|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات شخصیت | | {{جعبه اطلاعات کتاب |
| | عنوان = مالک بن عیسی بن سابور | | | عنوان = درآمدی بر جریان شناسی مذهبی سوریه |
| | تصویر = احمد بن علی بن حسین بن رنجویه.jpg | | | تصویر = درآمدی بر جریان شناسی مذهبی سوریه.png |
| | نام = جعفر بن محمد بن مالک بن عیسی بن سابور | | | نام = درآمدی بر جریان شناسی مذهبی سوریه |
| | نام‌های دیگر = | | | پدیدآوران = [[ذبیح الله نعیمیان]] |
| | سال تولد = | | | زبان = فارسی |
| | تاریخ تولد = | | | زبان اصلی = اصلی |
| | محل تولد = | | | ترجمه = |
| | سال درگذشت = | | | سال نشر = 1402 |
| | تاریخ درگذشت = 300ق. | | | ناشر = [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] |
| | محل درگذشت =
| | | تعداد صفحه = 184 |
| | استادان = {{فهرست جعبه عمودی |حسن بن عبدالرحمن رواسی |ابویحیی اهوازی |محمدبن شهاب |محمدبن یحیی |محمدبن حسین بن ابی الخطاب (معروف به زیات همدانی) |احمد بن میثم طلحی }}
| | | موضوع = حزب‌های سیاسی - سوریه |
| | شاگردان = {{فهرست جعبه عمودی |ابوعلی بن همام |ابوغالب زراری }}
| | | شابک = 978-946-167-390-3 |
| | دین = [[اسلام]]
| |
| | مذهب = [[مذهب شیعه|شیعه]]
| |
| | آثار = {{فهرست جعبه افقی |غرر الاخبار |اخبار الائمه و موالیدهم علیهم السلام |کتاب النوادر(تازههای حدیث) |الفتن و الملاحم }} | |
| | فعالیت‌ها = [[راوی]] [[مذهب شیعه|شیعه]] | |
| | وبگاه = | |
| }} | | }} |
| '''جعفر بن محمد بن مالک بن عیسی بن سابور'''، از راویان [[مذهب شیعه|شیعه]] است. وی برادری داشته به نام «حسین» که از شاگردان روایی او به شمار میآمده است. [[ابوغالب زراری]] و [[ابوعلی بن همام]] هم از شاگردان مشهور وی می‌باشند. | | '''کتاب درآمدی بر جریان شناسی مذهبی سوریه'''، از آنجایی‌که [[سوریه|جمهوری عربی سوریه]] به‌عنوان بخش مهمی از [[عثمانی|خلافت عثمانی]] اهمیت استراتژیک خاصی در منطقه [[غرب آسیا]] دارد. فروپاشی [[عثمانی]] وضعیت بسیار وخیمی را در یک صد سال گذشته برای [[سوریه]] به دنبال داشته است. |
|
| |
|
| == زندگی‌نامه == | | == معرفی اجمالی == |
| جعفر بن محمد بن مالک بن عیسی بن سابور، ابوعبدالله بزاز فزاریکوفی. از راویان شیعه و همپیمان [[اسماء بن خارجه فزاری]]. ولادت و وفات او معلوم نیست، ولی به گواه اینکه ابوغالب زراری شاگرد و تربیت یافته او بوده، چنین گمان میرود که وفات او تقریباً در سال 300 هجری اتفاق افتاده است، زیرا [[ابوغالب زراری]] پانزده ساله بود که نزد او تلمذ می‌کرد، چنان‌که [[آقا بزرگ تهرانی|آقابزرگ طهرانی]] نیز در الذریعه حدود وفات او را همین تاریخ قرار داده است.
| | جمهوری عربی سوریه به عنوان بخش مهمی از خلافت عثمانی اهمیت استراتژیک خاصی در منطقه غرب آسیا دارد. فروپاشی عثمانی وضعیت بسیار وخیمی را در یک صد سال گذشته برای سوریه به دنبال داشته است. |
|
| |
|
| در باره وثاقت او گزارش‌های متناقضی دیده میشود. | | تحولات در سوریه بازتابی در وضعیت دینی این کشور داشته است. وضعیت اجتماعی ـ سیاسی سوریه در دوره معاصر [[جریان‌های دینی]] را نیز تحت تأثیر قرار داده است. در این میان، [[نظام روحانیت]] و جهت‌گیری‌های علما و مبلغان دینی در سیر تطورات در صد سال اخیر نیز تحولات مهمی را تجربه کرده است. نوشته حاضر این مسأله را مورد تأمل قرار می‌دهد که تحولات سیاسی سوریه در دهه اخیر چه بازتابی در شکل‌گیری جریان‌ها و جهت‌گیری‌های دینی ـ سیاسی این کشور داشته است؟ در راستای پاسخ به این مسأله، چند پرسش فرعی مورد بررسی قرار گرفته است. |
| * [[نجاشی]] در باره او می‌گوید: «فردی ضعیفالروایه است و از افراد ناشناخته نقل حدیث می‌کند».
| |
| * [[ابن غضائری]] می‌گوید: «تمام عیوب یک راوی ضعیف، در او جمع است».
| |
| * [[علامه حلی]] و ابن داود، وی را در قسم دوم رجال خود قرار دادهاند. (قسم دوم مخصوص راویان ضعیف است).
| |
| * اما [[شیخ طوسی]] با اینکه در فهرست خود نسبت به او سکوت کرده است، ولی در رجال خود وی را توثیق نموده است.
| |
| * [[مامقانی|علامه مامقانی]] نیز (ضمن اقامه ادله کافی) توثیق شیخ طوسی را دلیل بر وثاقت صاحب شرح حال گرفته است؛ چنان‌که مجلسی اول نیز وجه تضعیف او را صرفاً روایات عجیبی که از او در باره ولادت [[امام مهدی|امام عصر(عج)]] نقل شده است میداند، اما خود او را فینفسه فردی راستگو معرفی می‌کند. تفصیل این بحث در تنقیحالمقال مامقانی آمده است.
| |
|
| |
|
| == استادان ==
| | * رویکردهای دینی در سوریه کدامند؟ |
| وی از اساتید روایی خود «حسن بن عبدالرحمن رواسی»، «ابویحیی اهوازی»، «محمدبن شهاب»، «محمدبن یحیی»، «محمدبن حسین بن ابی الخطاب (معروف به زیات همدانی)»، «احمد بن میثم طلحی» و دیگران نقل حدیث کرده است.
| | * نهاد مدیریت دینی در سوریه چه فراز و فرودی یافته است؟ و وضعیت فعلی آن چگونه است؟ |
| | * بازتاب شورش‌های سیاسی پس از [[بیداری اسلامی]] در کشورهای اسلامی در روحانیون و علمای سوریه چگونه بوده است؟ |
| | * گروه‌ها و تشکل‌های دینی غیرمعارض در سوریه کدامند؟ |
| | * گروه‌ها و تشکل‌های دینی معارض در سوریه کدامند؟ |
| | * هیأت‌های شرعی در تشکل‌های نظامی ـ دینی معارض چه فعالیت‌هایی را دنبال می‌کنند و شخصیت‌های مشهور آنها کدامند؟ |
|
| |
|
| == شاگردان == | | == فصل اول == |
| از جمله شاگردان روایی او افراد برجستهای همچون «ابوعلی بن همام» و «ابوغالب زراری» هستند که روایت این دو شخصیت بزرگ از وی، موجب تعجب نجاشی شده است، زیرا نجاشی صاحب ترجمه را ضعیفالروایه معرفی‌کرده است. وی برادری داشته به نام «حسین» که از شاگردان روایی او به شمار میآمده است.
| | رویکردهای دینی در سوریه‌ی معاصر. |
|
| |
|
| == آثار == | | == فصل دوم == |
| از تالیفات او «غرر الاخبار»، «اخبار الائمه و موالیدهم علیهم السلام»، «کتاب النوادر(تازههای حدیث)» و «الفتن و الملاحم» هستند.
| | نهاد مدیریت دینی در سوریه. |
|
| |
|
| == منابع == | | == فصل سوم == |
| # رجال نجاشی، ص122 شماره 313؛
| | بازتاب شورش‌های سیاسی در فعالیت‌های روحانیون و علمای سوری. |
| # رجال الطوسی، ص418 شماره 6037؛
| |
| # الفهرست، شیخ طوسی، ص92 شماره 147؛
| |
| # خلاصه الرجال، ص330؛
| |
| # رجال ابن داود، ص235 شماره 93؛
| |
| # تنقیح المقال(حجری)، ج1ص225 شماره 1870؛
| |
| # نقدالرجال تفرشی، ج1ص360 شماره 1017؛
| |
| # معجم رجال الحدیث، ج5ص87 شماره 2288؛ و ج7ص88 شماره 3635؛
| |
| # الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج4ص298؛ و ج5ص100.
| |
| | |
| [[رده:عالمان]]
| |
| [[رده:عالمان شیعه]]
| |
| [[رده:محدثان شیعه]]
| |
| | |
| {{جعبه اطلاعات شخصیت
| |
| | عنوان = جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی
| |
| | تصویر = احمد بن علی بن حسین بن رنجویه.jpg
| |
| | نام = جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی
| |
| | نام‌های دیگر =
| |
| | سال تولد =
| |
| | تاریخ تولد = 285ق.
| |
| | محل تولد = [[کوفه|کوفه]]
| |
| | سال درگذشت =
| |
| | تاریخ درگذشت = 350ق.
| |
| | محل درگذشت =
| |
| | استادان =
| |
| | شاگردان =
| |
| | دین = [[اسلام]]
| |
| | مذهب = [[مذهب شیعه|شیعه]]
| |
| | آثار =
| |
| | فعالیت‌ها = [[فقیه]] و [[محدّث|محدث]]
| |
| | وبگاه =
| |
| }}
| |
| '''جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی'''، [[فقیه]] و [[محدّث|محدث]] مورد ستایش شیعی. پدرش [[محمد بن مسعود سمرقندی کوفی|محمد بن مسعود عیاشی]] که از دانشمندان مشهور [[مذهب شیعه|شیعه]] است. از معاصران و هم‌بحثان [[ابوعمرو کشی]] و [[حیدر بن محمد سمرقندی]] بوده است. با توجه به کثرت احادیث و روایاتی که وی از پدرش نقل کرده، بدیهی است که او نیز در [[فقه]] و [[حدیث]] و برخی علوم دیگر مانند [[رجال]]، [[تفسیر]] و [[کلام]] نیز به مراتب بالایی رسیده و جزء دانشمندان بزرگ شیعه به‌شمار آمده است.
| |
| | |
| == زندگی‌نامه ==
| |
| جعفر بن محمد بن مسعود عیاشی، فقیه و محدث مورد ستایش شیعی. کنیه او در منابع ذکر نشده است. تولد او احتمالاً در اواخر نیمه دوم سده سوم حدود 285هجری در [[کوفه|کوفه]] روی داده است، زیرا پدرش «محمد بن مسعود عیاشی» که از دانشمندان مشهور شیعه است، در سنین جوانی و بعد از سال 260هجری وارد کوفه شد و احتمالاً ازدواج پدرش بعد از این تاریخ اتفاق افتاده است. در باره تاریخ وفات او نیز این اندازه روشن است که وی از معاصران و هم‌بحثان «ابوعمرو کشی» و «حیدر بن محمد سمرقندی» بوده است. بنابراین وفات او را می‌توان در اواسط سده چهارم حدود 350هجری تخمین زد و این مطلب با توجه به اینکه وی سال‌ها بعد از پدرش زنده بوده و شنیده‌های پدرش را به آیندگان انتقال داده، بیشتر قابل باور به نظر می‌رسد. چنان‌که شاگردی [[جعفر بن قولویه]] نزد او این احتمال را بیشتر تقویت می‌کند که وی پیش از وفات این شاگردش از دنیا رفته بوده است.
| |
|
| |
|
| وی اصالتاً اهل [[سمرقند]] از بلاد [[خراسان]] است اما در کوفه تولد یافت و از تربیت‌یافتگان پدرش می‌باشد. وی با توجه به اینکه همیشه در رکاب پدرش بود، ظاهراً مسافرت‌هایی که پدرش به [[بغداد]] و [[قم]] داشته، وی نیز همراه او بود و از تجربیات پدرش استفاده می‌نموده است. پدرش در کوفه از [[فقیه|فقهاء]] و [[محدّث|محدثان]] بزرگ شیعه و «افضل اهل مشرق» لقب گرفته است.
| | == فصل چهارم == |
| | گروه‌ها و تشکل‌های دینی غیرمعارض در سوریه. |
|
| |
|
| شاگردانی که پدرش تربیت نمود، هر کدام از استوانه‌های فقه و حدیث هستند و به گفته [[شیخ طوسی|طوسی]] برخی از شاگردان پدرش تمام [[اصول فقه|اصول]] و کتاب‌های شیعه را روایت کرده و هزار کتاب از کتب شیعه را تعلیم دیده‌اند. در این میان، فرزندش (یعنی صاحب شرح‌حال) نیز از شهرت بسزایی برخوردار است و تمام کتاب‌ها و تصنیفات پدرش را (که بیش از 200کتاب است) برای آیندگان بازگو کرده است. وی در تمام این موارد از پدرش نقل حدیث کرده مگر در موارد اندک و انگشت شماری از [[ابوالفضل جعفر بن معروف]] (استاد کشی) و [[نصر بن احمد]] روایت نموده است. با توجه به کثرت احادیث و روایاتی که وی از پدرش نقل کرده، بدیهی است که او نیز در فقه و حدیث و برخی علوم دیگر مانند رجال، تفسیر و کلام نیز به مراتب بالایی رسیده و جزء دانشمندان بزرگ شیعه به‌شمار آمده است، هر چند هیچ‌گاه به اندازه پدرش از شهرت و منزلت علمی برخوردار نگشته است. از او هر چند اثر تألیفی معرفی نشده است، اما اگر می‌بینیم که وی دارای تألیفات مستقل نیست، شاید به دلیل آن است که همه آموخته‌های او در آثار پدرش موجود بوده و خود به احادیث و گزارش‌های تازه‌ای دست نیافته است.
| | == فصل پنجم == |
| | گروه‌ها و تشکل‌های دینی معارض در سوریه. |
|
| |
|
| == شاگردان == | | == فصل ششم == |
| از شاگردان او [[مظفر بن جعفر علوی سمرقندی]]، [[ابوالمفضل محمد بن عبدالله شیبانی]] و [[جعفر بن محمد بن قولویه]] هستند که در این میان [[مظفر علوی]] بیش از همه نزد او شاگردی کرده است.
| | تشکل‌های نظامی - دینی معارض و هیات‌های شرعی آنها. |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
| # الاستبصار، ج2ص47 حدیث153؛
| | [https://taqribstudies.ir/publication/books/%d8%af%d8%b1%d8%a2%d9%85%d8%af%db%8c-%d8%a8%d8%b1-%d8%ac%d8%b1%db%8c%d8%a7%d9%86-%d8%b4%d9%86%d8%a7%d8%b3%db%8c-%d9%85%d8%b0%d9%87%d8%a8%db%8c-%d8%b3%d9%88%d8%b1%db%8c%d9%87/ درآمدی بر جریان شناسی مذهبی سوریه]taqribstudies.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/19. |
| # تهذیب الاحکام، ج4ص81 حدیث232؛
| |
| # جامع الرواه، ج1ص161؛
| |
| # رجال طوسی، ص418 شماره 6043؛
| |
| # طبقات اعلام الشیعه، ج1ص79؛
| |
| # معجم رجال الحدیث، ج5ص91 شماره 2291.
| |
| | |
| [[رده:عالمان]]
| |
| [[رده:عالمان شیعه]] | |
| [[رده:محدثان شیعه]]
| |
| | |
| {{جعبه اطلاعات شخصیت
| |
| | عنوان = محمد بن ورقاء شیبانی
| |
| | تصویر = احمد بن علی بن حسین بن رنجویه.jpg
| |
| | نام = جعفر بن ورقاء بن محمد بن ورقاء شیبانی
| |
| | نام‌های دیگر =
| |
| | سال تولد =
| |
| | تاریخ تولد = 292ق.
| |
| | محل تولد = [[سامرا]]
| |
| | سال درگذشت =
| |
| | تاریخ درگذشت = 352ق.
| |
| | محل درگذشت = [[بغداد]]
| |
| | استادان =
| |
| | شاگردان =
| |
| | دین = [[اسلام]]
| |
| | مذهب = [[مذهب شیعه|شیعه]]
| |
| | آثار =
| |
| | فعالیت‌ها = {{فهرست جعبه افقی |شاعر |نویسنده |امیر شیعی }}
| |
| | وبگاه =
| |
| }}
| |
| جعفر بن ورقاء بن محمد بن ورقاء شیبانی، ابومحمد. شاعر، نویسنده و امیر شیعی «بنی‌شیبان» در [[عراق]]. وی در سال 292 هجری در [[سامرا|سامراء]] چشم به جهان گشود و در سال 352 هجری در [[بغداد]] درگذشت. وی اصالتاً از قبیله بزرگ و معروف «بنی شیبان»(به فتح شین) از نسل «بکر بن وائل» است که نسب او در نهایت به «معد بن عدنان» می‌رسد.
| |
| [[سمعانی]] در کتاب «الانساب» نسب کامل این قبیله را معرفی کرده است. «شیبان بن ذهل» نام یکی از نیاکان اوست که در [[کوفه]] مسکن گزید و از مذهب شیعه پیروی می‌کرد. بسیاری از اولاد و احفاد شیبان، عالم، شاعر، فرمانده و جنگ‌جو بودند. وی با همه شهرت و منزلتی که داشت اما اطلاعات اندکی از او در منابع وجود دارد و مطالب موجود نیز، با اهداف این نوشتار که بیشتر جنبه‌های علمی شخص را دنبال می‌کند، مطابقت ندارد. از این‌رو جزئیات حیات علمی و استادان او کاملاً بر ما پوشیده است. وی ظاهراً علوم مقدماتی را در کوفه فرا گرفت و در شعر و ادب به حد کمال رسید و در نظم و نثر، بدیهه‌سرا بود. از میان اشعار او چکامه‌ای بلند در سوگ امام حسین (علیه‌السلام) سروده است که در آغاز آن می‌گوید:
| |
| | |
| {{شعر}}{{ب |رأس بن بنت محمد و وصیه |للناظرین علی قناه یرفع }}{{پایان شعر}}
| |
| {{شعر}}{{ب |و المسلمون بمنظر و بمسمع |لا جازع منهم و لا متختع }}{{پایان شعر}}
| |
| (سر بریده پسر دختر [[حضرت محمد (ص)|محمد]] و جانشینش، در پیش چشم بینندگان بر روی نیزه بالا رفت؛ اما مسلمانان در حالی که این صحنه را می‌دیدند هیچ فریاد و شیونی نکردند).
| |
| | |
| وی نزد «سیف‌الدوله حمدانی» وجاهتی تمام داشت و مکاتباتی به صورت شعر و نثر با سیف الدوله در [[دمشق]] نیز داشته است. وی در طول حیات خود، هفت [[عباسیان|خلیفه عباسی]] از «مکتفی» تا «مطیع لامرالله» را درک کرد. در دولت «مقتدر عباسی» پیوستگی و نفوذ او در دستگاه چندان بود که همچون [[حمدانیان]] موصل، برای خود قلمروی داشت و امارت چندین ولایت به او سپرده شده بود. وی در زمان وزیر «ابن مقله» به خاطر منزلتی که در بین مردم و دستگاه حکومت داشت، هر روز خواسته‌های آنان را نزد وزیر می‌برد و حاجت شیبانیان کوفه و عراق را برآورده می‌ساخت.
| |
| به گفته [[ذهبی]] وی در یک روز بیش از صد برگه از تقاضاهای مردم را نزد وزیر آورد و ابن‌مقله با اینکه از این وضع، سخت ناراحت شده بود، اما حرمت او را نگه داشت و به خواسته‌های او پاسخ داد. بزرگی و منزلت او تنها مربوط به دوران میان‌سالی او نمی‌گردد، بلکه در سنین جوانی نیز در بین قبیله خود از احترام کامل برخوردار بود و در چشم مقتدر نیز حرمتی تمام داشت. به گفته ابن‌اثیر در سال 312 هجری (یعنی در سن بیست سالگی)، امنیت حاجیانی که از بغداد عازم [[مکه]] بودند، بر عهده او بود و او در آن سال که شش‌هزار مرد جنگی در اختیار داشت، از بیم یورش [[قرمطیان]]، پیشاپیش حجاج به راه افتاد و در میانه راه با «ابوطاهر قرمطی» گلاویز شد.
| |
| به گفته [[نجاشی]] وی أمیر بنی‌شیبان و دارای مذهبی صحیح (شیعه) بود و در باره امامت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) و برتری آن حضرت نسبت به سایر [[اهل بیت (علیهم السلام)|اهل‌بیت (علیه‌السلام)]]، کتابی با عنوان «حقائق التفضیل فی تأویل التنزیل» نوشته و شاگرد او «اسماعیل بن یحیی عبسی» مطالب این کتاب را به دانشمندانی چون [[ابن غضائری]] و [[شیخ مفید]] انتقال داده است.
| |
|
| |
|
| == منابع ==
| | [[رده:کتاب‌ها]] |
| # الاعلام، زرکلی، ج2ص128؛
| | [[رده:کتاب‌های تقریبی]] |
| # اعیان الشیعه(قطع بزرگ)، ج4صص192 تا 194؛
| | [[رده:منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] |
| # الانساب، سمعانی، ج3ص482 ذیل شیبانی؛
| |
| # تاریخ ابن اثیر، وقایع سال 312 و 326ق؛
| |
| # جامع الرواه، ج1ص163؛
| |
| # خلاصه الاقوال، ص92 شماره 21؛
| |
| # رجال ابن داود، ص66 شماره 337؛
| |
| # رجال نجاشی، ص124 شماره 319؛
| |
| # سیر اعلام النبلاء، ج15ص227؛
| |
| # فوات الوفیات، ج1صص205 و206.
| |
کتاب درآمدی بر جریان شناسی مذهبی سوریه، از آنجایی‌که جمهوری عربی سوریه به‌عنوان بخش مهمی از خلافت عثمانی اهمیت استراتژیک خاصی در منطقه غرب آسیا دارد. فروپاشی عثمانی وضعیت بسیار وخیمی را در یک صد سال گذشته برای سوریه به دنبال داشته است.
معرفی اجمالی
جمهوری عربی سوریه به عنوان بخش مهمی از خلافت عثمانی اهمیت استراتژیک خاصی در منطقه غرب آسیا دارد. فروپاشی عثمانی وضعیت بسیار وخیمی را در یک صد سال گذشته برای سوریه به دنبال داشته است.
تحولات در سوریه بازتابی در وضعیت دینی این کشور داشته است. وضعیت اجتماعی ـ سیاسی سوریه در دوره معاصر جریان‌های دینی را نیز تحت تأثیر قرار داده است. در این میان، نظام روحانیت و جهت‌گیری‌های علما و مبلغان دینی در سیر تطورات در صد سال اخیر نیز تحولات مهمی را تجربه کرده است. نوشته حاضر این مسأله را مورد تأمل قرار می‌دهد که تحولات سیاسی سوریه در دهه اخیر چه بازتابی در شکل‌گیری جریان‌ها و جهت‌گیری‌های دینی ـ سیاسی این کشور داشته است؟ در راستای پاسخ به این مسأله، چند پرسش فرعی مورد بررسی قرار گرفته است.
- رویکردهای دینی در سوریه کدامند؟
- نهاد مدیریت دینی در سوریه چه فراز و فرودی یافته است؟ و وضعیت فعلی آن چگونه است؟
- بازتاب شورش‌های سیاسی پس از بیداری اسلامی در کشورهای اسلامی در روحانیون و علمای سوریه چگونه بوده است؟
- گروه‌ها و تشکل‌های دینی غیرمعارض در سوریه کدامند؟
- گروه‌ها و تشکل‌های دینی معارض در سوریه کدامند؟
- هیأت‌های شرعی در تشکل‌های نظامی ـ دینی معارض چه فعالیت‌هایی را دنبال می‌کنند و شخصیت‌های مشهور آنها کدامند؟
فصل اول
رویکردهای دینی در سوریه‌ی معاصر.
فصل دوم
نهاد مدیریت دینی در سوریه.
فصل سوم
بازتاب شورش‌های سیاسی در فعالیت‌های روحانیون و علمای سوری.
فصل چهارم
گروه‌ها و تشکل‌های دینی غیرمعارض در سوریه.
فصل پنجم
گروه‌ها و تشکل‌های دینی معارض در سوریه.
فصل ششم
تشکل‌های نظامی - دینی معارض و هیات‌های شرعی آنها.
منابع
درآمدی بر جریان شناسی مذهبی سوریهtaqribstudies.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/8/19.
