كنيم.
    علامه آلوسی بعد از روایت ذیل كه در صحیح بخاری نقل شده است، از همین قاعده استفاده كرده است:
    اولاً: جمهور مسلمانان اعتقاد دارند كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله برترين مخلوق خداوند است و هيچ مخلوقي به مقام و موقعيت او نخواهد رسيد؛ بنابراين وقتي مي گوييم اميرمؤمنان علیه‌السلام محبوب‌ترین مخلوق خداوند است، قطعاً رسول خدا صلی‌الله عليه وآله را از اين عموم خارج مي كنيم؛
    حدثنی عبدالله بن مُحَمَّدٍ حدثنا عبد الرَّزَّاقِ أخبرنا مَعْمَرٌ عن الزُّهْرِیِّ عن سَعِیدِ بن الْمُسَیَّبِ عن أبی هُرَیْرَةَ رضی الله عنه أَنَّ النبی صلی‌الله علیه وسلم قال ما من مَوْلُودٍ یُولَدُ إلا وَالشَّیْطَانُ یَمَسُّهُ حین یُولَدُ فَیَسْتَهِلُّ صَارِخًا من مَسِّ الشَّیْطَانِ إِیَّاهُ إلا مَرْیَمَ وَابْنَهَا ثُمَّ یقول أبو هُرَیْرَةَ واقرؤوا إن شِئْتُمْ «وَإِنِّی أُعِیذُهَا بِكَ وَذُرِّیَّتَهَا من الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ».
    ثانياً: عموم كلام رسول خدا صلی‌الله عليه وآله شامل خود آن حضرت نمی‌شود؛ چنانچه علامه مجلسي رضوان الله تعالي در اين باره گفته است:
    ابوهریره از رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نقل كرده است كه فرمود: هیچ نوزادی به دنیا نمی‌آید، مگر این كه شیطان او را در هنگام به دنیا آمدن لمس می‌کند؛ پس نوزاد با صدای بلند از این كار شیطان گریه می‌کند؛ غیر از مریم و فرزندش. سپس ابوهریره می گفت: تا می توانید این آیه را بخوانید:
    وإنما خصَّ الرسولَ صلی‌الله عليه وآله بالاجماعِ وبقرينةِ أنّه كان هو القائلُ لذلك فالظاهرُ أن مرادَه أحبُّ سائرِ الخلقِ إليه تعالي.
    «و مریم و فرزندانش را از (وسوسه های) شیطان رانده شده، در پناه تو قرار می دهم.»<ref>صحیح البخاری ج4، ص1655، ح4274، كتاب التفسیر بَاب «وَإِنِّی أُعِیذُهَا بِكَ وَذُرِّیَّتَهَا من الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ»</ref>
    رسول خدا صلی‌الله عليه وآله از اين عام تخصيص مي خورد، به دليل اجماع و اين قرينه كه خود آن حضرت گوينده كلام است؛ پس واضح است كه مقصود آن حضرت محبوب‌ترین شخص در نزد خداوند از ميان ساير خلايق است.
    توضيح مطلب اين كه: ميان علماي علم اصول اختلاف است كه آيا عموم كلام شامل خود گوينده آن می‌شود يا خير. تعداد زيادي از اصوليين بر اين باور هستند كه عموم كلام شامل خود متكلم نمی‌شود.
    تاج الدين سبكي دیدگاه‌های مختلف در اين باره را اين گونه مطرح كرده است:
    مسألةٌ: الشرح: المخاطِبُ بكسرِ الطاءِ اسمٌ فاعلٌ داخلٌ في عمومِ متعلقِ خطابِه إذا كان صالحاً له، ولم تَخْرُجُه القرينةُ عند الأكثر، سواءٌ كان الخطابُ أمراً أو نهياً أو خبراً. فالخبرُ مثلُ: «وهو بكل شيء عليم» [سورة الحديد: الآية 3]، وهو سبحانَهُ وتعالي عليم بذاتِه وصفاتِه، والأمرُ والنهيُ مثلُ: «مَنْ أحسنَ إليك فأكرمْه أو لا تَهِنْهُ».
    وقيل: لا يدخل؛ لقرينة كونه مخاطبا، وهو الأصح عند أصحابنا كما ذكر النووي في الروضة، إلا أن أصحابنا لم يذكروا الخبر بل الأمر، والفرق بينهما واضح.
    وقال الإمام الرازي: يشبه أن يكون كونه أمرا قرينة مخصصة مع جزمه في الخبر بالدخول.
    وفصل إمام الحرمين فقال: اللفظ يتناوله صيغة، ولكنه خارج عنه عادة، وهذا في الأمر والنهي حيث لا يستلزم كون الأمر أمرا لنفسه، وإن استلزم مثل: ليقم الناس، فالصحيح لا يدخل، ولا يلزم كونه آمرا مأمورا، واجتماع العلو وضده؛ بناء علي اشتراط العلو في الآمر وضده في المأمور. والمانعون من دخول المتكلم في عموم كلامه ' قالوا ': لو دخل كان ' يلزم ' كون الرب خالقا نفسه؛ لقوله تعالي: «الله خالق كل شيء» [سورة الزمر: الآية 62].
    مخاطب به كسر حرف طاء، اسم فاعل است و داخل در عموم متعلق سخن خود می‌شود؛ در صورتي كه صلاحيت اين كار را داشته باشند و قرينه اي در كلام نباشد كه او را از اين عموم خارج كند؛ چه اين سخن عام، امر باشد يا نهي يا خبر. پس خبر مثل: «او (خداوند» به همه چيز آگاه است» پس خداوند به ذات و صفات خودش نيز علم دارد. امر و نهي مثل: «هر كس به تو نيكي كرد، او را گرامي بدار و خوار نكن».
    گفته شده: داخل نمی‌شود؛ به قرينه اي كه خود او مخاطب است، و اين نظر از ديدگاه اصحاب ما صحيح است؛ چنانچه نويي در كتاب الروضه آن را آورده؛ البته اصحاب ما جمله خبريه را ذكر نكرده اند؛ بلكه فقط امر را آورده اند و فرق بين اين دو آشكار است.
    امام رازي گفته: چنين به نظر مي رسد كه «امر» قرينه مخصص باشد براي عدم شمول خود مخاطب در عموم كلامش؛ اما در خبر شمول آن قطعي است.
    امام الحرمين (غزالي) تفصيل داده و گفته: لفظ از نظر صيغه شامل خود متكلم می‌شود؛ ولي معمولا خارج از آن است. در امر و نهي عموم كلام متكلم شامل خودش نمی‌شود؛ چرا كه شخص نمي تواند به خودش امر كند؛ اگر چه در مواردي مثل «ليقم الناس» اين اتفاق مي افتد؛ پس صحيح اين است كه خود متكلم شامل عموم كلامش نمی‌شود كه به خودش نيز امر كرده باشد و علو (برتري) و ضد آن جمع شود؛ بنابر اين كه در آمر علو و در مأمور ضد آن شرط باشد. كساني كه گفته اند عموم كلام شامل خود متكلم نمی‌شود گفته اند: اگر شامل خود او بشود، لازم مي آيد كه خداوند خالق خودش نيز باشد؛ چرا كه خداوند فرموده: خداوند خالق همه چيز است.
    السبكي الشافعي، ابونصر تاج الدين عبد الوهاب بن علي بن عبد الكافي (متوفاي 771هـ)، رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب، ج3، ص221، تحقيق: علي محمد معوض، عادل أحمد عبد الموجود، ناشر: عالم الكتب - لبنان / بيروت، الطبعة: الأولي، 1999م - 1419هـ
    تعدادي از علماي اهل‌سنت حتي در مسائل و فتاواي فقهي به اين قاعده استناد كرده وفتوا داده اند. عبد الرحيم أسنوي در التمهيد می‌نویسد:
    احدها إذا قال: نساءُ المسلمينَ طوالقٌ ففي طلاقِ زوجتِه وجهان: صَحَّحَ النوويُ من زوائِدِه أنه لا يَقَعُ وعلله بأن الأصحَ عند أصحابِنا في الأصولِ أنه لا يَدْخُلُ وجَزَمَ الرافعيُ بنحوِهِ أيضا فقال: إذا قال نساء العالمين طوالق وأنت يا زوجتي لا تَطْلُق زوجتُه لأنه عطف علي نسوةٍ لم يطلقن كذا ذكره في الكلام علي الكنايات وهو صريح في أن المتكلم لا يدخل في عموم كلامه وأن التصريح به بعد ذلك لا يفيد.
    يكي از آن موارد: زماني كه (حاكم» بگويد: زنان مسلمان ها طلاق داده شدند؛ پس در طلاق شدن زن خودش دو ديدگاه است. نووي تصحيح كرده است كه زن خودش طلاق نمی‌شود؛ به اين دليل كه ديدگاه صحيح در ميان اصحاب در علم اصول اين است كه خود متكلم شامل عام كلامش نمی‌شود. رافعي نيز به صورت قطعي همين فتوا را داده و گفته: «اگر بگويد كه زنان جهان طلاق شدند و تو اي همسر من » زن خود او طالق داده نمی‌شود؛ چرا كه گوينده همسر خود را به زناني كه طالق نشده اند، عطف كرده است و در كنايه ه ا از همين روش استفاده می‌شود. اين مطلب صراحت دارد بر اين كه متكلم شامل عموم كلام خودش نمی‌شود و تصريح بعد از آن نيز فايده اي ندارد.
    الأسنوي الأموي، عبد الرحيم بن الحسن بن علي بن عمر (جمال الدين) (متوفاي772هـ)، التمهيد في تخريج الفروع علي الأصول، ج1، ص346، تحقيق: د. محمد حسن هيتو، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت ، الطبعة: الأولي، 1400هـ
    و تعدادي از علماي سني مذهب در بحث ارث گفته اند:
    لو أَقَرَّ لِوَرَثَةِ أبيه بِمَالٍ وكان هو أَحَدَهُمْ لم يَدْخُلْ لِأَنَّ الْمُتَكَلِّمَ لَا يَدْخُلُ في عُمُومِ كَلَامِهِ.
    اگر كسي اقرار كند كه فلان چيز از اموال ورثه پدر من است و خودش نيز جزء همان ورثه باشد، خود آن شخص از اين مال نصيبي نمي برد؛ چرا كه عموم كلام متكلم شامل حال خودش نمی‌شود.
    التمهيد للأسنوي، ج1، ص351
    الأنصاري الشافعي، أبويحيي زكريا (متوفاي926هـ)، أسني المطالب في شرح روض الطالب، ج2، ص317، تحقيق: د. محمد محمد تامر ، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت ، الطبعة: الأولي، 1422 هـ - 2000
    الشربيني الخطيب الشافعي، شمس‌الدین محمد (متوفاي977هـ)، مغني المحتاج إلي معرفة معاني ألفاظ المنهاج، ج2، ص258، ناشر: دار الفكر - بيروت.
    همچنين تعدادي از مجسمه براي اثبات اين كه مي توان در همين دنيا خداوند را ديد و رسول خدا صلی‌الله عليه وآله به اين امر نائل شده است و در رد اين روايت پيامبر كه «هيچ كس نمي تواند خداوند را پيش از مرگ ببيند» استدلال کرده‌اند كه اين عام شامل خود رسول خدا صلی‌الله عليه وآله نمی‌شود؛ چنانچه ابن حجر عسقلاني در فتح الباري نوشته است:
    قلتُ وَوَقَعَ في صحيحِ مسلمٍ ما يؤيد هذه التفرقةَ في حديثٍ مرفوعٌ فيه «واعلموا أنكم لن تروا ربَّكم حتي تموتوا» وأخرجه بنُ خزيمةَ أيضاً مِنْ حديثِ أبي أمامة ومن حديث عبادة بن الصامت فإن جازتِ الرؤيةُ في الدنيا عقلاً فقد إمْتَنَعَتْ سمعاً لكن مَنْ أثْبَتَها للنبي صلی‌الله عليه وسلم له أن يقولَ إنَّ المتكلمَ لا يَدْخُلُ في عمومِ كلامِه.
    من مي گويم: در صحيح روايتي وارد شده است كه اين اختلاف را تأييد می‌کند، در حديثي مرفوعي كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله فرمود: «بدانيد كه شما هرگز خدا را نخواهيد ديد، تا اين كه از دنيا برويد». همين روايت را ابن خزيمه نيز از ابوأمامه و عبادة بن صامت نقل كرده است. پس اگر از نظر عقل ديدن خدا در دنيا جايز باشد، از نظر روايت اين كار ممكن نيست؛ اما كساني كه ديدن خداوند را براي پيامبر ثابت می‌دانند، مي توانند به اين قاعده استناد كنند كه: عموم كلام متكلم شامل حال خودش نمی‌شود.
    العسقلاني الشافعي، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل (متوفاي852 هـ)، فتح الباري شرح، صحيح البخاري، ج8، ص608، تحقيق: محب الدين الخطيب، ناشر: دار المعرفة - بيروت.
    البته ما اين روايت را در صحيح مسلم نيافتيم و احتمالا توسط طرفداران رؤيت خداوند از صحيح مسلم حذف شده باشد.
    علامه آلوسي بعد از روايت ذيل كه در صحيح بخاري نقل شده است، از همين قاعده استفاده كرده است:
    حدثني عبدالله بن مُحَمَّدٍ حدثنا عبد الرَّزَّاقِ أخبرنا مَعْمَرٌ عن الزُّهْرِيِّ عن سَعِيدِ بن الْمُسَيَّبِ عن أبي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه أَنَّ النبي صلی‌الله عليه وسلم قال ما من مَوْلُودٍ يُولَدُ إلا وَالشَّيْطَانُ يَمَسُّهُ حين يُولَدُ فَيَسْتَهِلُّ صَارِخًا من مَسِّ الشَّيْطَانِ إِيَّاهُ إلا مَرْيَمَ وَابْنَهَا ثُمَّ يقول أبو هُرَيْرَةَ واقرؤوا إن شِئْتُمْ «وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا من الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ».
    ابوهريره از رسول خدا صلی‌الله عليه وآله نقل كرده است كه فرمود: هيچ نوزادي به دنيا نمی‌آید، مگر اين كه شيطان او را در هنگام به دنيا آمدن لمس می‌کند؛ پس نوزاد با صداي بلند از اين كار شيطان گريه می‌کند؛ غير از مريم و فرزندش. سپس ابوهريره مي گفت: تا مي توانيد اين آيه را بخوانيد:
    «و مريم و فرزندانش را از (وسوسه هاي) شيطان رانده شده، در پناه تو قرار مي دهم.»
    صحيح البخاري ج4، ص1655، ح4274، كتاب التفسير بَاب «وَإِنِّي أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا من الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ»
    وي پس از نقل اين روايت و روايات ديگري با همين مضمون گفته است:
    والاقتصارُ علي عيسي علیه‌السلام وأمُّه إيذاناً باستجابةِ دعاءِ امرأةَ عمرانَ علي أتّم وجه ليتوجه ارباب الحاج إلي الله تعالي بشراشرهم أو يقدر له ما يخصصه وعلي التقديرين يَخْرُجُ النبيُّ صلی‌الله تعالي عليه وسلم من العمومِ فلا يَلْزِمُ تَفْضِيلُ عيسي عليه الصلاة والسلام في هذا المعني ويؤيّدُهُ خروجُ المتكلمِّ من عمومِ كلامِهِ وقد قال به جمع ويشهد له ماروي الجلال في البهجة السنية عن عكرمة قال: لما ولد النبي صلی‌الله تعالي عليه وسلم أشرقت الأرض نورا فقال إبليس: لقد ولد الليلة ولد يفسد علينا أمرنا فقالت له جنوده: لو ذهبت اليه فجاءه فركضه جبريل عليه والسلام فوقع بعدن.
    اكتفا به عيسي و مادرش، براي اعلام اجابت دعاي همسر عمران به كامل ترين وجه آن است، تا اين كه صاحبان حاجت به صورت كامل رو به خداوند بياورند، يا با دادن اين جايگاه ويژه از او تقدير كند.
    بنابر هر دو تقدير، رسول خدا صلی‌الله عليه وآله از اين عموم خارج می‌شود؛ پس سبب برتري عسي علیه‌السلام در اين مورد بر رسول خدا نمی‌شود. اين مطلب را اين قاعده تأييد می‌کند كه: عموم كلام شامل خود متكلم نمی‌شود. تعدادي همين نظر را داده اند، و روايتي را كه جلال در البهجة السنية از عكرمه نقل كرده، بر اين مطلب شهادت می‌دهد كه گفت: وقتي رسول خدا به دنيا آمد، نوري زمين را روشن كرد؛ پس ابليس گفت: در اين شب فرزندي به دنيا آمد كه كار ما را خراب خواهد كرد، لشكريانش به او گفتند: بايد به سوي او برويم، پس جبرئيل آمد و او را با لگد به سرزمين عدن انداخت.
    الآلوسي البغدادي الحنفي، أبو الفضل شهاب الدين السيد محمود بن عبدالله (متوفاي1270هـ)، روح المعاني في تفسير القرآن العظيم والسبع المثاني، ج3، ص138، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت.
    حتي آن‌ها كه قائل هستند كه عموم كلام شامل متكلم نيز مي شوند، تصريح کرده‌اند كه اگر دليل خاص وجود داشته باشد، تخصيص مي خورد؛ چنانچه برخي از علماي اهل‌سنت با استفاده از همين قاعده در تفسير روايت «لَا يَنْبَغِي لِقَوْمٍ فِيهِمْ أَبُو بَكْرٍ أَنْ يَؤُمَّهُمْ غَيْرُهُ» تصريح کرده‌اند كه اين عموم شامل خود رسول خدا صلی‌الله عليه وآله نمی‌شود:
    وَخَرَّجَ ت عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ تَعَالَي عَنْهَا وَعَنْ أَبَوَيْهَا أَنَّهَا قَالَتْ سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ صلی‌الله تَعَالَي عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ «لَا يَنْبَغِي لِقَوْمٍ فِيهِمْ أَبُو بَكْرٍ أَنْ يَؤُمَّهُمْ غَيْرُهُ»؛ لِأَنَّ مَدَارَ الْإِمَامَةِ عَلَي الْفَضِيلَةِ فَمَنْ هُوَ أَفْضَلُ فَهُوَ أَوْلَي بِالْإِمَامَةِ كَمَا فَصَّلْت فِي الْفِقْهِيَّةِ فَهُوَ أَفْضَلُ مِنْ الْجَمِيعِ كَمَا تَقَدَّمَ وَيُمْكِنُ أَنْ يُشَارَ مِنْهُ الْإِمَامَةُ بِمَعْنَي الْخِلَافَةِ.
    فَإِنْ قِيلَ قَرَّرَ فِي الْأُصُولِ أَنَّ الْمُتَكَلِّمَ دَاخِلٌ فِي عُمُومِ كَلَامِهِ فَيَلْزَمُ تَقْدِيمُ أَبِي بَكْرٍ عَلَي النَّبِيِّ صلی‌الله تَعَالَي عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي الْإِمَامَةِ قُلْت قَرَّرَ فِيهِ أَيْضًا تَخْصِيصَ الْعَامِّ بِالْعَقْلِ وَالشَّرْعِ إذْ لَفْظُ قَوْمٍ يُمْكِنُ أَنْ يَكُونَ نَكِرَةً فِي سِيَاقِ النَّفْيِ وَلَوْ لَمْ يُعْتَبَرْ الْعُمُومُ فَلَا إشْكَالَ أَصْلًا. ثُمَّ إنَّهُ لِهَذَا عَيَّنَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله تَعَالَي عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لِلْإِمَامَةِ فِي مَرَضِهِ.
    ترمذي از عائشه نقل كرده است كه گفت: از رسول خدا شنيدم كه مي گفت: «شايسته نيست كه در قومي ابوبكر حضور داشته باشد و ديگري امام شود». چرا كه مدار و معيار امامت بر فضيلت و برتري مي چرخد؛ پس هر كس برتر از ديگران بود؛ پس او براي امامت شایسته‌تر است؛ چنانچه در فقه اين مسأله به تفصل بيان شده است؛ پس ابوبكر از همه صحابه برتر است؛ چنانچه پیش‌ازاین نيز گذشت. ممكن است كه منظور از آن امامت به معناي خلافت باشد.
    اگر كسي بگويد كه در اصول اين مطلب ثابت شده است كه عموم كلام متكلم شامل حال خودش می‌شود؛ پس لازم مي آيد كه ابوبكر بر رسول خدا صلی‌الله عليه وآله نيز در امامت مقدم شود؛ در پاسخ مي گويم: در علم اصول تخصيص عام با عقل و شرع نيز ثابت شده است؛ چرا كه لفظ قوم مي تواند نكره در سياق نفي باشد؛ اگر چه عموم كلام در آن اعتبار نشود؛ پس اصلا اشكالي نيست.
    به همين دليل بود كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله ابوبكر را در هنگام بيماري اش براي امامت در نماز تعيين كرد.
    الخادمي، أبو سعيد محمد بن محمد (متوفاي 1156هـ) بريقة محمودية، ج2، ص15، طبق برنامه الجامع الكبير.
    البته واضح و روشن است كه هرگز نمي توان به صورت قطعي و مطلق گفت كه هيچگاه عموم كلام شامل متكلم می‌شود يا نمی‌شود؛ بلكه موارد فرق می‌کند؛ چنانچه در قرآن كريم از زبان خداوند عموماتي وجود دارد كه برخي از آن‌ها شامل خداوند می‌شود و برخي ديگر نمی‌شود؛ مثلاً در آيه: «وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْ ءٍ عَليم . البقره/29» قطعاً شامل ذات خداوند می‌شود و خداوند به ذات خودش نيز عالم است؛ اما در مثل «اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَيْ ء. الزمر/62» قابل تصور نيست كه اين عموم شامل خود خداوند نيز بشود. بنابراين بايد به اصل كلام و قرائن موجود در كلام توجه كرد و سپس قضاوت نمود كه آيا عموم آن كلام شامل متكلم می‌شود يا خير.
    محمد أمير صنعاني در اين باره می‌نویسد:
    وأقولُ تحقيقُ المسألةِ أن المتكلمَّ لا يخلو إما أن يَتَكَلَّمَ عن نفسِه كقوله «من لا يُكرم نفسَهُ لا يُكْرَم» وقول الآخر «مَنْ يَفْعَلِ الحسناتَ اللهُ يَشْكُرُها».
    فالمتكلمُ مشمولٌ بكلامِه مخبرٌ لنفسِه ولغيرِه وليس الإخبارُ محصوراً في إفادةِ الخطابِ بل المعاني المفادةُ للإخباراتِ كثيرةٌ فإن الواعظَ مخاطَبٌ غيرَه بمواعظِهِ وهو داخلٌ في ذلك وإما أن يكونَ المتكلمُ رسولاً إلي المخاطبينِ مُتَكَلِّماً عن غيرِه فالظاهرُ خروجُه عن عمومِ الخطابِ مثلِ رُسُلِ السلطانِ إذا تَكَلَّمَتْ عنه وبَلَغَتْ أوامرَهُ ومن ذلك رُسُلُ اللهِ تعالي فإنّهم مبلغون عنه تعالي وقرينةُ الإرسالِ قاضيةٌ بخروجِهم عن اللفظِ وإن كان اللفظُ مِن حيثُ مادتِه يَصْدُقُ عليهم مثلُ: الناسُ والذين آمنوا.
    من مي گويم: تحقيق در اين باره اين است كه: متكلم يا از طرف خودش سخن می‌گوید: مثل اين كه: هر كس احترام خودش را نگه ندارد، احترام نمی‌شود» و يا «هر كس كارهاي نيك انجام دهد، خداوند از او سپاسگذاري می‌کند». در اين موارد خود متكلم نيز شامل اين كلام می‌شود، هم براي خودش گفته و هم براي ديگران. افاده خطاب، تنها فايده جملات خبريه نيست؛ بلكه براي جملات خبريه فوايد بسياري است؛ پس اگر واعظ ديگران را موعظه كند، خودش را نيز موعظه كرده است.
    اما اگر متكلم فرستاده كسي ديگري براي مخاطبين باشد و از طرف كس ديگري سخن بگويد، پس ظاهر اين است كه خود او از عموم كلامش خارج است؛ مثل فرستاده هاي سلطان تا زماني كه از سوي سلطان سخن بگويد و دستورات را براي مردم ابلاغ كند. از اين قسم است پيامبران خدا؛ چرا كه آن‌ها از طرف خدا مأمور تبليغ هستند و قرينه ارسال، دليل است براي خروج خود آن‌ها از لفظ؛ اگر چه الفاظ از نظر ماده بر خود او نيز صدق می‌کند؛ مثل «الناس» و «الذين آمنوا» و...
    الأمير الصنعاني، محمد بن إسماعيل (متوفاي1182هـ)، أصول الفقه المسمي إجابة السائل شرح بغية الآمل، ج1، ص305، تحقيق: القاضي حسين بن أحمدالسياغي و الدكتور حسن محمد مقبولي الأهدل، ناشر: مؤسسةالرسالة ـ بيروت ، الطبعة: الأولي، 1986م
    در روايت طير مشوي عموم «أحب الخلق اليك» نمي تواند شامل خود آن حضرت شود؛ چرا كه طبق قاعده امير الصنعاني رسول خدا از غير خودش با خداوند سخن گفته است.
    همچنين آن حضرت از خداوند خواسته است كه «احب الخلق» را پيش او بياورد و او را در نزد آن حضرت حاضر كند تا هر دو از آن مرغ بريان نوش‌جان كنند؛ با اين حال چگونه معقول است كه پيغمر از خداوند خواسته باشد كه خود او را در آن جا حاضر كند تا با خودش از آن مرغ بريان بخورد؟!
    بنابراين خود آن حضرت از اول امر شامل اين عموم نمی‌شود؛ چون بر خلاف عقل و منطق است. بر فرض كه شامل خود آن حضرت نيز بشود، با دلايل فراوان ديگر تخصيص مي خورد؛ همان طوري كه علماي سني در مورد امامت ابوبكر و برتري حضرت عيسي علیه‌السلام تصريح كرده بودند كه اين اطلاقات با دلايل متعدد ديگر تخصيص مي خورد.
    البته حنفي ها و وهابي ها نمي توانند چنين اشكالي به شيعيان داشته باشند؛ چرا كه بخاري دوران آن‌ها اعتقاد دارد كه هيچ دليلي وجود ندارد كه ثابت كند رسول خدا صلی‌الله عليه وآله محبوب‌ترین مخلوق خداوند باشد. و همين مطلب را از امام أحناف نعمان بن ثابت نيز نقل كرده است:
    وأمرٌ ثالثٌ وأخيرُ أن الدكتورَ قد إدعي أنَّ النبيَّ صلی‌الله عليه وسلم أفضلُ الخلائقِ عند اللهِ علي الإطلاقِ. وهذه عقيدةٌ وهي لا تُثْبِتُ عندَه إلا بنصٍ قطعيِ الثبوتِ قطعيِ الدلالةِ أي بآيةٍ قطعيةِ الدلالةِ أو حديثٍ متواترٍ قطعيِ الدلالةِ، فأينَ هذا النصُ الذي يَثْبُتُ كونُه صلی‌الله عليه وسلم أفضلَ الخلائقِ عنده الله علي الإطلاقِ؟
    ومن المعلومِ أنَّ هذه القضيةَ مختلفٌ فيها بينَ العلماءِ وقد تَوَقَّفَ فيها الإمامُ أبو حنيفة رحمه الله تعالي.
    مطلب سوم و آخرين مطلب اين كه: دكتر (الدكتور البوطي) ادعا كرده است كه رسول خدا (ص) بي هيچ قيد و شرطي برترين خلق در نزد خداوند است. اين عقيده اي است كه جز با نص قطعي الثبوت (صحيح السند) و قطعي الدلالة؛ يعني يا با آيه قطعي الدلالة يا با حديث متواتر قطعي الدلاله ثابت نمی‌شود؛ كجاست اين نصي كه ثابت كند آن حضرت بي هيچ قيد و شرطي برترين خلق خدا است؟
    روشن است كه اين قضيه در ميان علما اختلافي است و امام ابوحنيفه اين مطلب را قبول ندارد....
    الألباني، محمد ناصر الدين (متوفاي1420هـ)، التوسل أنواعه وأحكامه، ج1، ص150، تحقيق: آلف بينها ونسقها محمد عيد العباسي، ناشر: المكتب الإسلامي - بيروت، الطبعة: الثالثة.
    نتيجه: اميرمؤمنان علیه‌السلام محبوب‌ترین مخلوق خداوند است؛ اما بعد از رسول خدا صلی‌الله عليه وآله.
    === اشكال ششم: رسول خدا (ص) محبوب‌ترین مخلوق را نمی‌شناخت. ===
    رسول خدا (ص) محبوب‌ترین مخلوق را نمی‌شناخت: ابن تيميه در چهارمين و پنجمين اشكال خود ادعا كرده است كه اين روايت مذهب شيعه را باطل می‌کند؛ چرا كه طبق اين روايت، رسول خدا صلی‌الله عليه وآله محبوب‌ترین مخلوق خداوند را نمي شناخته:
    الرابعُ: إن هذا الحديثَ يناقضُ مذهبَ الرافضةِ فانّهم يقولون: أنَّ النبي صلی‌الله عليه و سلم كان يَعْلَمُ إن عليا احبُّ الخلقِ إلي اللهِ وأنّه جَعَلَهُ خليفةً من بعدِهِ و هذا الحديث يدلُّ علي انه ما كان يعرف إحبَّ الخلقِ إلي اللهِ...
    اين حديث با مذهب رافضيان تناقض دارد، زيرا آنان مي گويند: پيامبر صلی‌الله عليه و آله و سلم مي دانست كه علي محبوبترين خلق به نزد خداست و او را جانشين خود ساخته بود، در صورتي كه اين حديث دلالت دارد كه آن حضرت محبوبترين خلق به نزد خدا را نمي شناخته است !


    ==== جواب اشکال ششم: ====
    وی پس از نقل این روایت و روایات دیگری با همین مضمون گفته است:
    اولا: اين مطلب قطعي است كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله محبوب‌ترین مخلوق خداوند را مي شناخته است؛ اما اگر به صورت مبهم گفته به اين خاطر بوده است كه به ديگران ثابت كند خداوند او را محبوب‌ترین مخلوق خود قرار داده است.
    والاقتصارُ علی عیسی (علیه‌السلام)وأمُّه إیذاناً باستجابةِ دعاءِ امرأةَ عمرانَ علی أتّم وجه لیتوجه ارباب الحاج إلی الله تعالی بشراشرهم أو یقدر له ما یخصصه وعلی التقدیرین یَخْرُجُ النبیُّ صلی‌الله تعالی علیه وسلم من العمومِ فلا یَلْزِمُ تَفْضِیلُ عیسی علیه الصلاة والسلام فی هذا المعنی ویؤیّدُهُ خروجُ المتكلمِّ من عمومِ كلامِهِ وقد قال به جمع ویشهد له ماروی الجلال فی البهجة السنیة عن عكرمة قال: لما ولد النبی صلی‌الله تعالی علیه وسلم أشرقت الأرض نورا فقال إبلیس: لقد ولد اللیلة ولد یفسد علینا أمرنا فقالت له جنوده: لو ذهبت الیه فجاءه فركضه جبریل علیه والسلام فوقع بعدن.
    اكتفا به عیسی و مادرش، برای اعلام اجابت دعای همسر عمران به كامل ترین وجه آن است، تا این كه صاحبان حاجت به صورت كامل رو به خداوند بیاورند، یا با دادن این جایگاه ویژه از او تقدیر كند.
    بنابر هر دو تقدیر، رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) از این عموم خارج می‌شود؛ پس سبب برتری عسی (علیه‌السلام)در این مورد بر رسول خدا نمی‌شود. این مطلب را این قاعده تأیید می‌کند كه: عموم كلام شامل خود متكلم نمی‌شود. تعدادی همین نظر را داده اند، و روایتی را كه جلال در البهجة السنیة از عكرمه نقل كرده، بر این مطلب شهادت می‌دهد كه گفت: وقتی رسول خدا به دنیا آمد، نوری زمین را روشن كرد؛ پس ابلیس گفت: در این شب فرزندی به دنیا آمد كه كار ما را خراب خواهد كرد، لشكریانش به او گفتند: باید به سوی او برویم، پس جبرئیل آمد و او را با لگد به سرزمین عدن انداخت.
    الآلوسی البغدادی الحنفی، أبو الفضل شهاب الدین السید محمود بن عبدالله (متوفای1270هـ)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، ج3، ص138، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت.
    حتی آنها كه قائل هستند كه عموم كلام شامل متكلم نیز می شوند، تصریح کرده‌اند كه اگر دلیل خاص وجود داشته باشد، تخصیص می خورد؛ چنانچه برخی از علمای اهل‌سنت با استفاده از همین قاعده در تفسیر روایت «لَا یَنْبَغِی لِقَوْمٍ فِیهِمْ أَبُو بَكْرٍ أَنْ یَؤُمَّهُمْ غَیْرُهُ» تصریح کرده‌اند كه این عموم شامل خود رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نمی‌شود:
    وَخَرَّجَ ت عَنْ عَائِشَةَ رَضِیَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهَا وَعَنْ أَبَوَیْهَا أَنَّهَا قَالَتْ سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ صلی‌الله تَعَالَی عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ «لَا یَنْبَغِی لِقَوْمٍ فِیهِمْ أَبُو بَكْرٍ أَنْ یَؤُمَّهُمْ غَیْرُهُ»؛ لِأَنَّ مَدَارَ الْإِمَامَةِ عَلَی الْفَضِیلَةِ فَمَنْ هُوَ أَفْضَلُ فَهُوَ أَوْلَی بِالْإِمَامَةِ كَمَا فَصَّلْت فِی الْفِقْهِیَّةِ فَهُوَ أَفْضَلُ مِنْ الْجَمِیعِ كَمَا تَقَدَّمَ وَیُمْكِنُ أَنْ یُشَارَ مِنْهُ الْإِمَامَةُ بِمَعْنَی الْخِلَافَةِ.
    فَإِنْ قِیلَ قَرَّرَ فِی الْأُصُولِ أَنَّ الْمُتَكَلِّمَ دَاخِلٌ فِی عُمُومِ كَلَامِهِ فَیَلْزَمُ تَقْدِیمُ أَبِی بَكْرٍ عَلَی النَّبِیِّ صلی‌الله تَعَالَی عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِی الْإِمَامَةِ قُلْت قَرَّرَ فِیهِ أَیْضًا تَخْصِیصَ الْعَامِّ بِالْعَقْلِ وَالشَّرْعِ إذْ لَفْظُ قَوْمٍ یُمْكِنُ أَنْ یَكُونَ نَكِرَةً فِی سِیَاقِ النَّفْیِ وَلَوْ لَمْ یُعْتَبَرْ الْعُمُومُ فَلَا إشْكَالَ أَصْلًا. ثُمَّ إنَّهُ لِهَذَا عَیَّنَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله تَعَالَی عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لِلْإِمَامَةِ فِی مَرَضِهِ.
    ترمذی از عائشه نقل كرده است كه گفت: از رسول خدا شنیدم كه می گفت: «شایسته نیست كه در قومی ابوبكر حضور داشته باشد و دیگری امام شود». چرا كه مدار و معیار امامت بر فضیلت و برتری می چرخد؛ پس هر كس برتر از دیگران بود؛ پس او برای امامت شایسته‌تر است؛ چنانچه در فقه این مسأله به تفصل بیان شده است؛ پس ابوبكر از همه صحابه برتر است؛ چنانچه پیش‌ازاین نیز گذشت. ممكن است كه منظور از آن امامت به معنای خلافت باشد.
    اگر كسی بگوید كه در اصول این مطلب ثابت شده است كه عموم كلام متكلم شامل حال خودش می‌شود؛ پس لازم می آید كه ابوبكر بر رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نیز در امامت مقدم شود؛ در پاسخ می گویم: در علم اصول تخصیص عام با عقل و شرع نیز ثابت شده است؛ چرا كه لفظ قوم می تواند نكره در سیاق نفی باشد؛ اگر چه عموم كلام در آن اعتبار نشود؛ پس اصلا اشكالی نیست.
    به همین دلیل بود كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) ابوبكر را در هنگام بیماری اش برای امامت در نماز تعیین كرد.
    <ref>الخادمی، أبو سعید محمد بن محمد (متوفای 1156هـ) بریقة محمودیة، ج2، ص15، طبق برنامه الجامع الكبیر.</ref>
    البته واضح و روشن است كه هرگز نمی توان به صورت قطعی و مطلق گفت كه هیچگاه عموم كلام شامل متكلم می‌شود یا نمی‌شود؛ بلكه موارد فرق می‌کند؛ چنانچه در قرآن كریم از زبان خداوند عموماتی وجود دارد كه برخی از آنها شامل خداوند می‌شود و برخی دیگر نمی‌شود؛ مثلاً در آیه: «وَ هُوَ بِكُلِّ شَیْ ءٍ عَلیم . البقره/29» قطعاً شامل ذات خداوند می‌شود و خداوند به ذات خودش نیز عالم است؛ اما در مثل «اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَیْ ء. الزمر/62» قابل تصور نیست كه این عموم شامل خود خداوند نیز بشود. بنابراین باید به اصل كلام و قرائن موجود در كلام توجه كرد و سپس قضاوت نمود كه آیا عموم آن كلام شامل متكلم می‌شود یا خیر.
    محمد أمیر صنعانی در این باره می‌نویسد:
    وأقولُ تحقیقُ المسألةِ أن المتكلمَّ لا یخلو إما أن یَتَكَلَّمَ عن نفسِه كقوله «من لا یُكرم نفسَهُ لا یُكْرَم» وقول الآخر «مَنْ یَفْعَلِ الحسناتَ اللهُ یَشْكُرُها».
    فالمتكلمُ مشمولٌ بكلامِه مخبرٌ لنفسِه ولغیرِه ولیس الإخبارُ محصوراً فی إفادةِ الخطابِ بل المعانی المفادةُ للإخباراتِ كثیرةٌ فإن الواعظَ مخاطَبٌ غیرَه بمواعظِهِ وهو داخلٌ فی ذلك وإما أن یكونَ المتكلمُ رسولاً إلی المخاطبینِ مُتَكَلِّماً عن غیرِه فالظاهرُ خروجُه عن عمومِ الخطابِ مثلِ رُسُلِ السلطانِ إذا تَكَلَّمَتْ عنه وبَلَغَتْ أوامرَهُ ومن ذلك رُسُلُ اللهِ تعالی فإنّهم مبلغون عنه تعالی وقرینةُ الإرسالِ قاضیةٌ بخروجِهم عن اللفظِ وإن كان اللفظُ مِن حیثُ مادتِه یَصْدُقُ علیهم مثلُ: الناسُ والذین آمنوا.<ref>الأمیر الصنعانی، محمد بن إسماعیل (متوفای1182هـ)، أصول الفقه المسمی إجابة السائل شرح بغیة الآمل، ج1، ص305، تحقیق: القاضی حسین بن أحمدالسیاغی و الدكتور حسن محمد مقبولی الأهدل، ناشر: مؤسسةالرسالة ـ بیروت ، الطبعة: الأولی، 1986م</ref>
    من می گویم: تحقیق در این باره این است كه: متكلم یا از طرف خودش سخن می‌گوید: مثل این كه: هر كس احترام خودش را نگه ندارد، احترام نمی‌شود» و یا «هر كس كارهای نیك انجام دهد، خداوند از او سپاسگذاری می‌کند». در این موارد خود متكلم نیز شامل این كلام می‌شود، هم برای خودش گفته و هم برای دیگران. افاده خطاب، تنها فایده جملات خبریه نیست؛ بلكه برای جملات خبریه فواید بسیاری است؛ پس اگر واعظ دیگران را موعظه كند، خودش را نیز موعظه كرده است.
    اما اگر متكلم فرستاده كسی دیگری برای مخاطبین باشد و از طرف كس دیگری سخن بگوید، پس ظاهر این است كه خود او از عموم كلامش خارج است؛ مثل فرستاده های سلطان تا زمانی كه از سوی سلطان سخن بگوید و دستورات را برای مردم ابلاغ كند. از این قسم است پیامبران خدا؛ چرا كه آنها از طرف خدا مأمور تبلیغ هستند و قرینه ارسال، دلیل است برای خروج خود آنها از لفظ؛ اگر چه الفاظ از نظر ماده بر خود او نیز صدق می‌کند؛ مثل «الناس» و «الذین آمنوا» و...
     
    در روایت طیر مشوی عموم «أحب الخلق الیك» نمی تواند شامل خود آن حضرت شود؛ چرا كه طبق قاعده امیر الصنعانی رسول خدا از غیر خودش با خداوند سخن گفته است.
    همچنین آن حضرت از خداوند خواسته است كه «احب الخلق» را پیش او بیاورد و او را در نزد آن حضرت حاضر كند تا هر دو از آن مرغ بریان نوش‌جان كنند؛ با این حال چگونه معقول است كه پیغمر از خداوند خواسته باشد كه خود او را در آن جا حاضر كند تا با خودش از آن مرغ بریان بخورد؟!
    بنابراین خود آن حضرت از اول امر شامل این عموم نمی‌شود؛ چون بر خلاف عقل و منطق است. بر فرض كه شامل خود آن حضرت نیز بشود، با دلایل فراوان دیگر تخصیص می خورد؛ همان طوری كه علمای سنی در مورد امامت ابوبكر و برتری حضرت عیسی (علیه‌السلام)تصریح كرده بودند كه این اطلاقات با دلایل متعدد دیگر تخصیص می خورد.
    البته حنفی ها و وهابی ها نمی توانند چنین اشكالی به شیعیان داشته باشند؛ چرا كه بخاری دوران آنها اعتقاد دارد كه هیچ دلیلی وجود ندارد كه ثابت كند رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق خداوند باشد. و همین مطلب را از امام أحناف نعمان بن ثابت نیز نقل كرده است:
    وأمرٌ ثالثٌ وأخیرُ أن الدكتورَ قد إدعی أنَّ النبیَّ صلی‌الله علیه وسلم أفضلُ الخلائقِ عند اللهِ علی الإطلاقِ. وهذه عقیدةٌ وهی لا تُثْبِتُ عندَه إلا بنصٍ قطعیِ الثبوتِ قطعیِ الدلالةِ أی بآیةٍ قطعیةِ الدلالةِ أو حدیثٍ متواترٍ قطعیِ الدلالةِ، فأینَ هذا النصُ الذی یَثْبُتُ كونُه صلی‌الله علیه وسلم أفضلَ الخلائقِ عنده الله علی الإطلاقِ؟
    ومن المعلومِ أنَّ هذه القضیةَ مختلفٌ فیها بینَ العلماءِ وقد تَوَقَّفَ فیها الإمامُ أبو حنیفة رحمه الله تعالی.<ref>الألبانی، محمد ناصر الدین (متوفای1420هـ)، التوسل أنواعه وأحكامه، ج1، ص150، تحقیق: آلف بینها ونسقها محمد عید العباسی، ناشر: المكتب الإسلامی - بیروت، الطبعة: الثالثة.</ref>
    مطلب سوم و آخرین مطلب این كه: دكتر (الدكتور البوطی) ادعا كرده است كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) بی هیچ قید و شرطی برترین خلق در نزد خداوند است. این عقیده ای است كه جز با نص قطعی الثبوت (صحیح السند) و قطعی الدلالة؛ یعنی یا با آیه قطعی الدلالة یا با حدیث متواتر قطعی الدلاله ثابت نمی‌شود؛ كجاست این نصی كه ثابت كند آن حضرت بی هیچ قید و شرطی برترین خلق خدا است؟
    روشن است كه این قضیه در میان علما اختلافی است و امام ابوحنیفه این مطلب را قبول ندارد....
     
    نتیجه: امیرمؤمنان (علیه‌السلام)محبوب‌ترین مخلوق خداوند است؛ اما بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم).
     
    ===اشكال ششم: رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق را نمی‌شناخت. ===
    رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق را نمی‌شناخت: ابن تیمیه در چهارمین و پنجمین اشكال خود ادعا كرده است كه این روایت مذهب شیعه را باطل می‌کند؛ چرا كه طبق این روایت، رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق خداوند را نمی شناخته:
    الرابعُ: إن هذا الحدیثَ یناقضُ مذهبَ الرافضةِ فانّهم یقولون: أنَّ النبی صلی‌الله علیه و سلم كان یَعْلَمُ إن علیا احبُّ الخلقِ إلی اللهِ وأنّه جَعَلَهُ خلیفةً من بعدِهِ و هذا الحدیث یدلُّ علی انه ما كان یعرف إحبَّ الخلقِ إلی اللهِ...
    این حدیث با مذهب رافضیان تناقض دارد، زیرا آنان می گویند: پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم می دانست كه علی محبوبترین خلق به نزد خداست و او را جانشین خود ساخته بود، در صورتی كه این حدیث دلالت دارد كه آن حضرت محبوبترین خلق به نزد خدا را نمی شناخته است !
     
    ====جواب اشکال ششم:====
    اولا: این مطلب قطعی است كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق خداوند را می شناخته است؛ اما اگر به صورت مبهم گفته به این خاطر بوده است كه به دیگران ثابت كند خداوند او را محبوب‌ترین مخلوق خود قرار داده است.
    مرحوم مظفر در پاسخ او می‌گوید:
    مرحوم مظفر در پاسخ او می‌گوید:
    إنا لا نَعرفُ وجهَ الدلالة علي أنه لا يَعْرِفُه، أتراه لو قال: ائتني بعليٍّ يَدُلُّ علي عدمِ معرفتِهِ له؟ وكيف لا يَعْرِفُه وقد قال كما في بعض الأخبار: ( اللهم ائتني بأحب الخلق إليك وإليّ). وقال لعلي في بعض آخر: (ما حسبك علي)؟ وقال له في بعضها: (ما الذي أبطأ بك)؟ فالنبي صلی‌الله عليه وآله وسلم كان عارفاً به لكنه أبَهم ولم يقل: ائتني بعلي، ليَحصُلَ التعيينُ من الله سبحانه فيَعْرِفُ الناسُ أن علياً هو الأحبُّ إلي الله تعالي بنحو الاستدلالِ.
    إنا لا نَعرفُ وجهَ الدلالة علی أنه لا یَعْرِفُه، أتراه لو قال: ائتنی بعلیٍّ یَدُلُّ علی عدمِ معرفتِهِ له؟ وكیف لا یَعْرِفُه وقد قال كما فی بعض الأخبار: ( اللهم ائتنی بأحب الخلق إلیك وإلیّ). وقال لعلی فی بعض آخر: (ما حسبك علی)؟ وقال له فی بعضها: (ما الذی أبطأ بك)؟ فالنبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) وسلم كان عارفاً به لكنه أبَهم ولم یقل: ائتنی بعلی، لیَحصُلَ التعیینُ من الله سبحانه فیَعْرِفُ الناسُ أن علیاً هو الأحبُّ إلی الله تعالی بنحو الاستدلالِ.
    ما نفهميديم وجه دلالت حديث بر اين كه حضرت او را نمی‌شناخت چيست؟ شما فكر مي كنيد اگر مي فرمود: ( علي را نزد من آر ) معنايش اين بود كه نمي دانست او محبوبترين خلق خداست؟ چگونه پيامبر صلی‌الله عليه و آله و سلم او را نمی‌شناخت در صورتي كه در برخي اخبار آمده كه گفت: ( خداوندا ! محبوبترين آفريدگانت در نظر خودت و مرا بياور )، و در خبر ديگري است كه به علي علیه‌السلام فرمود: (چه چيز تو را از آمدن نزد من باز داشت)؟ و نيز در خبر ديگري است كه فرمود: ( چه سبب شد كه دير آمدي )؟ پس پيامبر صلی‌الله عليه و آله و سلم او را مي شناخت ولي به طور مبهم بيان كرد و نگفت: خدايا علي را بفرست، تا تعيين آن فرد از سوي خداي سبحان حاصل شود و مردم مستدلا بدانند كه علي علیه‌السلام همان محبوبترين خلق به نزد خداست ).
    ما نفهمیدیم وجه دلالت حدیث بر این كه حضرت او را نمی‌شناخت چیست؟ شما فكر می كنید اگر می فرمود: ( علی را نزد من آر ) معنایش این بود كه نمی دانست او محبوبترین خلق خداست؟ چگونه پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم او را نمی‌شناخت در صورتی كه در برخی اخبار آمده كه گفت: ( خداوندا ! محبوبترین آفریدگانت در نظر خودت و مرا بیاور )، و در خبر دیگری است كه به علی (علیه‌السلام) فرمود: (چه چیز تو را از آمدن نزد من باز داشت)؟ و نیز در خبر دیگری است كه فرمود: ( چه سبب شد كه دیر آمدی )؟ پس پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  او را می شناخت ولی به طور مبهم بیان كرد و نگفت: خدایا علی را بفرست، تا تعیین آن فرد از سوی خدای سبحان حاصل شود و مردم مستدلا بدانند كه علی (علیه‌السلام)همان محبوبترین خلق به نزد خداست ).
    علامه مير حامد حسين نقوي در پاسخ اين ادعاي ابن تيميه می‌گوید:
    علامه میر حامد حسین نقوی در پاسخ این ادعای ابن تیمیه می‌گوید:
    إن النبيَّ صلی‌الله عليه وآله وسلم أرادَ أن يُعْلِمَ بأنَّ مِصداقَ هذا العنوانَ ليس إلا الإمامُ أميرَ المؤمنينَ علیه‌السلام، وأن اللهَ عز وجل هو الذي جَعَل علياً أحبَّ الخلقِ إليه وإلي رسولِه، لا أنَّ النبيَّ صلی‌الله عليه وآله وسلم جَعَلَ علياً كذلك من عندِ نفسِه... ولو أرسَلَ بطلبِه أو قال: اللهم ائتني بعلي فإنه أحبُّ الخلقِ إليك لم تَتَبَيَّنْ هذه الحقيقةُ، ولَتَعَنَتِ المنافقونَ وقالوا بأن الذي قاله النبيُّ من عندِهِ لا مِنَ اللهِ عز وجل.
    إن النبیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  أرادَ أن یُعْلِمَ بأنَّ مِصداقَ هذا العنوانَ لیس إلا الإمامُ أمیرَ المؤمنینَ (علیه‌السلام)، وأن اللهَ عز وجل هو الذی جَعَل علیاً أحبَّ الخلقِ إلیه وإلی رسولِه، لا أنَّ النبیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  جَعَلَ علیاً كذلك من عندِ نفسِه... ولو أرسَلَ بطلبِه أو قال: اللهم ائتنی بعلی فإنه أحبُّ الخلقِ إلیك لم تَتَبَیَّنْ هذه الحقیقةُ، ولَتَعَنَتِ المنافقونَ وقالوا بأن الذی قاله النبیُّ من عندِهِ لا مِنَ اللهِ عز وجل.<ref>المیلانی، السید علی الحسینی (معاصر)، نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آیة الله السید حامد حسین اللكهنوی، ج14، ص176، الطبعة الأولی، 1414هـ.</ref>
    رسول خدا صلی‌الله عليه وآله مي خواست كه فهميده شود كه مصداق اين عنوان كسي جزء امام اميرمؤمنان علیه‌السلام كسي ديگري نيست و اين خداوند است كه او را محبوب‌ترین مخلوق در نزد خود و رسولش قرار داده است، نه اين كه رسول خدا از پيش خود او را به چنين مقامي رسانده باشد. اگر به دنبال علي علیه‌السلام مي فرستاد يا مي گفت كه خداوند علي را پيش من بياور، چرا كه او محبوب‌ترین مخلوق در نزد تو است، اين حقيقت روشن نمي شد و منافقان ايراد مي گرفتند و مي گفتند كه اين گفته رسول خدا از پيش خود او است نه از طرف خداوند.
    رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) می خواست كه فهمیده شود كه مصداق این عنوان كسی جزء امام امیرمؤمنان (علیه‌السلام) كسی دیگری نیست و این خداوند است كه او را محبوب‌ترین مخلوق در نزد خود و رسولش قرار داده است، نه این كه رسول خدا از پیش خود او را به چنین مقامی رسانده باشد. اگر به دنبال علی (علیه‌السلام)می فرستاد یا می گفت كه خداوند علی را پیش من بیاور، چرا كه او محبوب‌ترین مخلوق در نزد تو است، این حقیقت روشن نمی شد و منافقان ایراد می گرفتند و می گفتند كه این گفته رسول خدا از پیش خود او است نه از طرف خداوند.
    الميلاني، السيد علي الحسيني (معاصر)، نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آية الله السيد حامد حسين اللكهنوي، ج14، ص176، الطبعة الأولي، 1414هـ.
     
    البته اين كلام علامه لكهنوي كاملا محتمل است؛ چرا كه وقتي عائشه مي فهمد كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله اميرمؤمنان و فاطمه زهرا عليهما السلام را بيش از او پدرش دوست دارد، پيش پيامبر مي آيد و به شدت و با صداي بلند اعتراض می‌کند:
    البته این كلام علامه لكهنوی كاملا محتمل است؛ چرا كه وقتی عائشه می فهمد كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) امیرمؤمنان و فاطمه زهرا علیهما السلام را بیش از او پدرش دوست دارد، پیش پیامبر می آید و به شدت و با صدای بلند اعتراض می‌کند:
    احمد بن حنبل در مسند خود می‌نویسد:
    احمد بن حنبل در مسند خود می‌نویسد:
    حَدَّثَنَا أَبُو نُعَيْمٍ حَدَّثَنَا يُونُسُ حَدَّثَنَا الْعِيزَارُ بْنُ حُرَيْثٍ قَالَ قَالَ النُّعْمَانُ بْنُ بَشِيرٍ قَالَ اسْتَأْذَنَ أَبُو بَكْرٍ عَلَي رَسُولِ اللَّهِ صلی‌الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَسَمِعَ صَوْتَ عَائِشَةَ عَالِيًا وَهِيَ تَقُولُ وَاللَّهِ لَقَدْ عَرَفْتُ أَنَّ عَلِيًّا أَحَبُّ إِلَيْكَ مِنْ أَبِي وَمِنِّي مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلَاثًا فَاسْتَأْذَنَ أَبُو بَكْرٍ فَدَخَلَ فَأَهْوَي إِلَيْهَا فَقَالَ يَا بِنْتَ فُلَانَةَ أَلَا أَسْمَعُكِ تَرْفَعِينَ صَوْتَكِ عَلَي رَسُولِ اللَّهِ صلی‌الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.
    حَدَّثَنَا أَبُو نُعَیْمٍ حَدَّثَنَا یُونُسُ حَدَّثَنَا الْعِیزَارُ بْنُ حُرَیْثٍ قَالَ قَالَ النُّعْمَانُ بْنُ بَشِیرٍ قَالَ اسْتَأْذَنَ أَبُو بَكْرٍ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی‌الله عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَسَمِعَ صَوْتَ عَائِشَةَ عَالِیًا وَهِیَ تَقُولُ وَاللَّهِ لَقَدْ عَرَفْتُ أَنَّ عَلِیًّا أَحَبُّ إِلَیْكَ مِنْ أَبِی وَمِنِّی مَرَّتَیْنِ أَوْ ثَلَاثًا فَاسْتَأْذَنَ أَبُو بَكْرٍ فَدَخَلَ فَأَهْوَی إِلَیْهَا فَقَالَ یَا بِنْتَ فُلَانَةَ أَلَا أَسْمَعُكِ تَرْفَعِینَ صَوْتَكِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی‌الله عَلَیْهِ وَسَلَّمَ.<ref>الشیبانی، أحمد بن حنبل ابوعبدالله (متوفای241هـ)، مسند أحمد بن حنبل، ج4، ص275، ح18444، ناشر: مؤسسة قرطبة - مصر.</ref>
    نعمان بن بشير نقل كرده است كه در يكي از روزها، «ابو بكر» براي تشرّف به حضور رسول اكرم صلی‌الله عليه و آله اجازه مي خواست كه همزمان صداي «عايشه» را شنيد كه فرياد مي زند! به خدا سوگند! اينك متوجه شدم كه علي (علیه‌السلام) از پدر من و از خود من در نزد تو محبوبتر است- و اين جمله را دو بار يا سه بار تكرار كرد-.
    نعمان بن بشیر نقل كرده است كه در یكی از روزها، «ابو بكر» برای تشرّف به حضور رسول اكرم صلی‌الله علیه و آله اجازه می خواست كه همزمان صدای «عایشه» را شنید كه فریاد می زند! به خدا سوگند! اینك متوجه شدم كه علی (علیه‌السلام) از پدر من و از خود من در نزد تو محبوبتر است- و این جمله را دو بار یا سه بار تكرار كرد-.
    ابو بكر، پس از اذن ورود داخل منزل شد و به «عايشه» حمله برده و گفت: اي دختر فلانه! مبادا بشنوم كه صدايت را با فرياد بلند كرده و بر سر رسول خدا صلی‌الله عليه و آله داد مي زني!
    ابو بكر، پس از اذن ورود داخل منزل شد و به «عایشه» حمله برده و گفت: ای دختر فلانه! مبادا بشنوم كه صدایت را با فریاد بلند كرده و بر سر رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  داد می زنی!
    الشيباني، أحمد بن حنبل ابوعبدالله (متوفاي241هـ)، مسند أحمد بن حنبل، ج4، ص275، ح18444، ناشر: مؤسسة قرطبة - مصر.
     
    ابوداود و نسائي نيز همين روايت را به صورت ذيل نقل كرده است:
    ابوداود و نسائی نیز همین روایت را به صورت ذیل نقل كرده است:
    حَدَّثَنَا يَحْيَي بْنُ مَعِينٍ، حَدَّثَنَا حَجَّاجُ بْنُ مُحَمَّدٍ، حَدَّثَنَا يُونُسُ بْنُ أَبِي إِسْحَاق، عَنْ أَبِي إِسْحَاق، عَنْ الْعَيْزَارِ بْنِ حُرَيْثٍ، عَنْ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍ، قَالَ: " اسْتَأْذَنَ أَبُو بَكْرٍ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ عَلَي النَّبِيِّ (ص) فَسَمِعَ صَوْتَ عَائِشَةَ عَالِيًا، فَلَمَّا دَخَلَ تَنَاوَلَهَا لِيَلْطِمَهَا، وَقَالَ: أَلَا أَرَاكِ تَرْفَعِينَ صَوْتَكِ عَلَي رَسُولِ اللَّهِ....
    حَدَّثَنَا یَحْیَی بْنُ مَعِینٍ، حَدَّثَنَا حَجَّاجُ بْنُ مُحَمَّدٍ، حَدَّثَنَا یُونُسُ بْنُ أَبِی إِسْحَاق، عَنْ أَبِی إِسْحَاق، عَنْ الْعَیْزَارِ بْنِ حُرَیْثٍ، عَنْ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِیرٍ، قَالَ: " اسْتَأْذَنَ أَبُو بَكْرٍ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَلَی النَّبِیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَسَمِعَ صَوْتَ عَائِشَةَ عَالِیًا، فَلَمَّا دَخَلَ تَنَاوَلَهَا لِیَلْطِمَهَا، وَقَالَ: أَلَا أَرَاكِ تَرْفَعِینَ صَوْتَكِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ... .<ref>السجستانی الأزدی، ابوداود سلیمان بن الأشعث (متوفای 275هـ)، سنن أبی داود، ج4، ص300، ح4999، تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید، ناشر: دار الفكر.النسائی، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعیب بن علی (متوفای303 هـ)، خصائص امیرمؤمنان علی بن أبی طالب، ج1، ص126، تحقیق: أحمد میرین البلوشی، ناشر: مكتبة المعلا - الكویت الطبعة: الأولی، 1406 هـ.</ref>
    نعمان بن بشير نقل كرده است كه در يكي از روزها، «ابو بكر» براي تشرّف به حضور رسول اكرم صلی‌الله عليه و آله اجازه مي خواست كه همزمان صداي «عايشه» را شنيد كه فرياد مي زند! به خدا سوگند! اينك متوجه شدم كه علي علیه‌السلام از پدر من و از خود من در نزد تو محبوبتر است.
    نعمان بن بشیر نقل كرده است كه در یكی از روزها، «ابو بكر» برای تشرّف به حضور رسول اكرم (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  اجازه می خواست كه همزمان صدای «عایشه» را شنید كه فریاد می زند! به خدا سوگند! اینك متوجه شدم كه علی (علیه‌السلام)از پدر من و از خود من در نزد تو محبوبتر است.
    ابو بكر، به دخترش عايشه حمله برد تا سيلي به رخسارش بزند و به او گفت: اي دختر فلانه! مي بينم كه تو برسر رسول خدا فرياد مي زني! رسول خدا صلی‌الله عليه و آله در اين حالت جلوي ابو بكر را گرفت. ابو بكر، خشمگين شد و از منزل بيرون رفت.
    ابو بكر، به دخترش عایشه حمله برد تا سیلی به رخسارش بزند و به او گفت: ای دختر فلانه! می بینم كه تو برسر رسول خدا فریاد می زنی! رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  در این حالت جلوی ابو بكر را گرفت. ابو بكر، خشمگین شد و از منزل بیرون رفت.
    السجستاني الأزدي، ابوداود سليمان بن الأشعث (متوفاي 275هـ)، سنن أبي داود، ج4، ص300، ح4999، تحقيق: محمد محيي الدين عبد الحميد، ناشر: دار الفكر.
    سند این روایت نیز كاملا صحیح است؛ چنانچه ابن حجر عسقلانی درباره این روایت می‌گوید:
    النسائي، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي (متوفاي303 هـ)، خصائص اميرمؤمنان علي بن أبي طالب، ج1، ص126، تحقيق: أحمد ميرين البلوشي، ناشر: مكتبة المعلا - الكويت الطبعة: الأولي، 1406 هـ.
    واَخرج أحمدُ وأبو داودَ والنسائیُ بسندٍ صحیحٍ عن النعمان بن بشیر قال استأذن أبو بكر علی النبی صلی‌الله علیه وسلم فسمع صوت عائشة عالیا وهی تقول والله لقد علمت ان علیا احب إلیك من أبی الحدیث.<ref>العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852 هـ)، فتح الباری شرح، صحیح البخاری، ج7، ص27، تحقیق: محب الدین الخطیب، ناشر: دار المعرفة - بیروت.</ref>
    سند اين روايت نيز كاملا صحيح است؛ چنانچه ابن حجر عسقلاني در باره اين روايت می‌گوید:
    احمد، ابوداود و نسائی با سند صحیح از نعمان بن بشیر نقل كرده است كه ابوبكر اجازه ورود می خواست تا...
    واَخرج أحمدُ وأبو داودَ والنسائيُ بسندٍ صحيحٍ عن النعمان بن بشير قال استأذن أبو بكر علي النبي صلی‌الله عليه وسلم فسمع صوت عائشة عاليا وهي تقول والله لقد علمت ان عليا احب إليك من أبي الحديث.
     
    احمد، ابوداود و نسائي با سند صحيح از نعمان بن بشير نقل كرده است كه ابوبكر اجازه ورود مي خواست تا...
    هیثمی بعد از نقل این روایت می‌گوید:
    العسقلاني الشافعي، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل (متوفاي852 هـ)، فتح الباري شرح، صحيح البخاري، ج7، ص27، تحقيق: محب الدين الخطيب، ناشر: دار المعرفة - بيروت.
    رواه البزارُ ورجالُهُ رجالُ الصحیح.<ref>الهیثمی، ابوالحسن علی بن أبی بكر (متوفای 807 هـ)، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، ج9، ص127، ناشر: دار الریان للتراث/ دار الكتاب العربی - القاهرة، بیروت - 1407هـ.</ref>
    هيثمي بعد از نقل اين روايت می‌گوید:
    البته به احتمال زیاد، دادن مرغ بریان به امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در قضیه طیر و رد ابوبكر دلیل اصلی این اعتراض عائشه به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  باشد؛ چرا كه طبق روایتی كه بخاری نقل كرده، عائشه می‌گوید كه ما در زمان رسول خدا تنها از دو تكه نان سیاه، خرما و آب سیر می‌شدیم:
    رواه البزارُ ورجالُهُ رجالُ الصحيح.
    وقال محمد بن یُوسُفَ عن سُفْیَانَ عن مَنْصُورِ بن صَفِیَّةَ حَدَّثَتْنِی أُمِّی عن عَائِشَةَ رضی الله عنها قالت تُوُفِّیَ رسول اللَّهِ صلی‌الله علیه وسلم وقد شَبِعْنَا من الْأَسْوَدَیْنِ التَّمْرِ وَالْمَاءِ.<ref>صحیح البخاری ج5، ص2074، ح5127،كِتَاب الْأَطْعِمَةِ، بَاب الرُّطَبِ وَالتَّمْرِ</ref>
    الهيثمي، ابوالحسن علي بن أبي بكر (متوفاي 807 هـ)، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، ج9، ص127، ناشر: دار الريان للتراث/ دار الكتاب العربي - القاهرة، بيروت - 1407هـ.
    عائشه گفت: رسول خدا از دنیا رفت؛ درحالی‌که ما (فقط) از دو تكه نان سیاه، خرما و آب سیر می شدیم.
    البته به احتمال زياد، دادن مرغ بريان به اميرمؤمنان علیه‌السلام در قضيه طير و رد ابوبكر دليل اصلي اين اعتراض عائشه به رسول خدا صلی‌الله عليه وآله باشد؛ چرا كه طبق روايتي كه بخاري نقل كرده، عائشه می‌گوید كه ما در زمان رسول خدا تنها از دو تكه نان سياه، خرما و آب سير مي شديم:
     
    وقال محمد بن يُوسُفَ عن سُفْيَانَ عن مَنْصُورِ بن صَفِيَّةَ حَدَّثَتْنِي أُمِّي عن عَائِشَةَ رضي الله عنها قالت تُوُفِّيَ رسول اللَّهِ صلی‌الله عليه وسلم وقد شَبِعْنَا من الْأَسْوَدَيْنِ التَّمْرِ وَالْمَاءِ.
    مسلم نیز همین روایت را نقل كرده و بعد از آن می افزاید:
    عائشه گفت: رسول خدا از دنيا رفت؛ درحالی‌که ما (فقط) از دو تكه نان سياه، خرما و آب سير مي شديم.
    وحدثنا أبو كُرَیْبٍ حدثنا الْأَشْجَعِیُّ وحدثنا نَصْرُ بنُ عَلِیٍّ حدثنا أبو أَحْمَدَ كلاهما عن سُفْیَانَ بهذا الإسناد غیر أَنَّ فی حَدِیثِهِمَا عن سُفْیَانَ وما شَبِعْنَا من الْأَسْوَدَیْنِ.<ref>صحیح مسلم ج4، ص2284، ح2975، كِتَاب الزُّهْدِ وَالرَّقَائِقِ</ref>
    صحيح البخاري ج5، ص2074، ح5127،كِتَاب الْأَطْعِمَةِ، بَاب الرُّطَبِ وَالتَّمْرِ
    این حدیث را أبوكریب از أشجعی و همچنین نصر بن علی از أبوحمد از سفیان نقل کرده‌اند؛ تنها با یك تفاوت در حدیث هر دوی آمده است كه عائشه گفت: ما از دو تكه نان سیاه سیر نمی شدیم.
    مسلم نيز همين روايت را نقل كرده و بعد از آن مي افزايد:
     
    وحدثنا أبو كُرَيْبٍ حدثنا الْأَشْجَعِيُّ وحدثنا نَصْرُ بنُ عَلِيٍّ حدثنا أبو أَحْمَدَ كلاهما عن سُفْيَانَ بهذا الإسناد غير أَنَّ في حَدِيثِهِمَا عن سُفْيَانَ وما شَبِعْنَا من الْأَسْوَدَيْنِ.
    طبیعی است كه عائشه از دادن مرغ به امیرمؤمنان (علیه‌السلام)به شدت ناراحت شده باشد؛ به‌ویژه كه وقتی او دعا كرد و از خداوند خواست كه این شخص را پدر من قرار دهد و این مرغ نصیب پدر من شود؛ اما خداوند نپذیرفت و نیز وقتی ابوبكر به در خانه آمد تا از این غذا بخورد، رسول خدا او را از در خانه اش دور كرد و اجازه ورود به او را نداد. خود عائشه نیز از این غذا قطعاً نخورده است؛ بنابراین با داد و فریاد اعتراض كرده است كه چرا رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)، علی بن أبی طالب و صدیقه طاهره (سلام الله علیهما) را از او و پدرش بیشتر دوست دارد.!
    اين حديث را أبوكريب از أشجعي و همچنين نصر بن علي از أبوحمد از سفيان نقل کرده‌اند؛ تنها با يك تفاوت در حديث هر دوي آمده است كه عائشه گفت: ما از دو تكه نان سياه سير نمي شديم.
    غافل از این كه این غذا تنها نصیب كسی می شد كه محبوب‌ترین مخلوق خداوند است و دیگران حق خوردن از آن را نداشته اند.
    صحيح مسلم ج4، ص2284، ح2975، كِتَاب الزُّهْدِ وَالرَّقَائِقِ
    همچنین طبق برخی از روایات رسول خدا دعا كرد كه خداوند غذای از غذاهای بهشت را نصیب او و امیرمؤمنان (علیه‌السلام)نماید. ابن عساكر دمشقی می‌نویسد:
    طبيعي است كه عائشه از دادن مرغ به اميرمؤمنان علیه‌السلام به شدت ناراحت شده باشد؛ به‌ویژه كه وقتي او دعا كرد و از خداوند خواست كه اين شخص را پدر من قرار دهد و اين مرغ نصيب پدر من شود؛ اما خداوند نپذيرفت و نيز وقتي ابوبكر به در خانه آمد تا از اين غذا بخورد، رسول خدا او را از در خانه اش دور كرد و اجازه ورود به او را نداد. خود عائشه نيز از اين غذا قطعاً نخورده است؛ بنابراين با داد و فرياد اعتراض كرده است كه چرا رسول خدا صلی‌الله عليه وآله، علي بن أبي طالب و صديقه طاهره سلام الله عليهما را از او و پدرش بيشتر دوست دارد.!
    ... حَدَّثَنِی أَنَسُ بنُ مَالِكٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَحْجُبُ النَّبِیَّ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ: اللَّهُمَّ أَطْعِمْنَا مِنْ طَعَامِ الْجَنَّةِ، فَأُتِیَ بِلَحْمِ طَیْرٍ مَشْوِیَ فَوُضِعَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ: اللَّهُمَّ ائْتِنَا بِمَنْ تُحِبُّهُ وَیُحِبُّكَ وَیُحِبُّ نَبِیكَ قَالَ أَنَسٌ: فَخَرَجْتُ فَإِذَا عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ بِالْبَابِ، فَاسْتَأْذَنَنِی فَلَمْ آذَنْ لَهُ....<ref>ابن عساكر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبدالله (متوفای571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذكر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج15، ص200، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفكر - بیروت - 1995.</ref>
    غافل از اين كه اين غذا تنها نصيب كسي مي شد كه محبوب‌ترین مخلوق خداوند است و ديگران حق خوردن از آن را نداشته اند.
    از أنس بن مالك روایت شده است كه گفت: من دربان رسول خدا بودیم؛ پس از او شنیدم كه می گفت: «خداوندا غذای از غذاهای بهشتی را نصیب ما بگردان» پس گوشت مرغ بریان شده ای آوردند و در جلوی آن حضرت قرار دادند؛ پس گفت: «خدایا كسی را بیاور پیش من كه تو او را دوست دارد و او نیز تو و رسولت را دوست دارد». أنس گفت: پس خارج شدم دیدم كه علی (علیه‌السلام) جلوی در است؛ اجازه ورود گرفت؛ ولی من اجازه ندادم.....
    همچنين طبق برخي از روايات رسول خدا دعا كرد كه خداوند غذاي از غذاهاي بهشت را نصيب او و اميرمؤمنان علیه‌السلام نمايد. ابن عساكر دمشقي می‌نویسد:
     
    ... حَدَّثَنِي أَنَسُ بنُ مَالِكٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَحْجُبُ النَّبِيَّ فَسَمِعْتُهُ يَقُولُ: اللَّهُمَّ أَطْعِمْنَا مِنْ طَعَامِ الْجَنَّةِ، فَأُتِيَ بِلَحْمِ طَيْرٍ مَشْوِيَ فَوُضِعَ بَيْنَ يَدَيْهِ فَقَالَ: اللَّهُمَّ ائْتِنَا بِمَنْ تُحِبُّهُ وَيُحِبُّكَ وَيُحِبُّ نَبِيكَ قَالَ أَنَسٌ: فَخَرَجْتُ فَإِذَا عَلِيٌّ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ بِالْبَابِ، فَاسْتَأْذَنَنِي فَلَمْ آذَنْ لَهُ....پ
    طبیعی است كه هر كس شایسته این غذای بهشتی نیست.
    از أنس بن مالك روايت شده است كه گفت: من دربان رسول خدا بوديم؛ پس از او شنيدم كه مي گفت: «خداوندا غذاي از غذاهاي بهشتي را نصيب ما بگردان» پس گوشت مرغ بريان شده اي آوردند و در جلوي آن حضرت قرار دادند؛ پس گفت: «خدايا كسي را بياور پيش من كه تو او را دوست دارد و او نيز تو و رسولت را دوست دارد». أنس گفت: پس خارج شدم ديدم كه علي علیه‌السلام جلوي در است؛ اجازه ورود گرفت؛ ولي من اجازه ندادم.....
    ثانیا: متأسفانه ابن تیمیه اصل روایات طیر را نخوانده و یا اگر خوانده تعصب زیاد، حجابی ضخیم جلوی عقل و فكر او كشیده و گرنه در اصل روایت به صراحت آمده است كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) منتظر امیرمؤمنان (علیه‌السلام) بوده است.
    ابن عساكر الدمشقي الشافعي، أبي القاسم علي بن الحسن إبن هبة الله بن عبدالله (متوفاي571هـ)، تاريخ مدينة دمشق وذكر فضلها وتسمية من حلها من الأماثل، ج15، ص200، تحقيق: محب الدين أبي سعيد عمر بن غرامة العمري، ناشر: دار الفكر - بيروت - 1995.
    اگر رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا را نمی‌شناخت، چرا ابوبكر و عمر را رد كرد؟ چنانچه پیش‌ازاین ثابت كردیم كه با سند صحیح این قضیه در منابع اهل‌سنت نقل شده است:
    طبيعي است كه هر كس شايسته اين غذاي بهشتي نيست.
    حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ، حَدَّثَنَا مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک بْنِ سَلْعٍ ثِقَةٌ، حَدَّثَنَا عِیسَی بْنُ عُمَرَ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ السُّدِّیِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنّ النَّبِیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) كَانَ عِنْدَهُ طَائِرٌ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّیْرِ»، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عُمَرُ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عَلِیٌّ فَأَذِنَ لَهُ.<ref>مسند أبی یعلی ج7، ص105 ؛ النسائی، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعیب بن علی (متوفای303 هـ)، خصائص امیرمؤمنان علی بن أبی طالب، ج1، ص29، ح10، تحقیق: أحمد میرین البلوشی، ناشر: مكتبة المعلا - الكویت الطبعة: الأولی، 1406 هـ.</ref>
    ثانيا: متأسفانه ابن تيميه اصل روايات طير را نخوانده و يا اگر خوانده تعصب زياد، حجابي ضخيم جلوي عقل و فكر او كشيده و گرنه در اصل روايت به صراحت آمده است كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله منتظر اميرمؤمنان علیه‌السلام بوده است.
     
    اگر رسول خدا صلی‌الله عليه وآله محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا را نمی‌شناخت، چرا ابوبكر و عمر را رد كرد؟ چنانچه پیش‌ازاین ثابت كرديم كه با سند صحيح اين قضيه در منابع اهل‌سنت نقل شده است:
    ابن تیمیه در اشكال پنجم نیز تقریبا همان اشكال چهارم را تكرار كرده و در ادامه می‌گوید:
    حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ، حَدَّثَنَا مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک بْنِ سَلْعٍ ثِقَةٌ، حَدَّثَنَا عِيسَي بْنُ عُمَرَ، عَنْ إِسْمَاعِيلَ السُّدِّيِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنّ النَّبِيَّ (ص) كَانَ عِنْدَهُ طَائِرٌ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ يَأْكُلُ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّيْرِ»، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عُمَرُ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عَلِيٌّ فَأَذِنَ لَهُ.
    و لو سَمّی علیاً لأستراحَ أنسُ من الرجاءِ الباطلِ و لم یَغْلِقُ البابَ فی وجهِ علیٍّ
    مسند أبي يعلي ج7، ص105
    اگر رسول خدا ص(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  نام علی را می‌برد، أنس از امید باطل راحت می شد و در را بر روی علی نمی بست....
    النسائي، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي (متوفاي303 هـ)، خصائص اميرمؤمنان علي بن أبي طالب، ج1، ص29، ح10، تحقيق: أحمد ميرين البلوشي، ناشر: مكتبة المعلا - الكويت الطبعة: الأولي، 1406 هـ.
    علامه میرحامد حسین نقوی در جواب این سخن ابن تیمیه می‌گوید:
    هذا، وقولُ إبنِ تیمیةَ: «ولو سمی علیا لإستراحَ أنسٌ...» اعتراضٌ صریحٌ علی رسولِ الله (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  وسلم لا یَجْتَرِئُ علیه إلا هذا الرجلُ وأمثالُه ونعوذ بالله منه... ونشكرهُ سبحانه وتعالی علی أن عافانا مما ابتلی به هؤلاء.... این سخن ابن تیمیه كه گفته: «اگر نام علی را می‌برد، أنس راحت می شد...» اعتراض صریح به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است كه جز إبن تیمیه و امثال او جرأت چنین جسارتی را ندارند. و ما خداوند بلند‌مرتبه را سپاس می گوییم كه ما را از چنین بلاهایی كه آنها دچار شده‌اند، عافیت بخشیده است.<ref>المیلانی، السید علی الحسینی (معاصر)، نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آیة الله السید حامد حسین اللكهنوی، ج14، ص180، الطبعة الأولی، 1414هـ.</ref>
    نتیجه آن كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  محبوب‌ترین مخلوق خداوند را می شناخته است؛ اما به صورت مبهم و بدون نام بردن از امیرمؤمنان (علیه‌السلام) دعا كرد تا «احب الخلق» بودن امیرمؤمنان (علیه‌السلام)توسط خداوند ثابت شود.
     
    ===اشكال هفتم: تعارض با روایاتی كه درباره ابوبكر وارد شده. ===
    تعارض با روایاتی كه درباره ابوبكر وارد شده: اشكال بعدی ابن تیمیه، تعارض روایت طیر با روایاتی است كه در فضائل عمر نقل شده است. ایشان ادعا می‌کند كه روایات زیادی در صحیحین درباره ابوبكر و عمر نازل شده است كه ثابت می‌کند آنها مقامشان از علی (علیه‌السلام)برتر بوده است و....
    ====جواب اشکال هفتم:====
    در جواب او می گوییم كه بلی در صحیح بخاری و مسلم روایات زیادی درباره فضائل ابوبكر و عمر وارد شده است و اگر وارد نشده بود، اهل‌سنت نام آنها را «صحیح» نمی گذاشتند؛ اما آیا این روایات برای شیعیان حجت است؟
    ابن تیمیه این روایات را در جواب علامه حلی رضوان الله تعالی علیه آورده است، اما آیا گفته بخاری و مسلم برای علامه حلی ارزشی دارد؟
    متأسفانه ابن تیمیه و همفكران او با ساده ترین قواعد گفتمان های دینی آشنا نیستند، ابن تیمیه اگر می خواهد علامه حلی را قانع كند باید به روایتی استناد كند كه از نظر او حجت باشد و بتواند او را قانع كند؛ همان طوری كه ابن حزم اندلسی در این باره گفته است:
    لا معنی لاحتجاجِنا علیهم بروایاتِنا، فهم لا یُصدّقونَها، ولا معنی لاحتجاجِهم علینا بروایاتِهم فنحنُ لا نُصدّقُها، وإنّما یجبُ أن یحتجَّ الخصومَ بعضُهم علی بعضٍ بما یُصدقّه الذی تُقامُ علیه الحجّةُ به.<ref>إبن حزم الأندلسی الظاهری، علی بن أحمد بن سعید ابومحمد (متوفای456هـ)، الفصل فی الملل والأهواء والنحل، ج4، ص159، ناشر: مكتبة الخانجی، القاهرة.</ref>
    معنا ندارد كه ما علیه شیعیان به روایات خودمان استدلال كنیم؛ درحالی‌که آنها قبول ندارند و نیز معنا ندارد كه آنها به روایات خودشان علیه ما استناد كنند؛ درحالی‌که ما آن روایات را قبول نداریم. ازاین‌رو لازم است كه در برابر خصم به چیزی استناد شود كه او قبول دارد و برای او حجت است.
     
    ===اشكال هشتم: حدیث طیر مفید عموم نیست. ===
    حدیث طیر مفید عموم نیست عضد الدین ایجی بعد از نقل حدیث طیر می‌گوید:
    وأجیبُ بأنه لا یفیدُ كونُه أحبَّ إلیه فی كلِّ شیءٍ لصحةِ التقسیمِ وإدخالِ لفظِ الكلِ والبعضِ.
    ألا تُری أنه یَصِحُّ أن یَسْتَفْسِرَ ویقالُ أحبَّ خلقِه إلیه فی كلِّ شیءٍ أو فی بعضِ الأشیاءِ وحینئذ جازَ أن یكونَ أكثرُ ثواباً فی شیءٍ دونَ آخرَ فلا یَدُلُّ علی الأفضلیةِ مطلقاً.
    جواب می دهیم که این حدیث نمی رساند كه آن حضرت در همه چیز محبوبترین بوده است، زیرا می توان تقسیم كرد ولفظ (كل) و (بعض) را آورد. نمی بینی كه می توان استفسار نمود و پرسید: آیا او محبوبترین در همه چیزهاست یا در برخی چیزها؟ ازاین‌رو احتمال دارد كه او در یك چیز بیش از همه ثواب برده باشد؛ اما در دیگری این چنین نباشد؛ بنابراین دلالت بر افضلیت مطلق ندارد.<ref>الإیجی، عضد الدین (متوفای756هـ)، كتاب المواقف، ج3، ص632، تحقیق: عبد الرحمن عمیرة، ناشر: دار الجیل، لبنان، بیروت، الطبعة: الأولی، 1417هـ، 1997م.</ref>
    ====جواب اشکال هشتم:====
    این اشكال از آن دسته اشكالات سستی است كه عجز و ناتوانی بزرگان علم كلام اهل‌سنت را در برابر روایات فضائل اهل بیت علیهم‌السلام و ادله امامت آن بزرگواران آشكارا فریاد می زند.
    رسول خدا(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  به صورت مطلق فرمودند كه «خدایا محبوب‌ترین مخلوقت را نزد بیاور تا از این مرغ نوش‌جان كند». اگر كسی بخواهد این اطلاق را تخصیص بزنند باید دلیل و مدرك ارائه كند، بدون دلیل و مدرك تخصیص اطلاق و تقیید عموم كلام رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) جایز نیست.<br>
     
    مرحوم مظفر اعلی الله مقامه الشریف در پاسخ این شبهه می‌نویسد:
    إن الإطلاقَ مع عدمِ القرینةِ علی الخصوصِ یُفیدُ العمومَ فی مثلِ المقام، ألا تُری أنَّ كلمةَ الشهادةِ تَدُلُّ علی التوحیدِ؟ وبمقتضی ما ذكره ینبغی أن لا تَدُلَّ علیه لإمكانِ الاستفسارِ بأنّه لا إله إلا هو فی كلِ شئٍ أو فی السماءِ أو فی الأرضِ، إلی غیرِ ذلك فلا تُفیدُ نفیَ الشركِ مطلقاً، وهذا لا یقوله عارفٌ.
    اطلاق با نبود قرینه ای كه بر خصوص دلالت دارد در مثل چنین مقامی عمومیت را می رساند. نمی بینی كه كلمه شهادت ( لا إله ا لا الله ) توحید مطلق را می رساند؟ در صورتی كه مطابق گفتار بالا می توان گفت: كه بر توحید مطلق دلالت ندارد، زیرا می توان استفسار نمود كه آیا در همه چیز معبودی جز او نیست یا فقط در آسمان یا در زمین و امثال آن؟ بنابر این نفی مطلق شرك ( واثبات مطلق توحید ) را نمی رساند ! و این مطلبی است كه هیچ عارف و خداشناسی نمی گوید ).<br>
     
    علامه میرحامد حسین نقوی جواب های مختلفی از این شبهه داده؛ از جمله می‌نویسد:<br>
     
    أولا: تخصیصُ «الأحبیةِ» ببعضِ الأمورِ صرفٌ للكلامِ عن ظهورِه وهو حرامٌ بلا ریبٍ، كما سَبَقَ وسیأتی فیما بعد أیضا.<br>
     
    وثانیا: صحةُ الإستثناءِ دلیلُ العمومِ، إذ یَصِحُّ أن یقالَ: اللهم ائتنی بأحب خلقك إلیك إلا فی كذا، وإذ لم یَسْتَثْنِ فالكلامُ عامٌ، وهذه القاعدةُ مقررةٌ ومقبولةٌ بلا كلامٍ.<br>
     
    اولا: تخصیص أحب الخلق بودن به بعضی از امور، چشم پوشی از ظهور كلام است و این كار بی تردید حرام است؛ چنانچه پیش‌ازاین گذشت و بعدا نیز خواهد آمد.<br>


    ابن تيميه در اشكال پنجم نيز تقريبا همان اشكال چهارم را تكرار كرده و در ادامه می‌گوید:
    ثانیاً: صحت استثناء دلیل بر عموم است؛ وقتی صحیح باشد كه گفته شود: خدایا محبوب‌ترین مخلوق در نظر خودـ مگر در فلان مورد را بیاور» اما این استثناء را نیاورد؛ پس كلام عام است و این قاعده بدون تردید ثابت و مورد قبول است.
    و لو سَمّي علياً لأستراحَ أنسُ من الرجاءِ الباطلِ و لم يَغْلِقُ البابَ في وجهِ عليٍّ
    یعنی خود همین صحت تقسیمی كه علمای سنی از آن علیه شیعه استفاده کرده‌اند، بهترین دلیل بر عمومیت روایت است. عامی كه قابل تقید و اطلاقی كه قابل تخصیص نباشد، اصلا عام گفته نمی‌شود.
    اگر رسول خدا صلی‌الله عليه وآله نام علي را می‌برد، أنس از اميد باطل راحت مي شد و در را بر روي علي نمي بست....
    یعنی اگر رسول خدا تقسیم می كرد و می گفت كه محبوب‌ترین مخلوقت را در فلان مورد بیاور، جایز بود؛ اما حالا كه به صورت عام گفته و این استثناء را نزده، دلیل بر این است كه منظور آن حضرت محبوبیت در تمام موارد بوده است و گرنه باید قید می زد.<br>
    علامه ميرحامد حسين نقوي در جواب اين سخن ابن تيميه می‌گوید:
    هذا، وقولُ إبنِ تيميةَ: «ولو سمي عليا لإستراحَ أنسٌ...» اعتراضٌ صريحٌ علي رسولِ الله صلی‌الله عليه وآله وسلم لا يَجْتَرِئُ عليه إلا هذا الرجلُ وأمثالُه ونعوذ بالله منه... ونشكرهُ سبحانه وتعالي علي أن عافانا مما ابتلي به هؤلاء....
    اين سخن ابن تيميه كه گفته: «اگر نام علي را می‌برد، أنس راحت مي شد...» اعتراض صريح به رسول خدا صلی‌الله عليه وآله است كه جز إبن تيميه و امثال او جرأت چنين جسارتي را ندارند. و ما خداوند بلند مرتبه را سپاس مي گوييم كه ما را از چنين بلاهايي كه آن‌ها دچار شده اند، عافيت بخشيده است.
    الميلاني، السيد علي الحسيني (معاصر)، نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آية الله السيد حامد حسين اللكهنوي، ج14، ص180، الطبعة الأولي، 1414هـ.
    نتيجه آن كه رسول خدا صلی‌الله عليه وآله محبوب‌ترین مخلوق خداوند را مي شناخته است؛ اما به صورت مبهم و بدون نام بردن از اميرمؤمنان علیه‌السلام دعا كرد تا «احب الخلق» بودن اميرمؤمنان علیه‌السلام توسط خداوند ثابت شود.


    === اشكال هفتم: تعارض با روایاتی كه در باره ابوبكر وارد شده. ===
    جواب دیگر این كه: بر فرض كه این سخن علمای سنی درست باشد، این روایت برتری امیرمؤمنان (علیه‌السلام) بر دیگران را ثابت نكند، قطعاً بر ابوبكر و عمر را ثابت خواهد كرد؛ چرا كه آنها آمدند تا این مقام را از آن خود كنند؛ اما رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  آنها شایسته این مقام ندیند و از در خانه خود راندند؛ اما امیرمؤمنان آمدند و به این مقام رسیدند.
    تعارض با رواياتي كه در باره ابوبكر وارد شده: اشكال بعدي ابن تيميه، تعارض روايت طير با رواياتي است كه در فضائل عمر نقل شده است. ايشان ادعا می‌کند كه روايات زيادي در صحيحين در باره ابوبكر و عمر نازل شده است كه ثابت می‌کند آن‌ها مقامشان از علي علیه‌السلام برتر بوده است و....
    پس بر اساس قاعده قبح تقدیم مفضول بر افضل، خلافت ابوبكر و عمر باطل است و آنها حق نداشته اند این مقام را با وجود امیرمؤمنان (علیه‌السلام) به دست بگیرند.
    ==== جواب اشکال هفتم: ====
    در جواب او مي گوييم كه بلي در صحيح بخاري و مسلم روايات زيادي در باره فضائل ابوبكر و عمر وارد شده است و اگر وارد نشده بود، اهل‌سنت نام آن‌ها را «صحيح» نمي گذاشتند؛ اما آيا اين روايات براي شيعيان حجت است؟
    ابن تيميه اين روايات را در جواب علامه حلي رضوان الله تعالي عليه آورده است، اما آيا گفته بخاري و مسلم براي علامه حلي ارزشي دارد؟
    متأسفانه ابن تيميه و همفكران او با ساده ترين قواعد گفتمان هاي ديني آشنا نيستند، ابن تيميه اگر مي خواهد علامه حلي را قانع كند بايد به روايتي استناد كند كه از نظر او حجت باشد و بتواند او را قانع كند؛ همان طوري كه ابن حزم اندلسي در اين باره گفته است:
    لا معني لاحتجاجِنا عليهم برواياتِنا، فهم لا يُصدّقونَها، ولا معني لاحتجاجِهم علينا برواياتِهم فنحنُ لا نُصدّقُها، وإنّما يجبُ أن يحتجَّ الخصومَ بعضُهم علي بعضٍ بما يُصدقّه الذي تُقامُ عليه الحجّةُ به.
    معنا ندارد كه ما عليه شيعيان به روايات خودمان استدلال كنيم؛ درحالی‌که آنها قبول ندارند و نيز معنا ندارد كه آن‌ها به روايات خودشان عليه ما استناد كنند؛ درحالی‌که ما آن روايات را قبول نداريم. ازاین‌رو لازم است كه در برابر خصم به چيزي استناد شود كه او قبول دارد و براي او حجت است.
    إبن حزم الأندلسي الظاهري، علي بن أحمد بن سعيد ابومحمد (متوفاي456هـ)، الفصل في الملل والأهواء والنحل، ج4، ص159، ناشر: مكتبة الخانجي، القاهرة.


    === اشكال هشتم: حدیث طیر مفید عموم نیست. ===  
    ===اشكال نهم: شاید ابوبكر در مدینه نبوده است! ===  
    حديث طير مفيد عموم نيست عضد الدين ايجي بعد از نقل حديث طير می‌گوید:
    شاید ابوبكر در مدینه نبوده است ! شاه ولی الله دهلوی، یكی از كسانی است كه اشكالاتی به روایت طیر دارد، یكی از اشكالات او این است كه شاید ابوبكر در مدینه نبوده. نص كلام ایشان در تحفه اثنی عشریه این چنین است<ref>تحفة اثناعشری، ص443</ref>:
    وأجيبُ بأنه لا يفيدُ كونُه أحبَّ إليه في كلِّ شيءٍ لصحةِ التقسيمِ وإدخالِ لفظِ الكلِ والبعضِ.
    و نیز محتمل است كه ابوبكر در آن وقت در مدینه منوره حاضر نباشد و دعا خاص به حاضرین بود نه به غائبین به دلیل ان قول اللهم ایتنی زیرا كه غایب را از مسافت دور آوردن در این یك لمحه كه مجلس اكل و شرب بود به طریق خرق عادت متصور است و انبیا خرق عادت از حق تعالی طلب نمی كند مگر در وقت تحدی با كفار و الا جنگ و قتال و تهیه اسباب ظاهر نمی كردند و به خرق عادت كار خود از پیش می بردند.
    ألا تُري أنه يَصِحُّ أن يَسْتَفْسِرَ ويقالُ أحبَّ خلقِه إليه في كلِّ شيءٍ أو في بعضِ الأشياءِ وحينئذ جازَ أن يكونَ أكثرُ ثواباً في شيءٍ دونَ آخرَ فلا يَدُلُّ علي الأفضليةِ مطلقاً.


    ==== جواب اشکال هشتم: ====
    و در مختصر تحفة اثنی عشریه آمده است:
    جواب مي دهیم که اين حديث نمي رساند كه آن حضرت در همه چيز محبوبترين بوده است، زيرا مي توان تقسيم كرد ولفظ (كل) و (بعض) را آورد. نمي بيني كه مي توان استفسار نمود و پرسيد: آيا او محبوبترين در همه چيزهاست يا در برخي چيزها؟ ازاین‌رو احتمال دارد كه او در يك چيز بيش از همه ثواب برده باشد؛ اما در ديگري اين چنين نباشد؛ بنابراين دلالت بر افضليت مطلق ندارد.
    وأیضاً یحتملُ أن أبا بكرٍ لعلّه لم یكن فی ذلك الحینِ حاضراً فی المدینةِ المنورةِ والدعاءُ كان خاصاً بالحاضرینَ دونُ الغائبینَ بدلیلِ قوله «اللهم ائتنی» لأن إحضارَ الغائبِ من مسافةٍ بعیدةٍ فی آنٍ قصیرٍ لا یُعْقَلْ إلا بطریقِ خرقِ العادةِ والأنبیاءُ لا یَسألُونَ اللهَ خرقَ العادةِ إلا فی وقتِ التَحَدِّی وإلاّ لَما أحتاجوا فی الحربِ والقتالِ الی تهیةِ الأسبابِ الظاهرةِ.<ref>مختصر تحفة الإثنی عشریة، ص183</ref>
    الإيجي، عضد الدين (متوفاي756هـ)، كتاب المواقف، ج3، ص632، تحقيق: عبد الرحمن عميرة، ناشر: دار الجيل، لبنان، بيروت، الطبعة: الأولي، 1417هـ، 1997م.
    اين اشكال از آن دسته اشكالات سستي است كه عجز و ناتواني بزرگان علم كلام اهل‌سنت را در برابر روايات فضائل اهل بيت علیهم‌السلام و ادله امامت آن بزرگواران آشكارا فرياد مي زند.
    رسول خدا صلی‌الله عليه وآله به صورت مطلق فرمودند كه «خدايا محبوب‌ترین مخلوقت را نزد بياور تا از اين مرغ نوش‌جان كند». اگر كسي بخواهد اين اطلاق را تخصيص بزنند بايد دليل و مدرك ارائه كند، بدون دليل و مدرك تخصيص اطلاق و تقييد عموم كلام رسول خدا صلی‌الله عليه وآله جايز نيست.
    مرحوم مظفر اعلي الله مقامه الشريف در پاسخ اين شبهه می‌نویسد:
    إن الإطلاقَ مع عدمِ القرينةِ علي الخصوصِ يُفيدُ العمومَ في مثلِ المقام، ألا تُري أنَّ كلمةَ الشهادةِ تَدُلُّ علي التوحيدِ؟ وبمقتضي ما ذكره ينبغي أن لا تَدُلَّ عليه لإمكانِ الاستفسارِ بأنّه لا إله إلا هو في كلِ شئٍ أو في السماءِ أو في الأرضِ، إلي غيرِ ذلك فلا تُفيدُ نفيَ الشركِ مطلقاً، وهذا لا يقوله عارفٌ.
    اطلاق با نبود قرينه اي كه بر خصوص دلالت دارد در مثل چنين مقامي عموميت را مي رساند. نمي بيني كه كلمه شهادت ( لا إله ا لا الله ) توحيد مطلق را مي رساند؟ در صورتي كه مطابق گفتار بالا مي توان گفت: كه بر توحيد مطلق دلالت ندارد، زيرا مي توان استفسار نمود كه آيا در همه چيز معبودي جز او نيست يا فقط در آسمان يا در زمين و امثال آن؟ بنابر اين نفي مطلق شرك ( واثبات مطلق توحيد ) را نمي رساند ! و اين مطلبي است كه هيچ عارف و خداشناسي نمي گويد ).
    علامه ميرحامد حسين نقوي جواب هاي مختلفي از اين شبهه داده؛ از جمله می‌نویسد:
    أولا: تخصيصُ «الأحبيةِ» ببعضِ الأمورِ صرفٌ للكلامِ عن ظهورِه وهو حرامٌ بلا ريبٍ، كما سَبَقَ وسيأتي فيما بعد أيضا.
    وثانيا: صحةُ الإستثناءِ دليلُ العمومِ، إذ يَصِحُّ أن يقالَ: اللهم ائتني بأحب خلقك إليك إلا في كذا، وإذ لم يَسْتَثْنِ فالكلامُ عامٌ، وهذه القاعدةُ مقررةٌ ومقبولةٌ بلا كلامٍ.
    اولا: تخصيص أحب الخلق بودن به بعضي از امور، چشم پوشي از ظهور كلام است و اين كار بي ترديد حرام است؛ چنانچه پیش‌ازاین گذشت و بعدا نيز خواهد آمد.
    ثانياً: صحت استثناء دليل بر عموم است؛ وقتي صحيح باشد كه گفته شود: خدايا محبوب‌ترین مخلوق در نظر خودـ مگر در فلان مورد را بياور» اما اين استثناء را نياورد؛ پس كلام عام است و اين قاعده بدون ترديد ثابت و مورد قبول است.
    يعني خود همين صحت تقسيمي كه علماي سني از آن عليه شيعه استفاده کرده‌اند، بهترين دليل بر عموميت روايت است. عامي كه قابل تقيد و اطلاقي كه قابل تخصيص نباشد، اصلا عام گفته نمی‌شود.
    يعني اگر رسول خدا تقسيم مي كرد و مي گفت كه محبوب‌ترین مخلوقت را در فلان مورد بياور، جايز بود؛ اما حالا كه به صورت عام گفته و اين استثناء را نزده، دليل بر اين است كه منظور آن حضرت محبوبيت در تمام موارد بوده است و گرنه بايد قيد مي زد.
    جواب ديگر اين كه: بر فرض كه اين سخن علماي سني درست باشد، اين روايت برتري اميرمؤمنان علیه‌السلام بر ديگران را ثابت نكند، قطعاً بر ابوبكر و عمر را ثابت خواهد كرد؛ چرا كه آن‌ها آمدند تا اين مقام را از آن خود كنند؛ اما رسول خدا صلی‌الله عليه وآله آن‌ها شايسته اين مقام نديند و از در خانه خود راندند؛ اما اميرمؤمنان آمدند و به اين مقام رسيدند.
    پس بر اساس قاعده قبح تقديم مفضول بر افضل، خلافت ابوبكر و عمر باطل است و آن‌ها حق نداشته اند اين مقام را با وجود اميرمؤمنان علیه‌السلام به دست بگيرند.


    === اشكال نهم: شاید ابوبكر در مدینه نبوده است! ===
    شايد ابوبكر در مدينه نبوده است ! شاه ولي الله دهلوي، يكي از كساني است كه اشكالاتي به روايت طير دارد، يكي از اشكالات او اين است كه شايد ابوبكر در مدينه نبوده. نص كلام ايشان در تحفه اثني عشريه اين چنين است:
    و نيز محتمل است كه ابوبكر در آن وقت در مدينه منوره حاضر نباشد و دعا خاص به حاضرين بود نه به غائبين به دليل ان قول اللهم ايتني زيرا كه غايب را از مسافت دور آوردن در اين يك لمحه كه مجلس اكل و شرب بود به طريق خرق عادت متصور است و انبيا خرق عادت از حق تعالي طلب نمي كند مگر در وقت تحدي با كفار و الا جنگ و قتال و تهيه اسباب ظاهر نمي كردند و به خرق عادت كار خود از پيش مي بردند.
    تحفة اثناعشری، ص443
    و در مختصر تحفة اثني عشريه آمده است:
    وأيضاً يحتملُ أن أبا بكرٍ لعلّه لم يكن في ذلك الحينِ حاضراً في المدينةِ المنورةِ والدعاءُ كان خاصاً بالحاضرينَ دونُ الغائبينَ بدليلِ قوله «اللهم ائتني» لأن إحضارَ الغائبِ من مسافةٍ بعيدةٍ في آنٍ قصيرٍ لا يُعْقَلْ إلا بطريقِ خرقِ العادةِ والأنبياءُ لا يَسألُونَ اللهَ خرقَ العادةِ إلا في وقتِ التَحَدِّي وإلاّ لَما أحتاجوا في الحربِ والقتالِ الي تهيةِ الأسبابِ الظاهرةِ.
    مختصر تحفة الإثني عشرية، ص183


    ==== جواب اشکال نهم: ====
    ====جواب اشکال نهم:====
    پیش‌ازاین روايت صحيح السندي را از مسند أبي يعلي خوانديم كه در آن آمده بود:
    پیش‌ازاین روایت صحیح السندی را از مسند أبی یعلی خواندیم كه در آن آمده بود:
    حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ، حَدَّثَنَا مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک بْنِ سَلْعٍ ثِقَةٌ، حَدَّثَنَا عِيسَي بْنُ عُمَرَ، عَنْ إِسْمَاعِيلَ السُّدِّيِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنّ النَّبِيَّ (ص) كَانَ عِنْدَهُ طَائِرٌ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ يَأْكُلُ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّيْرِ»، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عُمَرُ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عَلِيٌّ فَأَذِنَ لَهُ.
    حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ، حَدَّثَنَا مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک بْنِ سَلْعٍ ثِقَةٌ، حَدَّثَنَا عِیسَی بْنُ عُمَرَ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ السُّدِّیِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنّ النَّبِیَّ  (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) كَانَ عِنْدَهُ طَائِرٌ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّیْرِ»، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عُمَرُ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عَلِیٌّ فَأَذِنَ لَهُ.<ref>أبو یعلی الموصلی التمیمی، أحمد بن علی بن المثنی (متوفای307 هـ)، مسند أبی یعلی، ج7، ص105، تحقیق: حسین سلیم أسد، ناشر: دار المأمون للتراث - دمشق، الطبعة: الأولی، 1404 هـ - 1984مالنسائی، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعیب بن علی (متوفای303 هـ)، خصائص امیرمؤمنان علی بن أبی طالب، ج1، ص29، ح10، تحقیق: أحمد میرین البلوشی، ناشر: مكتبة المعلا - الكویت الطبعة: الأولی، 1406 هـ..</ref>
    انس گفته است كه نزد رسول خدا (ص) يك پرنده بود؛ فرمودند: خداوندا محبوب‌ترین مخلوقت را بياور تا با من از اين پرنده بخورد؛ ابوبكر آمد و او را رد كرد، عمر نيز آمد و او را رد كرد، اما علي آمد و رسول خدا (ص) به او اجازه داد.
    انس گفته است كه نزد رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  یك پرنده بود؛ فرمودند: خداوندا محبوب‌ترین مخلوقت را بیاور تا با من از این پرنده بخورد؛ ابوبكر آمد و او را رد كرد، عمر نیز آمد و او را رد كرد، اما علی آمد و رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  به او اجازه داد.
    أبو يعلي الموصلي التميمي، أحمد بن علي بن المثني (متوفاي307 هـ)، مسند أبي يعلي، ج7، ص105، تحقيق: حسين سليم أسد، ناشر: دار المأمون للتراث - دمشق، الطبعة: الأولي، 1404 هـ - 1984م.
    همچنین با سند صحیح نقل شده است كه عائشه و حفصه دعا كردند كه خدایا این شخص را پدر من قرار بده؛ ولی خداوند به درخواست آنها توجهی نكرد:
    النسائي، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعيب بن علي (متوفاي303 هـ)، خصائص اميرمؤمنان علي بن أبي طالب، ج1، ص29، ح10، تحقيق: أحمد ميرين البلوشي، ناشر: مكتبة المعلا - الكويت الطبعة: الأولي، 1406 هـ.
    وَقَالَ أَبُو یَعْلَی: ثنا قَطَنُ بْنُ نُسَیْرٍ، ثنا جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ، عَنْ عبدالله بْنِ الْمُثَنَّی، عَنْ عبدالله بْنِ أَنَسٍ، عَنْ أَنَسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: أُهْدِیَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حَجَلٌ مَشْوِیٌّ بِخُبْزَةٍ وَظَبَابَةٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) : «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّعَامِ» فَقَالَتْ عَائِشَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی، وَقَالَتْ حَفْصَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی....<ref>ابن كثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ج7، ص351، ناشر: مكتبة المعارف - بیروت. العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852هـ)، المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیة، ج16، ص108، تحقیق: د. سعد بن ناصر بن عبد العزیز الشتری، ناشر: دار العاصمة/ دار الغیث، الطبعة: الأولی، السعودیة - 1419هـ</ref>
    همچنين با سند صحيح نقل شده است كه عائشه و حفصه دعا كردند كه خدايا اين شخص را پدر من قرار بده؛ ولي خداوند به درخواست آن‌ها توجهي نكرد:
    از أنس نقل شده است كه كبك بریان شده را همراه یك تكه نان و ظرف شیری خدمت رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  آوردند؛ پس رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: «خدایا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بیاور تا با من از این غذا بخورد» پس عائشه گفت: خدایا این شخص را پدر من قرار بده، و حفصه گفت: خدایا آن را پدر من قرار بده...
    وَقَالَ أَبُو يَعْلَي: ثنا قَطَنُ بْنُ نُسَيْرٍ، ثنا جَعْفَرُ بْنُ سُلَيْمَانَ، عَنْ عبدالله بْنِ الْمُثَنَّي، عَنْ عبدالله بْنِ أَنَسٍ، عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: أُهْدِيَ لِرَسُولِ اللَّهِ (ص) حَجَلٌ مَشْوِيٌّ بِخُبْزَةٍ وَظَبَابَةٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): «اللَّهُمَّ ائْتِنِي بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَيْكَ يَأْكُلُ مَعِي مِنْ هَذَا الطَّعَامِ» فَقَالَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِي، وَقَالَتْ حَفْصَةُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِي....
    از أنس نقل شده است كه كبك بريان شده را همراه يك تكه نان و ظرف شيري خدمت رسول خدا صلی‌الله عليه وآله آوردند؛ پس رسول خدا صلی‌الله عليه وآله فرمود: «خدايا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بياور تا با من از اين غذا بخورد» پس عائشه گفت: خدايا اين شخص را پدر من قرار بده، و حفصه گفت: خدايا آن را پدر من قرار بده...
    ابن كثير الدمشقي، ابوالفداء إسماعيل بن عمر القرشي (متوفاي774هـ)، البداية والنهاية، ج7، ص351، ناشر: مكتبة المعارف - بيروت.
    العسقلاني الشافعي، أحمد بن علي بن حجر ابوالفضل (متوفاي852هـ)، المطالب العالية بزوائد المسانيد الثمانية، ج16، ص108، تحقيق: د. سعد بن ناصر بن عبد العزيز الشتري، ناشر: دار العاصمة/ دار الغيث، الطبعة: الأولي، السعودية - 1419هـ
    اگر ابوبكر و عمر در مدينه نبودند، چه معنا داشت كه عائشه و حفصه چنين درخواستي را داشته باشند؛ آيا عائشه و حفصه به اندازه دهلوي نمي فهميدند كه در يك آن و يك لحظه نمی‌شود ابوبكر و عمر را از دور به مدينه آورد و پيامبران نيز جز در زمان تحدي از معجزه و قدرت الهي خود استفاده نمي كنند؟
    از اين گذشته، رسول خدا در همين قضيه از قدرت فوق بشري و مستجاب الدعوة بودن خود استفاده كرده است.
    توضيح مطلب اين كه: انبياء و ائمه علیهم‌السلام، سه ويژه گي دارند كه از آن‌ها جز در مواردي كه خداوند دستور بدهد، نمي توانند استفاده نمايند: 1. قدرت الهي؛ 2. علم غيب؛ 3. مستجاب الدعوة بودن. آن بزرگواران از اين سه ويژه در مسائل شخصي هيچگاه نمي توانند استفاده كنند؛ مثل حضرت عيسي علیه‌السلام با اين كه مرده را زنده مي كرد؛ اما خودش براي نجات جانش مجبور بود كه از اين شهر به آن شهر مهاجرت كند تا جانش را حفظ نمايد.
    رسول خدا صلی‌الله عليه وآله مي توانست از اين قدرت خود در جنگ ها استفاده كند؛ مثلاً در جنگ احد مي توانست با استفاده از يكي از اين سه ويژگي مشركان را از بين ببرد و پيروز شود؛ اما دنيا، دنياي امتحان و آزمايش و مسلمانان بايد در اين جا امتحان مي شدند و....
    اما در قضيه طير، پيام آور خدا از قدرت مستجاب الدعوة بودن استفاده كرد و دعا نمود كه خداوند اميرمؤمنان علیه‌السلام را هر جا كه هست، بياورد تا با آن حضرت هم‌سفره شود. و خداوند بر پيامبرش منت نهاد و دعاي او را اجابت كرد. با اين كه أنس بن مالك سه بار اجازه ورود نداد؛ اما قرار نبود كه كسي ديگري غير از اميرمؤمنان علیه‌السلام از آن غذا ميل نمايد.
    پس بر خلاف سخن دهلوي، رسول خدا در همين جا نيز از قدرت اعجاز خودش استفاده كرده است؛ چون يا بايد دهلوي بپذيرد كه يا مردم مي دانستند كه علي بن أبي طالب علیه‌السلام محبوب‌ترین مخلوق خداوند است و به او خبر دادند كه بيايد، و اين تمام رشته هاي دهلوي را پنبه خواهد كرد، يا بايد بپذيرد كه پيامبر صلی‌الله عليه وآله از قدرت الهي و مستجاب الدعوة بودن خود استفاده نموده است.
    === اشكال دهم: رسول خدا عادت نداشت كه تنها غذا بخورد. ===
    رسول خدا عادت نداشت كه تنها غذا بخورد: ملا علي هروي در ذيل روايت طير اشكال خنده داري را از حسين بن عبدالله طيبي شارح كتاب مشكاة المصابيح نقل می‌کند كه چون رسول خدا صلی‌الله عليه وآله دوست نداشت تنهائي غذا بخورد، از خداوند چنين درخواستي كرد؛ پس منظور رسول خدا محبوب‌ترین فرد در نزد خداوند از ميان پسر عموهايش بوده:
    قال الطيبيُّ: والوجهُ الذي يقتضيه المقامَ هو الوجه الثاني (اي أنه أراد به أحبَّ خلقِه إليه من بني عَمِّه وذويه) لأنه (ص) كان يَكْرِهُ أن يأكلَ وحدَهُ لأنه ليس من شيمةِ أهل المُروءاتِ، فطلب من الله تعالي أن يُؤتِيَ له من يُؤاكِلُه وكان ذلك براً وإحساناً منه إليه وأبرَّ المَبَرّات بذوي الرحم وصلتِه، كأنه قال: بأحبِّ خلقكَ إليكَ من ذوي القرابَةِ القريبةِ ومن هو أولي بإحساني وبري إليه. اه.
    طيبي گفته: ديدگاهي كه شايسته اين روايت است، ديدگاه دوم است (يعني اين كه منظور رسول خدا محبوب‌ترین مخلوق از بين پسر عموها و خانواده اش بوده)؛ چرا كه رسول خدا دوست نداشت، تنهائي غذا بخورد؛ زيرا اين كار از اخلاق اهل مروت نيست؛ پس رسول خدا از خداوند خواست تا كسي را بياورد تا با او غذا بخورد. و اين كار، نيكي و احسان از جانب آن حضرت به آن شخص بود، و برترين نيكي و احسان اين است كه به نزديكان و خانواده انسان باشد؛ مثل اين كه رسول خدا گفته باشد: خدايا محبوب‌ترین مخلوق از ميان فاميل هاي نزديكم را كه از همه شایسته‌تر به نيكي و احسان من باشد، نزدم بياور....
    بعد خود ملا علي هروي در پاسخ او می‌نویسد:
    وفيه أن لا شكَّ أن العمَ أولي، من إبنِه وكذا البنتَ وأولادَها في أمرِ البِرِّ والإحسانِ، علي أن قولَ الطيبي هذا إنما يُتِمُّ إذا لم يكن أحدٌ هناك مِمَّن يؤاكِلُه ولا شكَّ في وجودِه، لا سيما وأنسُ حاضرٌ وهو خادِمُهُ ولم يكن من عادتِه أنه لا يَأكُلُ مَعَهُ.
    ترديدي نيست كه عمو شایسته‌تر از پسر عمو است؛ همچنين دختر و فرزندان او در نيكي و احسان شایسته‌تر هستند. البته سخن طيبي زماني درست است كه هيچ كس در آن جا نبوده باشد كه با آن حضرت غذا بخورد؛ در حالي ترديدي در وجود آن نيست؛ به‌ویژه كه أنس خادم آن حضرت در آن جا حاضر بوده؛ و پيامبر عادت نداشت كه با او غذا نخورد.
    ملا علي القاري، نور الدين أبو الحسن علي بن سلطان محمد الهروي (متوفاي1014هـ)، مرقاة المفاتيح شرح مشكاة المصابيح، ج11، ص250، تحقيق: جمال عيتاني، ناشر: دار الكتب العلمية - لبنان/ بيروت، الطبعة: الأولي، 1422هـ - 2001م.


    اگر ابوبكر و عمر در مدینه نبودند، چه معنا داشت كه عائشه و حفصه چنین درخواستی را داشته باشند؛ آیا عائشه و حفصه به اندازه دهلوی نمی فهمیدند كه در یك آن و یك لحظه نمی‌شود ابوبكر و عمر را از دور به مدینه آورد و پیامبران نیز جز در زمان تحدی از معجزه و قدرت الهی خود استفاده نمی كنند؟
    از این گذشته، رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  در همین قضیه از قدرت فوق بشری و مستجاب الدعوة بودن خود استفاده كرده است.
    توضیح مطلب این كه: انبیاء و ائمه علیهم‌السلام، سه ویژه گی دارند كه از آنها جز در مواردی كه خداوند دستور بدهد، نمی توانند استفاده نمایند: 1. قدرت الهی؛ 2. علم غیب؛ 3. مستجاب الدعوة بودن. آن بزرگواران از این سه ویژه در مسائل شخصی هیچگاه نمی توانند استفاده كنند؛ مثل حضرت عیسی (علیه‌السلام)با این كه مرده را زنده می كرد؛ اما خودش برای نجات جانش مجبور بود كه از این شهر به آن شهر مهاجرت كند تا جانش را حفظ نماید.<br>


    ==== جواب اشکال دهم: ====
    رسول خدا  (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  می توانست از این قدرت خود در جنگ ها استفاده كند؛ مثلاً در جنگ احد می توانست با استفاده از یكی از این سه ویژگی مشركان را از بین ببرد و پیروز شود؛ اما دنیا، دنیای امتحان و آزمایش و مسلمانان باید در این جا امتحان می شدند و....
    مي گوييم:
    اما در قضیه طیر، پیام آور خدا از قدرت مستجاب الدعوة بودن استفاده كرد و دعا نمود كه خداوند امیرمؤمنان (علیه‌السلام)را هر جا كه هست، بیاورد تا با آن حضرت هم‌سفره شود. و خداوند بر پیامبرش منت نهاد و دعای او را اجابت كرد. با این كه أنس بن مالك سه بار اجازه ورود نداد؛ اما قرار نبود كه كسی دیگری غیر از امیرمؤمنان (علیه‌السلام)از آن غذا میل نماید.
    اولاً: اگر دليل اين دعا و درخواست رسول خدا صلی‌الله عليه وآله اين بود كه آن حضرت دوست نداشت تنهائي غذا بخورد، چرا با أنس بن مالك و همچنين سفينه كه هر دو خادم رسول خدا صلی‌الله عليه وآله و در آن جا حاضر بودند، هم‌سفره نشدند؟
    پس بر خلاف سخن دهلوی، رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  در همین جا نیز از قدرت اعجاز خودش استفاده كرده است؛ چون یا باید دهلوی بپذیرد كه یا مردم می دانستند كه علی بن أبی طالب (علیه‌السلام) محبوب‌ترین مخلوق خداوند است و به او خبر دادند كه بیاید، و این تمام رشته های دهلوی را پنبه خواهد كرد، یا باید بپذیرد كه پیامبر  (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  از قدرت الهی و مستجاب‌الدعوة بودن خود استفاده نموده است.
    آيا شايسته است كه مرد كريمي همچون رسول خدا صلی‌الله عليه وآله، خادمش را دم در نگاه دارد و خودش به تنهائي غذا بخورد؟
     
    ثانياً: اگر منظور آن حضرت تنها هم‌سفره شدن با شخص ديگري بود، چرا ابوبكر، عمر و عثمان را از در خانه اش راند و با آن‌ها هم‌سفره نشد؟ چرا با خود عائشه و حفصه هم‌سفره نشد؟ مگر آن‌ها رحم و عيال آن حضرت محسوب نمي شدند؟
    ===اشكال دهم: رسول خدا عادت نداشت كه تنها غذا بخورد. ===
    ثالثاً: حتي اگر بپذيريم كه منظور آن حضرت نيكي به ارحام بوده و نيكي به آن‌ها از نيكي به خادم و دربان و همسر شایسته‌تر باشد؛ طبق معيار جناب طيبي، صديقه طاهره سلام‌الله‌علیها و همچنين همسران عثمان كه به ادعاي اهل‌سنت دختران پيامبر بودند، اولويت و شايستگي بيشتري داشتند كه پيغمبر با آن‌ها هم‌سفره شود. چرا آن‌ها را دعوت نكرد؟
    رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  عادت نداشت كه تنها غذا بخورد: ملا علی هروی در ذیل روایت طیر اشكال خنده‌داری را از حسین بن عبدالله طیبی شارح كتاب مشكاة المصابیح نقل می‌کند كه چون رسول خدا  (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  دوست نداشت تنهائی غذا بخورد، از خداوند چنین درخواستی كرد؛ پس منظور رسول خدا محبوب‌ترین فرد در نزد خداوند از میان پسر عموهایش بوده:
    رابعاً: اگر منظور رسول خدا صلی‌الله عليه وآله نيكي به نزديكانش بود، چرا عائشه و حفصه دعا كردند كه خدايا اين شخص را پدران من قرار بده؟
    قال الطیبیُّ: والوجهُ الذی یقتضیه المقامَ هو الوجه الثانی (ای أنه أراد به أحبَّ خلقِه إلیه من بنی عَمِّه وذویه) لأنه  (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  كان یَكْرِهُ أن یأكلَ وحدَهُ لأنه لیس من شیمةِ أهل المُروءاتِ، فطلب من الله تعالی أن یُؤتِیَ له من یُؤاكِلُه وكان ذلك براً وإحساناً منه إلیه وأبرَّ المَبَرّات بذوی الرحم وصلتِه، كأنه قال: بأحبِّ خلقكَ إلیكَ من ذوی القرابَةِ القریبةِ ومن هو أولی بإحسانی وبری إلیه.
    قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِي، وَقَالَتْ حَفْصَةُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِي.
    طیبی گفته: دیدگاهی كه شایسته این روایت است، دیدگاه دوم است (یعنی این كه منظور رسول خدا  (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  محبوب‌ترین مخلوق از بین پسر عموها و خانواده‌اش بوده)؛ چرا كه رسول خدا دوست نداشت، تنهائی غذا بخورد؛ زیرا این كار از اخلاق اهل مروت نیست؛ پس رسول خدا از خداوند خواست تا كسی را بیاورد تا با او غذا بخورد. و این كار، نیكی و احسان از جانب آن حضرت به آن شخص بود، و برترین نیكی و احسان این است كه به نزدیكان و خانواده انسان باشد؛ مثل این كه رسول خدا گفته باشد: خدایا محبوب‌ترین مخلوق از میان فامیل های نزدیكم را كه از همه شایسته‌تر به نیكی و احسان من باشد، نزدم بیاور....
    چرا أنس بن مالك آرزو می‌کند كه خداوند اين شخص را سعد بن عباده از أنصار قرار دهد:
    بعد خود ملا علی هروی در پاسخ او می‌نویسد:
    وفیه أن لا شكَّ أن العمَ أولی، من إبنِه وكذا البنتَ وأولادَها فی أمرِ البِرِّ والإحسانِ، علی أن قولَ الطیبی هذا إنما یُتِمُّ إذا لم یكن أحدٌ هناك مِمَّن یؤاكِلُه ولا شكَّ فی وجودِه، لا سیما وأنسُ حاضرٌ وهو خادِمُهُ ولم یكن من عادتِه أنه لا یَأكُلُ مَعَهُ.<ref>ملا علی القاری، نور الدین أبو الحسن علی بن سلطان محمد الهروی (متوفای1014هـ)، مرقاة المفاتیح شرح مشكاة المصابیح، ج11، ص250، تحقیق: جمال عیتانی، ناشر: دار الكتب العلمیة - لبنان/ بیروت، الطبعة: الأولی، 1422هـ - 2001م.</ref>
    تردیدی نیست كه عمو شایسته‌تر از پسر عمو است؛ همچنین دختر و فرزندان او در نیكی و احسان شایسته‌تر هستند. البته سخن طیبی زمانی درست است كه هیچ كس در آن جا نبوده باشد كه با آن حضرت غذا بخورد؛ در حالی تردیدی در وجود آن نیست؛ به‌ویژه كه أنس خادم آن حضرت در آن جا حاضر بوده؛ و پیامبر عادت نداشت كه با او غذا نخورد.
    ====جواب اشکال دهم:====
    اولاً: اگر دلیل این دعا و درخواست رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  این بود كه آن حضرت دوست نداشت تنهائی غذا بخورد، چرا با أنس بن مالك و همچنین سفینه كه هر دو خادم رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) و در آن جا حاضر بودند، هم‌سفره نشدند؟
    آیا شایسته است كه مرد كریمی همچون رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) ، خادمش را دم در نگاه دارد و خودش به تنهائی غذا بخورد؟<br>
     
    ثانیاً: اگر منظور آن حضرت تنها هم‌سفره شدن با شخص دیگری بود، چرا ابوبكر، عمر و عثمان را از در خانه اش راند و با آنها هم‌سفره نشد؟ چرا با خود عائشه و حفصه هم‌سفره نشد؟ مگر آنها رحم و عیال آن حضرت محسوب نمی شدند؟<br>
     
    ثالثاً: حتی اگر بپذیریم كه منظور آن حضرت نیكی به ارحام بوده و نیكی به آنها از نیكی به خادم و دربان و همسر شایسته‌تر باشد؛ طبق معیار جناب طیبی، صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها و همچنین همسران عثمان كه به ادعای اهل‌سنت دختران پیامبر بودند، اولویت و شایستگی بیشتری داشتند كه پیغمبر با آنها هم‌سفره شود. چرا آنها را دعوت نكرد؟<br>
     
    رابعاً: اگر منظور رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نیكی به نزدیكانش بود، چرا عائشه و حفصه دعا كردند كه خدایا این شخص را پدران من قرار بده؟ قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی، وَقَالَتْ حَفْصَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی.<br>
     
    چرا أنس بن مالك آرزو می‌کند كه خداوند این شخص را سعد بن عباده از أنصار قرار دهد:
    اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ.
    اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ.
    آيا عائشه، حفصه و أنس بن مالك، به اندازه طيبي منظور رسول خدا صلی‌الله عليه وآله را متوجه نشده بودند و نمي دانستند كه علي بن أبي طالب از پدران آن دو سعد بن عباده شایسته‌تر است تا از اين غذاي بهشتي استفاده كند؟
    آیا عائشه، حفصه و أنس بن مالك، به اندازه طیبی منظور رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) را متوجه نشده بودند و نمی دانستند كه علی بن أبی طالب از پدران آن دو سعد بن عباده شایسته‌تر است تا از این غذای بهشتی استفاده كند؟
    === اشكال یازدهم: احب الناس در غذاخوردن با پیامبر. ===  
     
    احب الناس در غذاخوردن با پيامبر دهلوي در آخرين جواب خود از حديث طير می‌گوید:
    ===اشكال یازدهم: احب الناس در غذاخوردن با پیامبر. ===  
    و مع هذا مفيد مدعا هم نيست زيرا كه قرينه دلالت می‌کند بر آن كه احب الناس الي الله در اكل مع النبي مراد باشد و بي شهبه حضرت امير در اين وصف احب ناس بود به سوي خدا زيرا كه هم‌کاسه شدن فرزند يا كسي كه در حكم فرزند باشد موجب تضاعف لذت طعام می‌شود.
    احب الناس در غذاخوردن با پیامبر دهلوی در آخرین جواب خود از حدیث طیر می‌گوید:
    تحفة اثنا عشر، ص442
    و مع هذا مفید مدعا هم نیست زیرا كه قرینه دلالت می‌کند بر آن كه احب الناس الی الله در اكل مع النبی مراد باشد و بی شهبه حضرت امیر در این وصف احب ناس بود به سوی خدا زیرا كه هم‌کاسه شدن فرزند یا كسی كه در حكم فرزند باشد موجب تضاعف لذت طعام می‌شود.<ref>تحفة اثنا عشر، ص442</ref>
    و در مختصر تحفه اثني عشريه كه توسط شكري آلوسي خلاصه شده آمده است:
     
    ومع هذا فهو غيرُ مفيدٍ للمدَّعي أيضاً، لأن القرينةَ تَدُلُّ علي أن المرادَ بأحبِ الناسِ الي الله في الأكْل مَعَ النبيِّ (ص) و لا شكَّ أن الأميرَ كان أحَبُّهم إلي الله في هذا الوصفِ، لأن أكلَ الولدَ و مَنْ في حُكمِه مع الأبِ يكون موجباً لتَضاعُفِ اللذةِ بالطعامِ.
    و در مختصر تحفه اثنی عشریه كه توسط شكری آلوسی خلاصه شده آمده است:
    مختصر التحفة الإثني عشرية، السيد محمد الشكري الآلوسي، ص182
    ومع هذا فهو غیرُ مفیدٍ للمدَّعی أیضاً، لأن القرینةَ تَدُلُّ علی أن المرادَ بأحبِ الناسِ الی الله فی الأكْل مَعَ النبیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) و لا شكَّ أن الأمیرَ كان أحَبُّهم إلی الله فی هذا الوصفِ، لأن أكلَ الولدَ و مَنْ فی حُكمِه مع الأبِ یكون موجباً لتَضاعُفِ اللذةِ بالطعامِ.<ref>مختصر التحفة الإثنی عشریة، السید محمد الشكری الآلوسی، ص182</ref>
    ==== جواب اشکال یازدهم: ====
     
    اولا: جناب دهلوي سخن پيامبر را تحريف كرده است؛ چرا كه در هيچ يك از روايات نقل شده، «احب الناس اليك» نيامده؛ بلكه در همه آن‌ها «احب الخلق اليك» آمده. واضح است كه «احب الخلق» با «احب الناس» تفاوت اساسي دارد، تعبير اول برتري اميرمؤمنان علیه‌السلام را بر تمامي خلايق؛ حتي ملائكه، انبياء، صلحا، صحابه و... ثابت می‌کند بر خلاف تعبير دوم.
    ====جواب اشکال یازدهم:====
    ثانياً: رسول خدا 9 به صورت مطلق فرمودند «احب الخلق اليك»، نه «احب الخلق اليك في الأكل». شما به چه دليل و مدركي سخن رسول خدا را قيد زده ايد؟
    اولا: جناب دهلوی سخن پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  را تحریف كرده است؛ چرا كه در هیچ یك از روایات نقل شده، «احب الناس الیك» نیامده؛ بلكه در همه آنها «احب الخلق الیك» آمده. واضح است كه «احب الخلق» با «احب الناس» تفاوت اساسی دارد، تعبیر اول برتری امیرمؤمنان (علیه‌السلام) را بر تمامی خلایق؛ حتی ملائكه، انبیاء، صلحا، صحابه و... ثابت می‌کند بر خلاف تعبیر دوم.<br>
    ثالثاً: طبق معيار شما، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها و همچنين همسران عثمان كه به ادعاي شما آن‌ها نيز دختران پيامبر بوده‌اند، در هم‌سفره شده با پيامبر شایسته‌تر بوده‌اند تا اميرمؤمنان علیه‌السلام كه به قول شما در حكم فرزند رسول خدا 9 بوده. چون خود فرزند قطعاً از كسي كه در حكم فرزند است، طبق مبناي شما شایسته‌تر خواهد بود و لذت غذاخوردن با او بيشتر می‌شود. پس چرا رسول خدا با آن‌ها هم‌سفره نشد و علي بن أبي طالب علیه‌السلام را دعوت كرد؟
     
    رابعاً: عایشه و حفصه دو همسر پيامبر كه شاهد ماجرا بوده‌اند، در آن جا حاضر بودند، قطعاً غذاخوردن و هم‌کاسه شدن با همسر، از هم‌کاسه شدن با كسي در حكم فرزند است و جزء اهل‌وعیال او به‌حساب نمی‌آید، لذت بيشتري دارد؛ چرا رسول خدا حتي یک‌لقمه از آن غذاي لذيذ به عایشه و يا حفصه تعارف نكرد؟
    ثانیاً: رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  به صورت مطلق فرمودند «احب الخلق الیك»، نه «احب الخلق الیك فی الأكل». شما به چه دلیل و مدركی سخن رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  را قید زده اید؟<br>
    خامساً: همان‌طور كه در پاسخ به شبهه قبلي گفتيم، عایشه، حفصه دعا كردند كه خدايا اين شخص را پدران ما قرار بده و أنس نيز درخواست كرد كه خدايا اين شخص را سعد بن عباده قرار بده، آيا آن‌ها به‌اندازه دهلوي نفهميده بودند كه منظور رسول خدا هم‌کاسه شدن با فرزند و يا كسي است كه در حكم فرزند او است بوده؟
     
    ثالثاً: طبق معیار شما، حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و همچنین همسران عثمان كه به ادعای شما آنها نیز دختران پیامبر بوده‌اند، در هم‌سفره شدن با پیامبر شایسته‌تر بوده‌اند تا امیرمؤمنان (علیه‌السلام) كه به قول شما در حكم فرزند رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  بوده. چون خود فرزند قطعاً از كسی كه در حكم فرزند است، طبق مبنای شما شایسته‌تر خواهد بود و لذت غذاخوردن با او بیشتر می‌شود. پس چرا رسول خدا با آنها هم‌سفره نشد و علی بن أبی طالب (علیه‌السلام) را دعوت كرد؟<br>
     
    رابعاً: عایشه و حفصه دو همسر پیامبر كه شاهد ماجرا بوده‌اند، در آن جا حاضر بودند، قطعاً غذاخوردن و هم‌کاسه شدن با همسر، از هم‌کاسه شدن با كسی در حكم فرزند است و جزء اهل‌وعیال او به‌حساب نمی‌آید، لذت بیشتری دارد؛ چرا رسول خدا حتی یک‌لقمه از آن غذای لذیذ به عایشه و یا حفصه تعارف نكرد؟<br>
     
    خامساً: همان‌طور كه در پاسخ به شبهه قبلی گفتیم، عایشه، حفصه دعا كردند كه خدایا این شخص را پدران ما قرار بده و أنس نیز درخواست كرد كه خدایا این شخص را سعد بن عباده قرار بده، آیا آنها به‌اندازه دهلوی نفهمیده بودند كه منظور رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)  هم‌کاسه شدن با فرزند و یا كسی است كه در حكم فرزند او است بوده؟
     
    ===اشكال دوازدهم: هركس محبوب‌ترین مخلوق بود، حتماً صاحب ریاست عامه نیست. ===
    هركس محبوب‌ترین مخلوق بود، حتماً صاحب ریاست عامه نیست: دهلوی ادعا كرده است كه حتی اگر بپذیریم كه امیرمؤمنان (علیه‌السلام)محبوب‌ترین مخلوق خداوند باشد، بازهم امامت و خلافت آن حضرت ثابت نمی‌شود:
    و اگر احب مطلقاً مراد باشد نیز مفید مدعا نیست زیرا كه احب الخلق الی الله چه لازم است كه صاحب ریاست عام باشد بسا اولیاء كبار و انبیاء عالی‌مقدار كه احب الخلق الی الله بوده‌اند و صاحب ریاست عامه نبوده‌اند مثل حضرت زكریا و حضرت یحیی بلكه حضرت شمویل كه در زمان ایشان طالوت به نص الهی ریاست عام داشت.
     
    و إن سلمنا أن یكونَ المرادُ بأحبِّ الناسِ مطلقاً فإنه لا یُفیدُ المدّعی أیضاً، إذ لا یَلْزِمُ أن یكون أحبُّ الخلق إلی الله صاحبَ الریاسةِ العامةِ، فكأیِّنْ من أولیاءٍ وأنبیاءٍ كانوا أحبَّ الخلقِ إلی الله ولم یكونوا ذوی ریاسةٍ عامةٍ، كزكریاءَ ویحیی و شمویلَ الذی كان طالوتُ فی زمنه صاحبَ ریاسةٍ عامةٍ بنصٍ الهیٍ.<ref>تحفة اثناعشری، ص442 ـ 443</ref>
    ====جواب اشکال دوازدهم:====
    در پاسخ دهلوی می گوییم:<br>
     
    اولاً: اصل این كه برخی از پیامبران بر برخی دیگر برتری داشته‌اند، قطعی است؛ اما این كه زكریا، شمویل و یحیی برتر از طالوت باشند، چه دلیلی برای آن وجود دارد؟
    آن چه از قرآن كریم استفاده می‌شود، برتری این پیامبران بر دیگران مردم عالم است؛ اما برتری هر یك از آنها از آیات قرآن كریم استفاده نمی‌شود.
    وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَیْنَا وَنُوحًا هَدَیْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرِّیَّتِهِ دَاوُدَ وَسُلَیْمَنَ وَأَیُّوبَ وَیُوسُفَ وَمُوسیَ وَهَرُونَ وَكَذَالِكَ نجَْزِی الْمُحْسِنِینَ. وَزَكَرِیَّا وَیحَْییَ وَعِیسیَ وَإِلْیَاسَ كلُ ٌّ مِّنَ الصَّالِحِینَ.وَإِسْمَاعِیلَ وَالْیَسَعَ وَیُونُسَ وَلُوطًا وَكُلاًّ فَضَّلْنَا عَلیَ الْعَلَمِینَ.<ref>الأنعام.84 ـ 86.</ref>
    اتفاقاً اگر هم برتری داشته باشند، حضرت لوط كه هم پیامبر خدا بوده و هم حكومت و سلطنت الهی داشته است، امتیاز بیشتری نسبت به زكریا و یحیی دارد.<br>
     
    ثانیاً: قبح تقدیم مفضول بر افضل، از مسائل عقلی است كه تمام عقلای عالم بر آن اتفاق دارند و در زندگی روزمره خودشان نیز بر این قاعده پایبند هستند. تمام تلاش مردم برای زندگی بهتر، خانه زیباتر، همسر زیباتر و... از همین قاعده عقلی نشئت می‌گیرد. تابه‌حال دیده نشده است كه بیماری در شرایط مساوی، دكتر حاذق و متخصص را رها كرده و به دكتر عمومی مراجعه كند. اگر این كار را بكند و معالجه نشود، همه عقلاً او را مذمت می‌کنند كه از اول چرا پیش متخصص نرفتی.
    اما متأسفانه علمای سنی بر خلاف عقل و وجدانشان این قاعده عقلی را زیر پا می‌گذارند و چون می‌دانند كه با وجود علی بن أبی طالب (علیه‌السلام)كه محبوب‌ترین مخلوق خداوند است، نوبت به ابوبكر، عمر و... نمی‌رسد؛ ازاین‌رو تلاش می‌کنند كه این قاعده عقلی را نپذیرند.<br>
     
    ثالثاً: آیات قرآن كریم بهترین دلیل بر این است كه تقدیم مفضول بر افضل جایز نیست، خداوند در آیات متعدد این مطلب را گوشزد كرده است؛ چنانچه در آیات متعدد این نكته را متذكر شده است:
    قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصیرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِی الظُّلُماتُ وَ النُّورُ.<ref>الرعد/16.</ref> بگو: «آیا نابینا و بینا یکسان‌اند؟! یا ظلمت‌ها و نور برابرند؟!
    وَ ضَرَبَ اللَّهُ مثلاً رَجُلَیْنِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلی مَوْلاهُ أَیْنَما یُوَجِّهْهُ لا یَأْتِ بِخَیْرٍ هَلْ یَسْتَوی هُوَ وَ مَنْ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقیم .<ref>النحل/76.</ref>
    خداوند مثالی (دیگر) زده است: دو نفر را، كه یكی از آن دو، گنگ مادرزاد است و قادر بر هیچ كاری نیست و سربار صاحبش می باشد او را در پی هر كاری بفرستد، خوب انجام نمی دهد آیا چنین انسانی، با كسی كه امر به عدل و داد می‌کند، و بر راهی راست قرار دارد، برابر است؟!
    قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْباب .<ref>الزمر/9.</ref>
    بگو: «آیا كسانی كه می‌دانند با كسانی كه نمی‌دانند یکسان‌اند؟! تنها خردمندان متذكّر می‌شوند!»
    و یا در آیه دیگر می‌فرماید:
    أَ فَمَنْ یَهْدی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدی فَما لَكُمْ كَیْفَ تَحْكُمُونَ.<ref>یونس/35.</ref>
    آیا كسی كه هدایت به سوی حق می‌کند برای پیروی شایسته‌تر است، یا آن كس كه خود هدایت نمی‌شود مگر هدایتش كنند؟ شما را چه می‌شود، چگونه داوری می كنید؟!»
    پیش‌ازاین روایات زیادی را نیز از طریق اهل‌سنت نقل كردیم كه رسول خدا صراحتاً فرمود:
    مَن تَقَدَّمَ علی قومٍ من المسلمین یَری أنَّ فیهم من هو أفضلُ منه فقد خانَ اللهَ ورسولَه والمسلمین.
    هر كس خودش را بر گروهی از مسلمانان مقدم كند؛ درحالی‌که می داند در میان آن قوم كسی بهتر از او وجود دارد؛ به‌درستی كه به خدا، رسول او و مسلمانان خیانت كرده است.
    بنابراین، هم از نظر عقل، هم از نظر قرآن و هم از نظر روایات اهل‌سنت، تقدیم مفضول بر افضل جایز نیست.
    شیخ طوسی د<br>
    ر باره قبح تقدیم مفضول بر فاضل می‌نویسد:
    وأما الذی یدل علی أنه یجب أن یكون أفضل فی الظاهر ما نعلمه ضرورة من قبح تقدیم المفضول علی الفاضل. ألا تری أنه یقبح من ملك حكیم أن یجعل رئیسا فی الخط علی مثل ابن مقلة ونظرائه من یكتب خطوط الصبیان والبقالین ویجعل رئیسا فی الفقه علی مثل أبی حنیفة والشافعی وغیرهما. والعلم بقبح ذلك ضروری لا یختلف العقلاء فیه، ولا علة لذلك إلا أنه تقدیم المفضول علی الفاضل فیما كان أفضل منه فیه....<ref>الطوسی، الشیخ ابوجعفر محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفای460هـ)، الاقتصاد، ص191، ناشر: منشورات مكتبة جامع چهلستون ـ تهران، 1400هـ</ref>
    دلیل این كه امام باید ظاهرا افضل باشد این است كه ضرورتاً تقدیم مفضول بر فاضل زشت است; چرا كه به عنوان مثال، زشت است كه یك پادشاه حكیم، كسی را رئیس خطاطان ماهر؛ مثل ابن مقلة و همانند او نماید كه مانند كودكان و بقال ها می‌نویسد. و نیز زشت است كسی را رئیس فقهایی همانند ابوحنیفه و شافعی و... بكند كه در فقه از آنان ضعیف‌تر است. بلی، عقلای عالم این كار حاكم را زشت می‌شمارند؛ زیرا تقدیم مفضول بر فاضل درهمان چیزی كه بر او برتری دارد، قبیح است.


    === اشكال دوازدهم: هركس محبوب‌ترین مخلوق بود، حتماً صاحب ریاست عامه نیست. ===
    ==تذکر مهم==
    هركس محبوب‌ترین مخلوق بود، حتماً صاحب رياست عامه نيست: دهلوي ادعا كرده است كه حتي اگر بپذيريم كه اميرمؤمنان علیه‌السلام محبوب‌ترین مخلوق خداوند باشد، بازهم امامت و خلافت آن حضرت ثابت نمی‌شود:
    اینها مهم‌ترین شبهاتی بود كه اهل سنت در رد حدیث طیر مطرح کرده‌اند؛ هرچند كه اشكالات دیگری نیز هست كه اهمیت كمتری دارند و تمام آنها در كتاب نفحات الأزهار، تخلیص عبقات الأنوار علامه لكنهوی پاسخ داده شده است.  
    و اگر احب مطلقاً مراد باشد نيز مفيد مدعا نيست زيرا كه احب الخلق الي الله چه لازم است كه صاحب رياست عام باشد بسا اولياء كبار و انبياء عالی‌مقدار كه احب الخلق الي الله بوده‌اند و صاحب رياست عامه نبوده‌اند مثل حضرت زكريا و حضرت يحيي بلكه حضرت شمويل كه در زمان ايشان طالوت به نص الهي رياست عام داشت.
    ==منابع==
    تحفة اثناعشری، ص442 ـ 443
    و إن سلمنا أن يكونَ المرادُ بأحبِّ الناسِ مطلقاً فإنه لا يُفيدُ المدّعي أيضاً، إذ لا يَلْزِمُ أن يكون أحبُّ الخلق إلي الله صاحبَ الرياسةِ العامةِ، فكأيِّنْ من أولياءٍ وأنبياءٍ كانوا أحبَّ الخلقِ إلي الله ولم يكونوا ذوي رياسةٍ عامةٍ، كزكرياءَ ويحيي و شمويلَ الذي كان طالوتُ في زمنه صاحبَ رياسةٍ عامةٍ بنصٍ الهيٍ.
    ==== جواب اشکال دوازدهم: ====
    در پاسخ دهلوي مي گوييم:
    اولاً: اصل اين كه برخي از پيامبران بر برخي ديگر برتري داشته‌اند، قطعي است؛ اما اين كه زكريا، شمويل و يحيي برتر از طالوت باشند، چه دليلي براي آن وجود دارد؟
    آن چه از قرآن كريم استفاده می‌شود، برتري اين پيامبران بر ديگران مردم عالم است؛ اما برتري هر يك از آن‌ها از آيات قرآن كريم استفاده نمی‌شود.
    وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَيْنَا وَنُوحًا هَدَيْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرِّيَّتِهِ دَاوُدَ وَسُلَيْمَنَ وَأَيُّوبَ وَيُوسُفَ وَمُوسيَ وَهَرُونَ وَكَذَالِكَ نجَْزِي الْمُحْسِنِينَ. وَزَكَرِيَّا وَيحَْييَ وَعِيسيَ وَإِلْيَاسَ كلُ ٌّ مِّنَ الصَّالِحِينَ.وَإِسْمَاعِيلَ وَالْيَسَعَ وَيُونُسَ وَلُوطًا وَكُلاًّ فَضَّلْنَا عَليَ الْعَلَمِينَ. الأنعام.84 ـ 86.
    اتفاقاً اگر هم برتري داشته باشند، حضرت لوط كه هم پيامبر خدا بوده و هم حكومت و سلطنت الهي داشته است، امتياز بيشتري نسبت به زكريا و يحيي دارد.
    ثانياً: قبح تقديم مفضول بر افضل، از مسائل عقلي است كه تمام عقلاي عالم بر آن اتفاق دارند و در زندگي روزمره خودشان نيز بر اين قاعده پايبند هستند. تمام تلاش مردم براي زندگي بهتر، خانه زيباتر، همسر زيباتر و... از همين قاعده عقلي نشئت می‌گیرد. تابه‌حال ديده نشده است كه بيماري در شرايط مساوي، دكتر حاذق و متخصص را رها كرده و به دكتر عمومي مراجعه كند. اگر اين كار را بكند و معالجه نشود، همه عقلاً او را مذمت می‌کنند كه از اول چرا پيش متخصص نرفتي.
    اما متأسفانه علماي سني بر خلاف عقل و وجدانشان اين قاعده عقلي را زير پا می‌گذارند و چون می‌دانند كه با وجود علي بن أبي طالب علیه‌السلام كه محبوب‌ترین مخلوق خداوند است، نوبت به ابوبكر، عمر و... نمی‌رسد؛ ازاین‌رو تلاش می‌کنند كه اين قاعده عقلي را نپذيرند.
    ثالثاً: آيات قرآن كريم بهترين دليل بر اين است كه تقديم مفضول بر افضل جايز نيست، خداوند در آيات متعدد اين مطلب را گوشزد كرده است؛ چنانچه در آيات متعدد اين نكته را متذكر شده است:
    قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمي وَ الْبَصيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُماتُ وَ النُّورُ. الرعد/16.
    بگو: «آيا نابينا و بينا یکسان‌اند؟! يا ظلمت‌ها و نور برابرند؟!
    وَ ضَرَبَ اللَّهُ مثلاً رَجُلَيْنِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا يَقْدِرُ عَلي شَيْ ءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلي مَوْلاهُ أَيْنَما يُوَجِّهْهُ لا يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوي هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلي صِراطٍ مُسْتَقيم . النحل/76.
    خداوند مثالي (ديگر) زده است: دو نفر را، كه يكي از آن دو، گنگ مادرزاد است و قادر بر هيچ كاري نيست و سربار صاحبش مي باشد او را در پي هر كاري بفرستد، خوب انجام نمي دهد آيا چنين انساني، با كسي كه امر به عدل و داد می‌کند، و بر راهي راست قرار دارد، برابر است؟!
    قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْباب . الزمر/9.
    بگو: «آيا كساني كه می‌دانند با كساني كه نمی‌دانند یکسان‌اند؟! تنها خردمندان متذكّر می‌شوند!»
    و يا در آيه ديگر می‌فرماید:
    أَ فَمَنْ يَهْدي إِلَي الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لا يَهِدِّي إِلاَّ أَنْ يُهْدي فَما لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ. يونس/35.
    آيا كسي كه هدايت به سوي حق می‌کند براي پيروي شایسته‌تر است، يا آن كس كه خود هدايت نمی‌شود مگر هدايتش كنند؟ شما را چه می‌شود، چگونه داوري مي كنيد؟!»
    پیش‌ازاین روايات زيادي را نيز از طريق اهل‌سنت نقل كرديم كه رسول خدا صراحتاً فرمود:
    مَن تَقَدَّمَ علي قومٍ من المسلمين يَري أنَّ فيهم من هو أفضلُ منه فقد خانَ اللهَ ورسولَه والمسلمين.
    هر كس خودش را بر گروهي از مسلمانان مقدم كند؛ درحالی‌که مي داند در ميان آن قوم كسي بهتر از او وجود دارد؛ به‌درستی كه به خدا، رسول او و مسلمانان خيانت كرده است.
    بنابراين، هم از نظر عقل، هم از نظر قرآن و هم از نظر روايات اهل‌سنت، تقديم مفضول بر افضل جايز نيست.
    شيخ طوسي در باره قبح تقديم مفضول بر فاضل می‌نویسد:
    وأما الذي يدل علي أنه يجب أن يكون أفضل في الظاهر ما نعلمه ضرورة من قبح تقديم المفضول علي الفاضل. ألا تري أنه يقبح من ملك حكيم أن يجعل رئيسا في الخط علي مثل ابن مقلة ونظرائه من يكتب خطوط الصبيان والبقالين ويجعل رئيسا في الفقه علي مثل أبي حنيفة والشافعي وغيرهما. والعلم بقبح ذلك ضروري لا يختلف العقلاء فيه، ولا علة لذلك إلا أنه تقديم المفضول علي الفاضل فيما كان أفضل منه فيه....
    دليل اين كه امام بايد ظاهرا افضل باشد اين است كه ضرورتاً تقديم مفضول بر فاضل زشت است; چرا كه به عنوان مثال، زشت است كه يك پادشاه حكيم، كسي را رئيس خطاطان ماهر؛ مثل ابن مقلة و همانند او نمايد كه مانند كودكان و بقال ها می‌نویسد. و نيز زشت است كسي را رئيس فقهايي همانند ابوحنيفه و شافعي و... بكند كه در فقه از آنان ضعيف‌تر است. بلي، عقلاي عالم اين كار حاكم را زشت می‌شمارند؛ زيرا تقديم مفضول بر فاضل درهمان چيزي كه بر او برتري دارد، قبيح است.
    الطوسي، الشيخ ابوجعفر محمد بن الحسن بن علي بن الحسن (متوفاي460هـ)، الاقتصاد، ص191، ناشر: منشورات مكتبة جامع چهلستون ـ تهران، 1400هـ


    == تذکر مهم ==
    <references />
    اینها مهم‌ترین شبهاتي بود كه اهل سنت در رد حديث طير مطرح کرده‌اند؛ هرچند كه اشكالات ديگري نيز هست كه اهميت كمتري دارند و تمام آن‌ها در كتاب نفحات الأزهار، تخليص عبقات الأنوار علامه لكنهوي پاسخ داده شده است.
    == منابع ==

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۰۸


    حدیث طیر مشوی

    یكی از روایاتی که ولایت و برتری امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) را بر تمام خلایق ثابت می‌کند، روایت طیر مشوی است. طبق این روایت: روزی مرغ بریانی را خدمت رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) هدیه آوردند، آن حضرت قبل میل‌کردن، دستانش را به سمت آسمان بلند كرده و دعا فرمود: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِیَ مِنْ هَذَا الطَّیْرِ. خدایا محبوب‌ترین مخلوق از نظر خودت بیاور تا با من از این غذا نوش‌جان نماید». عایشه و حفصه كه شاهد ماجرا بودند به پدرشان خبر دادند، آن دو به نوبت خودشان را رساندند تا با پیامبر هم‌سفره باشند و این مقام بسیار بلند و ارزشمند نصیب آنان شود؛ اما رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آنها را از در خانه‌شان پس فرستادند و نپذیرفتند. أنس بن مالك می‌گوید كه من دوست داشتم این شخص سعد بن عباده از قبیله خودم باشد؛ اما دیدم كه علی بن أبی طالب (علیه‌السلام) آمد ولی من تا سه بار اجازه ورود ندادم تا این كه آن حضرت صدای خودشان را به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) رساندند و پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) دستور دادند اجازه ورود بدهم، امیرمؤمنان (علیه‌السلام)وارد شدندو با رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) از آن غذا نوش‌جان كردند. اما اهل سنت علی رغم نقل متعدد این روایت، اشکال‌هایی به آن دارند که مناسب است تبیین شده و جواب داده شود.

    متن حدیث نبوی طیر مشوی

    اهدِی لِرَسولِ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حِجلٌ مَشوی بِخُبزِهِ وصِنابِهِ، فَقالَ رَسولُ‌اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): اللّهُمَّ ائتِنی بِأَحَبِّ خَلقِک إلَیک؛ یأکلُ مَعی مِن هذَا الطَّعامِ. فَقالَت عائِشَةُ: اللّهُمَّ اجعَلهُ أبی. وقالَت حَفصَةُ: اللّهُمَّ اجعَلهُ أبی قال أنَسٌ: وقُلتُ: اللّهُمَّ اجعَلهُ سَعدَ بنَ عُبادَةَ. قالَ أنَسٌ: فَسَمِعتُ حَرَکةً بِالبابِ، فَخَرَجتُ، فَإِذا عَلِی بِالبابِ، فَقُلتُ: إنَّ رَسولَ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عَلى حاجَةٍ، فَانصَرَفَ. ثُمَّ سَمِعتُ حَرَکةً بِالبابِ، فَخَرَجتُ، فَإِذا عَلِی بِالبابِ، فَقُلتُ: إنَّ رَسولَ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عَلى حاجَةٍ، فَانصَرَفَ. ثُمَّ سَمِعتُ حَرَکةً بِالبابِ، فَسَلَّمَ عَلِی، فَسَمِعَ رَسولُ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) صَوتَه فَقالَ: انظُر مَن هذَا. فَخَرَجتُ فَإِذا هُوَ عَلِی، فَجِئتُ إلى رَسولِ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَأَخبَرتُهُ، فَقالَ: ائذَن لَهُ. فَدَخَلَ عَلِی، فَقالَ رَسولُ اللّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): اللّهُمَّ وإلَی، اللّهُمَّ وإلَی.[۱]

    اشکالات اهل‌سنت به حدیث طیر مشوی:

    اشكال اول: سند روایت صحیح نیست.

    جواب اشکال اول:

    این حدیث از راویان متعددی مثل:

    • امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام)؛
    • أنس بن مالك؛
    • عبدالله بن العباس؛
    • أبو سعید الخدری؛
    • سفینة خادم رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)؛
    • سعد بن أبی وقاص؛
    • عمرو بن العاص؛
    • أبو الطفیل عامر بن واثلة؛
    • یعلی بن مرة از اصحاب رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)

    نقل شده که سندهای حدیث را مورد بررسی قرار می دهیم:

    راوی اول: سفینه، خادم رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)

    ابوالقاسم طبرانی در كتاب المعجم الكبیر می‌نویسد: حَدَّثَنَا عُبَیْدٌ الْعِجْلِیُّ، ثنا إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعِیْدٍ الْجَوْهَرِیُّ، ثنا حُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ، ثنا سُلَیْمَانُ بْنُ قَرْمٍ، عَنْ فِطْرِ بْنِ خَلِیفَةَ، عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نُعْمٍ، عَنْ سَفِینَةَ، مَوْلَی النَّبِیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) أَنَّ النَّبِیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) أُتِیَ بِطَیْرٍ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِیَ مِنْ هَذَا الطَّیْرِ»، فَجَاءَ عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُ، فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): «اللَّهُمَّ وَالِ». از سفینه خادم رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نقل شده است كه برای رسول خدا مرغی آوردند، آن حضرت فرمود: «پروردگارا ! محبوب‌ترین مخلوق در نزد خودت را بیاور تا با من از این مرغ بخورد»؛ پس علی (علیه‌السلام)آمد و رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: « خدایا علی (علیه‌السلام)را دوست بدار».[۲]

    بررسی سند روایت:

    عبید العجلی: عبید العجلی. الحافظ الإمام المجود أبو علی الحسین بن محمد بن حاتم البغدادی تلمیذ یحیی بن معین. قال الخطیب: كان ثقة متقنا حافظا.[۳] وقال أحمد بن المنادی: كان من المتقدمین فی حفظ المسند خاصة. عبید العجل، حافظ، پیشوا، كسی كه خیلی خوب حفظ می كرد و شاگرد یحیی بن معین بود. خطیب گفته: او ثقه، استوار و حافظ بود. احمد بن منادی گفته: او از پیشروان در حفظ روایات مسند بود.

    إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعِیْدٍ الْجَوْهَرِیُّ: از روات صحیح مسلم: ذهبی در شرح حال او می‌نویسد: إبراهیم بن سعید الجوهری الحافظ أبو اسحاق البغدادی أحد الاعلام سمع ابن عیینة وابا معاویة وعنه الستة سوی البخاری وابو حاتم وابن صاعد وخلق. قال الخطیب كان ثقة ثبتا مكثرا صنف المسند. وقال أبو العباس البراثی قال أحمد بن حنبل: هو كثیر الكتاب اكتبوا عنه. وقال النسائی ثقة.[۴] ابراهیم بن سعید الجوهری، حافظ ابوإسحاق بغدادی، یكی از مشاهیر بود. تمام نویسندگان صحاح سته ـ غیر از بخاری ـ از او روایت نقل کرده‌اند. خطیب گفته: او ثقه و مورد اعتماد بود، زیاد روایت نقل می كرد و كتاب مسند داشته نوشته است. ابوالعباس براثی از احمد بن حنبل نقل كرده كه گفت: او كتاب زیادی داشت، از او روایت نقل كنید، نسائی گفته: او ثقه بود.

    خود ذهبی بعد از روایتی كه در مذمت او وارد شده می‌گوید: قلت: لا عبرة بهذا وإبراهیم حجة بلا ریب. من می گویم: این اشكال ارزش توجه ندارد، ابراهیم بدون تردید حجت (كسی كه سیصد هزار روایت با سند، متن و تاریخ روایت حفظ بوده ـ بود.

    ابن حجر عسقلانی درباره او می‌گوید: إبراهیم بن سعید الجوهری أبو إسحاق الطبری نزیل بغداد ثقة حافظ تكلم فیه بلا حجة من العاشرة مات فی حدود الخمسین [۵] ابراهیم بن سعید، ساكن بغداد، مورد اعتماد و حافظ بود. درباره او بدون مدرك و دلیل سخن گفته شده (ایراد گرفته‌اند).

    حُسَیْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ از روات بخاری و مسلم: الحسین بن محمد بن بهرام التمیمی أبو أحمد أو أبو علی المروذی بتشدید الراء وبذال معجمة نزیل بغداد ثقة من التاسعة مات سنة ثلاث عشرة أو بعدها بسنة أو سنتین ع[۶] حسین بن محمد بن بهرام، ساكن بغداد و مورداعتماد بود.

    سُلَیْمَانُ بْنُ قَرْمٍ: از روات بخاری و مسلم: ازآنجایی‌که سلیمان قرم روایات زیادی را در فضائل اهل‌البیت علیهم‌السلام نقل كرده، علمای اهل‌سنت او را تضعیف کرده‌اند، غافل از این كه او از روات بخاری و مسلم است و این دو كتاب كه از دیدگاه آنها صحیح‌ترین كتاب! بعد از قرآن كریم است از او روایت دارند؛ به همین خاطر تلاش دوباره کرده‌اند كه او را توثیق نمایند؛ مثلاً شمس‌الدین ذهبی با این كه در کتاب‌های دیگر او را تضعیف كرده است. اما نام او را در كتاب «ذكر من تلكم فیه وهو موثق» آورده است. سلیمان بن قرم أبو داود الضبی وهو ابن معاذ نسب إلی جده م د ت س وثقه أحمد وغیره... سلیمان بن قرم، احمد بن حنبل و دیگران او را توثیق کرده‌اند.[۷]

    مزی در تهذیب الكمال تصریح می‌نویسد: استشهد به البخاری، وروی له الباقون سوی ابن ماجة.[۸] بخاری ـ به عنوان شاهد ـ و دیگر صاحبان صحاح سته، غیر از ابن ماجه از او روایت کرده‌اند. به‌هرحال همین كه او در بخاری و مسلم روایت دارد، كفایت می‌کند و وثاقت او ثابت می‌شود. فِطْرِ بْنِ خَلِیفَةَ فطر بن خلیفه نیز به‌خاطر این كه شیعه بوده، تضعیف شده است؛ اما چون از روات بخاری است، علمای متأخر علم رجال از تضعیف او پشیمان شده و تلاش کرده‌اند كه او را توثیق كنند، ذهبی در كتاب «ذكر من تلكم فیه وهو موثق» درباره او می‌نویسد: فطر بن خلیفة م. صدوق وثق وقال الجوزجانی زائغ غیر ثقة وقال الدارقطنی زائغ لا یحتج به وغمزه ابن المدینی له فی البخاری حدیث. فطر بن خلیفه، از روات مسلم، راستگو بود و توثیق شده است. جوزجانی گفته روایاتش منحرف و غیر قابل اعتماد بوده، دارقطنی گفته منحرف بود و به روایات او احتجاج نمی‌شود، ابن مدینی نیز به او اشكال گرفته؛ اما در بخاری یك روایت دارد.[۹] و در كتاب الكاشف می‌نویسد: فطر بن خلیفة المخزومی مولاهم الحناط عن أبی الطفیل وعطاء الشیبی ومولاه عمرو بن حریث الصحابی وعن مجاهد والشعبی وعنه القطان ویحیی بن آدم وخلق شیعی جلد وثقه أحمد وابن معین. فطر بن خلیفه، احمد بن حنبل و یحیی بن معین او را توثیق کرده‌اند.[۱۰] عَبْد الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِی نُعْمٍ از روات بخاری و مسلم.عبد الرحمن بن أبی نعم. الإمام الحجة القدوة الربانی أبو الحكم البجلی الكوفی.[۱۱]عبد الرحمن بن أبی نعم، پیشوا، حجت و رهبر ربانی بود. بنابراین تمام روات این روایت موثق بودند؛ پس در صحت روایت هیچ تردیدی نیست.

    راوی دوم: سدی كبیر

    روایت دوم: سدی كبیر از أنس بن مالك ابویعلی حنبلی در مسند خود و نسائی در خصائص امیرمؤمنان (علیه‌السلام) نقل کرده‌اند: حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ، حَدَّثَنَا مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک بْنِ سَلْعٍ ثِقَةٌ، حَدَّثَنَا عِیسَی بْنُ عُمَرَ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ السُّدِّیِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنّ النَّبِیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) كَانَ عِنْدَهُ طَائِرٌ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّیْرِ»، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عُمَرُ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عَلِیٌّ فَأَذِنَ لَهُ. [۱۲] از أنس بن مالك نقل شده است كه در نزد رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مرغی بود؛ پس فرمود: خدایا محبوب‌ترین مخلوقت را بیاور تا با من از این مرغ بخورد؛ پس ابوبكر آمد، رسول خدا او را بازگرداند، عمر نیز آمد و باز رسول خدا او را رد كرد؛ سپس علی (علیه‌السلام)آمد و رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به او اجازه داد. همین روایت را با همین سند إبن أثیر و إبن عساكر از ابویعلی نقل کرده‌اند؛ اما در نقل این دو نفر از عثمان و ابوبكر نام برده شده كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) اجازه ورود به آنها را نداده است: أَنبأَنا المنصور بن أَبی الحسن الفقیه بإِسناده إِلی أَبی یعلی: حدثنا الحسن بن حماد، حدثنا مسهر بن عبدالملک، ثقة، حدثنا عیسی بن عمر، عن السدی، عن أَنس بن مالك: أَن النبی كان عنده طائر، فقال: اللهم ائتنی بأحب خلقك إِلیك یأكل معی من هذا الطائر. فجاءَ أَبو بكر فرده ثم جاءَ عثمان فرده، فجاءَ علی فأَذن له.[۱۳] ازآنجایی‌که اجازه ورود ندادن به خلفای سه گانه، نقیصه بزرگی برای آنها محسوب می‌شود و دست كم برتری امیرمؤمنان (علیه‌السلام)را بر این سه خلیفه به صورت قطعی و مشخص ثابت می‌کند، برخی از علمای اهل‌سنت كه خیال می کرده‌اند می توانند این نقیصه بزرگ را كه در كتب اهل‌سنت آمده است از خلفای سه گانه دور كنند، به جای نام هر یك از آنها از كلمه «رجل» استفاده کرده‌اند؛ درحالی‌که سند همان سندی است كه ابویعلی آورده است. عبدالله بن عدی جرجانی در الكامل فی الضعفاء، مطهر بن طاهر مقدسی در ذخیرة الحفاظ و ابن جوزی حنبلی در العلل المتناهیه این اشتباه بزرگ را مرتكب شده‌اند: ... عن إسماعیل بن عبد الرحمن السدی عن أنس بن مالك ان النبی صلی‌الله علیه وسلم كان عنده طائر فقال اللهم آتنی بأحب خلقك إلیك یأكل معی هذا الطائر فجاء رجل فرده ثم جاء رجل فرده ثم جاء علی بن أبی طالب فأذن له فأكل معه قال الشیخ وهذا من هذا الطریق ما أعلم رواه غیر مسهر ولمسهر غیر ما ذكرت ولیس بالكثیر[۱۴] ... حدیث: إن النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)( كان عنده طائر فقال: «اللهم ائننی بأحب خلقك إلیك یأكل معی هذا الطائر»؛ فجاء رجل، فرده، ثم جاء رجل، فرده، ثم جاء علی بن أبی طالب، فإذن له، فاكل معه.[۱۵]

    ... عن اسماعیل بن عبدالرحمن السدی عن انس ان النبی صلی‌الله علیه وسلم كان عنده طائر فقال اللهم ائتنی بأحب خلقك الیك یأكل معی من هذا الطیر فجاء رجل فرده ثم جاء علی بن أبی طالب فأذن له فأكل معه[۱۶]

    غافل از این كه ممكن است دیگر علمای سنی با نقل درست روایت، میزان امانت داری این افراد را برای همگان روشن نمایند. بررسی سند روایت: الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ: الحسن بن حماد الضبی الكوفی عن المطلب بن زیاد والمحاربی وعنه أبو یعلی والسراج والنسائی بواسطة ثقة توفی 238 س.[۱۷] حسین بن حماد، ثقه بود.

    مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک: خود ابویعلی او را در اصل روایت توثیق كرده است؛ پس نیازی به بررسی بیشتر نیست. عِیسَی بْنُ عُمَرَ: عیسی بن عمر الأسدی الكوفی المقرئ صاحب الحروف ویعرف بالهمدانی لا عیسی بن عمر البصری الثقفی صاحب النحو عن عطاء وعمرو بن مرة والمسیب بن عبد خیر وعنه الفریابی وعبید الله وخلاد بن یحیی وخلق قال أحمد لیس به بأس مات 156 ت س[۱۸] عیسی بن عمر... احمد بن حنبل گفته: اشكالی در او نیست.

    إِسْمَاعِیلَ السُّدِّیِّ: از راویان مسلم و سایر صحاح سته: إسماعیل بن عبد الرحمن الأعور السدی الكوفی مولی زینب بنت قیس بن مخرمة من بنی عبد مناف قرشی سمع أنسا ومرة الهمدانی سمع منه شعبة والثوری وزائدة قال لنا مسدد حدثنا یحیی قال سمعت بن أبی خالد یقول السدی أعلم بالقرآن من الشعبی قال علی وسمعت یحیی یقول ما رأیت أحدا یذكر السدی الا بخیر وما تركه أحد.[۱۹] اسماعیل بن عبد الرحمن... یحیی گفته كه از إبن أبی خالد شنیدم كه می گفت: سدی در قرآن از شعبی داناتر بود. علی بن مدینی گفته كه از یحیی بن معین شنیدم كه می گفت: ندیدم كسی را كه از سدی جز به نیكی یاد كند و ندیدم كه كسی روایت او را ترك نماید.

    مزی بعد از نقل دیدگاه‌های علمای رجال درباره سدی، می‌نویسد: روی له الجماعة سوی البخاری.[۲۰] تمام نویسندگان صحاح سته، غیر از بخاری، از او روایت نقل کرده‌اند.

    بنابراین سند این روایت نیز كاملا صحیح است.

    راوی سوم: یحیی بن كثیر

    روایت سوم: یحیی بن كثیر از أنس بن مالك ابوالقاسم طبرانی در المعجم الكبیر می‌نویسد: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ، قَالَ: نا سَلَمَةُ بْنُ شَبِیبٍ، قَالَ: نا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، قَالَ: أَنَا الأَوْزَاعِیُّ، عَنْ یَحْیَی بْنِ أَبِی كَثِیرٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: أَهْدَتْ أُمُّ أَیْمَنَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) طَائِرًا بَیْنَ رَغِیفَیْنِ، فَجَاءَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَقَالَ: " هَلْ عِنْدَكُمْ شَیْءٌ؟ " فَجَاءَتْهُ بِالطَّائِرِ، فَرَفَعَ یَدَیْهِ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ، یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّائِرِ "، فَجَاءَ عَلِیٌّ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مَشْغُولٌ، وَإِنَّمَا دَخَلَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آنِفًا، فَثَبَقَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مِنَ الطَّائِرِ شَیْئًا، ثُمَّ رَفَعَ یَدِهِ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّائِرِ "، فَجَاءَ عَلِیٌّ، فَارْتَفَعَ الصَّوْتُ بَیْنِی وَبَیْنَهُ، فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): " أَدْخِلْهُ مَنْ كَانَ "، فَدَخَلَ، فَقَالَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): " وَالِی یَا رَبِّ " ثَلاثَ مَرَّاتٍ، فَأَكَلَ مَعَ رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حَتَّی فَرَغَا.[۲۱] از أنس بن مالك نقل شده است كه گفت: ام أیمن مرغی را در میان دو تكه نان به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) هدیه كرد؛ وقتی رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آمد سؤال كرد: آیا چیزی در نزد شما هست؟ پس مرغ را آ وردند؛ آن حضرت دستانش را بلند كرد و فرمود: خدایا محبوب‌ترین خلائق در نزد خودت را بیاور تا با من از این مرغ بخورد؛ پس علی (علیه‌السلام)آمد، من گفتم: رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مشغول است، مدتی بعد دو باره رسول خدا وارد شد و كمی از مرغ را خود و دوباره دعا كرد: خدایا محبوب‌ترین خلائق نزد خودت را بیاور تا با من از این مرغ بخورد؛ پس علی (علیه‌السلام)آمد، بین من و او سر و صدا شد؛ پس رسول خدا گفت: هر كس كه هست بگذار وارد شود، پس داخل شد، رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: پروردگارا او را دوست بدار. این سخن را سه بار تكرار كرد؛ پس علی با پیامبر از آن مرغ خورد تا هر دو دست كشیدند.

    بررسی سند روایت:

    أحمد بن محمد بن عبد العزیز بن الجعد الوشاء. الشیخ الثقة العالم أبو بكر أحمد بن محمد بن عبدالعزیز بن الجعد الوشاء البغدادی... وقد قال الدارقطنی لا بأس به.[۲۲]الوشاء، شیخ، مورد اعتماد، دانشمند و... دارقطنی گفته: اشكالی در او نیست.

    سَلَمَةُ بْنُ شَبِیبٍ: از راویان صحیح مسلم است: سلمة بن شبیب أبو عبد الرحمن النیسابوری الحافظ بمكة عن أبی أسامة ویزید وعبد الرزاق وعنه مسلم والأربعة والرویانی حجة مات 247 م 4[۲۳]سلمة بن شبیب، مسلم و چهار نفر دیگر نویسندگان صحاح از او روایت نقل کرده‌اند، او حجت بود.

    عَبْدُ الرَّزَّاقِ الصنعانی: از روات بخاری و مسلم است: عبد الرزاق بن همام بن نافع الحافظ أبو بكر الصنعانی أحد الأعلام عن بن جریج ومعمر وثور وعنه أحمد وإسحاق والرمادی والدبری صنف التصانیف مات عن خمس وثمانین سنة فی 211 .[۲۴] عبد الرزاق صنعانی، یكی از مشاهیر بود.

    عبد الرحمن بن عمرو الأوزاعی: از روات بخاری و مسلم: عبد الرحمن بن عمرو شیخ الإسلام أبو عمرو الأوزاعی الحافظ الفقیه الزاهد عن عطاء ومكحول ومحمد بن إبراهیم التیمی ورأی محمد بن سیرین وعنه قتادة ویحیی بن أبی كثیر شیخاه وأبو عاصم والفریابی وكان رأسا فی العلم والعبادة مات فی الحمام فی صفر 157 [۲۵] عبد الرحمن بن عمرو، شیخ الإسلام، حافظ، فقیه و زاهد بود... او در علم و عبادت سرآمد همگان بود.

    یحیی بن صالح بن المتوكل: از روات بخاری و مسلم است: یحیی بن أبی كثیر الإمام أبو نصر الیمامی الطائی مولاهم أحد الأعلام عن جابر وأنس مرسلا وأبی سلمة وعنه هشام الدستوائی وهمام قال أیوب ما بقی علی وجه الأرض مثل یحیی بن أبی كثیر قلت كان من العباد العلماء الأثبات مات 129 ع[۲۶] یحیی بن أبی كثیر، یكی از مشاهیر بود. او از جابر و أنس بن مالك به صورت مرسل روایت نقل كرده است. ایوب گفته: در روی زمین كسی همانند یحیی بن كثیر باقی نمانده است. من می گویم: او یكی دانشمندان عابد و استوار بود. البته این ادعای ذهبی كه روایت از او أنس بن مالك مرسل است، درست نیست؛ چرا كه به تصریح بزرگان علم حدیث و رجال اهل‌سنت، او أنس بن مالك را دیده است؛ چنانچه مسلم نیشابوری در كتاب الكنی والأسماء می‌نویسد: أبو نصر یحیی بن أبی كثیر رأی أنسا سمع أبا سلمة وعبد الله بن أبی قتادة روی عنه أیوب وهشام والأوزاعی.[۲۷] ابونصر یحیی بن أبی كثیر، أنس را دیده است.

    و مزی در تهذیب الكمال در باب اساتید او می‌نویسد: وأنس بن مالك (س) وقد رآه.[۲۸] از أنس بن مالك روایت نقل كرده و او را دیده است.

    حاكم نیشابوری بعد از روایت «أن النبی صلی‌الله علیه وسلم كان إذا أفطر عند أهل بیت قال أفطر عندكم الصائمون» می‌نویسد: قال أبو عبدالله: قد ثبت عندنا من غیر وجه روایة یحیی بن أبی كثیر عن أنس بن مالك إلا أنه لم یسمع منه هذا الحدیث وله علة.[۲۹] برای ما به چندین دلیل ثابت شده است كه یحیی بن أبی كثیر از أنس بن مالك روایت كرده است؛ البته او این روایت (أن النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)كان اذا افطر...» را از أنس نشنیده است و آن هم دلیل خاص دارد.

    و دارقطنی نیز بعد از همان روایت می‌گوید: ولا شك أن یحیی بن أبی كثیر رأی أنسا ولكنه لم یسمع منه هذا الحدیث والدلیل علی ذلك ما رواه ابن المبارك عن هشام عن یحیی قال: حدثت عن أنس.[۳۰] تردیدی نیست كه یحیی بن أبی كثیر أنس را دیده؛ اما این روایت را از أنس نشنیده است، دلیل آن نیز روایتی است كه ابن مالك از هشام از یحیی نقل كرده است كه گفته: برای من از أنس نقل شده كه... روایت صحیح السندی در منابع اهل‌سنت وارد شده است كه او أنس بن مالك را دیده است، إبن أبی شیبه در كتاب المصنف خود می‌نویسد: حدثنا عِیسَی بن یُونُسَ عن الأَوْزَاعِیِّ عن یحیی بن أبی كَثِیرٍ قال رَأَیْتُ أَنَسَ بن مَالِكٍ فی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ قد نَصَبَ عَصًا یُصَلِّی إلَیْهَا.[۳۱] از یحیی بن أبی كثیر نقل شده است كه أنس را در مسجد الحرام دیدم كه عصای نصب كرده بود (جلوی خود گذاشته بود) و به طرف آن نماز می خواند.

    عیسی بن یونس كه این قضیه را از اوزاعی نقل كرده، موثق است؛ چنانچه ذهبی درباره او می‌گوید: عیسی بن یونس بن أبی إسحاق أحد الأعلام فی الحفظ والعبادة عن أبیه وهشام بن عروة والأعمش وعنه حماد بن سلمة مع تقدمه وابن المدینی وإسحاق وابن عرفة وأمم كان یحج سنة ویغزو سنة مات 187 ع.[۳۲] عیسی بن یونس، یكی از مشاهیر در حفظ و عبادت بود.


    نتیجه: سند روایت كاملا صحیح و تمام راویان آن موثق هستند و اشكالی كه ذهبی داشت نیز جواب داده شد.

    راوی چهارم: عثمان الطویل

    روایت چهارم: عثمان الطویل از أنس بن مالك محمد بن إسماعیل بخاری در التاریخ الكبیر خود می‌نویسد: قَالَ لِی مُحَمَّدُ بْنُ یُوسُفَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ، قَالَ: ثنا زُهَیْرٌ، قَالَ: ثنا عُثْمَانُ الطَّوِیلُ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: أُهْدِیَ لِلنَّبِیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) طَائِرٌ كَانَ یُعْجِبُهُ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ هَذَا الطَّیْرَ "، فَاسْتَأْذَنَ عَلِیٌّ فَسَمِعَ كَلامَهُ، فَقَالَ: " ادْخُلْ ". ولا یُعْرَفُ لِعُثْمَانَ سَمَاعٌ مِنْ أَنَسٍ وَقَالَ إِسْحَاقُ بْنُ یُوسُفَ، عَنْ عبدالملک: هُوَ ابْنُ أَبِی سُلَیْمَانَ، عَنْ أَنَسٍ، شَهِدَ النَّبِیّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) بِهَذَا، مُرْسَلٌ.[۳۳] از أنس بن مالك نقل شده است كه: مرغی را به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) هدیه دادند كه خوشش آمد؛ پس فرمود: خدایا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بیاور تا با من از این غذا بخورد. پس علی اجازه گرفت و رسول خدا صدایش را شنید وفرمود: وارد شو. مشهور نیست كه عثمان از أنس روایت شنیده باشد. إسحاق بن یوسف از عبدالملک كه همان إبن أبی سلیمان باشد، از أنس نقل كرده است كه رسول خدا(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به این قضیه (أحب الخلق بودن علی (علیه‌السلام) شهادت داده است، این روایت مرسل است.

    علی بن عمر الحربی این روایت را به صورت كامل تر نقل كرده است: حَدَّثَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ سِرَاجٍ الْمِصْرِیُّ، قَثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ فَهْدُ بْنُ سُلَیْمَانَ النَّخَّاسُ، قَثَنَا أَحْمَدُ بْنُ یَزِیدَ الْوَرْتَنِیسِیُّ، قَثَنَا زُهَیْرٌ، قَثَنَا عُثْمَانُ الطَّوِیلُ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، قَالَ: أُهْدِیَ إِلَی النَّبِیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) طَائِرٌ كَانَ یُعْجِبُهُ أَكْلُهُ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی " فَجَاءَ عَلِیٌّ علیه‌السلام، فَقَالَ: اسْتَأذِنْ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَقُلْتُ: مَا عَلَیْهِ إِذْنٌ، وَكُنْتُ أُحِبُّ أَنْ تَكُونَ رَجُلا مِنَ الأَنْصَارِ، فَذَهَبَ ثُمَّ رَجَعَ، فَقَالَ: اسْتَأْذِنْ لِی عَلَیْهِ، فَسَمِعَ النَّبِیُّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) كَلامَهُ، فَقَالَ: " ادْخُلْ یَا عَلِیُّ ". ثُمَّ قَالَ: " اللَّهُمَّ وَالِ، اللَّهُمَّ وَالِ ".[۳۴] از أنس بن مالك نقل شده است كه: مرغی را به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) هدیه دادند كه خوشش آمد؛ پس فرمود: خدایا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بیاور تا با من از این غذا بخورد. پس علی (علیه‌السلام) آمد و فرمود: از رسول خدا اجازه ورود بگیر؛ گفتم: فعلا نمی‌شود اجازه داد. من دوست داشتم كه این شخص مردی از انصار باشد؛ پس علی رفت و دوباره بازگشت و فرمود: از رسول خدا اجازه ورود بگیرد؛ پس رسول خدا سخنش را شنید و فرمود: ای علی وارد شو ! سپس فرمود: خدایا او را دوست بدار، خدایا او را دوست بدار.

    بررسی سند روایت: محمد بن یوسف الفریابی: الفریابی محمد بن یوسف بن واقد بن عثمان الفریابی الإمام الحافظ شیخ الإسلام أبو عبدالله الضبی. قال أحمد كان رجلا صالحا صحب سفیان كتبت عنه بمكة. وقال العجلی الفریابی ثقة. وقال البخاری فیما حكاه عنه الدولابی حدثنا محمد بن یوسف وكان من أفضل أهل زمانه عن سفیان بحدیث ذكر. وقال النسائی ثقة. وقال أبو زرعة الفریابی أحب إلی من یحیی بن یمان. وقال أبو حاتم ثقة صدوق. وسئل الدراقطنی عنهم فوثقه وقدمه لفضله ونسكه علی قبیصة. وقال ابن زنجویة ما رأیت أورع من الفریابی.[۳۵] فریابی، امام، حافظ و شیخ الإسلام بود. احمد بن حنبل گفته: او مرد صالحی بود، از همراهان سفیان ثوری بود و من در مكه از او روایت نوشته ام. عجلی گفته: فریابی ثقه بود. طبق نقل دولابی از ابویوسف از بخاری: او برترین فرد در زمان خود نسبت به روایت سفیان ثوری بود. نسائی گفته: ثقه بود. ابوزرعه گفته: او پیش از من یحیی بن یمان محبوب تر بود. ابوحاتم گفته: ثقه و راستگو بود. از دارقطنی درباره او سؤال شد؛ پس او را توثیق كرد و او را به‌خاطر فضل و پرهیزكاری از قبیصة بهتر دانیست؛ ابن زنجویه نیز گفته است با تقواتر از فریابی ندیدم.

    أحمد بن یزید بن إبراهیم بن الورتنیس: از روات بخاری: 23 أحمد بن یزید بن إبراهیم الورتنیس خ عن فلیح ضعفه أبو حاتم وقواه غیره.[۳۶] احمد بن یزید، ابوحاتم او را تضعیف كرده؛ ولی دیگران تقویت کرده‌اند. مزی در تهذیب الكمال می‌نویسد: روی له البخاری.[۳۷] بخاری از او روایت نقل كرده است. زهیر بن معاویة: از روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته: زهیر بن معاویة بن حدیج الحافظ أبو خیثمة الجعفی الكوفی شیخ الجزیرة عن زیاد بن علاقة ومنصور وعنه القطان وعلی بن الجعد ویحیی بن یحیی ثقة حجة توفی 173 ع[۳۸] زهیر بن معاویه، حافظ ابوخیثمه جعفی، ثقه و حجت بود. مزی در آخر شرح حال او می‌نویسد: روی له الجماعة.[۳۹] عثمان الطویل: ابوحاتم رازی در كتاب الجرح و التعدیل درباره او گفته: عثمان الطویل روی عن أبی العالیة روی عنه لیث بن أبی سلیم وشعبة وعنبسة بن سعید قاضی الری وزهیر بن معاویة سمعت أبی یقول ذلك وسألته عنه فقال هو شیخ.[۴۰] عثمان الطول، از پدرم درباره او سؤال كردم؛ پس گفت: او شیخ است. «شیخ» در نزد إبن أبی حاتم از كلمات توثیق است؛ چنانچه ذهبی در میزان الإعتدال می‌گوید: قول أبی حاتم شیخ قال ولیس هذا بتضعیف. قلت بل عده ابن أبی حاتم فی مقدمة كتابه من ألفاظ التوثیق وكذا الخطیب البغدادی فی الكفایة.[۴۱] این گفته این أبی حاتم كه او «شیخ» است، تضعیف نیست. من می گویم: بلكه ابن أبی حاتم آن را در مقدمه كتاب از الفاظ توثیق شمرده است؛ همچنین خطیب بغدادی در كتاب الكفایة.

    إبن حبان نیز نام او را در زمره راویان ثقه آورده است. عثمان الطویل من أهل الجزیرة عداده فی أهل البصرة یروی عن أنس بن مالك ربما أخطأ روی عنه شعبة بن الحجاج وزهیر بن معاویة.[۴۲] بخاری بعد از نقل روایت گفته بود كه روایت عثمان الطویل از أنس بن مالك مرسل است؛ اما در جای دیگر از همین كتابش تصریح می‌کند كه او از أنس بن مالك روایت نقل كرده است: عثمان الطویل عن أبی العالیة وأنس رضی الله عنهما روی عنه شعبة وعنبسة وزهیر حدیثه فی البصریین.[۴۳]عثمان الطویل از أبی عالیه و أنس روایت نقل كرده است... بنابراین، سند این روایت نیز كاملا صحیح و تمام روات آن موثق هستند.

    راوی پنجم: عبدالله بن أنس بن مالك

    روایت پنجم: عبدالله بن أنس بن مالك ابن كثیر دمشقی سلفی در البدایة والنهایة و ابن حجر عسقلانی می نویسند:

    وَقَالَ أَبُو یَعْلَی: ثنا قَطَنُ بْنُ نُسَیْرٍ، ثنا جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ، عَنْ عبدالله بْنِ الْمُثَنَّی، عَنْ عبدالله بْنِ أَنَسٍ، عَنْ أَنَسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: أُهْدِیَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حَجَلٌ مَشْوِیٌّ بِخُبْزَةٍ وَظَبَابَةٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّعَامِ» فَقَالَتْ عَائِشَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی، وَقَالَتْ حَفْصَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی، قَالَ أَنَسٌ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ: فَقُلْتُ: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ، قَالَ: فَسَمِعْتُ حَرَكَةً بِالْبَابِ فَخَرَجْتُ، فَإِذَا عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عَلَی حَاجَةٍ. فَانْصَرَفَ، ثُمَّ سَمِعْتُ حَرَكَةً بِالْبَابِ فَخَرَجْتُ فَإِذَا عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ كَذَلِكَ، فَسَمِعَ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) صَوْتَهُ، فَقَالَ: " انْظُرْ مَنْ هَذَا؟ " فَخَرَجْتُ فَإِذَا هُوَ عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، فَجِئْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَأَخْبَرْتُهُ، فَقَالَ: " اللَّهُمَّ وَالِی، اللَّهُمَّ وَالِی.[۴۴] از أنس نقل شده است كه كبك بریان شده را همراه یك تكه نان و ظرف شیری خدمت رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آوردند؛ پس رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: «خدایا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بیاور تا با من از این غذا بخورد» پس عائشه گفت: خدایا این شخص را پدر من قرار بده، و حفصه گفت: خدایا آن را پدر من قرار بده. أنس گفت: من گفت: خدایا آن را سعد بن عبادة قرار بده.
    پس حركتی را از در شنیدم و خارج شدم؛ دیدم كه علی (علیه‌السلام)است؛ پس گفتم: رسول خدا كار دارد؛ پس بازگشت، سپس صدای حركت در را شنیدم، خارج شدم؛ دیدم علی (علیه‌السلام)است؛ پس پیش رسول خدا(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آمدم و قضیه را گفتم؛ پس گفت: خدا او را دوست بدار، خدایا او را دوست بدار.

    ذهبی بعد از نقل أسناد روایت طیر می‌گوید: مَنْ أَجْوَدِهَا حَدِیثُ قَطَنِ بْنِ نُسَیْرٍ شَیْخِ مُسْلِمٍ، ثَنَا جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ، ثَنَا عبدالله بْنُ الْمُثَنَّی، عَنْ عبدالله بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، عَنْ أَنَسٍ، قَالَ: أُهْدِیَ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حَجَلٌ مَشْوِیٌّ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی». وَذَكَرَ الْحَدِیثَ.[۴۵] از بهترین سندهای آن، حدیث قطن بن نسیر، استاد مسلم است...

    بررسی سند روایت:

    أبویعلی موصلی: أبو یعلی. الإمام الحافظ شیخ الإسلام أبو یعلی أحمد بن علی بن المثنی ابن یحیی بن عیسی بن هلال التمیمی الموصلی محدث الموصل وصاحب المسند والمعجم...[۴۶] ابویعلی، امام، حافظ و شیخ الإسلام بود.

    قَطَنِ بْنِ نُسَیْرٍ: استاد مسلم نیشابوری و أبوداود سجستانی: ابن حجر درباره او می‌گوید: قطن بن نسیر بنون ومهملة مصغر أبو عباد البصری الغبری بضم المعجمة وفتح الموحدة الخفیفة الذارع صدوق یخطیء من العاشرة م د ت[۴۷]قطن بن نسیر، راستگو بود، گاهی خطا می كرد، مسلم، ابوداود و ترمذی از او روایت نقل کرده‌اند.
    إبن حبان نیز نام او را در كتاب ثقات آورده است.[۴۸] تضعیفات دیگر علمای اهل‌سنت، از وثاقت او نمی كاهد؛ چرا كه او استاد مسلم نیشابوری و از روات صحیح مسلم است.

    جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ: از روات صحیح مسلم و سایر صحاح سته: جعفر بن سلیمان الضبعی م علی عن ثابت وخلق شیعی صدوق ضعفه القطان ووثقه ابن معین وغیره وقال ابن سعد ثقة فیه ضعف.[۴۹] جعفر بن سلیمان، شیعی و راستگو بود. قطان او را تضعیف كرده، ابن معین و دیگران توثیق کرده‌اند. ابن سعد گفته: مورد اعتماد ولی مقداری ضعیف است.ذكر من تكلم فیه وهو موثق، جعفر بن سلیمان الضبعی بضم المعجمة وفتح الموحدة أبو سلیمان البصری صدوق زاهد لكنه كان یتشیع من الثامنة مات سنة ثمان وسبعین[۵۰]جفر بن سلیمان بصری، راستگو و زاهد؛ ولی طرفدار شیعه بود. بخاری ـ به صورت تعلیقه ـ و مسلم و سایر صحاح سته از او روایت نقل کرده‌اند. تضعیفاتی كه برای او نقل شده، همگی به‌خاطر روایاتی است كه در فضائل اهل‌البیت (علیهم‌السلام) نقل كرده است؛ اما مهم این است كه از روات صحیح مسلم است و صداقت او ثابت شده است.

    عبدالله بْنُ الْمُثَنَّی: از روات بخاری، ترمذی و إبن ماجة: عبدالله بن المثنی بن عبدالله بن أنس بن مالك أبو المثنی عن عمومته والحسن وعنه ابنه محمد ومسدد وعبد الواحد بن غیاث قال أبو حاتم صالح وقال أبو داود لا أخرج حدیثه خ ت ق.[۵۱] عبدالله بن مثنی... ابوحاتم گفته: صالح بود. ابوداود گفته: من روایت او را نقل نمی كنم. بخاری، ترمذی و ابن ماجه از او روایت نقل كرده است.

    عبدالله بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ: أبو عمیر بن أنس بن مالك الأنصاری قیل اسمه عبدالله ثقة من الرابعه قیل كان أكبر ولد أنس بن مالك د س ق.[۵۲]

    أبوعمیر بن أنس، گفته اند كه اسم او عبدالله بود، او ثقه است، ابوداود، نسائی و ابن ماجه از او روایت نقل کرده‌اند. ابن حبان نیز نام او را در زمره راویان ثقه آورده است.[۵۳]

    در نتیجه سند این روایت نیز مشكلی ندارد.

    بررسی سند روایت:

    أبویعلی موصلی: أبو یعلی. الإمام الحافظ شیخ الإسلام أبو یعلی أحمد بن علی بن المثنی ابن یحیی بن عیسی بن هلال التمیمی الموصلی محدث الموصل وصاحب المسند والمعجم...[۵۴] ابویعلی، امام، حافظ و شیخ الإسلام بود.

    قَطَنِ بْنِ نُسَیْرٍ: استاد مسلم نیشابوری و أبوداود سجستانی: ابن حجر درباره او می‌گوید: قطن بن نسیر بنون ومهملة مصغر أبو عباد البصری الغبری بضم المعجمة وفتح الموحدة الخفیفة الذارع صدوق یخطیء من العاشرة م د ت[۵۵]قطن بن نسیر، راستگو بود، گاهی خطا می كرد، مسلم، ابوداود و ترمذی از او روایت نقل کرده‌اند.
    إبن حبان نیز نام او را در كتاب ثقات آورده است.[۵۶] تضعیفات دیگر علمای اهل‌سنت، از وثاقت او نمی كاهد؛ چرا كه او استاد مسلم نیشابوری و از روات صحیح مسلم است.

    جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ: از روات صحیح مسلم و سایر صحاح سته: جعفر بن سلیمان الضبعی م علی عن ثابت وخلق شیعی صدوق ضعفه القطان ووثقه ابن معین وغیره وقال ابن سعد ثقة فیه ضعف.[۵۷] جعفر بن سلیمان، شیعی و راستگو بود. قطان او را تضعیف كرده، ابن معین و دیگران توثیق کرده‌اند. ابن سعد گفته: مورد اعتماد ولی مقداری ضعیف است.ذكر من تكلم فیه وهو موثق، جعفر بن سلیمان الضبعی بضم المعجمة وفتح الموحدة أبو سلیمان البصری صدوق زاهد لكنه كان یتشیع من الثامنة مات سنة ثمان وسبعین[۵۸]جفر بن سلیمان بصری، راستگو و زاهد؛ ولی طرفدار شیعه بود. بخاری ـ به صورت تعلیقه ـ و مسلم و سایر صحاح سته از او روایت نقل کرده‌اند. تضعیفاتی كه برای او نقل شده، همگی به‌خاطر روایاتی است كه در فضائل اهل‌البیت (علیهم‌السلام) نقل كرده است؛ اما مهم این است كه از روات صحیح مسلم است و صداقت او ثابت شده است.

    عبدالله بْنُ الْمُثَنَّی: از روات بخاری، ترمذی و إبن ماجة: عبدالله بن المثنی بن عبدالله بن أنس بن مالك أبو المثنی عن عمومته والحسن وعنه ابنه محمد ومسدد وعبد الواحد بن غیاث قال أبو حاتم صالح وقال أبو داود لا أخرج حدیثه خ ت ق.[۵۹] عبدالله بن مثنی... ابوحاتم گفته: صالح بود. ابوداود گفته: من روایت او را نقل نمی كنم. بخاری، ترمذی و ابن ماجه از او روایت نقل كرده است.

    عبدالله بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ: أبو عمیر بن أنس بن مالك الأنصاری قیل اسمه عبدالله ثقة من الرابعه قیل كان أكبر ولد أنس بن مالك د س ق.[۶۰]

    أبوعمیر بن أنس، گفته اند كه اسم او عبدالله بود، او ثقه است، ابوداود، نسائی و ابن ماجه از او روایت نقل کرده‌اند. ابن حبان نیز نام او را در زمره راویان ثقه آورده است.[۶۱]

    در نتیجه سند این روایت نیز مشكلی ندارد.

    بررسی سند روایت:

    أبویعلی موصلی: أبو یعلی. الإمام الحافظ شیخ الإسلام أبو یعلی أحمد بن علی بن المثنی ابن یحیی بن عیسی بن هلال التمیمی الموصلی محدث الموصل وصاحب المسند والمعجم...[۶۲] ابویعلی، امام، حافظ و شیخ الإسلام بود.

    قَطَنِ بْنِ نُسَیْرٍ: استاد مسلم نیشابوری و أبوداود سجستانی: ابن حجر درباره او می‌گوید: قطن بن نسیر بنون ومهملة مصغر أبو عباد البصری الغبری بضم المعجمة وفتح الموحدة الخفیفة الذارع صدوق یخطیء من العاشرة م د ت[۶۳]قطن بن نسیر، راستگو بود، گاهی خطا می كرد، مسلم، ابوداود و ترمذی از او روایت نقل کرده‌اند.
    إبن حبان نیز نام او را در كتاب ثقات آورده است.[۶۴] تضعیفات دیگر علمای اهل‌سنت، از وثاقت او نمی كاهد؛ چرا كه او استاد مسلم نیشابوری و از روات صحیح مسلم است.

    جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ: از روات صحیح مسلم و سایر صحاح سته: جعفر بن سلیمان الضبعی م علی عن ثابت وخلق شیعی صدوق ضعفه القطان ووثقه ابن معین وغیره وقال ابن سعد ثقة فیه ضعف.[۶۵] جعفر بن سلیمان، شیعی و راستگو بود. قطان او را تضعیف كرده، ابن معین و دیگران توثیق کرده‌اند. ابن سعد گفته: مورد اعتماد ولی مقداری ضعیف است.ذكر من تكلم فیه وهو موثق، جعفر بن سلیمان الضبعی بضم المعجمة وفتح الموحدة أبو سلیمان البصری صدوق زاهد لكنه كان یتشیع من الثامنة مات سنة ثمان وسبعین[۶۶]جفر بن سلیمان بصری، راستگو و زاهد؛ ولی طرفدار شیعه بود. بخاری ـ به صورت تعلیقه ـ و مسلم و سایر صحاح سته از او روایت نقل کرده‌اند. تضعیفاتی كه برای او نقل شده، همگی به‌خاطر روایاتی است كه در فضائل اهل‌البیت (علیهم‌السلام) نقل كرده است؛ اما مهم این است كه از روات صحیح مسلم است و صداقت او ثابت شده است.

    عبدالله بْنُ الْمُثَنَّی: از روات بخاری، ترمذی و إبن ماجة: عبدالله بن المثنی بن عبدالله بن أنس بن مالك أبو المثنی عن عمومته والحسن وعنه ابنه محمد ومسدد وعبد الواحد بن غیاث قال أبو حاتم صالح وقال أبو داود لا أخرج حدیثه خ ت ق.[۶۷] عبدالله بن مثنی... ابوحاتم گفته: صالح بود. ابوداود گفته: من روایت او را نقل نمی كنم. بخاری، ترمذی و ابن ماجه از او روایت نقل كرده است.

    عبدالله بْنِ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ: أبو عمیر بن أنس بن مالك الأنصاری قیل اسمه عبدالله ثقة من الرابعه قیل كان أكبر ولد أنس بن مالك د س ق.[۶۸]

    أبوعمیر بن أنس، گفته اند كه اسم او عبدالله بود، او ثقه است، ابوداود، نسائی و ابن ماجه از او روایت نقل کرده‌اند. ابن حبان نیز نام او را در زمره راویان ثقه آورده است.[۶۹]

    در نتیجه سند این روایت نیز مشكلی ندارد.

    راوی ششم: علی بن عبدالله بن عباس

    روایت ششم: علی بن عبدالله بن عباس از پدرش: شمس‌الدین ذهبی در كتاب میزان الإعتدال می‌نویسد: حسین بن محمد المؤدب حدثنا سلیمان بن قرم عن محمد بن شعیب عن داود بن علی عن أبیه عن ابن عباس أن النبی صلی‌الله علیه وسلم أتی بطیر فقال اللهم إئتنی بأحب خلقك إلیك یأكل معی فجاء علی فأكل معه وابن شعیب لا یعرف.[۷۰] بررسی سند روایت: الحسین بن محمد المؤدب: از روات بخاری، مسلم و سایر صحاح سته: مزی در تهذیب الكمال می‌نویسد: قال محمد بن سعد: كان ثقة. وَقَال النَّسَائی: لیس به بأس. وذكره ابنُ حِبَّان فی كتاب"الثقات". وَقَال معاویة بن صالح الدمشقی: قال لی أحمد بن حنبل: اكتبوا عنه، وجاء معی إلیه، وسأله أن یحدثنی. روی له الجماعة.[۷۱] محمد بن سعد گفته: ثقه بود، نسائی گفته: اشكالی در او نیست، ابن حبان نام او را در كتاب ثقات آورده. معاویه بن صالح دمشقی گفته: احمد بن حنبل به من گفت: او از روایت نقل كنید، او با من پیش حسین بن محمد آمد و از او درخواست كرد كه برای من روایت نقل كند. تمام صحاح سته از او روایت نقل کرده‌اند.

    سلیمان بن قرم: از روات بخاری، مسلم وسایر صحاح سته: سلیمان بن قرم أبو داود الضبی وهو ابن معاذ نسب إلی جده م د ت س وثقه أحمد وغیره...[۷۲] پیش‌ازاین به صورت مفصل درباره سلیمان بن قرم بحث كرده ایم. محمد بن شعیب بن شابور: ذهبی بعد از نقل روایت به‌خاطر عناد و لجاجت با اهل بیت علیهم‌السلام تلاش كرده است كه ثابت كند محمد بن شعیب در سند روایت مجهول است؛ پس روایت معتبر نیست؛ درحالی‌که محمد بن شعیب در سند این روای همان محمد بن شعیب بن شابور است كه خود ذهبی در كتاب الكاشف او را توثیق كرده است. محمد بن شعیب بن شابور الدمشقی مولی الولید بن عبدالملک قرأ علی یحیی الذماری وسمع عمر مولی غفرة وخلقا وعنه بن المبارك ووثقه ودحیم ومحمود بن خالد قال أبو حاتم هو أثبت من بقیة وابن حمیر وقال دحیم ثقة مات سنة مائتین وقیل 199[۷۳] محمد بن شعیب بن شابور دمشقی، ابن مبارك از او روایت نقل و او را توثیق كرده است. ابوحاتم گفته: از دیگران موثق تر بود. دحیم گفته: ثقه بود. در سال 200 یا 199 از دنیا رفت.

    ابن حجر عسقلانی در تهذیب الكمال تصریح می‌کند كه این شخص كه ذهبی او را مجهول معرفی كرده، همان محمد بن شعیب بن شابور است: محمد بن شعیب بن شابور الأموی مولاهم أبو عبدالله الدمشقی أحد الكبار كان یسكن بیروت... قال صالح بن أحمد عن أبیه ما رأی به بأسا وما علمت إلا خیرا وقال عبدالله بن أحمد عن أبیه نحوه وزاد كان رجلا عاقلا وقال هشام بن مرثد سمعت بن معین یقول كان مرجئا ولیس به فی الحدیث بأس... وقال الذهبی فی المیزان ما علمت به بأسا وذكر محمد بن شعیب یروی عن داود بن علی بن عبدالله بن عباس عن أبیه عن جده حدیث الطیر وروی عنه سلیمان بن قرم وافراده عن بن شابور وقال لا یعرف ویختلج عندی أنه بن شابور. محد بن شعیب بن شابور، صالح بن أحمد از پدرش نقل كرده است كه من در او اشكالی نمی بینم و جز نیكی از او ندیده آم. عبدالله بن احمد از پدرش همانند آن را نقل كرده و افزوده كه او مرد عاقلی بود. هشام بن مرثد گفته از یحیی بن معین شدیم كه می گفت: او طرفدار مرجئه بود؛ اما در روایتش اشكالی نیست. ذهبی در میزان الإعتدال گفته: من اشكالی در او نمی دانم. همچنین گفته: محمد ب شعیب كه از داود بن علی بن عبدالله بن عباس از پدرش از جدش حدیث طیر را نقل كرده و همچنین سلیمان بن قرم و افراد او ابن شابور نقل کرده‌اند. ذهبی گفته: شناخته شده نیست. چنین به نظرم می رسد كه او همان ابن شابور است.[۷۴] داود بن علی: داود بن علی بن عبدالله بن عباس أمیر الكوفة عن أبیه وعنه الأوزاعی والثوری وثق فصیح مفوه بلیغ عاش 52 توفی 133 ت داود بن علی... توثیق شده است...[۷۵]

    1802 داود بن علی بن عبدالله بن عباس بن عبد المطلب الهاشمی أبو سلیمان أمیر مكة وغیرها مقبول من السادسة مات سنة ثلاث وثلاثین وهو بن اثنتین وخمسین بخ ت داود بن علی، امیر مكه بود، مقبول است.[۷۶]

    علی بن عبدالله بن عباس: 4761 علی بن عبدالله بن عباس الهاشمی أبو محمد ثقة عابد من الثالثة مات سنة ثمانی عشرة علی الصحیح بخ م 4 علی بن عبدالله، مورد اعتماد و عابد بود.[۷۷]

    بنابراین سند این روایت نیز كاملا صحیح است و اشكال ذهبی تنها از تعصب و حرص و ولع بیش از اندازه اش در انكار فضائل اهل بیت علیهم‌السلام سرچشمه می گیرد.

    راوی هفتم: یحیی بن سعید

    روایت هفتم: یحیی بن سعید از أنس بن مالك حاكم نیشابوری در المستدر علی الصحیحین می‌نویسد: 7186 حَدَّثَنِی أَبُو عَلِیٍّ الْحَافِظُ، أَنْبَأَ أَبُو عبدالله مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ أَیُّوبَ الصَّفَّارُ، وَحُمَیْدُ بْنُ یُونُسَ بْنِ یَعْقُوبَ الزَّیَّاتُ، قَالا: ثنا مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عِیَاضِ بْنِ أَبِی طَیْبَةَ، ثنا أَبِی، ثنا یَحْیَی بْنُ حَسَّانَ، عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ بِلالٍ، عَنْ یَحْیَی بْنِ سَعِیدٍ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: كُنْتُ أَخْدُمُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)، فَقُدِّمَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَرْخٌ مَشْوِیٌّ، فَقَالَ: " اللَّهُمُ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّیْرِ "، قَالَ: فَقُلْتُ: اللَّهُمُ اجْعَلْهُ رَجُلا مِنَ الأَنْصَارِ، فَجَاءَ عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عَلَی حَاجَةٍ، ثُمَّ جَاءَ، فَقُلْتُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عَلَی حَاجَةٍ، ثُمَّ جَاءَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): " افْتَحْ "، فَدَخَلَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): " مَا حَبَسَكَ عَلَیَّ "، فَقَالَ: إِنَّ هَذِهِ آخِرَ ثَلاثِ كَرَّاتٍ یَرُدَّنِی أَنَسٌ یَزْعُمُ إِنَّكَ عَلَی حَاجَةٍ، فَقَالَ: " مَا حَمَلَكَ عَلَی مَا صَنَعْتَ؟ " فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، سَمِعْتُ دُعَاءَكَ، فَأَحْبَبْتُ أَنْ یَكُونَ رَجُلا مِنْ قَوْمِی، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): " إِنَّ الرَّجُلَ قَدْ یُحِبُّ قَوْمَهُ ". حاكم نیشابوری پس از نقل روایت می‌گوید: هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ عَلَی شَرْطِ الشَّیْخَیْنِ، وَلَمْ یُخَرِّجَاهُ. وَقَدْ رَوَاهُ عَنْ أَنَسٍ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ زِیَادَةً عَلَی ثَلاثِینَ نَفْسًا، ثُمَّ صَحَّتِ الرِّوَایَةُ عَنْ عَلِیٍّ، وَأَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ، وَسَفِینَةَ.[۷۸]

    بررسی سند روایت: شمس‌الدین ذهبی، در شرح حال محمد بن أحمد بن عیاض، تمام راویان این روایت را «ثقه» دانسته است: 7036 محمد بن أحمد بن عیاض روی عن أبیه أبی غسان أحمد بن عیاض عن أبی طیبة المصری عن یحیی بن حسان فذكر حدیث الطیر وقال الحاكم هذا علی شرط البخاری ومسلم قلت الكل ثقات إلا هذا فأنا أتّهِمُه به ثم ظهر لی أنه صدوق.[۷۹]

    همین تصریح ذهبی برای اثبات صحت روایت كفایت می‌کند؛ ازاین‌رو از بررسی تفصیلی روات خودداری می كنیم.

    راوی هشتم: عبدالملک بن سلیمان

    روایت هشتم: عبدالملک بن سلیمان از أنس: ابن كثیر دمشقی در كتاب البدایة والنهایة، روایات طیر را با سندهای دیگر نیز نقل كرده است؛ از جمله بعد از حدیث حاكم نیشابوری می‌نویسد: وقد رواه ابن أبی حاتم عن عمار بن خالد الواسطی عن اسحاق الأزرق عن عبدالملك بن أبی سلیمان عن انس. این روایت را إبن أبی حاتم، از عمار بن خالد، از إسحاق الأرزق از عبدالملک بن سلیمان از أنس نقل كرده است. و بعد در ادامه گفته: وهذا اجود من اسناد الحاكم. [۸۰]

    این سند، از سند حاكم بهتر است. بررسی سند روایت إبن أبی حاتم رازی: ذهبی در میزان الإعتدال درباره او می‌نویسد: عبد الرحمن بن أبی حاتم محمد بن إدریس الرازی الحافظ الثبت ابن الحافظ الثبت یروی عن أبی سعید الأشج ویونس بن عبد الأعلی وطبقتهما وكان ممن جمع علو الروایة ومعرفة الفن وله الكتب النافعة ككتاب الجرح والتعدیل والتفسیر الكبیر وكتاب العلل. [۸۱]

    عبد الرحمن بن ابی حاتم، حافظ و ثابت قدم، فرزند حافظ ثابت قدم... از كسانی است كه روایات را با اسناد بسیار كوتاه نقل كرده است؛ همچنین از اهل فن است؛ و کتاب‌های نافعی دارد... و در سیر أعلام النبلاء بعد از شرح حال پدرش درباره خود او می‌نویسد: ابنه عبد الرحمن. العلامة الحافظ یكنی أبا محمد ولد سنة أربعین ومئتین أو إحدی وأربعین. قال أبو الحسن علی بن إبراهیم الرازی الخطیب فی ترجمة عملها لابن أبی حاتم كان رحمه الله قد كساه الله نورا وبهاء یسر من نظر الیه.... قال أبو یعلی الخلیلی اخذ أبو محمد علم أبیه وأبی زرعة وكان بحرا فی العلوم ومعرفة الرجال صنف فی الفقه وفی اختلاف الصحابة والتابعین وعلماء الأمصار قال وكان زاهدا یعد من الأبدال... قلت له كتاب نفیس فی الجرح والتعدیل أربع مجلدات وكتاب الرد علی الجهمیة مجلد ضخم انتخبت منه وله تفسیر كبیر فی عدة مجلدات عامته آثار بأسانیده من أحسن التفاسیر. ... قال الإمام أبو الولید الباجی عبد الرحمن بن أبی حاتم ثقة حافظ.[۸۲]

    عبد الرحمن، فرزند ابی حاتم، علامه، حافظ... ابو الحسن علی بن ابراهیم رازی گفته است كه خداوند، او را در نور و جلوه قرار داده بود و هر كس به او نگاه می كرد، شادمان می شد... ابو یعلی خلیلی گفته است: او علم را از پدرش و ابی زرعه گرفت و دریایی از علم و معرف رجال بود، در فقه و اختلاف صحابه و تابعین وعلمای امصار نیز كتاب نوشته است و از اهل زهد بوده و جزو ابدال به شمار می رفت... كتاب نفیسی در باب جرح و تعدیل در چهار جلد و همچنین كتابی در رد بر جهمیه در یك جلد بزرگ دارد كه من آن را خلاصه كرده ام، همچنین تفسیری در چند جلد دارد كه عموم آن با استفاده از روایات و با تفسیری بسیار نیكو است... امام ابو الولید باجی گفته است كه ابن ابی حاتم ثقه و حافظ بود. عمار بن خالد الواسطی: عمار بن خالد الواسطی التمار عن بن عیینة وطبقته وعنه النسائی وابن ماجة وابن أبی حاتم وخلق قال أبو حاتم صدوق مات 26 س ق ابو حاتم در مورد او گفته است كه راستگو است. [۸۳]

    إسحاق بن یوسف الأرزق: إسحاق بن یوسف بن مرداس أبو محمد القرشی الواسطی الأزرق الحافظ الثقة حدث عن الأعمش وابن عون وفضیل بن غزوان ومسعر وعدة وعنه أحمد بن حنبل وابن معین... وكان من الأئمة العباد ولد سنة سبع عشرة ومائة... وكان اعلم الناس بشریك فإنه أكثر عنه... احتجوا كلهم به إسحاق بن یوسف... حافظ و مورد اعتماد... از ائمه عابد بود... او داناترین مردم به روایات شریك بود، و از او روایت بسیار نقل كرده است... همه ائمه به روایات او احتجاج کرده‌اند.[۸۴]

    عبدالملک بن أبی سلیمان: م 4 عبدالملک بن أبی سلیمان العرزمی الكوفی الحافظ الكبیر حدث عن أنس بن مالك وسعید بن جبیر وعطاء بن أبی رباح وطائفة... وكان من الحفاظ الأثبات قال عبد الرحمن بن مهدی كان شعبة یتعجب من حفظ عبدالملک وقال أحمد بن حنبل ثقة وكذا وثقه النسائی وأما البخاری فلم یحتج به بل استشهد به توفی سنة خمس وأربعین. او از حافظان پابرجا بود و عبد الرحمن بن مهدی گفته است كه شعبه از قدرت حفظ او تعجب می كرد، احمد بن حنبل گفته است كه مورد اطمینان است و نسائی نیز او را ثقه می داند، اما بخاری به روایات او احتجاج نكرده است، بلكه تنها روایات او را به عنوان شاهد آورده است.[۸۵] نتیجه آن كه: سند این روایت نیز كاملا صحیح است. تا این جا هشت سند از سندهای حدیث طیر را به صورت مفصل و تك تك بررسی و ثابت كردیم كه سندهای آنها هیچ اشكالی ندارند؛ هر چند حتی اگر یك سند از سندهای آن صحیح باشد و دیگر سند ها ضعیف، بازهم برای اثبات حجیت روایت كفایت می‌کند.ا[۸۶]

    دلالت روایت

    دلالت روایت بر ولایت امیرمؤمنان علیه‌السلام: طبق این روایت امیرمؤمنان (علیه‌السلام)محبوب‌ترین مخلوق خداوند بعد از خاتم پیامبران است و بر تمام خلایق برتری دارد، وقتی این مطلب ثابت شود، ولایت و امامت و خلافت بلافصل آن حضرت نیز خود به خود ثابت می‌شود؛ چرا كه عقلای عالم تقدیم مفضول بر فاضل را قبیح و زشت می‌دانند. برای اثبات ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السلام)از این روایت، باید سه مقدمه ثابت شود:

    1. علی بن أبی طالب (علیه‌السلام)محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول او(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است؛

    2. هر كس محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) باشد، از تمام خلایق برتر است؛

    3. هر كس از تمام خلایق برتر باشد، او باید جانشین رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) شود.

    نتیجه: امیرمؤمنان (علیه‌السلام)خلیفه بلا فصل رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است. روایت طیر مقدمه اول را به روشنی به اثبات می رساند؛ چرا كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) دعا فرمود كه خداوند محبو ب‌ترین مخلوق نزد خود را بیاورد تا با آن حضرت هم‌سفره شود و تنها كسی كه این افتخار نصیبش شد، امیرمؤمنان (علیه‌السلام)بود. دلیل برای مقدمه دوم این است كه: معیار محبت و دوستی در نزد خداوند، تقوی و دیانت شخص است نه هوای نفس، پارتی بازی و...؛ چنانچه در قرآن كریم می‌فرماید: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم . [۸۷] گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست بنابراین، وقتی ثابت شود كه امیرمؤمنان گرامی ترین فرد نزد خداوند است، ثابت می‌شود كه آن حضرت از هر جهت برترین فرد در میان خلایق است. مقدمه سوم نیز با قاعده «قبح تقدیم مفضول بر افضل» ثابت می‌شود؛ چرا كه تقدیم مفضول با وجود فاضل یا افضل، یا از روی جهل و نشناختن افضل است، یا از روی هوای نفس، احتیاج، ترس و... و تمام این امور برای خدای متعال محال است؛ بنابراین، خداوند امیرمؤمنان (علیه‌السلام)را كه از دیدگاه او برترین مخلوق است، برای جانشینی رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مقدم و تعیین شده است.

    استدلال شیخ مفید

    شیخ مفید در دلالت این روایت بر ولایت امیرمؤمنان (علیه‌السلام) می‌نویسد: ومنها: قوله (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) علی الاتفاق: «اللهم ائتنی بأحب خلقك إلیك، یأكل معی من هذا الطائر» فجاءه بأمیرِ المؤمنینَ (علیه‌السلام)، فأكَلَ معه، وقد ثبت أن أحبَ الخلق إلی الله تعالی أفضلُهم عنده، إذ كانت محبتُه مُنْبِئَةً عن الثواب دون الهوی ومیل الطِّباع، وإذا صح أنه أفضلُ خلقِ الله تعالی ثَبَتَ أنه كان الإمام، لفساد تقدم المفضول علی الفاضل فی النبوةِ وخلافتِها العامةِ فی الأنام. [۸۸] یكی از روایات این سخن رسول خدا ص(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است كه شیعه و سنی بر آن اتفاق دارند كه فرمود: «خدایا محبوب‌ترین خلقت را پیش من بیاور تا من از این مرغ میل نماید»؛ پس امیرمؤمنان (علیه‌السلام)آمد و به همراه آن حضرت از آن مرغ نوش‌جان كرد. و به‌درستی ثابت شده كه محبوب‌ترین مخلوق نزد خداوند، برترین آنها است؛ چرا كه محبت خداوند از حق سرچشمه می گیرد، نه از هوای نفس و خواهش طبع. وقتی آن حضرت برترین مخلوق خداوند باشد، ثابت می‌شود كه او امام است؛ به دلیل فاسد بودن تقدیم مفضول بر فاضل در نبوت و خلافت عامه خداوند بر مردم.

    استدلال سید مرتضی

    و سید مرتضی در الفصول المختاره می‌نویسد: ومن كلام الشیخ أدام الله عزه سئل فی مجلس الشریف أبی الحسن أحمد بن القاسم العلوی المحمدی، فقیل له: ما الدلیل علی أن أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب كان أفضل الصحابة؟ فقال: الدلیل علی ذلك قول النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم): (اللهم ائتنی بأحب خلقك إلیك یأكل معی من هذا الطائر) فجاء أمیر المؤمنین (علیه‌السلام) وقد ثبت أن أحب الخلق إلی الله سبحانه وتعالی أعظمهم ثوابا عند الله وأن أعظم الناس ثوابا لا یكون إلا لأنه أشرفهم أعمالا وأكثرهم عبادة لله تعالی، وفی ذلك برهان علی فضل أمیر المؤمنین (علیه‌السلام) علی الخلق كلهم سوی النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم).[۸۹]

    از سخنان شیخ (مفید) كه خداوند عزت او را مستدام بدارد، در مجلس شریف ابوالحسن احمد بن القاسم علوی محمدی است كه از او سؤال شد: چه دلیلی وجود دارد كه امیرمؤمنان علی بن أبی طالب از همه اصحاب برتر است؟ پس گفت: دلیل بر این مطلب این گفته رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)ه است كه فرمود: «خداوندا محبوب‌ترین مخلوقاتت را بیاور تا با من از این مرغ تناول كند» پس امیرمؤمنان (علیه‌السلام)آمد. به‌درستی ثابت شده است كه محبوب‌ترین خلق در نزد خدا، ثوابش نزد او از همه بیشتر است و كسی كه ثوابش از همه بیشتر باشد، بدون شك از همه مخلوقات عملش بیشتر و برتر و عبادتش زیادتر است. و این دلیل است بر فضیلت امیر المؤمنین (علیه‌السلام) بر تمام مردم به جز پیامبر اكرم صلی‌الله علیه و آله. كتاب الفصول المختارة، مجموعه ای از مناظرات و گفتگوهای شیخ مفید رضوان الله تعالی علیه است كه توسط شاگرد بزرگوار و دانشمند او سید مرتضی علم الهدی تحت عنوان «الفصول المختارة» جمع آوری شده است. وی این كتاب را از دو كتاب شیخ به نام های «المجالس» و «العیون و المحاسن» گزینش و تلخیص كرده كه در مقدمه كتاب از آنها نام می‌برد؛ ولی متأسفانه هیچ یك از این دو كتاب در حال حاضر در اختیار ما نیست و همچون دیگر میراث های گرانبهای شیعه در طول تاریخ از بین رفته است. همچنین سید مرتضی مناظرات و مطالب دیگری را كه از زبان شیخ مفید شنیده و یا خود در آن حضور داشته، بر این مجموعه افزوده است. بنابراین سید در فراهم كردن «الفصول المختارة» از سه منبع استفاده كرده است:

    1. كتاب المجالس؛
    2. كتاب العیون والمحاسن؛
    3. شنیده‌های خود سید مرتضی از زبان شیخ مفید.


    نظر علامه مجلسی

    علامه مجلسی رضوان الله تعالی علیه بعد از نقل روایت طیر می‌نویسد: اعلم أن تلك الأخبار مع تواترها واتفاق الفریقین علی صحتها تدل علی كونه - صلوات الله علیه - أفضل الخلق وأحق بالخلافة بعد الرسول (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) أما دلالتها علی كونه أفضل فلأن حب الله تعالی لیس إلا كثرة الثواب والتوفیق والهدایة المرتبة علی كثرة الطاعة والاتصاف بالصفات الحسنة كما برهن فی محله أنه تعالی منزه عن الانفعالات والتغیرات، وإنما اتصافه بالحب والبغض وأمثالهما باعتبار الغایات... فظهر أن حبه تعالی إنما یترتب علی متابعة الرسول ص(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)، فبثت أنه - صلوات الله علیه - أفضل من جمیع الحلق. وإنما خص الرسول (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) بالاجماع وبقرینة أنه كان هو القائل لذلك فالظاهر أن مراده أحب سائر الخلق إلیه تعالی. وأما كونه أحق بالخلافة فلأن من كان أفضل من جمیع الصحابة بل من سائر الأنبیاء والأوصیاء لا یجوز العقل تقدم غیره علیه. [۹۰]

    بدان كه این اخبار با تواتری كه دارند و هر دو گروه عامه و خاصه بر صحت آن اتفاق نظر دارند دلالت می‌کند بر آن كه آن حضرت (علیه‌السلام)برترین آفریدگان و شایسته ترین فرد به جانشینی رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است. اما دلالت آن بر افضلیت آن حضرت از آن جهت است كه دوستی خدای متعال چیزی جز پاداش بسیار و توفیق و هدایتی كه نتیجه طاعات بسیار و متصف شدن به صفات حسنه باشد نیست؛ چنان كه در جای خود مبرهن است كه خداوند از انفعالات وتغیرات منزه است و اتصاف او به حالاتی چون دوستی و دشمنی و امثال آن به اعتبار نتایج حاصله از این حالات است نه خود حالات... پس روشن شد كه دوستی خداوند نتیجه پیروی از رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است، و در نتیجه ثابت شد كه آن حضرت افضل از همه آفریدگان است. اما رسول خدا ص(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به اجماع امت از این قانون مستثنی است زیرا خود حضرت گوینده این جمله است پس نمی تواند خود او را هم شامل شود. پس ظاهر آن است كه مراد حضرتش محبوبترین سایر آفریدگان در نزد خدا می باشد. اما این كه علی (علیه‌السلام)شایسته ترین فرد به جانشینی رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است، از آن روست كه كسی كه از همه صحابه؛ بلكه از سایر انبیاء و اوصیاأ افضل است عقل روا نمی دارد كه دیگری بر او مقدم شود.

    نظر حافظ گنجی شافعی

    حافظ گنجی شافعی، درباره حدیث طیر می‌گوید: وفیه دلالةٌ واضحةٌ علی أنَّ علیاً (علیه‌السلام) أحبُّ الخلقِ إلی الله، وأدلُّ الدلالةِ علی ذلك إجابةُ دعاءِ النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) وسلم حیث قال عز وجل: «ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَكُم ». فأمَرَ بالدعاءِ وَوَعَدَ بالإجابةِ، وهو عز وجل «لا یُخْلِفُ الْمیعادَ»، وما كان الله لِیُخْلفَ رُسُلَه وَعَدَهُ، ولا یَرِدُ دعاءَ رَسُولِهِ لأحبِّ الخلقِ المیعاد، وما كان الله لیخلف رسله وعده، ولا یرد رسوله لأحب الخلق إلیه، ومن أقرب الوسائل إلی الله تعالی محبتُه ومحبةُ من یُحِبُّه لحُبِّه كما أنشدنی بعضُ أهلِ العلمِ فی معناه: بالخمسةِ الغُرِّ من قریشٍ وسادسُ القومِ جبرئیلُ بحبِّهم ربِ فاغفرْ عنی بحسنِ ظَنِّی بك الجمیلُ [۹۱]

    اقرار به محبوبیت حضرت امیر المومنین علی(علیه‌السلام)

    در این حدیث دلالت واضحی است بر آن كه علی (علیه‌السلام) محبوبترین آفریدگان در نظر خداست، و بهترین دلیل بر این مطلب مستجاب شدن دعای پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) در حق او است، خداوند فرموده: ادعونی استجب لكم. (مرا بخوانید تا شما را اجابت كنم) كه هم امر به دعا فرموده و هم وعده اجابت داده است. و معلوم است كه خداوند خلف وعده نمی كند و با رسولانش تخلف از وعده نمی نماید و دعای رسول خود را درباره محبوبترین آفریدگان در نظر خود رد نمی كند. و از بهترین وسیله ها برای تقرب به خدای متعال دوستی او و دوستی كسی است كه به‌خاطر خدا دوستش می دارد، چنان كه یكی از اهل علم در این معنی برایم سرود:

    به آن پنج تن گران قدر از قریش و ششمین آنان كه جبرئیل است، پروردگارا ! به دوستی آنان از من بگذر و به حسن ظنی كه به كار نیكوی تو دارم ).

    سید حمیری درباره این روایت این شعر را سروده است:

    نبئت ان أبانا كان عن انس یروی حدیثا عجیبا معجبا عجبا

    فی طائر جاء مشویا به بشریوما وكان رسول الله محتجبا

    أدناه منه فلما ان رآه دعاربا قریبا لأهل الخیر منتجبا

    ادخل إلی أحب الخلق كله مطرا إلیك فأعطاه الذی طلبا

    فاغتر بالباب مغترا فقال لهم من ذا وكان وراء الباب مرتقبا

    من ذا فقال علی قال إن له شأنا له اهتم منه الیوم فاحتجبا

    (به من خبر رسیده كه پدرمان از انس حدیث شگفت و بهت آوری را روایت نموده است )، ( درباره مرغ بریانی كه روزی یك نفر آورد و رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) در خانه از نظر مردم دور بود ). ( آن مرغ را نزد حضرتش برد و هنگامی كه چشم آن حضرت به آن افتاد پروردگار را كه به همه كس نزدیك و برگزیننده خوبان است خواند و گفت: ) ( محبوبترین آفریدگان را در نظر خودت بر من وارد ساز. خدا هم آنچه خواست به او عطا فرمود ). ( مردی شرافتمند در پشت در ایستاد و در زد، پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)از خادم پرسید: كیست؟ و خود در پشت در منتظر بود ). ( كیست؟ گفت: علی است. فرمود: او مردی والامقام است و من امروز در اندیشه او بودم و از همین رو در خانه نشستم و از دید خلق پنهان شدم. خداوند چه كسانی را دوست دارد؟ خداوند در قرآن كریم، گروهی از انسان ها را به‌خاطر اعمال خاصی كه انجام می دهند و فضائلی كه دارند، ستایش كرده و صراحتا فرموده است كه آنها را دوست دارد:

    • إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنین[۹۲]
    • * وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنین.[۹۳]
    • إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ.[۹۴]
    • وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرین.[۹۵]
    • فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقین.[۹۶]
    • إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقین.[۹۷]
    • وَاللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرینَ.[۹۸]
    • إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَكِّلین.[۹۹]
    • * إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطین.[۱۰۰]
    • إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذینَ یُقاتِلُونَ فی سَبیلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ.[۱۰۱]

    ای كسانی كه ایمان آورده اید! هر كس از شما، از آیین خود بازگردد، (به خدا زیانی نمی رساند خداوند جمعیّتی را می آورد كه آنها را دوست دارد و آنان (نیز) او را دوست دارند، در برابر مؤمنان متواضع، و در برابر كافران سرسخت و نیرومندند آنها در راه خدا جهاد می كنند، و از سرزنش هیچ ملامتگری هراسی ندارند. این، فضل خداست كه به هر كس بخواهد (و شایسته ببیند) می‌دهد و (فضل) خدا وسیع، و خداوند داناست . و طبق روایت «طیر مشوی» امیرمؤمنان (علیه‌السلام) محبوب‌ترین مخلوق خداوند است؛ پس او در این فضائل و در این صفاتی كه خداوند بر شمرده؛ از همه مخلوقات برتر است؛ یعنی امیرمؤمنان (علیه‌السلام) سردار نیكوكاران، پاك ترین پاكان، امام پرهیزگاران، سالار عادلان، قهرمان صبر و شكیبائی، نماد و نمود متوكلان، پرچم دار و پیشاهنگ جهادگران، اسد الله الغالب و... است. همچنین خداوند در قرآن كریم می‌فرماید كه: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُم .[۱۰۲] گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست پس امیرمؤمنان (علیه‌السلام) كه گرامی ترین مخلوق در نزد خداوند است، باید با تقواترین مخلوق خداوند و امام المتقین نیز باشد. خداوند قطعاً مؤمنان، موحدان، مجاهدان، عابدان و در حقیقت تمام صاحبان صفات نیك را دوست دارد، و امیرمؤمنان (علیه‌السلام)كه محبوب‌ترین مخلوق خداوند است، باید سالار و امیر همه مؤمنان و موحدان، پرچم دار تمام مجاهدان عبادت كنندگان... باشد. خلاصه هر صفت نیكی را كه بشمارید و خداوند آن را دوست داشته باشد، امیرمؤمنان (علیه‌السلام)بالاترین درجه آن را برخوردار است؛ چرا كه آن حضرت محبوب‌ترین مخلوق خداوند است و خداوند بندگانش را تنها به‌خاطر همین اعمال و صفات نیك است كه دوست دارد. در یك كلام: آن چه خوبان همه دارند، او تنها دارد

    اقرار برخی خلفا بر عدم برتری بر دیگران

    ابوبكر و عمر: ما بر هیچ یك از اصحاب برتری نداریم ابن أبی داود سجستانی در كتاب الزهد، در روایتی كه تمام راویان آن از روات بخاری یا مسلم هستند، نقل كرده است كه: نا إِسْمَاعِیلُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ الْهُذَلِیُّ أَبُو مَعْمَرٍ، نا عَلِیُّ بْنُ هَاشِمٍ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ، عَنْ قَیْسٍ، قَالَ: خَطَبَنَا أَبُو بَكْرٍ، قَالَ: " وُلِّیتُ أَمَرَكُمْ وَلَسْتُ بِخَیْرِكُمْ، فَإِنْ أَنَا أَحْسَنْتُ فَأَعِینُونِی وَإِنْ أَنَا أَسَأْتُ فَسَدِّدُونِی، فَإِنَّ لِی شَیْطَانًا یَعْتَرِینِی...[۱۰۳] از قیس نقل شده است كه ابوبكر برای ما خطبه خواند و گفت: من امر شما را بر عهده گرفتم؛ درحالی‌که بهترین شما نیستم، اگر درستكار بودم، یاریم كنید؛ اگر بد كردم، جلوی مرا بگیرید؛ چرا كه من شیطانی دارم كه همواره مرا گول می زند.

    بلاذری در انساب الأشراف، ابن قتیبه دینوری در عیون الأخبار، طبری و ابن كثیر در تاریخشان و بسیاری دیگر از بزرگان اهل‌سنت، نقل کرده‌اند كه وقتی ابوبكر به خلافت رسید، در نخستین سخنرانی خود به همه مردم اعلام كرد كه من بهترین شما نیستم: لَمَّا وُلِّیَ أَبُو بَكْرٍ رَضِیَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهُ، خَطَبَ النَّاسُ فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَی عَلَیْهِ، ثُمَّ قَالَ: أَمَّا بَعْدُ، أَیُّهَا النَّاسُ فَقَدْ وُلِّیتُكُمْ وَلَسْتُ بِخَیْرِكُمْ.[۱۰۴] و چون ابوبكر به خلافت رسید برای مردم سخنرانی كرد و پس از حمد و ثنای الهی گفت: ای مردم من رهبر شما شده ام؛ ولی بهترین شما نیستم.

    این خطبه با سندهای صحیح نقل شده است؛ ابن كثیر دمشقی سلفی، بعد از نقل این خطبه می‌نویسد: وهذا إسناد صحیح. سند این حدیث صحیح است.[۱۰۵]

    محمد بن سعد با سند معتبر نقل می‌کند كه ابوبكر گفت: من از هیچ یك از صحابه برتر نیستم: قال أخبرنا وهب بن جریر قال أخبرنا أبی سمعت الحسن قال لمّا بویَعَ أبو بكرَ قامَ خطیباَ:... وإنما أنا بشرٌ ولست بخیرٍ من أحدٍ منكم فراعونی فإذا رأیتمونی إسْتَقَمْتُ فاتَّبِعُونِی وإن رأیتمونی زِغْتُ فقَوِّمُونی واعْلموا أنّ لی شیطاناً یَعْتَرِیْنِی...[۱۰۶]

    در منابع اهل‌سنت با سند صحیح نقل شده است كه عمر بن خطاب اعتراف می كرد، تمام مردم حتی زنانی كه در داخل خانه هایشان هستند، از او داناتر هستند. سعید بن منصور در سنن خود می‌نویسد: عَنِ الشَّعْبِیِّ قَالَ: خَطَبَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ النَّاسَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَأَثْنَی عَلَیْهِ، وَقَالَ: «أَلا لا تُغَالُوا فِی صُدُقِ النِّسَاءِ، فَإِنَّهُ لا یَبْلُغُنِی عَنْ أَحَدٍ سَاقَ أَكْثَرَ مِنْ شَیْءٍ سَاقَهُ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) أَوْ سِیقَ إِلَیْهِ، إِلا جَعَلْتُ فَضْلَ ذَلِكَ فِی بَیْتِ الْمَالِ»، ثُمَّ نَزَلَ فَعَرَضَتْ لَهُ امْرَأَةٌ مِنْ قُرَیْشٍ فَقَالَتْ: یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ كِتَابُ اللَّهِ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَوْ قَوْلُكَ؟ قَالَ: « بَلْ كِتَابُ اللَّهِ فَمَا ذَلِكَ؟»، قَالَتْ: نَهَیْتَ النَّاسَ آنِفًا أَنْ یُغَالُوا فِی صُدُقِ النِّسَاءِ، وَاللَّهُ یَقُولُ فِی كِتَابِهِ:«وَآتَیْتُمْ إِحْدَاهُنَّ قِنْطَارًا فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئًا». فَقَالَ عُمَرُ: كُلُّ أَحَدٍ أَفْقَهُ مِنْ عُمَرَ مَرَّتَیْنِ أَوْ ثَلاثًا، ثُمَّ رَجَعَ إِلَی الْمِنْبَرِ، فَقَالَ لِلنَّاسِ: «إِنِّی نَهَیْتُكُمْ أَنْ تُغَالُوا فِی صُدُقِ النِّسَاءِ، أَلا فَلْیَفْعَلْ رَجُلٌ فِی مَالِهِ مَا بَدَا لَهُ».[۱۰۷] از شعبی نقل شده است كه عمر بن خطاب خطبه خواند، پس از حمد و ستایش خداوند گفت: كسی حق ندارد در مهریه زنان زیاده روی كند، هر كس بیشتر از آن چه رسول خدا مهریه داده و یا گرفته، مهریه بگذارد، من اضافه آن را به بیت المال خواهم ریخت. سپس از منبر پایین آمد؛ پس زنی از قریش جلوی او را گرفت و گفت: ای امیرمؤمنان !!! كتاب خدا شایسته‌تر است كه پیروش شود یا سخن تو؟ عمر گفت: بلكه كتاب خدا شایسته‌تر است، مگر چه شده؟ آن زن گفت: تو الآن مردم را از زیاده روی در مهریه زنان نهی كرد؛ درحالی‌که خداوند در قرآن می‌فرماید: «و مال فراوانی (بعنوان مهر) به او پرداخته اید، چیزی از آن را پس نگیرید!» پس عمر گفت: همه مردم از عمر داناتر هستند. این سخن را دو یا سه بار گفت؛ سپس به منبر برگشت و به مردم گفت: من شما را از زیاده روی در مهریه زنان نهی كرد؛ آگاه باشید، هر كس هر كاری كه می خواهد با مالش انجام دهد.

    بررسی سند روایت هشیم بن بشیر:

    از روات بخاری مسلم و سایر صحاح سته: 5979 هشیم بن بشیر أبو معاویة السلمی الواسطی حافظ بغداد عن عمرو بن دینار وأبی الزبیر وعنه أحمد وابن معین وهناد إمام ثقة مدلس عاش ثمانین سنة توفی 183 ع.[۱۰۸] هشیم بن بشیر، امام و ثقه بود و تدلیس می كرد.

    مجالد بن سعید: از روات مسلم و سایر صحاح سته: 4519 مجالد بن سعید بن عمیر الهمدانی أبو عمرو الكوفی أحد الأعیان عن الشعبی وأبی الوداك وطائفة وعنه ابنه إسماعیل والثوری وابن المبارك وخلق.[۱۰۹] مجالد بن سعید، یكی از بزرگان بود.

    عامر بن شراحیل: 2531 عامر بن شراحیل أبو عمرو الشعبی أحد الأعلام ولد زمن عمر وسمع علیا وأبا هریرة والمغیرة وعنه منصور وحصین وبیان وابن عون قال أدركت خمسمائة من الصحابة وقال ما كتبت سوداء فی بیضاء ولا حدثت بحدیث إلا حفظته وقال مكحول ما رأیت أفقه من الشعبی وقال آخر الشعبی فی زمانه كابن عباس فی زمانه مات سنة ثلاث أو أربع ومائة ع[۱۱۰] عامر بن شراحیل، یكی از مشاهیر بود، او گفته: من پانصد نفر از صحابه را ملاقات كرد، هیچ سیاهی را در سفیدی ننوشتم، هیچ روایتی را نقل نكردم؛ مگر این كه آن را حفظ كرده بودم. مكحول گفته: من داناتر از شعبی ندیدم. دیگری گفته: شعبی در زمان خودش، همانند ابن عباس در زمانش بود.

    سایر علمای اهل‌سنت این روایت را با تعبیر های دیگر نقل کرده‌اند. ماوردی بصری شافعی می‌نویسد كه عمر گفت: كل الناس أفقه من عمر حتی امرأة.[۱۱۱]همه مردم حتی یك زن از عمر داناتر هستند.

    سرخسی در كتاب المبسوط و علاء الدین بخاری در كشف الأسرار می‌نویسد:[۱۱۲] فبقی عمر رضی الله عنه باهتا وقال كل الناس أفقه من عمر حتی النساء فی البیوت. عمر، مبهوت ماند و گفت: همه مردم از عمر داناترند؛ حتی زنانی كه در خانه ها هستند.

    از این گذشته، خود عمر بن الخطاب به جان خودش قسم خورده است كه كسانی از اصحاب و ام المؤمنات كه در بقیع دفن شده بودند، از او برتر هستند. حاكم نیشابوری و إبن أبی شیبه كوفی با سند صحیح نقل کرده‌اند كه: حَدَّثَنَا أَبُو سَعِیدٍ الثَّقَفِیُّ، وَأَبُو بَكْرِ بْنُ بَالَوَیْهِ، قَالا: ثنا الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الْمَعْمَرِیُّ، ثنا الْوَلِیدُ بْنُ شُجَاعٍ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ بِشْرٍ، ثنا مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرِو، قَالَ: حَدَّثَ أَبُو سَلَمَةَ، وَیَحْیَی بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ حَاطِبٍ، وَأَشْیَاخُنَا، أَنَّ عُمَرَ بْنَ الْخَطَّابِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ لَمَّا طُعِنَ، قَالَ لِعَبْدِ اللَّهِ: " اذْهَبْ إِلَی عَائِشَةَ فَأَقْرِئْ عَلَیْهَا مِنِّی السَّلامَ، وَقُلْ: إِنَّ عُمَرَ یَقُولُ لَكِ: إِنْ كَانَ لا یَضُرُّكِ وَلا یُضَیِّقُ عَلَیْكِ، فَإِنِّی أُحِبُّ أَنْ أُدْفَنَ مَعَ صَاحِبَیَّ، وَإِنْ كَانَ ذَلِكَ یَضُرُّكِ وَیُضَیَّقُ عَلَیْكِ، فَلَعَمْرِی لَقَدْ دُفِنَ فِی هَذَا الْبَقِیعِ مِنْ اصحاب رَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ) وَأُمَّهَاتِ الْمُؤْمِنِینَ مَنْ هُوَ خَیْرٌ مِنْ عُمَرَ»، فَجَاءَهَا الرَّسُولُ، فَقَالَتْ: إِنَّ ذَلِكَ لا یَضُرُّنِی وَلا یُضَیِّقُ عَلَیَّ، قَالَ: «فَادْفِنُونِی مَعَهُمَا».[۱۱۳] ابوسلمه و یحیی بن حاطب و اساتید ما نقل کرده‌اند كه عمر بن خطاب وقتی خنجر به خورد به عبدالله گفت: پیش عائشه برو، سلام من را برسان و بگو: عمر به تو گفت: اگر به تو ضرر نمی‌رسد و جای تو را تنگ نمی كند، من دوست دارم كه با دو رفیقم دفن شوم. اگر ضرر می زند و جایت را تنگ می‌کند، به جانم قسم كه در بقیع كسانی از اصحاب رسول خدا و همسران پیامبر دفن شده‌اند كه از عمر بهتر هستند.

    این روایات ثابت می‌کند كه به اعتراف خود ابوبكر و عمر، آنها از دیگر اصحاب برتر نبوده‌اند و حتی عمر سوگند یاد كرده است كه در بقیع افرادی بهتر از آنها دفن شده‌اند. حال اگر كسی از اهل‌سنت سؤال كند كه چرا شما به جای پیروی از امیرمؤمنان (علیه‌السلام)كه محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول او است، از كسانی دیگری پیروی می كنید كه به اعتراف خود آنها از هیچ یك از افراد اصحاب برتر نیستند، چه پاسخی خواهید داد؟ اگر رسول خدا در قیامت از شما سؤال كند چه پاسخی برای آن حضرت خواهید داشت؟ جالب است كه علمای اهل‌سنت روایات فراوانی نقل کرده‌اند كه اگر كسی شخصی را به امارت یك منطقه یا جمعیتی بگمارد كه می داند در جامعه، شخصی بهتر از او وجود دارد، به خدا، رسول و تمام مؤمنان خیانت كرده است. علاء الدین كاشانی در كتاب بدائع الصنایع، و شمس‌الدین سرخسی در كتاب المبسوط و ابن عابدین حنفی در حاشیة رد المختار، می‌نویسد كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: مَنْ قَلَّدَ إنْسَانًا عَمَلًا وفی رَعِیَّتِهِ من هو أَوْلَی منه فَقَدْ خَانَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَجَمَاعَةَ الْمُؤْمِنِینَ. هر كسی كه انسانی را به كاری بگمارد كه می داند در رعیتش شایسته‌تر از او وجود دارد؛ به‌درستی كه به خدا، رسول خدا و تمام مؤمنان خیانت كرده است.الكاسانی الحنفی، علاء الدین أبی بكر بن مسعود بن احمد الشاشی الملقب بملك العلماء (متوفای 587هـ)، [۱۱۴] و حاكم نیشابوری متوفای 405، به نقل از ابن عباس می‌نویسد كه رسول خدا (صلی‌الله عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ) فرمود: مَنْ إسْتَعْمَلَ رَجُلاً مِنْ عِصَابَةٍ وفی تلك العصابةِ مَنْ هُو أرضی لله منه فقد خان اللهَ وخان رسولَه وخان المؤمنینَ. اگر كسی، شخصی را بر گروهی بگمارد كه در آن گروه، فردی دیگری وجود دارد كه خداوند از او راضی تر است، به‌درستی كه به خدا، رسول او و مؤمنان خیانت كرده است. حاكم نیشابوری بعد از نقل روایت می‌گوید: هذا حدیث صحیح الإسناد ولم یخرجاه.[۱۱۵] سند این روایت صحیح است؛ ولی بخاری و مسلم نقل نكرده اند.

    و خطیب بغدادی می‌نویسد كه رسول خدا فرمود: ومن استعمل رجلا وهو یَجِدُ غیرَهُ خیراً منه وأعْلَمَ مِنْه بكتابِ الله وسنةً نَبِیّه فقد خان الله ورسولَه وجمیعِ المؤمنین.[۱۱۶] اگر كسی مردی را بگمارد؛ درحالی‌که بهتر از او و داناتر از او را به كتاب خدا و سنت پیامبرش می‌یابد، به‌درستی كه به خدا، رسول خدا(صلی‌الله عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ) و تمام مؤمنان خیانت كرده است. بیهقی (متوفای 458هـ) در سنن كبرای خود می‌نویسد: عن بن عباس رضی الله عنهما عن رسول الله صلی‌الله علیه وسلم من استعملَ عاملا من المسلمین وهو یعلمُ أن فیهم أولی بذلك منه وأعلم بكتاب الله وسنة نبیه فقد خان الله ورسوله وجمیع المسلمین.[۱۱۷] از إبن عباس از رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نقل شده است كه فرمود: هر كسی فرمانداری از مسلمانان را بگمارد؛ درحالی‌که می داند شایسته‌تر از او در میان مسلمانان و داناتر از او به كتاب خدا و سنت پیامبرش وجود دارد، به راستی كه به خدا، رسول خدا(صلی‌الله عَلَیْهِ وَآلِهِ وَسَلَّمَ) و تمام مسلمانان خیانت كرده است.

    همین روایت را ابن عساكر دمشقی در كتاب تاریخ مدینة دمشق و متقی هندی، در كتاب كنز العمال، با عبارت دیگر نقل کرده‌اند.[۱۱۸] محمد بن الطیب الباقلانی در تمهید الأوائل می‌نویسد: وقوله «مَن تَقَدَّمَ علی قومٍ من المسلمین یَری أنَّ فیهم من هو أفضلُ منه فقد خانَ اللهَ ورسولَه والمسلمین» فی أمثال هذه الأخبار مما قد تواترت علی المعنی وإن اختلفت ألفاظها.[۱۱۹] این گفته رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) «هر كس خود را بر گروهی از مسلمانان مقدم كند؛ درحالی‌که می داند در میان آن قوم كسی بهتر از او وجود دارد، به‌درستی كه به خدا، رسول او و مسلمانان خیانت كرده است» همانند این روایات، از نظر معنوی به صورت متواتر نقل شده؛ اگر چه الفاظ آنها مختلف هستند.

    چرا راه دور برویم، خداوند متعال در قرآن كریم وجدان های بیدار را به قضاوت فرامی خواند و می‌فرماید: أَ فَمَنْ یَهْدی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدی فَما لَكُمْ كَیْفَ تَحْكُمُونَ. [۱۲۰] یا كسی كه هدایت به سوی حق می‌کند برای پیروی شایسته‌تر است، یا آن كس كه خود هدایت نمی‌شود مگر هدایتش كنند؟ شما را چه می‌شود، چگونه داوری می كنید؟! خلیفه اول به صراحت می‌گوید كه: وُلِّیتُ أَمَرَكُمْ وَلَسْتُ بِخَیْرِكُمْ، فَإِنْ أَنَا أَحْسَنْتُ فَأَعِینُونِی وَإِنْ أَنَا أَسَأْتُ فَسَدِّدُونِی، فَإِنَّ لِی شَیْطَانًا یَعْتَرِینِی. من امر شما را بر عهده گرفتم؛ درحالی‌که بهترین شما نیستم، اگر درستكار بودم، یاریم كنید؛ اگر بد كردم، جلوی مرا بگیرید؛ چرا كه من شیطانی دارم كه همواره مرا گول می زند. آیا چنین كسی شایسته و سزاوار پیروی است یا امیرمؤمنان (علیه‌السلام)كه محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا و رسول است. ای وجدان های بیدار و ای جستجوگران حقیقت، تشنگان هدایت: فَما لَكُمْ كَیْفَ تَحْكُمُونَ؟ اگر رسول خدا در قیامت از ما شیعیان سؤال كند كه چرا علی بن أبی طالب را بیش از همه مردم دوست دارید، چرا ولایت او را پذیرفتید، جواب ما روشن و حجت و برهان ما قاطع است، با سربلندی و افتخار عرضه خواهیم داشت كه: ای پیام آور خدا! ما امیرمؤمنان را دوست داریم، چرا كه خداوند او را بیش از تمام مخلوقاتش دوست دارد. ما امامت او را پذیرفته ایم؛ چون او برترین اصحاب بعد از شما بود، این شما بودید كه به ما دستور دادید علی بن أبی طالب را دوست بداریم. اما كسانی كه از علی بن أبی طالب پیروی نكرده اند، به جای دوست داشتنش، با او جنگیده اند، یاران و دوستان او را به شهادت رسانده اند، بر منابر مساجد و در خطبه های نماز او را سب کرده‌اند و ناسزا گفته اند، چه پاسخی خواهند داشت؟ دیدگاه‌های بزرگان اهل‌سنت درباره اسناد روایت: ازآنجایی‌که روایت طیر فضیلت بی نظیری را برای امیرمؤمنان (علیه‌السلام)و از طرف دیگر بطلان هر مذهبی غیر مذهب اهل بیت علیهم‌السلام را به روشنی اثبات می نماید، اكثر بزرگان اهل‌سنت در برابر آن موضع گرفته و تلاش کرده‌اند كه آن را تضعیف نمایند؛ تا جائی كه برخی از راویان موثق اهل‌سنت، تنها به‌خاطر نقل همین روایت به شدت تضعیف شده‌اند. أبو محمد عبدالله بن محمد بن عثمان الواسطی، مشهور به إبن سقا، یكی از این روایان است. ابن السقاء الحافظ الامام محدث واسط أبو محمد عبدالله بن محمد بن عثمان الواسطی... قال السلفی سألت الحافظ خمیسا الحوزی عن ابن السقاء فقال: هو من مزینة مضر ولم یكن سقاء بل لقب له، موجوه الواسطیین وذوی الثروة والحفظ، رحل به أبوه فأسمعه من أبی خلیفة وأبی یعلی وابن زیدان البجلی والمفضل ابن الجندی وبارك الله فی سنه وعلمه، واتفق انه أملی حدیث الطیر فلم تحتمله نفوسهم فوثبوا به وأقاموه وغسلوا موضعه. ابن سقاء... سلفی گفته است: از حافظ خمیس حوزی در مورد ابن سقاء سوال كردم؛ پس گفت: او از مزینه از قبیله مضر است؛ و سقا نبود؛ بلكه به این لقب مشهور بود؛ او سر شناس مردم واسط و صاحب ثروت و حافظه ای خوب بود؛ پدرش او را به مسافرت برد؛ پس از ابی خلیفه و ابی یعلی و ابن زیدان بجلی و مفضل بن جندی روایت شنید، و خداوند نیز به او در علم و عمرش بركت داد؛ و روزی از روزها داشت حدیث طیر املاء می كرد؛ اما مردم نتوانستند كه این روایت را تحمل كنند؛ پس به او هجوم آورده و او را از جای خویش بلند كردند و جای او را آب كشیدند. [۱۲۱] تعدادی از علمای سنی، دچار سردرگمی شده‌اند، در برخی از كتاب ها صحت روایت را پذیرفته و در برخی دیگر با شك و تردید به آن نگریسته اند.

    نظر شمس‌الدین ذهبی در مورد حدیث طیر مشوی

    شمس‌الدین ذهبی در تذكرة الحفاظ یك بار درباره حدیث طیر می‌نویسد كه این حدیث، اصل و ریشه دارد؛ یعنی نمی تواند جعلی و ساختگی باشد: وأما حدیث الطیر فله طرق كثیرة جدا أفردتها بمصنف ومجموعها یوجب أن یكون الحدیث له أصل. اما حدیث طیر، جدا طرق بسیاری دارد كه من كتاب مسستقلی درباره آن نوشته ام، مجموع این طرق ثابت می‌کند كه این روایت اصل و ریشه دارد.[۱۲۲] اما در جای دیگر به‌خاطر عوارضی كه این روایت برای اهل‌سنت دارد و در حقیقت بطلان مذهب آنها را به روشنی ثابت می‌کند، صحت روایت را نمی پذیرد. وحدیث الطیر علی ضعفه فله طرق جمة وقد أفردتها فی جزء ولم یثبت ولا انا بالمعتقد بطلانه وقد أخطأ ابن أبی داود فی عبارته وقوله وله علی خطئه اجر واحد ولیس من شرط الثقة ان لا یخطئ ولا یغلط ولا یسهو والرجل فمن كبار علماء الاسلام ومن أوثق الحفاظ رحمه الله تعالی.[۱۲۳] حدیث طیر با اینكه اسناد آن ضعیف است، اما طرق فراوانی دارد كه من مجموع آنها را در یك مجموعه آورده ام، صحیح نیست اما من اعتقاد ندارم باطل (جعلی) باشد. ابن ابی داود در مورد این روایت اشتباه كرده است (در ادامه به اشكال ابن ابی داود اشاره خواهد شد )، و به‌خاطر اجتهاد اشتباه یك پاداش می‌برد، شرط ثقه بودن این نیست كه اشتباه نكند و یا غلط نداشته باشد و یا سهو نكند؛ این شخص از بزرگان علمای اسلام و از معتبرترین حفاظ است، رحمت خدا بر او باد.

    نظر ابو نعیم در مورد حدیث طیر مشوی

    ابو نعیم در حلیة الاولیا تصریح می‌کند كه روایت طیر را گروه فراوانی نقل کرده‌اند؛ اما در ادامه فقط به یك سند آن بسنده كرده است: رواه الجم الغفیر عن أنس وحدیث مالك لم نكتبه الا من حدیث القداحی تفرد به.[۱۲۴] این روایت را از انس گروه فراوانی نقل کرده‌اند، اما روایت مالك را تنها از طریق قداحی نقل كرده ایم.

    نظر انصاری تلمستانی در مورد حدیث طیر مشوی

    انصاری تلمستانی تصریح می‌کند كه این روایت با چندین سند از أنس نقل شده است: وقد رویَ من غیر وجه عن أنس. این روایت با چند سند از انس نقل شده است.[۱۲۵]

    نظر سبکی شافعی در مورد طیر مشوی

    سبكی شافعی درباره روایت طیر می‌گوید: ثم ذكر ابن طاهر أنه رأی بخط الحاكم حدیث الطیر فی جزء ضخم جمعه وقال وقد كتبته للتعجب. قلنا وغایة جمع هذا الحدیث أن یدل علی أن الحاكم یحكم بصحته ولولا ذلك لما أودعه المستدرك. ابن طاهر گفته است كه یك جزوه مفصل به خط حاكم دیده است كه در آن حدیث طیر را جمع آوری كرده است، اما گفته است كه این مجموعه را برای تعجب جمع آوری كرده است ! و نتیجه جمع كردن این روایت آن است كه حاكم این روایت را صحیح می داند و اگر چنین نبود این روایت را در مستدرك نقل نمی كرد. [۱۲۶] و در ادامه به صراحت می‌گوید كه نمی توان حكم به جعلی بودن روایت طیر كرد: وأما الحكم علی حدیث الطیر بالوضع فغیر جید[۱۲۷] این كه ادعا شود حدیث طیر جعلی است، نیكو نیست.

    چرایی مطرودبودن حدیث طیر مشوی نزد اهل سنت

    اما چرا روایت طیر، همانند صاحب آن در میان محدثان و ائمه حدیث اهل‌سنت مظلوم واقع شده است؛ چرا با این همه سندی كه دارد، اكثر علمای سنی آن را تضعیف كرده و ساختگی دانسته اند؟ آنها نیز كه جرأت دسته قبلی را ندارند، از پذیرش صریح صحت روایت خودداری کرده‌اند؟ جواب واضح و روشن است. چون این روایت اساس و بنیان عقائد اهل‌سنت را زیر سؤال می‌برد، حقانیت شیعه را به اثبات رسانده و مذاهب دیگر را باطل اعلام می‌کند. طبیعی است كه وقتی امیرمؤمنان (علیه‌السلام)برترین مخلوق در نزد خداوند باشد، عقلا و شرعا نوبت به ابوبكر، عمر و... نمی‌رسد؛ بنابراین اكثر علمای سنی با وجود ده ها سند و طریق نتوانسته اند صحت روایت را بپذیرند.

    نظر البانی در مورد طیر مشوی

    محمد ناصر البانی بعد از نقل برخی از سندهای روایت طیر، به این حقیقت اشاره كرده و دلالت روایت را دلیل موضع گیری اهل‌سنت در برابر آن اعلام كرده است: وبالجملة، فالحدیث لا ینقصه كثرة طرق، وإنما یفتقر إلی سلامة المتن، فإنما أنكر من الأئمة هذا الحدیث لما یظهر من متنه من تفضیل علیٍ علَی الشیخین رضی الله عنهم، بالإضافة لما فی متنه من ركة اللفظ والاضطراب. خلاصه: پس حدیث از نظر كثرت طرق مشكلی ندارد؛ اما نیاز به سلامت متن دارد؛ پس اگر ائمه منكر این حدیث شده‌اند، به‌خاطر آن چیزی است كه متن روایت ثابت می‌کند و آن برترین علی (علیه‌السلام) بر شیخین است، علاوه بر این كه متن روایت نیز ركیك است و اضطراب دارد. و باز در ادامه با نقل برخی از عبارات روایت طیر كه البته افضلیت مطلق امیرمؤمنان (علیه‌السلام)را ثابت نمی كند، می‌گوید: قلت: فلو أن الحدیث كان فی أكثر طرقه بلفظ من هذه الألفاظ المتفقة المعنی -، ولم تكن باسم التفضیل «أحب خلقك»، لكان من الممكن القول بثبوته، ویكون كحدیث الرایة الصحیح الذی فی بعض روایاته: "لأعطین الرایة رجلاً یفتح الله علی یدیه، یحب الله ورسوله، ویحبه الله ورسوله..." [۱۲۸] لكن الواقع أن أكثر الروایات بلفظ اسم التفضیل: "أحب".. ومن هنا جاء الحكم علیه بالوضع كما تقدم.[۱۲۹] می گویم: پس اگر حدیث در اكثر طرق، با این الفاظ بود كه از نظر معنا اختلافی در آن نیست و با لفظ تفضیل «برترین خلق تو» نبود، ممكن بود كه طرفدار إثبات آن شویم و مثل حدیث صحیح رایت می شد كه در برخی از روایات آن آمده: «به‌درستی كه پرچم را به دستی مردی می دهم كه خداوند به دست او فتح خواهد كرد، او خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسول نیز او را دوست دارند». این روایت بخاری و مسلم نقل کرده‌اند؛ اما حدیث طیر در اكثر طرق خود با لفظ اسم تفضیل «أحب» آمده، به همین خاطر حكم به ضعف روایت کرده‌اند؛ چنانچه پیش‌ازاین نیز گذشت.

    آری، این روایت از نظر سندی مشكلی ندارد؛ اما اگر حتی خود رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) با علمای سنی روبرو شود و به صراحت بگوید كه امیرمؤمنان (علیه‌السلام)از ابوبكر و عمر برتر است، آنها هرگز نخواهند پذیرفت. نام این نوع برخورد با روایات و فضائل اهل بیت علیهم‌السلام را چه می توان گذاشت؟ آیا می توان پذیرفت كه این افراد اهل بیت علیهم‌السلام دوست دارند؟

    نظر المغربی در مورد طیر مشوی

    حافظ أحمد بن صدیق المغربی متوفای 1380هـ از علمای بزرگ مغرب، به صراحت می‌گوید كه هركس حدیث طیر را باطل بداند، ناصبی است و اگر حدیث طیر صحیح نباشد، هیچ روایت صحیحی نمی توان پیدا كرد. وی در كتاب جؤنة العطار در بابی تحت عنوان «النواصب یبطلون حدیث الطیر المتواتر؛ ناصبی ها روایت طیر را كه متواتر است، باطل می‌دانند» می‌نویسد: یكاد النواصب من الحفاظ تتفق كلمتهم علی بطلان حدیث الطیر، بل بالغوا حتی جعلوه علامة علی ضعف الراوی، فكل من رواه جرحوه بروایته، وكذلك فعل الذهبی فی " المیزان " , الذی ظهر فیه نصبه بأجلی معانیه، ولكنه مال إلی الإعتدال فی " تاریخ الإسلام " , فذكر الحدیث، ثم قال: ( وله طرق كثیرة عن أنس متكلم فیها، وبعضها علی شرط السنن، من أجودها حدیث قطن بن نسیر شیخ مسلم یعنی فی " الصحیح ": ثنا جعفر بن سلیمان، ثنا عبدالله بن المثنی، عن عبدالله بن أنس بن مالك، عن أنس قال: أهدی إلی رسول الله (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حجل مشوی، فقال: " اللهم ائتنی بأحب خلقك إلیك یأكله معی، فجاء علی فأكله معه ") فهذا سند علی شرط الصحیح وإن أنف الذهبی من التصریح بذلك فعدل إلی قوله جید، وهو مرادف للصحیح فی اصطلاحهم... وبعد، فإذا لم یكن حدیث الطیر صحیحاً؛ فلا یصح فی الدنیا حدیث البتة، ولا یقع تواتر بخبر بالمرة. فقد رواه عن أنس ( سبعة وتسعون راویاً ) مائة إلا ثلاثة بأعدادها مضاعفة من الطرق عنهم، وورد مع ذلك عن جماعة من الصحابة منهم ( علی ـ نفسه ـ، وعائشة، وابن عباس ) وتمام سبعة من الصحابة فیما یحضرنی الآن، بحیث أفرد طرقه الإمام محمد بن جریر الطبری فی مجلد ضخم، ومن بعده جماعة منهم الحافظ ابن القا الذی أملی مجلساً فیه ببغداد فقاموا إلیه وأخرجوه من المسجد وغسلوا الكرسی الذی كان یملی علیه بالماء. ولما وقف الباقلانی شیخ الأشعریة والنواصب فی عصره علی المجلد الذی جمعه ابن جریر فی طرق هذا الحدیث؛ رد علی ابن جریر بعقله، وأبطل الحدیث بكاسد رأیه وفاسد نصبه... فإلی هذا الحد بلغ تعصب النواصب علی علیّ ـ (علیه‌السلام)ـ... والمقصود اعتراف الذهبی بصحة الحدیث مع أنه جمع هو أیضاً طرقه فی جزء، وضعف جمیع تلك الطرق، لكن یحكی هذا ابن كثیر فی " تاریخه "؛ وابن كثیر جربنا علیه الكذب فی هذا الباب. أما نحن فلم نقف علی الجزء المذكور، نعم ذكره الذهبی فی أزید من عشرین ترجمة من " المیزان " , وضعف جمیعها بل ضعف أولئك الرواة لمجرد روایة هذا الحدیث، ومع ذلك فلا نصدق ابن كثیر فإنه كذاب... نواصب حدیث طیر متواتر را باطل می‌دانند! نزدیك است كه حافظان ناصبی، با اجماع بگویند كه حدیث طیر باطل است! و حتی مبالغه كرده و نقل این روایت را علامت ضعف راوی می‌دانند! و هر كسی كه این روایت را نقل كرده است، به‌خاطر نقل این روایت تضعیف کرده‌اند! و همچنین ذهبی در "میزان" چنین كرده است و ناصبی بودن خویش را به وضوح آشكار ساخته است. اما در كتاب «تاریخ الاسلام» به میانه‌روی روی آورده است و این روایت را نقل كرده و سپس می‌گوید: این روایت اسناد فراوانی دارد كه به آنها اشكال گرفته شده است، بعضی از آنها طبق شرط سنن است و یكی از بهترین آنها روایت «قطن بن نسیر» استاد مسلم در صحیح است كه... از انس روایت شده است به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) یك پرنده كباب شده هدیه داده شد، آن حضرت فرمود: خداوندا دوست داشتنی ترین مخلوقاتت در نزد خودت را بیاور تا با من غذا بخورد، و علی آمد و با او غذا خورد. این روایت طبق شرط مسلم است، اگرچه ذهبی خوشش نمی‌آید كه به این مطلب تصریح كند، و به همین سبب گفته است كه «نیكو» است. ولی در حقیقت این در اصطلاح آنها هم معنی صحیح است. اما بعد اگر حدیث طیر صحیح نباشد، دیگر هیچ روایتی در دنیا صحیح نیست و هیچ روایتی متواتر نخواهد شد. این روایت را از انس، 97 راوی نقل کرده‌اند و عدد راویان از آنها بسیار بیشتر است؛ و همچنین از چند صحابی دیگر از جمله خود علی و عائشه و ابن عباس نقل شده است كه آنچه الان حضور ذهن دارم، هفت نفر از صحابه اند. به صورتی كه امام محمد بن جریر طبری مجموعه آنها را در یك مجلد بزرگ جمع آوری كرده است. و بعد از او نیز حافظ ابن بقا كه این روایت را در مجلس خویش در بغداد خواند اما بر او شوریده و او را از مسجد بیرون كردند و صندلی او را كه بر روی آن روایت می خواند با آب شستند ! و وقتی كه باقلانی، بزرگ اشعریان و نواصب در زمان خویش كتابی را كه ابن جریر در این زمینه نوشته است دید، خواست تا با عقل خویش بر این روایت اشكال بگیرد، و با عقل ناقص و دشمنی فاسد خویش این روایت را باطل دانست. دشمنی نواصب با علی به این حد رسیده است ! مقصود این است كه ذهبی به صحت این روایت اعتراف كرده است، و حتی خود او مجموعه این روایات را در یك مجموعه جمع آوری كرده است و همه آنها را تضعیف كرده است؛ این مطلب را ابن كثیر در تاریخ خود نقل كرده است، اما از ابن كثیر در همین باب دروغ های دیگری نیز دیده ایم ! اما این كتاب به دست ما نرسیده است، بله، ذهبی این كتاب را در ترجمه بیش از 20 نفر از كتاب «میزان» نقل می‌کند و همه این روایات را تضعیف كرده و همه راویان را نیز تضعیف می‌کند، تنها به‌خاطر اینكه آنها راوی این روایتند ! با این همه ابن كثیر را تصدیق نمی كنیم، زیرا او كذاب است ![۱۳۰] اشكالات اهل‌سنت به این روایت: ازآنجایی‌که این روایت، بساط همه مخالفان اهل بیت علیهم‌السلام را جمع و بطلان مذهب آنها را ثابت می‌کند، خود را به آب و آتش زده اند كه حجیت این روایت را زیر سؤال ببرند و با اشكالات واهی و بی ارزش تلاش نموده اند كه از پذیرش این روایت صحیح السند شانه خالی كنند.

    نقدهای ابن تیمیه بر حدیث طیر مشوی

    ابن تیمیه حرانی بیش از همه در نقد این روایت كوشیده است. ما تمام اشكالات مطرح شده را ذكر و سپس پاسخ خواهیم داد.

    اشكال اول:

    سند روایت صحیح نیست: ابن تیمیه بعد از نقل روایت می‌گوید: و الجواب من وجوه: أحدها المطالبةُ بتصحیح النقلِ وقوله "رَوی الجمهورُ كافة" كذبٌ علیهم؛ فإن حدیثَ الطیرِ لم یَروِهِ أحدٌ من اصحاب الصحیحِ ولا صحّحه أئمةُ الحدیثِ ولكن هو مما رواه بعضُ الناس كما رووا أمثالَه فی فضلِ غیرِ علیٍ؛ بل قد رُوی فی فضائلِ معاویةَ أحادیثٌ كثیرةٌ وصنَّف فی ذلك مصنفاتٌ وأهلُ العلمِ بالحدیثِ لا یُصححون لا هذا و لا هذا.

    الثانی: أن حدیثَ الطائرِ من المكذوبات الموضوعات عند أهلِ العلمِ والمعرفةِ بحقائقِ النقلِ قال أبو موسی المدینی قد جَمَعَ غیرُ واحدٍ من الحفاظ طُرُقَ أحادیثَ الطیرِ للاعتبار والمعرفة كالحاكمِ النیسابوری وأبی نُعیم وابن مردویه وسُئل الحاكم عن حدیثِ الطیرِ فقال لا یَصِحُّ هذا مع إن الحاكم منسوب إلی التشیع وقد طَلَبَ منه أن یرویَ حدیثاً فی فضلِ معاویةَ فقال: ما یجیء من قلبی ما یجیء من قلبی وقد ضربوه علی ذلك فلم یفعل.

    جواب از چند طریق:

    نخستین طریق، طلب كردن صحت نقل روایت است. این گفته او (علامه حلی) كه تمام جمهور آن را نقل کرده‌اند، دروغ بر آنها است؛ چرا كه حدیث طیر را هیچ یك از اصحاب صحاح (سته) نقل نكرده اند؛ هیچ یك از پیشوایان حدیث نیز آن را تصحیح ننموده اند. ولی برخی از مردم آن را نقل کرده‌اند؛ همان طوری كه شبیه آن را درباره غیر علی نیز نقل نموده اند. بلكه درباره فضائل معاویه احادیث زیادی نقل کرده‌اند و کتاب‌های مستقلی نیز نوشته اند، اهل دانش حدیث، نه آن را صحیح می‌دانند و نه این را. طریق دوم: حدیث طیر از دروغ ها و جعلیات در نزد اهل علم و آگاهان به علم حدیث است. ابوموسی المدینی گفته: چندین نفر از حفاظ طرق أحادیث طیر را برای شناخت اعتبار آن جمع کرده‌اند؛ همانند حاكم نیسابوری، أبونعیم و إبن مرودیه.[۱۳۱] از حاكم درباره حدیث طیر سؤال شد؛ پس گفت: این روایت صحی نیست؛ با این كه حاكم نیشابوری به شیعه نسبت داده می‌شود. به راستی كه از او خواستند تا روایتی را درباره فضائل معاویه نقل كند؛ پس گفت: دلم راضی نمی‌شود، دلم راضی نمی‌شود، او را كتك زدند؛ اما بازهم این كار را نكرد.

    نكته مهم در گفتار ابن تیمیه، اعتراف صریح او به جعل حدیث توسط اهل‌سنت در فضائل معاویه و نوشتن کتاب‌های مستقل درباره آن است. این قضیه اعتبار روایات اهل‌سنت را زیر سؤال می‌برد؛ چرا كه وقتی آنها به منظور گمراه كردن مردم روایات زیادی را درباره معاویه جعل کرده‌اند؛ تا جائی كه این روایات جعلی کتاب‌های مستقلی شده‌اند، از كجا معلوم در جاهای دیگر نیز همین كار را نكرده باشند؟

    خلاصه اشكالات ابن تیمیه:

    1. هیچ یك از اصحاب صحاح كه احتمالا منظور ایشان صحاح سته باشد، روایت را نقل نكرده اند؛
    2. این روایت هیچ سند صحیحی ندارد و ساختگی است؛
    3. حتی حاكم نیشابوری نیز گفته است كه روایت سندش صحیح نیست.

    درحالی‌که هر سه ادعای ایشان دروغی بیش نیست و نشانگر عداوت و دشمنی ابن تیمیه با امیرمؤمنان (علیه‌السلام)است.

    پاسخ سؤال اول:


    اولا: محمد بن اسماعیل بخاری صاحب كتاب صحیح، این روایت را در تاریخ كبیر خود نقل كرده است كه ما آن را پیش‌ازاین نقل و تحت عنوان روایت چهارم به صورت كامل بررسی كردیم، تمام روات آن نیز موثق بودند. ابوعیسی ترمذی نیز این روایت را در كتاب سنن خودش كه یكی از شش كتاب صحیح اهل‌سنت است، نقل كرده: حدثنا سُفْیَانُ بن وَكِیعٍ حدثنا عُبَیْدُ اللَّهِ بن مُوسَی عن عِیسَی بن عُمَرَ عن السُّدِّیِّ عن أَنَسِ بن مَالِكٍ قال كان عِنْدَ النبی صلی‌الله علیه وسلم طَیْرٌ فقال اللهم ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی هذا الطَّیْرَ فَجَاءَ عَلِیٌّ فَأَكَلَ معه. سدی از مالك بن أنس نقل كرده است كه در نزد رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) مرغی بود؛ پس فرمود: خدایا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بیاور تا با من از این مرغ بخورد؛ پس علی (علیه‌السلام) آمد و با رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) از آن نوش‌جان كرد. و سپس در ادامه می‌گوید: قال أبو عِیسَی هذا حَدِیثٌ غَرِیبٌ لَا نَعْرِفُهُ من حدیث السُّدِّیِّ إلا من هذا الْوَجْهِ وقد رُوِیَ من غَیْرِ وَجْهٍ عن أَنَسٍ وَعِیسَی بن عُمَرَ هو كُوفِیٌّ وَالسُّدِّیُّ إسماعیل بن عبد الرحمن وسمع من أَنَسَ بن مَالِكٍ وَرَأَی الْحُسَیْنَ بن عَلِیٍّ وَثَّقَهُ شُعْبَةُ وَسُفْیَانُ الثَّوْرِیُّ وَزَائِدَةُ وَوَثَّقَهُ یحیی بن سَعِیدٍ الْقَطَّانُ.[۱۳۲] ابوعیسی (ترمذی صاحب كتاب) گفت: این حدیث غریب است، این روایت را از طریق سدی، جز با همین سند نمی شناسم؛ البته این روایت با سندهای دیگر نیز از أنس نقل شده است. عیسی بن عمر، همان كوفی است، سدی نیز اسماعیل بن عبد الرحمن است، از أنس بن مالك روایت نقل كرده، حسین بن علی علیهما السلام را دیده است، شعبة، سفیان و زائده و همچنین یحیی بن سعید او را توثیق کرده‌اند، البته چون علمای اهل‌سنت، به سفیان بن وكیع اشكال گرفته اند، ما آن را جزء روایات صحیح السند نیاوردیم. اما این كه ابن تیمیه گفته، هیچ یك از صحاح سته روایت را نقل نكرده اند، از عدم آگاهی او نشأت می گیرد.

    پاسخ سؤال دوم:

    اما این كه گفتند هیچ سند صحیحی ندارد، نشانه بغض و كینه او نسبت به اهل بیت علیهم‌السلام است، اگر ایشان كمی به خود زحمت می دادند و به کتاب‌های اهل‌سنت مراجعه می كردند، سندهای صحیح روایت طیر را می یافتند. جالب است كه ابن كثیر دمشقی سلفی تصریح می‌کند كه روایت طیر تنها از طریق أنس بن مالك بیش از 90 سند مختلف دارد: الجمیع بضعة وتسعون نفسا[۱۳۳] روایتی كه 90 نفر راوی داشته باشد، چگونه می تواند روایت دروغ و ضعیف باشد؟ درحالی‌که خود ابن تیمیه حرّانی در مجموع فتاوی می‌نویسد: تعددُ الطرقِ وكثرتُها یُقَوِّی بعضُها بعضاً حتی قد یَحْصُلُ العِلْمُ بها ولو كان الناقلونَ فُجّاراً فُسّاقاً فكیف إذا كانوا علماءً عدولاً ولكن كَثُرَ فی حدیثِهِم الغلطُ.[۱۳۴] زیادی و تعدد راه های نقل حدیث برخی برخی دیگر را تقویت می‌کند كه خود زمینه علم به آن را فراهم می‌کند؛ اگر چه راویان آن فاسق و فاجر باشند؛ حال چگونه خواهد بود حال حدیثی كه تمام راویان آن افراد عادلی باشند كه خطا و اشتباه هم در نقلشان فراوان باشد.

    از طرف دیگر اگر روایتی درباره ابوبكر باشد، حتی اگر تمام سندهای آن ضعیف نیز باشند، علمای سنی از قاعده «یقوی بعضها بعضعا» استفاده می كنند؛ چنانچه محمد بن اسماعیل صنعانی در سبل السلام می‌گوید: ومثلُه حدیثُ «اقتدوا باللذین من بعدی أبی بكر وعمر» أخرجه الترمذی وقال حسنٌ وأخرجه أحمد وبن ماجه وبن حبان وله طرق فیها مقالٌ إلا أنه یقوی بعضها بعضا.[۱۳۵] همچنین علمای سنی درباره روایت جعلی: «مروا أبا بكر فلیصلّ بالناس» گفته اند كه متواتر است، با این كه هشت سند بیشتر ندارد: ابن حجر هیثمی بعد از نقل این روایت می‌گوید: اعلم أن هذا الحدیث متواتر فإنه ورد من حدیث عائشة وابن مسعود وابن عباس وابن عمر وعبد الله بن زمعة وأبی سعید وعلی بن أبی طالب وحفصة[۱۳۶] بدان كه این حدیث متواتر است؛ چرا كه از طریق عائشه، ابن مسعود، ابن عباس، ابن عمر، عبدالله بن زمعه، ابن سعید، علی بن أبی طالب و حفصه نقل شده است.

    حدیث طیر بیش از نود سند دارد؛ اما ضعیف است؛ ولی ابن حزم اندلسی روایتی را كه تنها چهار سند دارد، متواتر دانسته و بعد از روایت: «لا تبیعوا الماء» كه از چهار نفر از اصحاب نقل شده می‌گوید: فَهَؤُلاَءِ أَرْبَعَةٌ من الصَّحَابَةِ رضی الله عنهم فَهُوَ نَقْلٌ تَوَاتَرَ وَلاَ تَحِلُّ مُخَالَفَتُهُ[۱۳۷]

    پاسخ سؤال سوم:

    اما ادعای سوم ابن تیمیه درباره نظر حاكم نیشابوری كه گفتند حتی حاكم نیشابوری نیز گفته روایت طیر صحیح نیست، از دروغ های بزرگ ابن تیمیه است. كتاب حاكم نیشابوری الآن در اختیار همگان قرار دارد، پیش‌ازاین نیز در اختیار خود او و دیگران بوده، ما نیز نظر حاكم را خواندیم كه بعد از نقل روایت طیر گفته بود: هَذَا حَدِیثٌ صَحِیحٌ عَلَی شَرْطِ الشَّیْخَیْنِ، وَلَمْ یُخَرِّجَاهُ. وَقَدْ رَوَاهُ عَنْ أَنَسٍ جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ زِیَادَةً عَلَی ثَلاثِینَ نَفْسًا، ثُمَّ صَحَّتِ الرِّوَایَةُ عَنْ عَلِیٍّ، وَأَبِی سَعِیدٍ الْخُدْرِیِّ، وَسَفِینَةَ.[۱۳۸] بنابراین اشكال اول و دوم ابن تیمیه، وارد نیست؛ بلكه روایت طیر با سندهای صحیح و حتی در صحاح سته اهل‌سنت نقل شده، حاكم نیشابوری نیز روایت را صحیح می داند.

    اشكال دوم: ابن كثیر: قلب من شهادت می‌دهد كه روایت باطل است.

    ابن كثیر: قلب من شهادت می‌دهد كه روایت باطل است: ابن كثیر دمشقی سلفی بعد از نقل طرق روایت طیر می‌گوید: وقد جَمَعَ الناسُ فی هذا الحدیثِ مصنفاتٌ مفردةٌ منهم أبو بكر بن مردویه والحافظ أبو طاهر محمد بن أحمد بن حمدان فیما رواه شیخنا أبو عبدالله الذهبی، ورایتُ فیه مجلّداً فی جَمْعِ طُرُقِه والفاظِه لأبی جعفر بن جریر الطبری المفسر صاحب التاریخ؛ ثم وقفتُ علی مجلدٍ كبیرٍ فی رده وتضعیفه سنداً ومتناً للقاضی أبی بكر الباقلانی المتكلم. وبالجملةِ ففی القلبِ من صحةِ الحدیثِ هذا نظرٌ وان كَثُرَتْ طُرُقُهُ والله اعلم. مردم درباره این روایت کتاب‌های مستقلی جمع آوری و نوشته اند؛ از جمله ابوبكر بن مردویه و حافظ ابوطاهر محمد بن أحمد بن حمدان ـ بنابر آن چه استنادم ابوعبد الله ذهبی نقل كرده ـ و من یك مجلد درباره طرق و الفاظ این روایت را از ابوجعفر طبری، مفسر و صاحب تفسیر دیدم. سپس به مجلد دیگری دسترسی یافتم در رد و تضعیف این روایت از نظر سند و متن كه ابوبكر باقلانی متكلم آن را نوشته بود. در یك كلام، در قلب من در صحت این روایت اشكال است؛ اگر چه طرق بسیاری دارد. خدا بهتر می داند. ابن كثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای774هـ)، [۱۳۹] پیش از ابن كثیر، استادش شمس‌الدین ذهبی نیز در شرح حال أحمد بن الأزهر تصریح می‌کند كه او روایتی را در فضائل علی بن أبی طالب (علیه‌السلام)نقل كرده است كه قلب او شهادت به بطلانش می‌دهد: أحمد بن الازهر [ س ق ] النیسابوری الحافظ اتهمه یحیی بن معین فی روایة ذلك الحدیث عن عبد الرزاق ثم انه عذره قال ابن عدی هو بصورة اهل الصدق قلت بل هو كما قال أبو حاتم صدوق وقال النسائی وغیره لا باس به وقد ادرك كبار مشیخة الكوفة عبدالله بن نمیر وطبقته وحدث عنه جلة ولم یتكلموا فیه الا لروایته عن عبد الرزاق عن معمر حدیثا فی فضائل علی یشهد القلب انه باطل.[۱۴۰] احمد بن ازهر نیشابوری حافظ، یحیی بن معین او را به‌خاطر نقل روایتی از عبد الرزاق متهم كرده است، اما بعد از آن، توجیهی برای این كار او آورده است؛ ابن عدی می‌گوید: او مانند اهل صدق است؛ من نیز می گویم: صحیح همان است كه ابوحاتم گفته است؛ او راستگو است. نسائی و دیگران نیز گفته اند كه اشكالی ندارد، او بزرگان كوفه مثل عبدالله بن نمیر و علمای هم طبقه او را درك كرده است و بزرگان نیز از او روایت نقل کرده‌اند، و به او اشكالی ندارند، جز روایتی كه از عبد الرزاق از معمر در مورد فضائل علی بن ابی طالب نقل كرده است و دل من شهادت می‌دهد كه این روایت دروغ است !


    جواب اشکال دوم:

    طبیعی است كه قلب ابن كثیر و ذهبی چنین روایاتی را نپذیرد؛ چون این روایت تمام عقائد و افكار آنها و تمام آن چه را كه تا امروز حق می دانسته اند، ابطال می‌کند. وقتی می بینند كه در طول عمرش در اشتباه بوده‌اند و تمام همفكرانشان در طول هفت قرن پیش از آن اشتباه کرده‌اند، طبیعی است كه قلب های منحرف از حق را شاهد بگیرند. مرحوم علامه أمینی رضوان الله تعالی علیه درباره این سخن ابن كثیر می‌نویسد: هذا قلبٌ طبع اللهُ علیه وإلاّ فما وجهُ ذلك النظر بعدَ تمامِ شرایطِ الصحةِ فیه؟ ![۱۴۱] این قلبی كه خداوند بر آن مهر نهاده؛ و گرنه دلیل این اشكال بعد از فراهم بودن تمام شرایط صحت، چیست؟ مرحوم علامه امینی اشاره دارد به این آیه قرآن كریم كه خداوند می‌فرماید: أُولئِكَ الَّذینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الْغافِلُونَ.[۱۴۲] آنها كسانی هستند كه (بر اثر فزونی گناه،) خدا بر قلب و گوش و چشمانشان مهر نهاده (به همین دلیل نمی فهمند،) و غافلان واقعی همانها هستند. محمد حیاة انصاری در المسند الصحیح بعد از نقل سخن ابن كثیر می‌گوید: (أقول) فلا قیمةَ لجرحِهِ فی حِصَّةِ هذا الحدیثِ لأنه هو ابنُ كثیرٍ. والله أعلم.[۱۴۳] من می گویم: اشكال او درباره این روایت، ارزشی ندارد؛ چرا كه او ابن كثیر است.

    علامه میلانی: أقول: فدلیلُ إبنِ كثیرٍ علی ضعفِ هذا الحدیثِ أن قلبَه لا یُساعد، قلبُ ابنِ كثیرٍ لا یساعد علی قبولِ هذا الحدیث، كما أن قلبَ أبی جهلٍ لم یُساعد علی قبولِ القرآنِ والإسلام.[۱۴۴] من می گویم: دلیل ابن كثیر برای ضعف این روایت، این است كه قلب نمی تواند بپذیرد، قلب ابن كثیر از پذیرش آن عاجز است؛ همان طوری كه قلب ابوجهل برای قبول قرآن و اسلام عاجز بود.

    و مقاله دیگر می‌نویسد: أقول: هذا قلبٌ زاغَ عن الحقِ فأزاغَهُ اللهُ وطَبَعَ علیه، فلم تُطاوِعْهُ نَفْسَه علی تصحیحِ حدیثٍ لا یُوافِق هواهُ ! أفرأیتَ مَنْ إتَّخَذَ إلهَهُ هواهُ وأضَلَّهُ اللهُ علی عِلْمٍ فلا یَصُدَنّك عنها من لا یُؤْمِنُ بها واتَّبَعَ هواهُ فَتَرَدَّی.[۱۴۵] من می گویم: این قلبی است كه از حق منحرف گشته؛ و خداوند نیز آن را منحرف كرده و بر آن مهر نهاده است؛ پس قلب نمی تواند حدیثی را كه با هوای نفس او سازگار نیست، تصحیح كند؛ آیا دیدی كسی را كه معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را گمراه كرده؛ پس مبادا كسی كه به آن ایمان ندارد و از هوسهای خویش پیروی می‌کند، تو را از آن بازدارد كه هلاك خواهی شد! آیت الله میلانی اشاره دارد به دو آیه ذیل: أَ فَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلی سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلی بَصَرِهِ غِشاوَةً فَمَنْ یَهْدیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَ فَلا تَذَكَّرُون.[۱۴۶] آیا دیدی كسی را كه معبود خود را هوای نفس خویش قرار داده و خداوند او را با آگاهی (بر اینكه شایسته هدایت نیست) گمراه ساخته و بر گوش و قلبش مُهر زده و بر چشمش پرده ای افكنده است؟! با این حال چه كسی می تواند غیر از خدا او را هدایت كند؟! آیا متذكّر نمی شوید. فَلا یَصُدَّنَّكَ عَنْها مَنْ لا یُؤْمِنُ بِها وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَتَرْدی.[۱۴۷] پس مبادا كسی كه به آن ایمان ندارد و از هوسهای خویش پیروی می‌کند، تو را از آن بازدارد كه هلاك خواهی شد! بلی، قلبی كه خالی از محبت خاندان اهل‌البیت علیهم‌السلام باشد و جای آن را دشمنان آنها گرفته باشد، طبیعی است كه نمی تواند این روایات را بپذیرد؛ چرا كه خداوند به انسان دو قلب نداده است كه با یكی امیرمؤمنان (علیه‌السلام)و با دیگری دشمنانش را دوست داشته باشد، در یك قلب هم كه جای دو شیء متضاد نیست. ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فی جَوْفِهِ.[۱۴۸]خداوند برای هیچ كس دو دل در درونش نیافریده.

    اشكال سوم: صحت حدیث طیر مشوی، نبوت پیامبر را زیر سؤال می‌برد.

    صحت حدیث طیر، نبوت پیامبر را زیر سؤال می‌برد: إبن أبی داود سجستانی، همان كسی كه كتاب «المصاحف» را در اثبات تحریف قرآن نوشته است، اشكال جالبی به روایت طیر مشوی دارد كه واقعا شنیدنی است. شمس‌الدین ذهبی در سیر أعلام النبلاء می‌نویسد: قال أبو أحمدُ بنُ عَدِی سمعتُ علیَ بنَ عبدالله الداهری یقول: سألتُ ابنُ أبی داودٍ عن حدیثِ الطیرِ فقال: إنْ صَحَّ حدیثُ الطیرِ فنبوةُ النبیِّ صلی‌الله علیه وسلم باطلٌ لانَّه حُكِیَ عن حاجبِ النبیِّ صلی‌الله علیه وسلم خیانةً یعنی أنساً وحاجبُ النبیِّ لا یكونُ خائناً. ابواحد بن عدی می‌گوید كه از علی بن عبدالله دارهری شنیدم كه می گفت: از إبن أبی داود درباره حدیث طیر سؤال كردم؛ پس گفت: اگر روایت طیر درست باشد، پس نبوت پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) باطل است؛ چرا كه این روایت حاكی از خیانت دربان نبی؛ یعنی أنس است و دربان نبی نمی تواند خائن باشد.!!! خود ذهبی در پاسخ او می‌گوید: قلتُ هذه عبارةٌ ردیئَةٌ وكلامٌ نحسٌ بل نبوةُ محمدٍّ صلی‌الله علیه وسلم حقٌ قطعیٌ إن صحَّ خبرُ الطیرِ وإن لم یَصِحْ وما وجه الإرتباطِ؟ هذا أنس قد خَدِمَ النبیَّ صلی‌الله علیه وسلم قبلَ ان یَحْتلِمَ وقبل جریانِ القلمِ فیجوز ان تكون قصة الطائر فی تلك المدة. فرضنا انه كان محتلما ما هو بمعصومٍ من الخیانةِ بل فعل هذهِ الجنایةَ الخفیفةَ متأولاً ثم انه حَبَسَ علیاً عن الدخول كما قیل. فكان ماذا والدعوةُ النبویةِ قد نُفِذَتْ واُسْتُجِیْبَتْ فلو حبسه أو رده مراتٍ ما بَقِی یَتَصَوّرُ ان یَدْخُلَ ویَأكلَ مع المصطفی سواهُ. ... وحدیثُ الطیر علی ضعفه فله طرق جمة وقد أفردتها فی جزء ولم یثبت ولا انا بالمعتقد بطلانه وقد أخطأ ابن أبی داود فی عبارته وقوله وله علی خطئه اجر واحد ولیس من شرط الثقة ان لا یخطئ ولا یغلط ولا یسهو والرجل فمن كبار علماء الاسلام ومن أوثق الحفاظ رحمه الله تعالی.


    جواب اشکال سوم:

    این عبارت، تعبیر بسیار نادرستی است؛ چرا كه نبوت محمد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حق و قطعی است؛ چه خبر طیر درست باشد یا درست نباشد؛ این دو قضیه چه ارتباطی بایكدیگر دارد؟ أنس بن مالك قبل از بلوغ و قبل از تكلیف به پیامبر خدمت می كرده؛ پس امكان دارد كه داستان طیر در این زمان بوده باشد. فرض می كنیم كه بعد از بلوغ او باشد، او معصوم از خیانت نیست؛ بلكه این جنایت كوچك را انجام داده و اجتهاد كرده است؛ چرا كه او ورود علی جلوگیری كرده است؛ چنانچه گفته شده است. پس این قضیه چه ربطی به دعوت و نبوت پیامبر دارد؛ درحالی‌که نبوت آن حضرت پیش از آن انجام شده و اجابت شده بود؛ حتی اگر چندین بار جلوی او را می گرفت قابل تصور نبود كه كسی دیگری وارد شود و با پیامبر غذا بخورد، غیر از علی بن أبی طالب علیه‌السلام. حدیث طیر با ضعفی كه دارد؛ اما از طرق مختلف نقل شده كه من آن را در یك جزء مستقل جمع آوری كرده ام. نه صحت آن برای من ثابت شده و نه اعتقاد به بطلان آن دارم. إبن أبی داود در این عبارتش اشتباه كرده و او برای این خطائی كه كرده است، یك پاداش نیز دارد، از شرایط وثاقت، این نیست كه خطا و اشتباه و سهو نكند؛ درحالی‌که این شخص از بزرگان علمای اسلام و از معتبرترین حافظان است.[۱۴۹]

    البته كه جواب آقای ذهبی برای رد گفتار ابن أبی داود كفایت می‌کند؛ اما نكته ای كه نباید از قلم انداخت، دفاع غیر منصفانه ذهبی از او است. بلی مجتهد اگر خطا كند، یك پاداش می‌برد؛ اما به شرطی كه تلاش خود را برای پیدا كردن مدارك كرده باشد. درحالی‌که ابن أبی داود اگر مقداری تلاش می كرد و صدها مدرك و روایت معتبر را درباره حدیث طیر می دید، این چنین سخن نمی گفت. روایتی كه همدوره های او درباره اش کتاب‌های مستقلی نوشته اند، نمی تواند از دید او مخفی بوده باشد. سخن ابن أبی داود نشانگر این است كه او به خوبی تلاش و تحقیق نكرده است؛ پس چه دلیلی دارد كه او برای تلاشی كه نكرده، پاداش نیز بگیرد؟ اگر تلاش كرده و پیدا نكرده؛ پس باید در علم و دانش این شخص تردید كرد و اجتهاد او زیر سؤال می رود.

    اشكال چهارم: در خوردن طیر، چیز مهمی وجود نداشت.

    در خوردن طیر، چیز مهمی وجود نداشت: ابن تیمیه در سومین اشكال بر حدیث طیر می‌گوید: الثالث: إن أكل الطیرِ لیس فیه أمرٌ عظیمٌ یناسب إن یجیءَ احبُّ الخلقِ إلی الله لیأكلَ منه فان إطعامَ الطعامِ مشروعٌ للبِرِّ و الفاجِر و لیس فی ذلك زیادةً و قربةً عند الله لهذا الآكلِ و لا معونةً علی مصلحةِ دینٍ و لا دنیا فأی أمرٍ عظیمٍ هنا یناسبُ جعلَ أحبُّ الخلقِ إلی الله یَفْعَلُهُ.[۱۵۰] در آن پرنده امر مهمی وجود نداشت كه اقتضا كند كه محبوبترین خلق خدا بیاید و از آن بخورد، زیرا خورانیدن طعام برای نیكوكار و بدكار امر مشروعی است و در این كار برای خورنده مایه افزونی و تقرب به خداوند نمی‌شود و هیچ كمكی برای مصلحت دین و دنیا ندارد، پس چه امر بزرگی وجود داشته تا مناسب باشد كه محبوبترین خلق خدا آن را انجام دهد؟.


    جواب اشکال چهارم:

    مرحوم علامه مظفر رضوان الله تعالی علیه در جواب او می‌نویسد: والجواب: أن الأمرَ العظیمِ تعریفُ الأحبِ إلی الله تعالی للناسِ بدلیل وجدانی؛ فإنه آكد من اللفظِ وأقوی فی الحجةِ، كما عَرَفَهُم نبیُّ الهدی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) وسلم أن علیاً حبیبُ الله فی قصة خیبر بإخبارهم أنه یعطی الرایةَ مَنْ یُحِبُّهُ اللهُ ورسولُه ویحب اللهَ ورسولَه، وأن الفتحَ علی یدِه، علی أنّه یكفی فی المناسبة رغبةَ النبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) وسلم بأن یأكلَ مع أحبِّ الخلقِ إلی اللهِ وإلیه.[۱۵۱] پاسخ: امر عظیم و مهم آن بود كه محبوبترین خلق در نظر خدا با دلیلی عینی و وجدانی به مردم معرفی شود، زیرا این گونه معرفی از معرفی لفظی اكیدتر و در حجت آوردن قوی تر است، همان گونه كه پیامبر هدایت صلی‌الله علیه و آله به مردم شناساند كه علی (علیه‌السلام)حبیب خداست آنجا كه در جنگ خیبر به مردم خبر داد كه پرچم را به دست كسی می سپارد كه محبوب خدا و رسول و محب خدا و رسول است و پیروزی به دست او انجام می گیرد. علاوه آن كه همین مناسبت كافی است كه رسول خدا صلی‌الله علیه و آله میل داشته كه با محبوبترین خلق در نظر خدا و خودش غذا بخورد.

    اشكال پنجم: رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق خداوند یا امیرمؤمنان (ع)؟

    رسول خدا صمحبوب ترین مخلوق خداوند یا امیرمؤمنان ع؟ یكی از اشكالاتی كه برخی از علمای سنی به حدیث طیر گرفته اند این است كه اگر این روایت درست باشد، پس تكلیف رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) چه می‌شود؟ این روایت ثابت می‌کند كه او محبوب‌ترین مخلوق خداوند ـ حتی برتر از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) ـ است؛ درحالی‌که به اتفاق مسلمانان پیامبر اسلام از همه خلائق و قطعاً از علی بن أبی طالب (علیه‌السلام)افضل است؛ پس روایت به اطلاق و عموم خود نمی تواند باقی بماند. ملا علی هروی و محمد عبد الرحمن المباركفوری به نقل امام تُوْرِبِشْتی در این باره می‌نویسد: ومما یُبَیِّنُ لك أنَّ حَمْلَهُ علی العمومِ غیرُ جائزٍ هو أن النبیَّ صلی‌الله علیه وسلم من جملةِ خلقِ اللهِ ولا جائزٌ أن یكونَ علیٌ أحبَّ إلی الله منه.[۱۵۲] از چیزهای كه روشن می‌کند كه حمل روایت بر عموم جایز نیست، این است كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) از جمله مخلوقات خداوند است و جایز نیست كه علی (علیه‌السلام)محبوب تر از آن حضرت در نزد خداوند باشد.

    جواب اشکال پنجم:

    چنین اشكالاتی نشانه این است كه محققان و دانشمندان سنی دقت لازم را در فهم روایت نكرده اند و یا تعصب بیش از اندازه قدرت تفكر را از آنها سلب كرده است. ما در پاسخ او به چند نكته به صورت مختصر اشاره می كنیم. اولاً: جمهور مسلمانان اعتقاد دارند كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) برترین مخلوق خداوند است و هیچ مخلوقی به مقام و موقعیت او نخواهد رسید؛ بنابراین وقتی می گوییم امیرمؤمنان (علیه‌السلام)محبوب‌ترین مخلوق خداوند است، قطعاً رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) را از این عموم خارج می كنیم؛ ثانیاً: عموم كلام رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) شامل خود آن حضرت نمی‌شود؛ چنانچه علامه مجلسی رضوان الله تعالی در این باره گفته است: وإنما خصَّ الرسولَ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) بالاجماعِ وبقرینةِ أنّه كان هو القائلُ لذلك فالظاهرُ أن مرادَه أحبُّ سائرِ الخلقِ إلیه تعالی. رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) از این عام تخصیص می خورد، به دلیل اجماع و این قرینه كه خود آن حضرت گوینده كلام است؛ پس واضح است كه مقصود آن حضرت محبوب‌ترین شخص در نزد خداوند از میان سایر خلایق است. توضیح مطلب این كه: میان علمای علم اصول اختلاف است كه آیا عموم كلام شامل خود گوینده آن می‌شود یا خیر. تعداد زیادی از اصولیین بر این باور هستند كه عموم كلام شامل خود متكلم نمی‌شود. تاج الدین سبكی دیدگاه‌های مختلف در این باره را این گونه مطرح كرده است: مسألةٌ: الشرح: المخاطِبُ بكسرِ الطاءِ اسمٌ فاعلٌ داخلٌ فی عمومِ متعلقِ خطابِه إذا كان صالحاً له، ولم تَخْرُجُه القرینةُ عند الأكثر، سواءٌ كان الخطابُ أمراً أو نهیاً أو خبراً. فالخبرُ مثلُ: «وهو بكل شیء علیم» [۱۵۳]، وهو سبحانَهُ وتعالی علیم بذاتِه وصفاتِه، والأمرُ والنهیُ مثلُ: «مَنْ أحسنَ إلیك فأكرمْه أو لا تَهِنْهُ». وقیل: لا یدخل؛ لقرینة كونه مخاطبا، وهو الأصح عند أصحابنا كما ذكر النووی فی الروضة، إلا أن أصحابنا لم یذكروا الخبر بل الأمر، والفرق بینهما واضح. وقال الإمام الرازی: یشبه أن یكون كونه أمرا قرینة مخصصة مع جزمه فی الخبر بالدخول. وفصل إمام الحرمین فقال: اللفظ یتناوله صیغة، ولكنه خارج عنه عادة، وهذا فی الأمر والنهی حیث لا یستلزم كون الأمر أمرا لنفسه، وإن استلزم مثل: لیقم الناس، فالصحیح لا یدخل، ولا یلزم كونه آمرا مأمورا، واجتماع العلو وضده؛ بناء علی اشتراط العلو فی الآمر وضده فی المأمور. والمانعون من دخول المتكلم فی عموم كلامه ' قالوا ': لو دخل كان ' یلزم ' كون الرب خالقا نفسه؛ لقوله تعالی: «الله خالق كل شیء» [۱۵۴]. مخاطب به كسر حرف طاء، اسم فاعل است و داخل در عموم متعلق سخن خود می‌شود؛ در صورتی كه صلاحیت این كار را داشته باشند و قرینه ای در كلام نباشد كه او را از این عموم خارج كند؛ چه این سخن عام، امر باشد یا نهی یا خبر. پس خبر مثل: «او (خداوند» به همه چیز آگاه است» پس خداوند به ذات و صفات خودش نیز علم دارد. امر و نهی مثل: «هر كس به تو نیكی كرد، او را گرامی بدار و خوار نكن». گفته شده: داخل نمی‌شود؛ به قرینه ای كه خود او مخاطب است، و این نظر از دیدگاه اصحاب ما صحیح است؛ چنانچه نویی در كتاب الروضه آن را آورده؛ البته اصحاب ما جمله خبریه را ذكر نكرده اند؛ بلكه فقط امر را آورده اند و فرق بین این دو آشكار است. امام رازی گفته: چنین به نظر می رسد كه «امر» قرینه مخصص باشد برای عدم شمول خود مخاطب در عموم كلامش؛ اما در خبر شمول آن قطعی است. امام الحرمین (غزالی) تفصیل داده و گفته: لفظ از نظر صیغه شامل خود متكلم می‌شود؛ ولی معمولا خارج از آن است. در امر و نهی عموم كلام متكلم شامل خودش نمی‌شود؛ چرا كه شخص نمی تواند به خودش امر كند؛ اگر چه در مواردی مثل «لیقم الناس» این اتفاق می افتد؛ پس صحیح این است كه خود متكلم شامل عموم كلامش نمی‌شود كه به خودش نیز امر كرده باشد و علو (برتری) و ضد آن جمع شود؛ بنابر این كه در آمر علو و در مأمور ضد آن شرط باشد. كسانی كه گفته اند عموم كلام شامل خود متكلم نمی‌شود گفته اند: اگر شامل خود او بشود، لازم می آید كه خداوند خالق خودش نیز باشد؛ چرا كه خداوند فرموده: خداوند خالق همه چیز است. [۱۵۵] تعدادی از علمای اهل‌سنت حتی در مسائل و فتاوای فقهی به این قاعده استناد كرده وفتوا داده اند. عبد الرحیم أسنوی در التمهید می‌نویسد: احدها إذا قال: نساءُ المسلمینَ طوالقٌ ففی طلاقِ زوجتِه وجهان: صَحَّحَ النوویُ من زوائِدِه أنه لا یَقَعُ وعلله بأن الأصحَ عند أصحابِنا فی الأصولِ أنه لا یَدْخُلُ وجَزَمَ الرافعیُ بنحوِهِ أیضا فقال: إذا قال نساء العالمین طوالق وأنت یا زوجتی لا تَطْلُق زوجتُه لأنه عطف علی نسوةٍ لم یطلقن كذا ذكره فی الكلام علی الكنایات وهو صریح فی أن المتكلم لا یدخل فی عموم كلامه وأن التصریح به بعد ذلك لا یفید. یكی از آن موارد: زمانی كه (حاكم» بگوید: زنان مسلمان ها طلاق داده شدند؛ پس در طلاق شدن زن خودش دو دیدگاه است. نووی تصحیح كرده است كه زن خودش طلاق نمی‌شود؛ به این دلیل كه دیدگاه صحیح در میان اصحاب در علم اصول این است كه خود متكلم شامل عام كلامش نمی‌شود. رافعی نیز به صورت قطعی همین فتوا را داده و گفته: «اگر بگوید كه زنان جهان طلاق شدند و تو ای همسر من » زن خود او طالق داده نمی‌شود؛ چرا كه گوینده همسر خود را به زنانی كه طالق نشده‌اند، عطف كرده است و در كنایه ه ا از همین روش استفاده می‌شود. این مطلب صراحت دارد بر این كه متكلم شامل عموم كلام خودش نمی‌شود و تصریح بعد از آن نیز فایده ای ندارد. [۱۵۶] و تعدادی از علمای سنی مذهب در بحث ارث گفته اند: لو أَقَرَّ لِوَرَثَةِ أبیه بِمَالٍ وكان هو أَحَدَهُمْ لم یَدْخُلْ لِأَنَّ الْمُتَكَلِّمَ لَا یَدْخُلُ فی عُمُومِ كَلَامِهِ.[۱۵۷] اگر كسی اقرار كند كه فلان چیز از اموال ورثه پدر من است و خودش نیز جزء همان ورثه باشد، خود آن شخص از این مال نصیبی نمی برد؛ چرا كه عموم كلام متكلم شامل حال خودش نمی‌شود.[۱۵۸]


    همچنین تعدادی از مجسمه برای اثبات این كه می توان در همین دنیا خداوند را دید و رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به این امر نائل شده است و در رد این روایت پیامبر كه «هیچ كس نمی تواند خداوند را پیش از مرگ ببیند» استدلال کرده‌اند كه این عام شامل خود رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نمی‌شود؛ چنانچه ابن حجر عسقلانی در فتح الباری نوشته است: قلتُ وَوَقَعَ فی صحیحِ مسلمٍ ما یؤید هذه التفرقةَ فی حدیثٍ مرفوعٌ فیه «واعلموا أنكم لن تروا ربَّكم حتی تموتوا» وأخرجه بنُ خزیمةَ أیضاً مِنْ حدیثِ أبی أمامة ومن حدیث عبادة بن الصامت فإن جازتِ الرؤیةُ فی الدنیا عقلاً فقد إمْتَنَعَتْ سمعاً لكن مَنْ أثْبَتَها للنبی صلی‌الله علیه وسلم له أن یقولَ إنَّ المتكلمَ لا یَدْخُلُ فی عمومِ كلامِه.[۱۵۹] من می گویم: در صحیح روایتی وارد شده است كه این اختلاف را تأیید می‌کند، در حدیثی مرفوعی كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: «بدانید كه شما هرگز خدا را نخواهید دید، تا این كه از دنیا بروید». همین روایت را ابن خزیمه نیز از ابوأمامه و عبادة بن صامت نقل كرده است. پس اگر از نظر عقل دیدن خدا در دنیا جایز باشد، از نظر روایت این كار ممكن نیست؛ اما كسانی كه دیدن خداوند را برای پیامبر ثابت می‌دانند، می توانند به این قاعده استناد كنند كه: عموم كلام متكلم شامل حال خودش نمی‌شود.

    البته ما این روایت را در صحیح مسلم نیافتیم و احتمالا توسط طرفداران رؤیت خداوند از صحیح مسلم حذف شده باشد. علامه آلوسی بعد از روایت ذیل كه در صحیح بخاری نقل شده است، از همین قاعده استفاده كرده است: حدثنی عبدالله بن مُحَمَّدٍ حدثنا عبد الرَّزَّاقِ أخبرنا مَعْمَرٌ عن الزُّهْرِیِّ عن سَعِیدِ بن الْمُسَیَّبِ عن أبی هُرَیْرَةَ رضی الله عنه أَنَّ النبی صلی‌الله علیه وسلم قال ما من مَوْلُودٍ یُولَدُ إلا وَالشَّیْطَانُ یَمَسُّهُ حین یُولَدُ فَیَسْتَهِلُّ صَارِخًا من مَسِّ الشَّیْطَانِ إِیَّاهُ إلا مَرْیَمَ وَابْنَهَا ثُمَّ یقول أبو هُرَیْرَةَ واقرؤوا إن شِئْتُمْ «وَإِنِّی أُعِیذُهَا بِكَ وَذُرِّیَّتَهَا من الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ». ابوهریره از رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نقل كرده است كه فرمود: هیچ نوزادی به دنیا نمی‌آید، مگر این كه شیطان او را در هنگام به دنیا آمدن لمس می‌کند؛ پس نوزاد با صدای بلند از این كار شیطان گریه می‌کند؛ غیر از مریم و فرزندش. سپس ابوهریره می گفت: تا می توانید این آیه را بخوانید: «و مریم و فرزندانش را از (وسوسه های) شیطان رانده شده، در پناه تو قرار می دهم.»[۱۶۰]

    وی پس از نقل این روایت و روایات دیگری با همین مضمون گفته است: والاقتصارُ علی عیسی (علیه‌السلام)وأمُّه إیذاناً باستجابةِ دعاءِ امرأةَ عمرانَ علی أتّم وجه لیتوجه ارباب الحاج إلی الله تعالی بشراشرهم أو یقدر له ما یخصصه وعلی التقدیرین یَخْرُجُ النبیُّ صلی‌الله تعالی علیه وسلم من العمومِ فلا یَلْزِمُ تَفْضِیلُ عیسی علیه الصلاة والسلام فی هذا المعنی ویؤیّدُهُ خروجُ المتكلمِّ من عمومِ كلامِهِ وقد قال به جمع ویشهد له ماروی الجلال فی البهجة السنیة عن عكرمة قال: لما ولد النبی صلی‌الله تعالی علیه وسلم أشرقت الأرض نورا فقال إبلیس: لقد ولد اللیلة ولد یفسد علینا أمرنا فقالت له جنوده: لو ذهبت الیه فجاءه فركضه جبریل علیه والسلام فوقع بعدن. اكتفا به عیسی و مادرش، برای اعلام اجابت دعای همسر عمران به كامل ترین وجه آن است، تا این كه صاحبان حاجت به صورت كامل رو به خداوند بیاورند، یا با دادن این جایگاه ویژه از او تقدیر كند. بنابر هر دو تقدیر، رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) از این عموم خارج می‌شود؛ پس سبب برتری عسی (علیه‌السلام)در این مورد بر رسول خدا نمی‌شود. این مطلب را این قاعده تأیید می‌کند كه: عموم كلام شامل خود متكلم نمی‌شود. تعدادی همین نظر را داده اند، و روایتی را كه جلال در البهجة السنیة از عكرمه نقل كرده، بر این مطلب شهادت می‌دهد كه گفت: وقتی رسول خدا به دنیا آمد، نوری زمین را روشن كرد؛ پس ابلیس گفت: در این شب فرزندی به دنیا آمد كه كار ما را خراب خواهد كرد، لشكریانش به او گفتند: باید به سوی او برویم، پس جبرئیل آمد و او را با لگد به سرزمین عدن انداخت. الآلوسی البغدادی الحنفی، أبو الفضل شهاب الدین السید محمود بن عبدالله (متوفای1270هـ)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، ج3، ص138، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت. حتی آنها كه قائل هستند كه عموم كلام شامل متكلم نیز می شوند، تصریح کرده‌اند كه اگر دلیل خاص وجود داشته باشد، تخصیص می خورد؛ چنانچه برخی از علمای اهل‌سنت با استفاده از همین قاعده در تفسیر روایت «لَا یَنْبَغِی لِقَوْمٍ فِیهِمْ أَبُو بَكْرٍ أَنْ یَؤُمَّهُمْ غَیْرُهُ» تصریح کرده‌اند كه این عموم شامل خود رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نمی‌شود: وَخَرَّجَ ت عَنْ عَائِشَةَ رَضِیَ اللَّهُ تَعَالَی عَنْهَا وَعَنْ أَبَوَیْهَا أَنَّهَا قَالَتْ سَمِعْت رَسُولَ اللَّهِ صلی‌الله تَعَالَی عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ «لَا یَنْبَغِی لِقَوْمٍ فِیهِمْ أَبُو بَكْرٍ أَنْ یَؤُمَّهُمْ غَیْرُهُ»؛ لِأَنَّ مَدَارَ الْإِمَامَةِ عَلَی الْفَضِیلَةِ فَمَنْ هُوَ أَفْضَلُ فَهُوَ أَوْلَی بِالْإِمَامَةِ كَمَا فَصَّلْت فِی الْفِقْهِیَّةِ فَهُوَ أَفْضَلُ مِنْ الْجَمِیعِ كَمَا تَقَدَّمَ وَیُمْكِنُ أَنْ یُشَارَ مِنْهُ الْإِمَامَةُ بِمَعْنَی الْخِلَافَةِ. فَإِنْ قِیلَ قَرَّرَ فِی الْأُصُولِ أَنَّ الْمُتَكَلِّمَ دَاخِلٌ فِی عُمُومِ كَلَامِهِ فَیَلْزَمُ تَقْدِیمُ أَبِی بَكْرٍ عَلَی النَّبِیِّ صلی‌الله تَعَالَی عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِی الْإِمَامَةِ قُلْت قَرَّرَ فِیهِ أَیْضًا تَخْصِیصَ الْعَامِّ بِالْعَقْلِ وَالشَّرْعِ إذْ لَفْظُ قَوْمٍ یُمْكِنُ أَنْ یَكُونَ نَكِرَةً فِی سِیَاقِ النَّفْیِ وَلَوْ لَمْ یُعْتَبَرْ الْعُمُومُ فَلَا إشْكَالَ أَصْلًا. ثُمَّ إنَّهُ لِهَذَا عَیَّنَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلی‌الله تَعَالَی عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لِلْإِمَامَةِ فِی مَرَضِهِ. ترمذی از عائشه نقل كرده است كه گفت: از رسول خدا شنیدم كه می گفت: «شایسته نیست كه در قومی ابوبكر حضور داشته باشد و دیگری امام شود». چرا كه مدار و معیار امامت بر فضیلت و برتری می چرخد؛ پس هر كس برتر از دیگران بود؛ پس او برای امامت شایسته‌تر است؛ چنانچه در فقه این مسأله به تفصل بیان شده است؛ پس ابوبكر از همه صحابه برتر است؛ چنانچه پیش‌ازاین نیز گذشت. ممكن است كه منظور از آن امامت به معنای خلافت باشد. اگر كسی بگوید كه در اصول این مطلب ثابت شده است كه عموم كلام متكلم شامل حال خودش می‌شود؛ پس لازم می آید كه ابوبكر بر رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نیز در امامت مقدم شود؛ در پاسخ می گویم: در علم اصول تخصیص عام با عقل و شرع نیز ثابت شده است؛ چرا كه لفظ قوم می تواند نكره در سیاق نفی باشد؛ اگر چه عموم كلام در آن اعتبار نشود؛ پس اصلا اشكالی نیست. به همین دلیل بود كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) ابوبكر را در هنگام بیماری اش برای امامت در نماز تعیین كرد. [۱۶۱] البته واضح و روشن است كه هرگز نمی توان به صورت قطعی و مطلق گفت كه هیچگاه عموم كلام شامل متكلم می‌شود یا نمی‌شود؛ بلكه موارد فرق می‌کند؛ چنانچه در قرآن كریم از زبان خداوند عموماتی وجود دارد كه برخی از آنها شامل خداوند می‌شود و برخی دیگر نمی‌شود؛ مثلاً در آیه: «وَ هُوَ بِكُلِّ شَیْ ءٍ عَلیم . البقره/29» قطعاً شامل ذات خداوند می‌شود و خداوند به ذات خودش نیز عالم است؛ اما در مثل «اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَیْ ء. الزمر/62» قابل تصور نیست كه این عموم شامل خود خداوند نیز بشود. بنابراین باید به اصل كلام و قرائن موجود در كلام توجه كرد و سپس قضاوت نمود كه آیا عموم آن كلام شامل متكلم می‌شود یا خیر. محمد أمیر صنعانی در این باره می‌نویسد: وأقولُ تحقیقُ المسألةِ أن المتكلمَّ لا یخلو إما أن یَتَكَلَّمَ عن نفسِه كقوله «من لا یُكرم نفسَهُ لا یُكْرَم» وقول الآخر «مَنْ یَفْعَلِ الحسناتَ اللهُ یَشْكُرُها». فالمتكلمُ مشمولٌ بكلامِه مخبرٌ لنفسِه ولغیرِه ولیس الإخبارُ محصوراً فی إفادةِ الخطابِ بل المعانی المفادةُ للإخباراتِ كثیرةٌ فإن الواعظَ مخاطَبٌ غیرَه بمواعظِهِ وهو داخلٌ فی ذلك وإما أن یكونَ المتكلمُ رسولاً إلی المخاطبینِ مُتَكَلِّماً عن غیرِه فالظاهرُ خروجُه عن عمومِ الخطابِ مثلِ رُسُلِ السلطانِ إذا تَكَلَّمَتْ عنه وبَلَغَتْ أوامرَهُ ومن ذلك رُسُلُ اللهِ تعالی فإنّهم مبلغون عنه تعالی وقرینةُ الإرسالِ قاضیةٌ بخروجِهم عن اللفظِ وإن كان اللفظُ مِن حیثُ مادتِه یَصْدُقُ علیهم مثلُ: الناسُ والذین آمنوا.[۱۶۲] من می گویم: تحقیق در این باره این است كه: متكلم یا از طرف خودش سخن می‌گوید: مثل این كه: هر كس احترام خودش را نگه ندارد، احترام نمی‌شود» و یا «هر كس كارهای نیك انجام دهد، خداوند از او سپاسگذاری می‌کند». در این موارد خود متكلم نیز شامل این كلام می‌شود، هم برای خودش گفته و هم برای دیگران. افاده خطاب، تنها فایده جملات خبریه نیست؛ بلكه برای جملات خبریه فواید بسیاری است؛ پس اگر واعظ دیگران را موعظه كند، خودش را نیز موعظه كرده است. اما اگر متكلم فرستاده كسی دیگری برای مخاطبین باشد و از طرف كس دیگری سخن بگوید، پس ظاهر این است كه خود او از عموم كلامش خارج است؛ مثل فرستاده های سلطان تا زمانی كه از سوی سلطان سخن بگوید و دستورات را برای مردم ابلاغ كند. از این قسم است پیامبران خدا؛ چرا كه آنها از طرف خدا مأمور تبلیغ هستند و قرینه ارسال، دلیل است برای خروج خود آنها از لفظ؛ اگر چه الفاظ از نظر ماده بر خود او نیز صدق می‌کند؛ مثل «الناس» و «الذین آمنوا» و...

    در روایت طیر مشوی عموم «أحب الخلق الیك» نمی تواند شامل خود آن حضرت شود؛ چرا كه طبق قاعده امیر الصنعانی رسول خدا از غیر خودش با خداوند سخن گفته است. همچنین آن حضرت از خداوند خواسته است كه «احب الخلق» را پیش او بیاورد و او را در نزد آن حضرت حاضر كند تا هر دو از آن مرغ بریان نوش‌جان كنند؛ با این حال چگونه معقول است كه پیغمر از خداوند خواسته باشد كه خود او را در آن جا حاضر كند تا با خودش از آن مرغ بریان بخورد؟! بنابراین خود آن حضرت از اول امر شامل این عموم نمی‌شود؛ چون بر خلاف عقل و منطق است. بر فرض كه شامل خود آن حضرت نیز بشود، با دلایل فراوان دیگر تخصیص می خورد؛ همان طوری كه علمای سنی در مورد امامت ابوبكر و برتری حضرت عیسی (علیه‌السلام)تصریح كرده بودند كه این اطلاقات با دلایل متعدد دیگر تخصیص می خورد. البته حنفی ها و وهابی ها نمی توانند چنین اشكالی به شیعیان داشته باشند؛ چرا كه بخاری دوران آنها اعتقاد دارد كه هیچ دلیلی وجود ندارد كه ثابت كند رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق خداوند باشد. و همین مطلب را از امام أحناف نعمان بن ثابت نیز نقل كرده است: وأمرٌ ثالثٌ وأخیرُ أن الدكتورَ قد إدعی أنَّ النبیَّ صلی‌الله علیه وسلم أفضلُ الخلائقِ عند اللهِ علی الإطلاقِ. وهذه عقیدةٌ وهی لا تُثْبِتُ عندَه إلا بنصٍ قطعیِ الثبوتِ قطعیِ الدلالةِ أی بآیةٍ قطعیةِ الدلالةِ أو حدیثٍ متواترٍ قطعیِ الدلالةِ، فأینَ هذا النصُ الذی یَثْبُتُ كونُه صلی‌الله علیه وسلم أفضلَ الخلائقِ عنده الله علی الإطلاقِ؟ ومن المعلومِ أنَّ هذه القضیةَ مختلفٌ فیها بینَ العلماءِ وقد تَوَقَّفَ فیها الإمامُ أبو حنیفة رحمه الله تعالی.[۱۶۳] مطلب سوم و آخرین مطلب این كه: دكتر (الدكتور البوطی) ادعا كرده است كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) بی هیچ قید و شرطی برترین خلق در نزد خداوند است. این عقیده ای است كه جز با نص قطعی الثبوت (صحیح السند) و قطعی الدلالة؛ یعنی یا با آیه قطعی الدلالة یا با حدیث متواتر قطعی الدلاله ثابت نمی‌شود؛ كجاست این نصی كه ثابت كند آن حضرت بی هیچ قید و شرطی برترین خلق خدا است؟ روشن است كه این قضیه در میان علما اختلافی است و امام ابوحنیفه این مطلب را قبول ندارد....

    نتیجه: امیرمؤمنان (علیه‌السلام)محبوب‌ترین مخلوق خداوند است؛ اما بعد از رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم).

    اشكال ششم: رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق را نمی‌شناخت.

    رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق را نمی‌شناخت: ابن تیمیه در چهارمین و پنجمین اشكال خود ادعا كرده است كه این روایت مذهب شیعه را باطل می‌کند؛ چرا كه طبق این روایت، رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق خداوند را نمی شناخته: الرابعُ: إن هذا الحدیثَ یناقضُ مذهبَ الرافضةِ فانّهم یقولون: أنَّ النبی صلی‌الله علیه و سلم كان یَعْلَمُ إن علیا احبُّ الخلقِ إلی اللهِ وأنّه جَعَلَهُ خلیفةً من بعدِهِ و هذا الحدیث یدلُّ علی انه ما كان یعرف إحبَّ الخلقِ إلی اللهِ... این حدیث با مذهب رافضیان تناقض دارد، زیرا آنان می گویند: پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم می دانست كه علی محبوبترین خلق به نزد خداست و او را جانشین خود ساخته بود، در صورتی كه این حدیث دلالت دارد كه آن حضرت محبوبترین خلق به نزد خدا را نمی شناخته است !

    جواب اشکال ششم:

    اولا: این مطلب قطعی است كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق خداوند را می شناخته است؛ اما اگر به صورت مبهم گفته به این خاطر بوده است كه به دیگران ثابت كند خداوند او را محبوب‌ترین مخلوق خود قرار داده است. مرحوم مظفر در پاسخ او می‌گوید: إنا لا نَعرفُ وجهَ الدلالة علی أنه لا یَعْرِفُه، أتراه لو قال: ائتنی بعلیٍّ یَدُلُّ علی عدمِ معرفتِهِ له؟ وكیف لا یَعْرِفُه وقد قال كما فی بعض الأخبار: ( اللهم ائتنی بأحب الخلق إلیك وإلیّ). وقال لعلی فی بعض آخر: (ما حسبك علی)؟ وقال له فی بعضها: (ما الذی أبطأ بك)؟ فالنبی (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) وسلم كان عارفاً به لكنه أبَهم ولم یقل: ائتنی بعلی، لیَحصُلَ التعیینُ من الله سبحانه فیَعْرِفُ الناسُ أن علیاً هو الأحبُّ إلی الله تعالی بنحو الاستدلالِ. ما نفهمیدیم وجه دلالت حدیث بر این كه حضرت او را نمی‌شناخت چیست؟ شما فكر می كنید اگر می فرمود: ( علی را نزد من آر ) معنایش این بود كه نمی دانست او محبوبترین خلق خداست؟ چگونه پیامبر صلی‌الله علیه و آله و سلم او را نمی‌شناخت در صورتی كه در برخی اخبار آمده كه گفت: ( خداوندا ! محبوبترین آفریدگانت در نظر خودت و مرا بیاور )، و در خبر دیگری است كه به علی (علیه‌السلام) فرمود: (چه چیز تو را از آمدن نزد من باز داشت)؟ و نیز در خبر دیگری است كه فرمود: ( چه سبب شد كه دیر آمدی )؟ پس پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) او را می شناخت ولی به طور مبهم بیان كرد و نگفت: خدایا علی را بفرست، تا تعیین آن فرد از سوی خدای سبحان حاصل شود و مردم مستدلا بدانند كه علی (علیه‌السلام)همان محبوبترین خلق به نزد خداست ). علامه میر حامد حسین نقوی در پاسخ این ادعای ابن تیمیه می‌گوید: إن النبیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) أرادَ أن یُعْلِمَ بأنَّ مِصداقَ هذا العنوانَ لیس إلا الإمامُ أمیرَ المؤمنینَ (علیه‌السلام)، وأن اللهَ عز وجل هو الذی جَعَل علیاً أحبَّ الخلقِ إلیه وإلی رسولِه، لا أنَّ النبیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) جَعَلَ علیاً كذلك من عندِ نفسِه... ولو أرسَلَ بطلبِه أو قال: اللهم ائتنی بعلی فإنه أحبُّ الخلقِ إلیك لم تَتَبَیَّنْ هذه الحقیقةُ، ولَتَعَنَتِ المنافقونَ وقالوا بأن الذی قاله النبیُّ من عندِهِ لا مِنَ اللهِ عز وجل.[۱۶۴] رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) می خواست كه فهمیده شود كه مصداق این عنوان كسی جزء امام امیرمؤمنان (علیه‌السلام) كسی دیگری نیست و این خداوند است كه او را محبوب‌ترین مخلوق در نزد خود و رسولش قرار داده است، نه این كه رسول خدا از پیش خود او را به چنین مقامی رسانده باشد. اگر به دنبال علی (علیه‌السلام)می فرستاد یا می گفت كه خداوند علی را پیش من بیاور، چرا كه او محبوب‌ترین مخلوق در نزد تو است، این حقیقت روشن نمی شد و منافقان ایراد می گرفتند و می گفتند كه این گفته رسول خدا از پیش خود او است نه از طرف خداوند.

    البته این كلام علامه لكهنوی كاملا محتمل است؛ چرا كه وقتی عائشه می فهمد كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) امیرمؤمنان و فاطمه زهرا علیهما السلام را بیش از او پدرش دوست دارد، پیش پیامبر می آید و به شدت و با صدای بلند اعتراض می‌کند: احمد بن حنبل در مسند خود می‌نویسد: حَدَّثَنَا أَبُو نُعَیْمٍ حَدَّثَنَا یُونُسُ حَدَّثَنَا الْعِیزَارُ بْنُ حُرَیْثٍ قَالَ قَالَ النُّعْمَانُ بْنُ بَشِیرٍ قَالَ اسْتَأْذَنَ أَبُو بَكْرٍ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی‌الله عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَسَمِعَ صَوْتَ عَائِشَةَ عَالِیًا وَهِیَ تَقُولُ وَاللَّهِ لَقَدْ عَرَفْتُ أَنَّ عَلِیًّا أَحَبُّ إِلَیْكَ مِنْ أَبِی وَمِنِّی مَرَّتَیْنِ أَوْ ثَلَاثًا فَاسْتَأْذَنَ أَبُو بَكْرٍ فَدَخَلَ فَأَهْوَی إِلَیْهَا فَقَالَ یَا بِنْتَ فُلَانَةَ أَلَا أَسْمَعُكِ تَرْفَعِینَ صَوْتَكِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ صلی‌الله عَلَیْهِ وَسَلَّمَ.[۱۶۵] نعمان بن بشیر نقل كرده است كه در یكی از روزها، «ابو بكر» برای تشرّف به حضور رسول اكرم صلی‌الله علیه و آله اجازه می خواست كه همزمان صدای «عایشه» را شنید كه فریاد می زند! به خدا سوگند! اینك متوجه شدم كه علی (علیه‌السلام) از پدر من و از خود من در نزد تو محبوبتر است- و این جمله را دو بار یا سه بار تكرار كرد-. ابو بكر، پس از اذن ورود داخل منزل شد و به «عایشه» حمله برده و گفت: ای دختر فلانه! مبادا بشنوم كه صدایت را با فریاد بلند كرده و بر سر رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) داد می زنی!

    ابوداود و نسائی نیز همین روایت را به صورت ذیل نقل كرده است: حَدَّثَنَا یَحْیَی بْنُ مَعِینٍ، حَدَّثَنَا حَجَّاجُ بْنُ مُحَمَّدٍ، حَدَّثَنَا یُونُسُ بْنُ أَبِی إِسْحَاق، عَنْ أَبِی إِسْحَاق، عَنْ الْعَیْزَارِ بْنِ حُرَیْثٍ، عَنْ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِیرٍ، قَالَ: " اسْتَأْذَنَ أَبُو بَكْرٍ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَیْهِ عَلَی النَّبِیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فَسَمِعَ صَوْتَ عَائِشَةَ عَالِیًا، فَلَمَّا دَخَلَ تَنَاوَلَهَا لِیَلْطِمَهَا، وَقَالَ: أَلَا أَرَاكِ تَرْفَعِینَ صَوْتَكِ عَلَی رَسُولِ اللَّهِ... .[۱۶۶] نعمان بن بشیر نقل كرده است كه در یكی از روزها، «ابو بكر» برای تشرّف به حضور رسول اكرم (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) اجازه می خواست كه همزمان صدای «عایشه» را شنید كه فریاد می زند! به خدا سوگند! اینك متوجه شدم كه علی (علیه‌السلام)از پدر من و از خود من در نزد تو محبوبتر است. ابو بكر، به دخترش عایشه حمله برد تا سیلی به رخسارش بزند و به او گفت: ای دختر فلانه! می بینم كه تو برسر رسول خدا فریاد می زنی! رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) در این حالت جلوی ابو بكر را گرفت. ابو بكر، خشمگین شد و از منزل بیرون رفت. سند این روایت نیز كاملا صحیح است؛ چنانچه ابن حجر عسقلانی درباره این روایت می‌گوید: واَخرج أحمدُ وأبو داودَ والنسائیُ بسندٍ صحیحٍ عن النعمان بن بشیر قال استأذن أبو بكر علی النبی صلی‌الله علیه وسلم فسمع صوت عائشة عالیا وهی تقول والله لقد علمت ان علیا احب إلیك من أبی الحدیث.[۱۶۷] احمد، ابوداود و نسائی با سند صحیح از نعمان بن بشیر نقل كرده است كه ابوبكر اجازه ورود می خواست تا...

    هیثمی بعد از نقل این روایت می‌گوید: رواه البزارُ ورجالُهُ رجالُ الصحیح.[۱۶۸] البته به احتمال زیاد، دادن مرغ بریان به امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در قضیه طیر و رد ابوبكر دلیل اصلی این اعتراض عائشه به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) باشد؛ چرا كه طبق روایتی كه بخاری نقل كرده، عائشه می‌گوید كه ما در زمان رسول خدا تنها از دو تكه نان سیاه، خرما و آب سیر می‌شدیم: وقال محمد بن یُوسُفَ عن سُفْیَانَ عن مَنْصُورِ بن صَفِیَّةَ حَدَّثَتْنِی أُمِّی عن عَائِشَةَ رضی الله عنها قالت تُوُفِّیَ رسول اللَّهِ صلی‌الله علیه وسلم وقد شَبِعْنَا من الْأَسْوَدَیْنِ التَّمْرِ وَالْمَاءِ.[۱۶۹] عائشه گفت: رسول خدا از دنیا رفت؛ درحالی‌که ما (فقط) از دو تكه نان سیاه، خرما و آب سیر می شدیم.

    مسلم نیز همین روایت را نقل كرده و بعد از آن می افزاید: وحدثنا أبو كُرَیْبٍ حدثنا الْأَشْجَعِیُّ وحدثنا نَصْرُ بنُ عَلِیٍّ حدثنا أبو أَحْمَدَ كلاهما عن سُفْیَانَ بهذا الإسناد غیر أَنَّ فی حَدِیثِهِمَا عن سُفْیَانَ وما شَبِعْنَا من الْأَسْوَدَیْنِ.[۱۷۰] این حدیث را أبوكریب از أشجعی و همچنین نصر بن علی از أبوحمد از سفیان نقل کرده‌اند؛ تنها با یك تفاوت در حدیث هر دوی آمده است كه عائشه گفت: ما از دو تكه نان سیاه سیر نمی شدیم.

    طبیعی است كه عائشه از دادن مرغ به امیرمؤمنان (علیه‌السلام)به شدت ناراحت شده باشد؛ به‌ویژه كه وقتی او دعا كرد و از خداوند خواست كه این شخص را پدر من قرار دهد و این مرغ نصیب پدر من شود؛ اما خداوند نپذیرفت و نیز وقتی ابوبكر به در خانه آمد تا از این غذا بخورد، رسول خدا او را از در خانه اش دور كرد و اجازه ورود به او را نداد. خود عائشه نیز از این غذا قطعاً نخورده است؛ بنابراین با داد و فریاد اعتراض كرده است كه چرا رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)، علی بن أبی طالب و صدیقه طاهره (سلام الله علیهما) را از او و پدرش بیشتر دوست دارد.! غافل از این كه این غذا تنها نصیب كسی می شد كه محبوب‌ترین مخلوق خداوند است و دیگران حق خوردن از آن را نداشته اند. همچنین طبق برخی از روایات رسول خدا دعا كرد كه خداوند غذای از غذاهای بهشت را نصیب او و امیرمؤمنان (علیه‌السلام)نماید. ابن عساكر دمشقی می‌نویسد: ... حَدَّثَنِی أَنَسُ بنُ مَالِكٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كُنْتُ أَحْجُبُ النَّبِیَّ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ: اللَّهُمَّ أَطْعِمْنَا مِنْ طَعَامِ الْجَنَّةِ، فَأُتِیَ بِلَحْمِ طَیْرٍ مَشْوِیَ فَوُضِعَ بَیْنَ یَدَیْهِ فَقَالَ: اللَّهُمَّ ائْتِنَا بِمَنْ تُحِبُّهُ وَیُحِبُّكَ وَیُحِبُّ نَبِیكَ قَالَ أَنَسٌ: فَخَرَجْتُ فَإِذَا عَلِیٌّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ بِالْبَابِ، فَاسْتَأْذَنَنِی فَلَمْ آذَنْ لَهُ....[۱۷۱] از أنس بن مالك روایت شده است كه گفت: من دربان رسول خدا بودیم؛ پس از او شنیدم كه می گفت: «خداوندا غذای از غذاهای بهشتی را نصیب ما بگردان» پس گوشت مرغ بریان شده ای آوردند و در جلوی آن حضرت قرار دادند؛ پس گفت: «خدایا كسی را بیاور پیش من كه تو او را دوست دارد و او نیز تو و رسولت را دوست دارد». أنس گفت: پس خارج شدم دیدم كه علی (علیه‌السلام) جلوی در است؛ اجازه ورود گرفت؛ ولی من اجازه ندادم.....

    طبیعی است كه هر كس شایسته این غذای بهشتی نیست. ثانیا: متأسفانه ابن تیمیه اصل روایات طیر را نخوانده و یا اگر خوانده تعصب زیاد، حجابی ضخیم جلوی عقل و فكر او كشیده و گرنه در اصل روایت به صراحت آمده است كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) منتظر امیرمؤمنان (علیه‌السلام) بوده است. اگر رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق نزد خدا را نمی‌شناخت، چرا ابوبكر و عمر را رد كرد؟ چنانچه پیش‌ازاین ثابت كردیم كه با سند صحیح این قضیه در منابع اهل‌سنت نقل شده است: حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ، حَدَّثَنَا مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک بْنِ سَلْعٍ ثِقَةٌ، حَدَّثَنَا عِیسَی بْنُ عُمَرَ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ السُّدِّیِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنّ النَّبِیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) كَانَ عِنْدَهُ طَائِرٌ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّیْرِ»، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عُمَرُ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عَلِیٌّ فَأَذِنَ لَهُ.[۱۷۲]

    ابن تیمیه در اشكال پنجم نیز تقریبا همان اشكال چهارم را تكرار كرده و در ادامه می‌گوید: و لو سَمّی علیاً لأستراحَ أنسُ من الرجاءِ الباطلِ و لم یَغْلِقُ البابَ فی وجهِ علیٍّ اگر رسول خدا ص(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نام علی را می‌برد، أنس از امید باطل راحت می شد و در را بر روی علی نمی بست.... علامه میرحامد حسین نقوی در جواب این سخن ابن تیمیه می‌گوید: هذا، وقولُ إبنِ تیمیةَ: «ولو سمی علیا لإستراحَ أنسٌ...» اعتراضٌ صریحٌ علی رسولِ الله (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) وسلم لا یَجْتَرِئُ علیه إلا هذا الرجلُ وأمثالُه ونعوذ بالله منه... ونشكرهُ سبحانه وتعالی علی أن عافانا مما ابتلی به هؤلاء.... این سخن ابن تیمیه كه گفته: «اگر نام علی را می‌برد، أنس راحت می شد...» اعتراض صریح به رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) است كه جز إبن تیمیه و امثال او جرأت چنین جسارتی را ندارند. و ما خداوند بلند‌مرتبه را سپاس می گوییم كه ما را از چنین بلاهایی كه آنها دچار شده‌اند، عافیت بخشیده است.[۱۷۳] نتیجه آن كه رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق خداوند را می شناخته است؛ اما به صورت مبهم و بدون نام بردن از امیرمؤمنان (علیه‌السلام) دعا كرد تا «احب الخلق» بودن امیرمؤمنان (علیه‌السلام)توسط خداوند ثابت شود.

    اشكال هفتم: تعارض با روایاتی كه درباره ابوبكر وارد شده.

    تعارض با روایاتی كه درباره ابوبكر وارد شده: اشكال بعدی ابن تیمیه، تعارض روایت طیر با روایاتی است كه در فضائل عمر نقل شده است. ایشان ادعا می‌کند كه روایات زیادی در صحیحین درباره ابوبكر و عمر نازل شده است كه ثابت می‌کند آنها مقامشان از علی (علیه‌السلام)برتر بوده است و....

    جواب اشکال هفتم:

    در جواب او می گوییم كه بلی در صحیح بخاری و مسلم روایات زیادی درباره فضائل ابوبكر و عمر وارد شده است و اگر وارد نشده بود، اهل‌سنت نام آنها را «صحیح» نمی گذاشتند؛ اما آیا این روایات برای شیعیان حجت است؟ ابن تیمیه این روایات را در جواب علامه حلی رضوان الله تعالی علیه آورده است، اما آیا گفته بخاری و مسلم برای علامه حلی ارزشی دارد؟ متأسفانه ابن تیمیه و همفكران او با ساده ترین قواعد گفتمان های دینی آشنا نیستند، ابن تیمیه اگر می خواهد علامه حلی را قانع كند باید به روایتی استناد كند كه از نظر او حجت باشد و بتواند او را قانع كند؛ همان طوری كه ابن حزم اندلسی در این باره گفته است: لا معنی لاحتجاجِنا علیهم بروایاتِنا، فهم لا یُصدّقونَها، ولا معنی لاحتجاجِهم علینا بروایاتِهم فنحنُ لا نُصدّقُها، وإنّما یجبُ أن یحتجَّ الخصومَ بعضُهم علی بعضٍ بما یُصدقّه الذی تُقامُ علیه الحجّةُ به.[۱۷۴] معنا ندارد كه ما علیه شیعیان به روایات خودمان استدلال كنیم؛ درحالی‌که آنها قبول ندارند و نیز معنا ندارد كه آنها به روایات خودشان علیه ما استناد كنند؛ درحالی‌که ما آن روایات را قبول نداریم. ازاین‌رو لازم است كه در برابر خصم به چیزی استناد شود كه او قبول دارد و برای او حجت است.

    اشكال هشتم: حدیث طیر مفید عموم نیست.

    حدیث طیر مفید عموم نیست عضد الدین ایجی بعد از نقل حدیث طیر می‌گوید: وأجیبُ بأنه لا یفیدُ كونُه أحبَّ إلیه فی كلِّ شیءٍ لصحةِ التقسیمِ وإدخالِ لفظِ الكلِ والبعضِ. ألا تُری أنه یَصِحُّ أن یَسْتَفْسِرَ ویقالُ أحبَّ خلقِه إلیه فی كلِّ شیءٍ أو فی بعضِ الأشیاءِ وحینئذ جازَ أن یكونَ أكثرُ ثواباً فی شیءٍ دونَ آخرَ فلا یَدُلُّ علی الأفضلیةِ مطلقاً. جواب می دهیم که این حدیث نمی رساند كه آن حضرت در همه چیز محبوبترین بوده است، زیرا می توان تقسیم كرد ولفظ (كل) و (بعض) را آورد. نمی بینی كه می توان استفسار نمود و پرسید: آیا او محبوبترین در همه چیزهاست یا در برخی چیزها؟ ازاین‌رو احتمال دارد كه او در یك چیز بیش از همه ثواب برده باشد؛ اما در دیگری این چنین نباشد؛ بنابراین دلالت بر افضلیت مطلق ندارد.[۱۷۵]

    جواب اشکال هشتم:

    این اشكال از آن دسته اشكالات سستی است كه عجز و ناتوانی بزرگان علم كلام اهل‌سنت را در برابر روایات فضائل اهل بیت علیهم‌السلام و ادله امامت آن بزرگواران آشكارا فریاد می زند. رسول خدا(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به صورت مطلق فرمودند كه «خدایا محبوب‌ترین مخلوقت را نزد بیاور تا از این مرغ نوش‌جان كند». اگر كسی بخواهد این اطلاق را تخصیص بزنند باید دلیل و مدرك ارائه كند، بدون دلیل و مدرك تخصیص اطلاق و تقیید عموم كلام رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) جایز نیست.

    مرحوم مظفر اعلی الله مقامه الشریف در پاسخ این شبهه می‌نویسد: إن الإطلاقَ مع عدمِ القرینةِ علی الخصوصِ یُفیدُ العمومَ فی مثلِ المقام، ألا تُری أنَّ كلمةَ الشهادةِ تَدُلُّ علی التوحیدِ؟ وبمقتضی ما ذكره ینبغی أن لا تَدُلَّ علیه لإمكانِ الاستفسارِ بأنّه لا إله إلا هو فی كلِ شئٍ أو فی السماءِ أو فی الأرضِ، إلی غیرِ ذلك فلا تُفیدُ نفیَ الشركِ مطلقاً، وهذا لا یقوله عارفٌ. اطلاق با نبود قرینه ای كه بر خصوص دلالت دارد در مثل چنین مقامی عمومیت را می رساند. نمی بینی كه كلمه شهادت ( لا إله ا لا الله ) توحید مطلق را می رساند؟ در صورتی كه مطابق گفتار بالا می توان گفت: كه بر توحید مطلق دلالت ندارد، زیرا می توان استفسار نمود كه آیا در همه چیز معبودی جز او نیست یا فقط در آسمان یا در زمین و امثال آن؟ بنابر این نفی مطلق شرك ( واثبات مطلق توحید ) را نمی رساند ! و این مطلبی است كه هیچ عارف و خداشناسی نمی گوید ).

    علامه میرحامد حسین نقوی جواب های مختلفی از این شبهه داده؛ از جمله می‌نویسد:

    أولا: تخصیصُ «الأحبیةِ» ببعضِ الأمورِ صرفٌ للكلامِ عن ظهورِه وهو حرامٌ بلا ریبٍ، كما سَبَقَ وسیأتی فیما بعد أیضا.

    وثانیا: صحةُ الإستثناءِ دلیلُ العمومِ، إذ یَصِحُّ أن یقالَ: اللهم ائتنی بأحب خلقك إلیك إلا فی كذا، وإذ لم یَسْتَثْنِ فالكلامُ عامٌ، وهذه القاعدةُ مقررةٌ ومقبولةٌ بلا كلامٍ.

    اولا: تخصیص أحب الخلق بودن به بعضی از امور، چشم پوشی از ظهور كلام است و این كار بی تردید حرام است؛ چنانچه پیش‌ازاین گذشت و بعدا نیز خواهد آمد.

    ثانیاً: صحت استثناء دلیل بر عموم است؛ وقتی صحیح باشد كه گفته شود: خدایا محبوب‌ترین مخلوق در نظر خودـ مگر در فلان مورد را بیاور» اما این استثناء را نیاورد؛ پس كلام عام است و این قاعده بدون تردید ثابت و مورد قبول است. یعنی خود همین صحت تقسیمی كه علمای سنی از آن علیه شیعه استفاده کرده‌اند، بهترین دلیل بر عمومیت روایت است. عامی كه قابل تقید و اطلاقی كه قابل تخصیص نباشد، اصلا عام گفته نمی‌شود. یعنی اگر رسول خدا تقسیم می كرد و می گفت كه محبوب‌ترین مخلوقت را در فلان مورد بیاور، جایز بود؛ اما حالا كه به صورت عام گفته و این استثناء را نزده، دلیل بر این است كه منظور آن حضرت محبوبیت در تمام موارد بوده است و گرنه باید قید می زد.

    جواب دیگر این كه: بر فرض كه این سخن علمای سنی درست باشد، این روایت برتری امیرمؤمنان (علیه‌السلام) بر دیگران را ثابت نكند، قطعاً بر ابوبكر و عمر را ثابت خواهد كرد؛ چرا كه آنها آمدند تا این مقام را از آن خود كنند؛ اما رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آنها شایسته این مقام ندیند و از در خانه خود راندند؛ اما امیرمؤمنان آمدند و به این مقام رسیدند. پس بر اساس قاعده قبح تقدیم مفضول بر افضل، خلافت ابوبكر و عمر باطل است و آنها حق نداشته اند این مقام را با وجود امیرمؤمنان (علیه‌السلام) به دست بگیرند.

    اشكال نهم: شاید ابوبكر در مدینه نبوده است!

    شاید ابوبكر در مدینه نبوده است ! شاه ولی الله دهلوی، یكی از كسانی است كه اشكالاتی به روایت طیر دارد، یكی از اشكالات او این است كه شاید ابوبكر در مدینه نبوده. نص كلام ایشان در تحفه اثنی عشریه این چنین است[۱۷۶]: و نیز محتمل است كه ابوبكر در آن وقت در مدینه منوره حاضر نباشد و دعا خاص به حاضرین بود نه به غائبین به دلیل ان قول اللهم ایتنی زیرا كه غایب را از مسافت دور آوردن در این یك لمحه كه مجلس اكل و شرب بود به طریق خرق عادت متصور است و انبیا خرق عادت از حق تعالی طلب نمی كند مگر در وقت تحدی با كفار و الا جنگ و قتال و تهیه اسباب ظاهر نمی كردند و به خرق عادت كار خود از پیش می بردند.

    و در مختصر تحفة اثنی عشریه آمده است: وأیضاً یحتملُ أن أبا بكرٍ لعلّه لم یكن فی ذلك الحینِ حاضراً فی المدینةِ المنورةِ والدعاءُ كان خاصاً بالحاضرینَ دونُ الغائبینَ بدلیلِ قوله «اللهم ائتنی» لأن إحضارَ الغائبِ من مسافةٍ بعیدةٍ فی آنٍ قصیرٍ لا یُعْقَلْ إلا بطریقِ خرقِ العادةِ والأنبیاءُ لا یَسألُونَ اللهَ خرقَ العادةِ إلا فی وقتِ التَحَدِّی وإلاّ لَما أحتاجوا فی الحربِ والقتالِ الی تهیةِ الأسبابِ الظاهرةِ.[۱۷۷]


    جواب اشکال نهم:

    پیش‌ازاین روایت صحیح السندی را از مسند أبی یعلی خواندیم كه در آن آمده بود: حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ حَمَّادٍ، حَدَّثَنَا مُسْهِرُ بْنُ عبدالملک بْنِ سَلْعٍ ثِقَةٌ، حَدَّثَنَا عِیسَی بْنُ عُمَرَ، عَنْ إِسْمَاعِیلَ السُّدِّیِّ، عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ، أَنّ النَّبِیَّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) كَانَ عِنْدَهُ طَائِرٌ، فَقَالَ: «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّیْرِ»، فَجَاءَ أَبُو بَكْرٍ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عُمَرُ فَرَدَّهُ، ثُمَّ جَاءَ عَلِیٌّ فَأَذِنَ لَهُ.[۱۷۸] انس گفته است كه نزد رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) یك پرنده بود؛ فرمودند: خداوندا محبوب‌ترین مخلوقت را بیاور تا با من از این پرنده بخورد؛ ابوبكر آمد و او را رد كرد، عمر نیز آمد و او را رد كرد، اما علی آمد و رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به او اجازه داد. همچنین با سند صحیح نقل شده است كه عائشه و حفصه دعا كردند كه خدایا این شخص را پدر من قرار بده؛ ولی خداوند به درخواست آنها توجهی نكرد: وَقَالَ أَبُو یَعْلَی: ثنا قَطَنُ بْنُ نُسَیْرٍ، ثنا جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ، عَنْ عبدالله بْنِ الْمُثَنَّی، عَنْ عبدالله بْنِ أَنَسٍ، عَنْ أَنَسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: أُهْدِیَ لِرَسُولِ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) حَجَلٌ مَشْوِیٌّ بِخُبْزَةٍ وَظَبَابَةٍ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) : «اللَّهُمَّ ائْتِنِی بِأَحَبِّ خَلْقِكَ إِلَیْكَ یَأْكُلُ مَعِی مِنْ هَذَا الطَّعَامِ» فَقَالَتْ عَائِشَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی، وَقَالَتْ حَفْصَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی....[۱۷۹] از أنس نقل شده است كه كبك بریان شده را همراه یك تكه نان و ظرف شیری خدمت رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) آوردند؛ پس رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) فرمود: «خدایا محبوب‌ترین مخلوق نزد خودت را بیاور تا با من از این غذا بخورد» پس عائشه گفت: خدایا این شخص را پدر من قرار بده، و حفصه گفت: خدایا آن را پدر من قرار بده...

    اگر ابوبكر و عمر در مدینه نبودند، چه معنا داشت كه عائشه و حفصه چنین درخواستی را داشته باشند؛ آیا عائشه و حفصه به اندازه دهلوی نمی فهمیدند كه در یك آن و یك لحظه نمی‌شود ابوبكر و عمر را از دور به مدینه آورد و پیامبران نیز جز در زمان تحدی از معجزه و قدرت الهی خود استفاده نمی كنند؟ از این گذشته، رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) در همین قضیه از قدرت فوق بشری و مستجاب الدعوة بودن خود استفاده كرده است. توضیح مطلب این كه: انبیاء و ائمه علیهم‌السلام، سه ویژه گی دارند كه از آنها جز در مواردی كه خداوند دستور بدهد، نمی توانند استفاده نمایند: 1. قدرت الهی؛ 2. علم غیب؛ 3. مستجاب الدعوة بودن. آن بزرگواران از این سه ویژه در مسائل شخصی هیچگاه نمی توانند استفاده كنند؛ مثل حضرت عیسی (علیه‌السلام)با این كه مرده را زنده می كرد؛ اما خودش برای نجات جانش مجبور بود كه از این شهر به آن شهر مهاجرت كند تا جانش را حفظ نماید.

    رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) می توانست از این قدرت خود در جنگ ها استفاده كند؛ مثلاً در جنگ احد می توانست با استفاده از یكی از این سه ویژگی مشركان را از بین ببرد و پیروز شود؛ اما دنیا، دنیای امتحان و آزمایش و مسلمانان باید در این جا امتحان می شدند و.... اما در قضیه طیر، پیام آور خدا از قدرت مستجاب الدعوة بودن استفاده كرد و دعا نمود كه خداوند امیرمؤمنان (علیه‌السلام)را هر جا كه هست، بیاورد تا با آن حضرت هم‌سفره شود. و خداوند بر پیامبرش منت نهاد و دعای او را اجابت كرد. با این كه أنس بن مالك سه بار اجازه ورود نداد؛ اما قرار نبود كه كسی دیگری غیر از امیرمؤمنان (علیه‌السلام)از آن غذا میل نماید. پس بر خلاف سخن دهلوی، رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) در همین جا نیز از قدرت اعجاز خودش استفاده كرده است؛ چون یا باید دهلوی بپذیرد كه یا مردم می دانستند كه علی بن أبی طالب (علیه‌السلام) محبوب‌ترین مخلوق خداوند است و به او خبر دادند كه بیاید، و این تمام رشته های دهلوی را پنبه خواهد كرد، یا باید بپذیرد كه پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) از قدرت الهی و مستجاب‌الدعوة بودن خود استفاده نموده است.

    اشكال دهم: رسول خدا عادت نداشت كه تنها غذا بخورد.

    رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) عادت نداشت كه تنها غذا بخورد: ملا علی هروی در ذیل روایت طیر اشكال خنده‌داری را از حسین بن عبدالله طیبی شارح كتاب مشكاة المصابیح نقل می‌کند كه چون رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) دوست نداشت تنهائی غذا بخورد، از خداوند چنین درخواستی كرد؛ پس منظور رسول خدا محبوب‌ترین فرد در نزد خداوند از میان پسر عموهایش بوده: قال الطیبیُّ: والوجهُ الذی یقتضیه المقامَ هو الوجه الثانی (ای أنه أراد به أحبَّ خلقِه إلیه من بنی عَمِّه وذویه) لأنه (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) كان یَكْرِهُ أن یأكلَ وحدَهُ لأنه لیس من شیمةِ أهل المُروءاتِ، فطلب من الله تعالی أن یُؤتِیَ له من یُؤاكِلُه وكان ذلك براً وإحساناً منه إلیه وأبرَّ المَبَرّات بذوی الرحم وصلتِه، كأنه قال: بأحبِّ خلقكَ إلیكَ من ذوی القرابَةِ القریبةِ ومن هو أولی بإحسانی وبری إلیه. طیبی گفته: دیدگاهی كه شایسته این روایت است، دیدگاه دوم است (یعنی این كه منظور رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) محبوب‌ترین مخلوق از بین پسر عموها و خانواده‌اش بوده)؛ چرا كه رسول خدا دوست نداشت، تنهائی غذا بخورد؛ زیرا این كار از اخلاق اهل مروت نیست؛ پس رسول خدا از خداوند خواست تا كسی را بیاورد تا با او غذا بخورد. و این كار، نیكی و احسان از جانب آن حضرت به آن شخص بود، و برترین نیكی و احسان این است كه به نزدیكان و خانواده انسان باشد؛ مثل این كه رسول خدا گفته باشد: خدایا محبوب‌ترین مخلوق از میان فامیل های نزدیكم را كه از همه شایسته‌تر به نیكی و احسان من باشد، نزدم بیاور.... بعد خود ملا علی هروی در پاسخ او می‌نویسد: وفیه أن لا شكَّ أن العمَ أولی، من إبنِه وكذا البنتَ وأولادَها فی أمرِ البِرِّ والإحسانِ، علی أن قولَ الطیبی هذا إنما یُتِمُّ إذا لم یكن أحدٌ هناك مِمَّن یؤاكِلُه ولا شكَّ فی وجودِه، لا سیما وأنسُ حاضرٌ وهو خادِمُهُ ولم یكن من عادتِه أنه لا یَأكُلُ مَعَهُ.[۱۸۰] تردیدی نیست كه عمو شایسته‌تر از پسر عمو است؛ همچنین دختر و فرزندان او در نیكی و احسان شایسته‌تر هستند. البته سخن طیبی زمانی درست است كه هیچ كس در آن جا نبوده باشد كه با آن حضرت غذا بخورد؛ در حالی تردیدی در وجود آن نیست؛ به‌ویژه كه أنس خادم آن حضرت در آن جا حاضر بوده؛ و پیامبر عادت نداشت كه با او غذا نخورد.

    جواب اشکال دهم:

    اولاً: اگر دلیل این دعا و درخواست رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) این بود كه آن حضرت دوست نداشت تنهائی غذا بخورد، چرا با أنس بن مالك و همچنین سفینه كه هر دو خادم رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) و در آن جا حاضر بودند، هم‌سفره نشدند؟ آیا شایسته است كه مرد كریمی همچون رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) ، خادمش را دم در نگاه دارد و خودش به تنهائی غذا بخورد؟

    ثانیاً: اگر منظور آن حضرت تنها هم‌سفره شدن با شخص دیگری بود، چرا ابوبكر، عمر و عثمان را از در خانه اش راند و با آنها هم‌سفره نشد؟ چرا با خود عائشه و حفصه هم‌سفره نشد؟ مگر آنها رحم و عیال آن حضرت محسوب نمی شدند؟

    ثالثاً: حتی اگر بپذیریم كه منظور آن حضرت نیكی به ارحام بوده و نیكی به آنها از نیكی به خادم و دربان و همسر شایسته‌تر باشد؛ طبق معیار جناب طیبی، صدیقه طاهره سلام‌الله‌علیها و همچنین همسران عثمان كه به ادعای اهل‌سنت دختران پیامبر بودند، اولویت و شایستگی بیشتری داشتند كه پیغمبر با آنها هم‌سفره شود. چرا آنها را دعوت نكرد؟

    رابعاً: اگر منظور رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) نیكی به نزدیكانش بود، چرا عائشه و حفصه دعا كردند كه خدایا این شخص را پدران من قرار بده؟ قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی، وَقَالَتْ حَفْصَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ أَبِی.

    چرا أنس بن مالك آرزو می‌کند كه خداوند این شخص را سعد بن عباده از أنصار قرار دهد: اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ. آیا عائشه، حفصه و أنس بن مالك، به اندازه طیبی منظور رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) را متوجه نشده بودند و نمی دانستند كه علی بن أبی طالب از پدران آن دو سعد بن عباده شایسته‌تر است تا از این غذای بهشتی استفاده كند؟

    اشكال یازدهم: احب الناس در غذاخوردن با پیامبر.

    احب الناس در غذاخوردن با پیامبر دهلوی در آخرین جواب خود از حدیث طیر می‌گوید: و مع هذا مفید مدعا هم نیست زیرا كه قرینه دلالت می‌کند بر آن كه احب الناس الی الله در اكل مع النبی مراد باشد و بی شهبه حضرت امیر در این وصف احب ناس بود به سوی خدا زیرا كه هم‌کاسه شدن فرزند یا كسی كه در حكم فرزند باشد موجب تضاعف لذت طعام می‌شود.[۱۸۱]

    و در مختصر تحفه اثنی عشریه كه توسط شكری آلوسی خلاصه شده آمده است: ومع هذا فهو غیرُ مفیدٍ للمدَّعی أیضاً، لأن القرینةَ تَدُلُّ علی أن المرادَ بأحبِ الناسِ الی الله فی الأكْل مَعَ النبیِّ (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) و لا شكَّ أن الأمیرَ كان أحَبُّهم إلی الله فی هذا الوصفِ، لأن أكلَ الولدَ و مَنْ فی حُكمِه مع الأبِ یكون موجباً لتَضاعُفِ اللذةِ بالطعامِ.[۱۸۲]

    جواب اشکال یازدهم:

    اولا: جناب دهلوی سخن پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) را تحریف كرده است؛ چرا كه در هیچ یك از روایات نقل شده، «احب الناس الیك» نیامده؛ بلكه در همه آنها «احب الخلق الیك» آمده. واضح است كه «احب الخلق» با «احب الناس» تفاوت اساسی دارد، تعبیر اول برتری امیرمؤمنان (علیه‌السلام) را بر تمامی خلایق؛ حتی ملائكه، انبیاء، صلحا، صحابه و... ثابت می‌کند بر خلاف تعبیر دوم.

    ثانیاً: رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) به صورت مطلق فرمودند «احب الخلق الیك»، نه «احب الخلق الیك فی الأكل». شما به چه دلیل و مدركی سخن رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) را قید زده اید؟

    ثالثاً: طبق معیار شما، حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) و همچنین همسران عثمان كه به ادعای شما آنها نیز دختران پیامبر بوده‌اند، در هم‌سفره شدن با پیامبر شایسته‌تر بوده‌اند تا امیرمؤمنان (علیه‌السلام) كه به قول شما در حكم فرزند رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) بوده. چون خود فرزند قطعاً از كسی كه در حكم فرزند است، طبق مبنای شما شایسته‌تر خواهد بود و لذت غذاخوردن با او بیشتر می‌شود. پس چرا رسول خدا با آنها هم‌سفره نشد و علی بن أبی طالب (علیه‌السلام) را دعوت كرد؟

    رابعاً: عایشه و حفصه دو همسر پیامبر كه شاهد ماجرا بوده‌اند، در آن جا حاضر بودند، قطعاً غذاخوردن و هم‌کاسه شدن با همسر، از هم‌کاسه شدن با كسی در حكم فرزند است و جزء اهل‌وعیال او به‌حساب نمی‌آید، لذت بیشتری دارد؛ چرا رسول خدا حتی یک‌لقمه از آن غذای لذیذ به عایشه و یا حفصه تعارف نكرد؟

    خامساً: همان‌طور كه در پاسخ به شبهه قبلی گفتیم، عایشه، حفصه دعا كردند كه خدایا این شخص را پدران ما قرار بده و أنس نیز درخواست كرد كه خدایا این شخص را سعد بن عباده قرار بده، آیا آنها به‌اندازه دهلوی نفهمیده بودند كه منظور رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) هم‌کاسه شدن با فرزند و یا كسی است كه در حكم فرزند او است بوده؟

    اشكال دوازدهم: هركس محبوب‌ترین مخلوق بود، حتماً صاحب ریاست عامه نیست.

    هركس محبوب‌ترین مخلوق بود، حتماً صاحب ریاست عامه نیست: دهلوی ادعا كرده است كه حتی اگر بپذیریم كه امیرمؤمنان (علیه‌السلام)محبوب‌ترین مخلوق خداوند باشد، بازهم امامت و خلافت آن حضرت ثابت نمی‌شود: و اگر احب مطلقاً مراد باشد نیز مفید مدعا نیست زیرا كه احب الخلق الی الله چه لازم است كه صاحب ریاست عام باشد بسا اولیاء كبار و انبیاء عالی‌مقدار كه احب الخلق الی الله بوده‌اند و صاحب ریاست عامه نبوده‌اند مثل حضرت زكریا و حضرت یحیی بلكه حضرت شمویل كه در زمان ایشان طالوت به نص الهی ریاست عام داشت.

    و إن سلمنا أن یكونَ المرادُ بأحبِّ الناسِ مطلقاً فإنه لا یُفیدُ المدّعی أیضاً، إذ لا یَلْزِمُ أن یكون أحبُّ الخلق إلی الله صاحبَ الریاسةِ العامةِ، فكأیِّنْ من أولیاءٍ وأنبیاءٍ كانوا أحبَّ الخلقِ إلی الله ولم یكونوا ذوی ریاسةٍ عامةٍ، كزكریاءَ ویحیی و شمویلَ الذی كان طالوتُ فی زمنه صاحبَ ریاسةٍ عامةٍ بنصٍ الهیٍ.[۱۸۳]

    جواب اشکال دوازدهم:

    در پاسخ دهلوی می گوییم:

    اولاً: اصل این كه برخی از پیامبران بر برخی دیگر برتری داشته‌اند، قطعی است؛ اما این كه زكریا، شمویل و یحیی برتر از طالوت باشند، چه دلیلی برای آن وجود دارد؟ آن چه از قرآن كریم استفاده می‌شود، برتری این پیامبران بر دیگران مردم عالم است؛ اما برتری هر یك از آنها از آیات قرآن كریم استفاده نمی‌شود. وَوَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَیَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَیْنَا وَنُوحًا هَدَیْنَا مِن قَبْلُ وَمِن ذُرِّیَّتِهِ دَاوُدَ وَسُلَیْمَنَ وَأَیُّوبَ وَیُوسُفَ وَمُوسیَ وَهَرُونَ وَكَذَالِكَ نجَْزِی الْمُحْسِنِینَ. وَزَكَرِیَّا وَیحَْییَ وَعِیسیَ وَإِلْیَاسَ كلُ ٌّ مِّنَ الصَّالِحِینَ.وَإِسْمَاعِیلَ وَالْیَسَعَ وَیُونُسَ وَلُوطًا وَكُلاًّ فَضَّلْنَا عَلیَ الْعَلَمِینَ.[۱۸۴] اتفاقاً اگر هم برتری داشته باشند، حضرت لوط كه هم پیامبر خدا بوده و هم حكومت و سلطنت الهی داشته است، امتیاز بیشتری نسبت به زكریا و یحیی دارد.

    ثانیاً: قبح تقدیم مفضول بر افضل، از مسائل عقلی است كه تمام عقلای عالم بر آن اتفاق دارند و در زندگی روزمره خودشان نیز بر این قاعده پایبند هستند. تمام تلاش مردم برای زندگی بهتر، خانه زیباتر، همسر زیباتر و... از همین قاعده عقلی نشئت می‌گیرد. تابه‌حال دیده نشده است كه بیماری در شرایط مساوی، دكتر حاذق و متخصص را رها كرده و به دكتر عمومی مراجعه كند. اگر این كار را بكند و معالجه نشود، همه عقلاً او را مذمت می‌کنند كه از اول چرا پیش متخصص نرفتی. اما متأسفانه علمای سنی بر خلاف عقل و وجدانشان این قاعده عقلی را زیر پا می‌گذارند و چون می‌دانند كه با وجود علی بن أبی طالب (علیه‌السلام)كه محبوب‌ترین مخلوق خداوند است، نوبت به ابوبكر، عمر و... نمی‌رسد؛ ازاین‌رو تلاش می‌کنند كه این قاعده عقلی را نپذیرند.

    ثالثاً: آیات قرآن كریم بهترین دلیل بر این است كه تقدیم مفضول بر افضل جایز نیست، خداوند در آیات متعدد این مطلب را گوشزد كرده است؛ چنانچه در آیات متعدد این نكته را متذكر شده است: قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الْأَعْمی وَ الْبَصیرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِی الظُّلُماتُ وَ النُّورُ.[۱۸۵] بگو: «آیا نابینا و بینا یکسان‌اند؟! یا ظلمت‌ها و نور برابرند؟! وَ ضَرَبَ اللَّهُ مثلاً رَجُلَیْنِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا یَقْدِرُ عَلی شَیْ ءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلی مَوْلاهُ أَیْنَما یُوَجِّهْهُ لا یَأْتِ بِخَیْرٍ هَلْ یَسْتَوی هُوَ وَ مَنْ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلی صِراطٍ مُسْتَقیم .[۱۸۶] خداوند مثالی (دیگر) زده است: دو نفر را، كه یكی از آن دو، گنگ مادرزاد است و قادر بر هیچ كاری نیست و سربار صاحبش می باشد او را در پی هر كاری بفرستد، خوب انجام نمی دهد آیا چنین انسانی، با كسی كه امر به عدل و داد می‌کند، و بر راهی راست قرار دارد، برابر است؟! قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْباب .[۱۸۷] بگو: «آیا كسانی كه می‌دانند با كسانی كه نمی‌دانند یکسان‌اند؟! تنها خردمندان متذكّر می‌شوند!» و یا در آیه دیگر می‌فرماید: أَ فَمَنْ یَهْدی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدی فَما لَكُمْ كَیْفَ تَحْكُمُونَ.[۱۸۸] آیا كسی كه هدایت به سوی حق می‌کند برای پیروی شایسته‌تر است، یا آن كس كه خود هدایت نمی‌شود مگر هدایتش كنند؟ شما را چه می‌شود، چگونه داوری می كنید؟!» پیش‌ازاین روایات زیادی را نیز از طریق اهل‌سنت نقل كردیم كه رسول خدا صراحتاً فرمود: مَن تَقَدَّمَ علی قومٍ من المسلمین یَری أنَّ فیهم من هو أفضلُ منه فقد خانَ اللهَ ورسولَه والمسلمین. هر كس خودش را بر گروهی از مسلمانان مقدم كند؛ درحالی‌که می داند در میان آن قوم كسی بهتر از او وجود دارد؛ به‌درستی كه به خدا، رسول او و مسلمانان خیانت كرده است. بنابراین، هم از نظر عقل، هم از نظر قرآن و هم از نظر روایات اهل‌سنت، تقدیم مفضول بر افضل جایز نیست. شیخ طوسی د
    ر باره قبح تقدیم مفضول بر فاضل می‌نویسد: وأما الذی یدل علی أنه یجب أن یكون أفضل فی الظاهر ما نعلمه ضرورة من قبح تقدیم المفضول علی الفاضل. ألا تری أنه یقبح من ملك حكیم أن یجعل رئیسا فی الخط علی مثل ابن مقلة ونظرائه من یكتب خطوط الصبیان والبقالین ویجعل رئیسا فی الفقه علی مثل أبی حنیفة والشافعی وغیرهما. والعلم بقبح ذلك ضروری لا یختلف العقلاء فیه، ولا علة لذلك إلا أنه تقدیم المفضول علی الفاضل فیما كان أفضل منه فیه....[۱۸۹] دلیل این كه امام باید ظاهرا افضل باشد این است كه ضرورتاً تقدیم مفضول بر فاضل زشت است; چرا كه به عنوان مثال، زشت است كه یك پادشاه حكیم، كسی را رئیس خطاطان ماهر؛ مثل ابن مقلة و همانند او نماید كه مانند كودكان و بقال ها می‌نویسد. و نیز زشت است كسی را رئیس فقهایی همانند ابوحنیفه و شافعی و... بكند كه در فقه از آنان ضعیف‌تر است. بلی، عقلای عالم این كار حاكم را زشت می‌شمارند؛ زیرا تقدیم مفضول بر فاضل درهمان چیزی كه بر او برتری دارد، قبیح است.

    تذکر مهم

    اینها مهم‌ترین شبهاتی بود كه اهل سنت در رد حدیث طیر مطرح کرده‌اند؛ هرچند كه اشكالات دیگری نیز هست كه اهمیت كمتری دارند و تمام آنها در كتاب نفحات الأزهار، تخلیص عبقات الأنوار علامه لكنهوی پاسخ داده شده است.

    منابع

    1. ↑ این روایت با عبارات مختلف در منابع اهل‌سنت نقل شده است : سنن الترمذی، ج ۵، ص ۶۳۶، ح ۳۷۲۱؛ المعجم الکبیر، ج ۷، ص ۸۲، ح ۶۴۳۷ عن سفینة؛ تاریخ بغداد، ج ۹، ص ۳۶۹ الرقم ۴۹۴۴؛ التاریخ الکبیر، ج ۱، ص ۳۵۸ الرقم ۱۱۳۲؛ اسد الغابة، ج ۴، ص ۱۰۵ الرقم ۳۷۸۹؛ تاریخ مدینة دمشق، ج ۴۲، ص ۲۴۶، ح ۸۷۶۷ و ح ۸۷۶۵ و ح ۸۷۶۶؛ المناقب للخوارزمی، ص ۱۰۷، ح ۱۱۳ والثلاثة الأخیرة عن ابن عبّاس و ح ۱۱۴؛ خصائص أمیر المؤمنین، نسائی، ص ۵۰، ح ۱۲؛ مسند أبی یعلى، ج ۴، ص ۱۳۰، ح ۴۰۳۹؛ اسد الغابة، ج ۴، ص ۱۰۵ الرقم ۳۷۸۹ ؛ تاریخ مدینة دمشق، ج ۴۲، ص ۲۴۷، ح ۸۷۶۸؛ البدایة والنهایة، ج ۷، ص ۳۵۱ .
    2. ↑ الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد بن أیوب (متوفای360هـ)، المعجم الكبیر، ج7، ص82، ح6437، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، ناشر: مكتبة الزهراء - الموصل، الطبعة: الثانیة، 1404هـ - 1983م.
    3. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص90، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    4. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج1، ص154 ـ 155، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1995م.
    5. ↑ العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852هـ)، تقریب التهذیب، ج1، ص89، رقم:179، تحقیق: محمد عوامة، ناشر: دار الرشید - سوریا، الطبعة: الأولی، 1406 - 1986.
    6. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص168، رقم:1345
    7. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، ذكر أسماء من تكلم فیه وهو موثق، ج1، ص93، رقم: 146، تحقیق: محمد شكور أمریر المیادینی، ناشر: مكتبة المنار - الزرقاء، الطبعة: الأولی، 1406هـ.
    8. ↑ المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال، ج12، ص53 ـ54، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.
    9. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، ذكر أسماء من تكلم فیه وهو موثق، ج1، ص151، رقم:277، تحقیق: محمد شكور أمریر المیادینی، ناشر: مكتبة المنار - الزرقاء ، الطبعة: الأولی، 1406هـ
    10. ↑ الكاشف ج2، ص125، رقم:4494
    11. ↑ سیر أعلام النبلاء ج5، ص62
    12. ↑ أبو یعلی الموصلی التمیمی، أحمد بن علی بن المثنی (متوفای307 هـ)، مسند أبی یعلی، ج7، ص105، تحقیق: حسین سلیم أسد، ناشر: دار المأمون للتراث - دمشق، الطبعة: الأولی، 1404 هـ - 1984م؛النسائی، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعیب بن علی (متوفای303 هـ)، خصائص امیرمؤمنان علی بن أبی طالب، ج1، ص29، ح10، تحقیق: أحمد میرین البلوشی، ناشر: مكتبة المعلا - الكویت الطبعة: الأولی، 1406 هـ.
    13. ↑ ابن أثیر الجزری، عز الدین بن الأثیر أبی الحسن علی بن محمد (متوفای630هـ)، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، ج4، ص120، تحقیق عادل أحمد الرفاعی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت / لبنان، الطبعة: الأولی، 1417 هـ - 1996 م.ابن عساكر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبدالله (متوفای571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذكر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج42، ص254، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفكر - بیروت - 1995.
    14. ↑ الجرجانی، عبدالله بن عدی بن عبدالله بن محمد أبو أحمد (متوفای365هـ)، الكامل فی ضعفاء الرجال، ج6، ص457، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، ناشر: دار الفكر - بیروت، الطبعة: الثالثة، 1409هـ - 1988م
    15. ↑ المقدسی، مطهر بن طاهر (متوفای507 هـ)، ذخیرة الحفاظ، ج2، ص818، ح 1597، تحقیق: د.عبد الرحمن الفریوائی، ناشر: دار السلف - الریاض، الطبعة: الأولی، 1416 هـ -1996م.
    16. ↑ ابن الجوزی الحنبلی، جمال‌الدین ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد (متوفای 597 هـ)، العلل المتناهیة فی الأحادیث الواهیة، ج1، ص229، تحقیق: خلیل المیس، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1403هـ.
    17. ↑ الكاشف ج1، ص323، رقم: 1025
    18. ↑ الكاشف ج2، ص111، رقم:4390
    19. ↑ البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن إسماعیل (متوفای256هـ)، التاریخ الكبیر، ج1، ص361، رقم: 1145، تحقیق: السید هاشم الندوی، ناشر: دار الفكر.
    20. ↑ المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال،ج3، ص138، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.
    21. ↑ الطبرانی، ابوالقاسم سلیمان بن أحمد بن أیوب (متوفای360هـ)، المعجم الأوسط، ج2، ص207، تحقیق: طارق بن عوض الله بن محمد، عبد المحسن بن إبراهیم الحسینی، ناشر: دار الحرمین - القاهرة - 1415هـ.
    22. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص148، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    23. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، الكاشف فی معرفة من له روایة فی الكتب الستة، ج1، ص453، رقم: 2034، تحقیق محمد عوامة، ناشر: دار القبلة للثقافة الإسلامیة، مؤسسة علو - جدة، الطبعة: الأولی، 1413هـ - 1992م.
    24. ↑ الكاشف ج1، ص651، رقم: 3362
    25. ↑ الكاشف ج1، ص638، رقم: 3278
    26. ↑ الكاشف ج2، ص373، رقم: 6235.
    27. ↑ النیسابوری القشیری، ابوالحسین مسلم بن الحجاج (متوفای261هـ)، الكنی والأسماء، ج2، ص836، رقم: 3382، تحقیق: عبد الرحیم محمد أحمد القشقری، ناشر: الجامعة الإسلامیة ـ المدینة المنورة، الطبعة: الأولی، 1404هـ.
    28. ↑ المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال، ج31، ص505، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.
    29. ↑ الحاكم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، معرفة علوم الحدیث، ج1، ص117، تحقیق: السید معظم حسین، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الثانیة، 1397هـ - 1977م.
    30. ↑ الدارقطنی البغدادی، ابوالحسن علی بن عمر (متوفای 385هـ)، العلل الواردة فی الأحادیث النبویة، ج1، ص45، تحقیق: د. محفوظ الرحمن زین الله السلفی، ناشر: دار طیبة - الریاض، الطبعة: الأولی، 1405 - 1985م.
    31. ↑ إبن أبی شیبة الكوفی، ابوبكر عبدالله بن محمد (متوفای235 هـ)، الكتاب المصنف فی الأحادیث والآثار، ج1، ص248، ح2853، تحقیق: كمال یوسف الحوت، ناشر: مكتبة الرشد - الریاض، الطبعة: الأولی، 1409هـ.
    32. ↑ الكاشف،ج2، ص114، رقم: 4409
    33. ↑ البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن إسماعیل (متوفای256هـ)، التاریخ الكبیر، ج6، ص258، تحقیق: السید هاشم الندوی، ناشر: دار الفكر.
    34. ↑ الحربی، علی بن عمر (متوفای386هـ)، الثالث من الفوائد المنتقاة للحربی، ص4، ح15، تحقیق: قسم المخطوطات بشركة أفق للبرمجیات، ناشر: شركة أفق للبرمجیات ـ مصر، الطبعة: الأولی، 2004م
    35. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج10، ص114، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    36. ↑ ذكر من تكلم فیه وهو موثق ج1، ص40
    37. ↑ المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال،ج1، ص521، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.
    38. ↑ الكاشف ج1، ص408، رقم:1668
    39. ↑ المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال،ج9، ص425، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.
    40. ↑ ابن أبی حاتم الرازی التمیمی، ابومحمد عبد الرحمن بن أبی حاتم محمد بن إدریس (متوفای 327هـ)، الجرح والتعدیل، ج6، ص173، رقم: 950، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، الطبعة: الأولی، 1271هـ ـ 1952م.
    41. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج8، ص143، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1995م.
    42. ↑ التمیمی البستی، ابوحاتم محمد بن حبان بن أحمد (متوفای354 هـ)، الثقات، ج5، ص157، رقم: 4352، تحقیق السید شرف الدین أحمد، ناشر: دار الفكر، الطبعة: الأولی، 1395هـ - 1975م.
    43. ↑ التاریخ الكبیر ج6، ص258، رقم: 2338
    44. ↑ ابن كثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ج7، ص351، ناشر: مكتبة المعارف - بیروت.العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852هـ)، المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیة، ج16، ص108، تحقیق: د. سعد بن ناصر بن عبد العزیز الشتری، ناشر: دار العاصمة/ دار الغیث، الطبعة: الأولی، السعودیة - 1419هـ.
    45. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام، ج3، ص633، تحقیق د. عمر عبد السلام تدمری، ناشر: دار الكتاب العربی - لبنان/ بیروت، الطبعة: الأولی، 1407هـ - 1987م.
    46. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص174، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    47. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص456، رقم:5556
    48. ↑ الثقات ج9، ص22، رقم:14968
    49. ↑ ج1، ص60، رقم:68
    50. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص140، رقم:942
    51. ↑ الكاشف ج1، ص592، رقم: 2942
    52. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص661، رقم: 8281.
    53. ↑ الثقات ج5، ص11، رقم: 3586
    54. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص174، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    55. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص456، رقم:5556
    56. ↑ الثقات ج9، ص22، رقم:14968
    57. ↑ ج1، ص60، رقم:68
    58. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص140، رقم:942
    59. ↑ الكاشف ج1، ص592، رقم: 2942
    60. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص661، رقم: 8281.
    61. ↑ الثقات ج5، ص11، رقم: 3586
    62. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج14، ص174، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    63. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص456، رقم:5556
    64. ↑ الثقات ج9، ص22، رقم:14968
    65. ↑ ج1، ص60، رقم:68
    66. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص140، رقم:942
    67. ↑ الكاشف ج1، ص592، رقم: 2942
    68. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص661، رقم: 8281.
    69. ↑ الثقات ج5، ص11، رقم: 3586
    70. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج3، ص232، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1995م.
    71. ↑ المزی، ابوالحجاج یوسف بن الزكی عبدالرحمن (متوفای742هـ)، تهذیب الكمال،ج6، ص472، تحقیق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1400هـ - 1980م.
    72. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، ذكر أسماء من تكلم فیه وهو موثق، ج1، ص93، رقم: 146، تحقیق: محمد شكور أمریر المیادینی، ناشر: مكتبة المنار - الزرقاء، الطبعة: الأولی، 1406هـ.
    73. ↑ الكاشف ج2، ص179، رقم: 4905
    74. ↑ العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852هـ)، تهذیب التهذیب، ج9، ص197 ـ 198، ناشر: دار الفكر - بیروت، الطبعة: الأولی، 1404 - 1984 م.
    75. ↑ الكاشف ج1، ص381، رقم: 1454
    76. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص199
    77. ↑ تقریب التهذیب ج1، ص403
    78. ↑ المستدرك علی الصحیحین ج3، ص141
    79. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج6، ص53، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1995م.
    80. ↑ البدایة والنهایة ج7، ص352
    81. ↑ میزان الاعتدال فی نقد الرجال ج4، ص315
    82. ↑ سیر أعلام النبلاء ج13، ص263 ـ269
    83. ↑ الكاشف ج2، ص50، رقم: 3987
    84. ↑ تذكرة الحفاظ ج1، ص320، رقم: 299
    85. ↑ تذكرة الحفاظ ج1، ص155، رقم: 151
    86. ↑ لبته روایت سندهای صحیحی دیگری نیز دارد كه ما به جهت اختصار به همین اندازه اكتفا می كنیم. علاقه‌مندان برای اطلاع بیشتر می توانند به كتاب نفحات الأزهار نوشته علامه معاصر آیت الله میلانی جلد 13 و 14 مراجعه فرمایند.
    87. ↑ الحجرات/13.
    88. ↑ الشیخ المفید، محمد بن محمد بن النعمان ابن المعلم أبی عبدالله العكبری، البغدادی (متوفای413 هـ)،الإفصاح فی إمامة أمیر المؤمنین (علیه‌السلام)، ص33، تحقیق و نشر: مركز مؤسسة البعثة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة الأولی، 1412هـ
    89. ↑ المرتضی علم الهدی، ابوالقاسم علی بن الحسین بن موسی بن محمد بن موسی بن إبراهیم بن الإمام موسی الكاظم (علیه‌السلام)(متوفای436هـ)، الفصول المختارة، ص96، تحقیق السید علی میر شریفی، ناشر: دار المفید ـ بیروت، الطبعة: الثانیة، 1414 هـ ـ 1993م.
    90. ↑ المجلسی، محمد باقر (متوفای 1111هـ)، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج38، ص359، تحقیق: محمد الباقر البهبودی، ناشر: مؤسسة الوفاء - بیروت - لبنان، الطبعة: الثانیة المصححة، 1403هـ - 1983م.
    91. ↑ الگنجی الشافعی، الإمام الحافظ أبی عبدالله محمد بن یوسف بن محمد القرشی (متوفای658هـ)، كفایة الطالب فی مناقب علی بن أبی طالب، ص151، تحقیق و تصحیح و تعلیق: محمد هادی امینی، ناشر: دار احیاء تراث اهل‌البیت (علیه‌السلام)، طهران، الطبعة الثالثة، 1404هـ.
    92. ↑ . البقره/195؛ مائده/13
    93. ↑ آل عمران/134 و 148؛ مائده/93.
    94. ↑ البقره/222.
    95. ↑ التوبه/108.
    96. ↑ آل عمران/76.
    97. ↑ التوبه/4 و 7.
    98. ↑ آل عمران/146.
    99. ↑ آل عمران/195.
    100. ↑ مائده/42؛ الحجرات/9؛ الممتحنة/8.
    101. ↑ الصف/4.
    102. ↑ الحجرات/13.
    103. ↑ السجستانی الأزدی، ابوداود سلیمان بن الأشعث (متوفای 275هـ)، الزهد، ص5، ح8، ناشر: دار المشكاة ـ القاهرة، الطبعة: الأولی، 1993م.
    104. ↑ البلاذری، أحمد بن یحیی بن جابر (متوفای279هـ) أنساب الأشراف، ج1، ص254؛الدینوری، أبو محمد عبدالله بن مسلم ابن قتیبة (متوفای276هـ)، عیون الأخبار، ج1، ص34؛الطبری، أبی جعفر محمد بن جریر (متوفای310هـ)، تاریخ الطبری، ص237 ـ 238، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت.
    105. ↑ القرشی الدمشقی، إسماعیل بن عمر بن كثیر أبو الفداء (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ج6، ص301، ناشر: مكتبة المعارف - بیروت.
    106. ↑ الزهری، محمد بن سعد بن منیع ابوعبدالله البصری (متوفای230هـ)، الطبقات الكبری، ج3، ص212، ناشر: دار، صادر - بیروت.الطبری، أبو جعفر محمد بن جریر بن یزید بن كثیر بن غالب (متوفای310)، تاریخ الطبری، ج2، ص244، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت.الصنعانی، ابوبكر عبد الرزاق بن همام (متوفای211هـ)، المصنف، ج11، ص336، تحقیق حبیب الرحمن الأعظمی، ناشر: المكتب الإسلامی - بیروت، الطبعة: الثانیة، 1403هـ.ابن الجوزی الحنبلی، جمال‌الدین ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد (متوفای 597 هـ)، المنتظم فی تاریخ الملوك والأمم، ج4، ص69، ناشر: دار، صادر - بیروت، الطبعة: الأولی، 1358.ابن تیمیه الحرانی الحنبلی، ابوالعباس أحمد عبد الحلیم (متوفای 728 هـ)، منهاج السنة النبویة، ج8، ص266، تحقیق: د. محمد رشاد سالم، ناشر: مؤسسة قرطبة، الطبعة: الأولی، 1406هـ.السیوطی، جلال الدین أبو الفضل عبد الرحمن بن أبی بكر (متوفای911هـ)، تاریخ الخلفاء، ج1، ص71، تحقیق: محمد محی الدین عبد الحمید، ناشر: مطبعة السعادة - مصر، الطبعة: الأولی، 1371هـ - 1952م.
    107. ↑ لخراسانی، سعید بن منصور (متوفای 227هـ)، سنن سعید بن منصور، ج1، ص195، ح598، تحقیق: حبیب الرحمن الأعظمی، ناشر:الدار السلفیة - الهند، الطبعة: الأولی، 1403هـ ـ 1982م؛الطحاوی الحنفی، ابوجعفر أحمد بن محمد بن سلامة (متوفای321هـ)، شرح مشكل الآثار، ج13، ص57، تحقیق شعیب الأرنؤوط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان/ بیروت، الطبعة: الأولی، 1408هـ - 1987م.
    108. ↑ الكاشف ج2، ص338
    109. ↑ لسان المیزان ج7، ص349.
    110. ↑ الكاشف ج1، ص522.
    111. ↑ الماوردی البصری الشافعی، علی بن محمد بن حبیب (متوفای450هـ)، الحاوی الكبیر فی فقه مذهب الإمام الشافعی وهو شرح مختصر المزنی، ج9، ص331، تحقیق الشیخ علی محمد معوض - الشیخ عادل أحمد عبد الموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت - لبنان، الطبعة: الأولی، 1419 هـ -1999م.
    112. ↑ السرخسی الحنفی، شمس‌الدین ابوبكر محمد بن أبی سهل (متوفای483هـ )، المبسوط، ج10، ص153، ناشر: دار المعرفة - بیروت؛ البخاری، علاء الدین عبد العزیز بن أحمد (متوفای 730هـ)،كشف الأسرار عن أصول فخر الإسلام البزدوی، ج3، ص346، تحقیق: عبدالله محمود محمد عمر، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت - 1418هـ - 1997م.
    113. ↑ الحاكم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، المستدرك علی الصحیحین، ج3، ص99، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، 1411هـ - 1990م.إبن أبی شیبة الكوفی، ابوبكر عبدالله بن محمد (متوفای235 هـ)، الكتاب المصنف فی الأحادیث والآثار، ج7، ص440، تحقیق: كمال یوسف الحوت، ناشر: مكتبة الرشد - الریاض، الطبعة: الأولی، 1409هـ.
    114. ↑ بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج1، ص228، ناشر: دار الكتاب العربی - بیروت، الطبعة: الثانیة، 1982م؛السرخسی الحنفی، شمس‌الدین ابوبكر محمد بن أبی سهل (متوفای483هـ )، المبسوط، ج1، ص172، ناشر: دار المعرفة - بیروت؛ ابن عابدین الحنفی، محمد أمین بن عمر (متوفای1252هـ)، حاشیة رد المختار علی الدر المختار شرح تنویر الأبصار فقه أبو حنیفة، ج5، ص364، ناشر: دار الفكر للطباعة والنشر. - بیروت. - 1421هـ - 2000م.
    115. ↑ الحاكم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، المستدرك علی الصحیحین، ج4، ص104، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، 1411هـ - 1990م.
    116. ↑ البغدادی، ابوبكر أحمد بن علی بن ثابت الخطیب (متوفای463هـ)، تاریخ بغداد، ج6، ص76، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت.
    117. ↑ البیهقی، أحمد بن الحسین بن علی بن موسی ابوبكر (متوفای 458هـ)، سنن البیهقی الكبری، ج10، ص118، ح20151، ناشر: مكتبة دار الباز - مكة المكرمة، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، 1414 - 1994.
    118. ↑ بن عساكر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبدالله (متوفای571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذكر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج53، ص256، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفكر - بیروت - 1995؛الهندی، علاء الدین علی المتقی بن حسام الدین (متوفای975هـ)، كنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، ج16، ص38، تحقیق: محمود عمر الدمیاطی، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1419هـ - 1998م.
    119. ↑ الباقلانی، ابوبكر محمد بن الطیب (متوفای403هـ)، تمهید الأوائل فی تلخیص الدلائل، ج1، ص474، تحقیق: عماد الدین أحمد حیدر، ناشر: مؤسسة الكتب الثقافیة - لبنان، الطبعة: الأولی، 1407هـ - 1987م.
    120. ↑ یونس/35.
    121. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، تذكرة الحفاظ، ج3، ص966، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی.
    122. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، تذكرة الحفاظ، ج3، ص1043، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی.
    123. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج13، ص233، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    124. ↑ لأصبهانی، ابو نعیم أحمد بن عبدالله (متوفای430هـ)، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، ج6، ص339، ناشر: دار الكتاب العربی - بیروت، الطبعة: الرابعة، 1405هـ.
    125. ↑ الانصاری التلمسانی، محمد بن أبی بكر المعروف بالبری (متوفای644هـ) الجوهرة فی نسب النبی وأصحابه العشرة، ج1، ص291، طبق برنامه الجامع الكبیر.
    126. ↑ السبكی الشافعی، ابونصر تاج الدین عبد الوهاب بن علی بن عبد الكافی (متوفای 771هـ)، طبقات الشافعیة الكبری، ج4، ص165، تحقیق: د. محمود محمد الطناحی د.عبد الفتاح محمد الحلو، ناشر: هجر للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة: الثانیة، 1413هـ.
    127. ↑ طبقات الشافعیة الكبری ج4، ص169
    128. ↑ رواه البخاری ( 4210 )، ومسلم ( 7/127 ).
    129. ↑ ألبانی، محمد ناصر (متوفای1420هـ)، السلسة الضعیفة وأثرها السیء فی الأمة، ج14، ص183، ناشر: مكتبة المعارف للنشر والتوزیع لصاحبها سعد بن عبدالرحمن الراشد - الریاض، الطبعة: الطبعة الأولی، 1425هـ - 2004م
    130. ↑ جؤنة العطار فی طُرف الفوائد ونوادر الأخبار، ص27 و 28.
    131. ↑ ابن تیمیه الحرانی الحنبلی، ابوالعباس أحمد عبد الحلیم (متوفای 728 هـ)، منهاج السنة النبویة، ج7، ص371، تحقیق: د. محمد رشاد سالم، ناشر: مؤسسة قرطبة، الطبعة: الأولی، 1406هـ.
    132. ↑ الترمذی السلمی، ابوعیسی محمد بن عیسی (متوفای 279هـ)، سنن الترمذی، ج5، ص636، ح3721، تحقیق: أحمد محمد شاكر وآخرون، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت.
    133. ↑ ابن كثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ج7، ص353، ناشر: مكتبة المعارف - بیروت.
    134. ↑ ابن تیمیه الحرانی، أحمد عبد الحلیم أبو العباس (متوفای 728 هـ)، كتب ورسائل وفتاوی شیخ الإسلام ابن تیمیة، ج18، ص26، تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی، ناشر: مكتبة ابن تیمیة، الطبعة: الثانیة.
    135. ↑ الأمیر الصنعانی، محمد بن إسماعیل (متوفای1182هـ)، سبل السلام شرح بلوغ المرام من أدلة الأحكام، ج2، ص11، تحقیق: محمد عبد العزیز الخولی، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، الطبعة: الرابعة، 1379 هـ.
    136. ↑ الهیثمی، ابوالعباس أحمد بن محمد بن علی ابن حجر (متوفای973هـ)، الصواعق المحرقة علی أهل الرفض والضلال والزندقة، ج1، ص59، تحقیق عبد الرحمن بن عبدالله التركی - كامل محمد الخراط، ناشر: مؤسسة الرسالة - لبنان، الطبعة: الأولی، 1417هـ - 1997م.
    137. ↑ إبن حزم الأندلسی الظاهری، ابومحمد علی بن أحمد بن سعید (متوفای456هـ)، المحلی، ج9، ص7، تحقیق: لجنة إحیاء التراث العربی، ناشر: دار الآفاق الجدیدة - بیروت.
    138. ↑ الحاكم النیسابوری، ابو عبدالله محمد بن عبدالله (متوفای 405 هـ)، المستدرك علی الصحیحین، ج3، ص141، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت الطبعة: الأولی، 1411هـ - 1990م.
    139. ↑ البدایة والنهایة، ج7، ص354، ناشر: مكتبة المعارف - بیروت.
    140. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج1، ص213، تحقیق: الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولی، 1995م.
    141. ↑ الأمینی، الشیخ عبد الحسین احمد (متوفای 1392هـ)، الغدیر فی الكتاب والسنة والأدب، ج3، ص219، ناشر: دار الكتاب العربی بیروت، الطبعة: الرابعة، 1397هـ ـ 1977م.
    142. ↑ النحل/108.
    143. ↑ المسند الصحیح - محمد حیاة الأنصاری -، ص125.
    144. ↑ حدیث الطیر - السید علی المیلانی -، ص43
    145. ↑ مجلة تراثنا - مؤسسة آل البیت - ج18، ص87.
    146. ↑ الجاثیة/23.
    147. ↑ طه/16.
    148. ↑ الأحزاب/4.
    149. ↑ الذهبی الشافعی، شمس‌الدین ابوعبد الله محمد بن أحمد بن عثمان (متوفای 748 هـ)، سیر أعلام النبلاء، ج13، ص232 ـ233، تحقیق: شعیب الأرناؤوط، محمد نعیم العرقسوسی، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت، الطبعة: التاسعة، 1413هـ.
    150. ↑ ابن تیمیه الحرانی الحنبلی، ابوالعباس أحمد عبد الحلیم (متوفای 728 هـ)، منهاج السنة النبویة، ج7، ص374، تحقیق: د. محمد رشاد سالم، ناشر: مؤسسة قرطبة، الطبعة: الأولی، 1406هـ.
    151. ↑ دلائل الصدق، ج6، ص169.
    152. ↑ ملا علی القاری، نور الدین أبو الحسن علی بن سلطان محمد الهروی (متوفای1014هـ)، مرقاة المفاتیح شرح مشكاة المصابیح، ج11، ص250، تحقیق: جمال عیتانی، ناشر: دار الكتب العلمیة - لبنان/ بیروت، الطبعة: الأولی، 1422هـ - 2001م.
    153. ↑ [سورة الحدید: الآیة 3]
    154. ↑ [سورة الزمر: الآیة 62]
    155. ↑ السبكی الشافعی، ابونصر تاج الدین عبد الوهاب بن علی بن عبد الكافی (متوفای 771هـ)، رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب، ج3، ص221، تحقیق: علی محمد معوض، عادل أحمد عبد الموجود، ناشر: عالم الكتب - لبنان / بیروت، الطبعة: الأولی، 1999م - 1419هـ
    156. ↑ الأسنوی الأموی، عبد الرحیم بن الحسن بن علی بن عمر (جمال‌الدین) (متوفای772هـ)، التمهید فی تخریج الفروع علی الأصول، ج1، ص346، تحقیق: د. محمد حسن هیتو، ناشر: مؤسسة الرسالة - بیروت ، الطبعة: الأولی، 1400هـ
    157. ↑ التمهید للأسنوی، ج1، ص351؛ الأنصاری الشافعی، أبویحیی زكریا (متوفای926هـ)، أسنی المطالب فی شرح روض الطالب، ج2، ص317، تحقیق: د. محمد محمد تامر ، ناشر: دار الكتب العلمیة - بیروت ، الطبعة: الأولی، 1422 هـ - 2000
    158. ↑ الشربینی الخطیب الشافعی، شمس‌الدین محمد (متوفای977هـ)، مغنی المحتاج إلی معرفة معانی ألفاظ المنهاج، ج2، ص258، ناشر: دار الفكر - بیروت.
    159. ↑ العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852 هـ)، فتح الباری شرح، صحیح البخاری، ج8، ص608، تحقیق: محب الدین الخطیب، ناشر: دار المعرفة - بیروت.
    160. ↑ صحیح البخاری ج4، ص1655، ح4274، كتاب التفسیر بَاب «وَإِنِّی أُعِیذُهَا بِكَ وَذُرِّیَّتَهَا من الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ»
    161. ↑ الخادمی، أبو سعید محمد بن محمد (متوفای 1156هـ) بریقة محمودیة، ج2، ص15، طبق برنامه الجامع الكبیر.
    162. ↑ الأمیر الصنعانی، محمد بن إسماعیل (متوفای1182هـ)، أصول الفقه المسمی إجابة السائل شرح بغیة الآمل، ج1، ص305، تحقیق: القاضی حسین بن أحمدالسیاغی و الدكتور حسن محمد مقبولی الأهدل، ناشر: مؤسسةالرسالة ـ بیروت ، الطبعة: الأولی، 1986م
    163. ↑ الألبانی، محمد ناصر الدین (متوفای1420هـ)، التوسل أنواعه وأحكامه، ج1، ص150، تحقیق: آلف بینها ونسقها محمد عید العباسی، ناشر: المكتب الإسلامی - بیروت، الطبعة: الثالثة.
    164. ↑ المیلانی، السید علی الحسینی (معاصر)، نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آیة الله السید حامد حسین اللكهنوی، ج14، ص176، الطبعة الأولی، 1414هـ.
    165. ↑ الشیبانی، أحمد بن حنبل ابوعبدالله (متوفای241هـ)، مسند أحمد بن حنبل، ج4، ص275، ح18444، ناشر: مؤسسة قرطبة - مصر.
    166. ↑ السجستانی الأزدی، ابوداود سلیمان بن الأشعث (متوفای 275هـ)، سنن أبی داود، ج4، ص300، ح4999، تحقیق: محمد محیی الدین عبد الحمید، ناشر: دار الفكر.النسائی، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعیب بن علی (متوفای303 هـ)، خصائص امیرمؤمنان علی بن أبی طالب، ج1، ص126، تحقیق: أحمد میرین البلوشی، ناشر: مكتبة المعلا - الكویت الطبعة: الأولی، 1406 هـ.
    167. ↑ العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852 هـ)، فتح الباری شرح، صحیح البخاری، ج7، ص27، تحقیق: محب الدین الخطیب، ناشر: دار المعرفة - بیروت.
    168. ↑ الهیثمی، ابوالحسن علی بن أبی بكر (متوفای 807 هـ)، مجمع الزوائد ومنبع الفوائد، ج9، ص127، ناشر: دار الریان للتراث/ دار الكتاب العربی - القاهرة، بیروت - 1407هـ.
    169. ↑ صحیح البخاری ج5، ص2074، ح5127،كِتَاب الْأَطْعِمَةِ، بَاب الرُّطَبِ وَالتَّمْرِ
    170. ↑ صحیح مسلم ج4، ص2284، ح2975، كِتَاب الزُّهْدِ وَالرَّقَائِقِ
    171. ↑ ابن عساكر الدمشقی الشافعی، أبی القاسم علی بن الحسن إبن هبة الله بن عبدالله (متوفای571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذكر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج15، ص200، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفكر - بیروت - 1995.
    172. ↑ مسند أبی یعلی ج7، ص105 ؛ النسائی، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعیب بن علی (متوفای303 هـ)، خصائص امیرمؤمنان علی بن أبی طالب، ج1، ص29، ح10، تحقیق: أحمد میرین البلوشی، ناشر: مكتبة المعلا - الكویت الطبعة: الأولی، 1406 هـ.
    173. ↑ المیلانی، السید علی الحسینی (معاصر)، نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آیة الله السید حامد حسین اللكهنوی، ج14، ص180، الطبعة الأولی، 1414هـ.
    174. ↑ إبن حزم الأندلسی الظاهری، علی بن أحمد بن سعید ابومحمد (متوفای456هـ)، الفصل فی الملل والأهواء والنحل، ج4، ص159، ناشر: مكتبة الخانجی، القاهرة.
    175. ↑ الإیجی، عضد الدین (متوفای756هـ)، كتاب المواقف، ج3، ص632، تحقیق: عبد الرحمن عمیرة، ناشر: دار الجیل، لبنان، بیروت، الطبعة: الأولی، 1417هـ، 1997م.
    176. ↑ تحفة اثناعشری، ص443
    177. ↑ مختصر تحفة الإثنی عشریة، ص183
    178. ↑ أبو یعلی الموصلی التمیمی، أحمد بن علی بن المثنی (متوفای307 هـ)، مسند أبی یعلی، ج7، ص105، تحقیق: حسین سلیم أسد، ناشر: دار المأمون للتراث - دمشق، الطبعة: الأولی، 1404 هـ - 1984مالنسائی، ابوعبد الرحمن أحمد بن شعیب بن علی (متوفای303 هـ)، خصائص امیرمؤمنان علی بن أبی طالب، ج1، ص29، ح10، تحقیق: أحمد میرین البلوشی، ناشر: مكتبة المعلا - الكویت الطبعة: الأولی، 1406 هـ..
    179. ↑ ابن كثیر الدمشقی، ابوالفداء إسماعیل بن عمر القرشی (متوفای774هـ)، البدایة والنهایة، ج7، ص351، ناشر: مكتبة المعارف - بیروت. العسقلانی الشافعی، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل (متوفای852هـ)، المطالب العالیة بزوائد المسانید الثمانیة، ج16، ص108، تحقیق: د. سعد بن ناصر بن عبد العزیز الشتری، ناشر: دار العاصمة/ دار الغیث، الطبعة: الأولی، السعودیة - 1419هـ
    180. ↑ ملا علی القاری، نور الدین أبو الحسن علی بن سلطان محمد الهروی (متوفای1014هـ)، مرقاة المفاتیح شرح مشكاة المصابیح، ج11، ص250، تحقیق: جمال عیتانی، ناشر: دار الكتب العلمیة - لبنان/ بیروت، الطبعة: الأولی، 1422هـ - 2001م.
    181. ↑ تحفة اثنا عشر، ص442
    182. ↑ مختصر التحفة الإثنی عشریة، السید محمد الشكری الآلوسی، ص182
    183. ↑ تحفة اثناعشری، ص442 ـ 443
    184. ↑ الأنعام.84 ـ 86.
    185. ↑ الرعد/16.
    186. ↑ النحل/76.
    187. ↑ الزمر/9.
    188. ↑ یونس/35.
    189. ↑ الطوسی، الشیخ ابوجعفر محمد بن الحسن بن علی بن الحسن (متوفای460هـ)، الاقتصاد، ص191، ناشر: منشورات مكتبة جامع چهلستون ـ تهران، 1400هـ
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=کاربر:هاشمی/صفحه_تمرین&oldid=160564»