|
|
| (۶۷۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{ویرایش}}
| |
| {{جعبه اطلاعات شهر
| |
| | عنوان = استان خراسان جنوبی
| |
| | تصویر = استان خراسان جنوبی.png
| |
| | نام = استان خراسان جنوبی
| |
| | کشور = [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]]
| |
| | تاریخ تأسیس = ۱۳۸۳ ش
| |
| | استان = خراسان جنوبی
| |
| | تعداد جمعیت = ۷۶۸٬۸۹۸ نفر
| |
| | پراکندگی دینی = {{فهرست جعبه افقی |[[مذهب شیعه|شیعه]] |[[اهل سنت و جماعت|سنی]] }}
| |
| | ویژگی خاص =
| |
| }}
| |
| '''استان خراسان جنوبی'''(سرزمین طلای سرخ)، سومین استان پهناور [[جمهوری اسلامی ایران|ایران]] با مساحت 150800کیلومترمربع و با شرایط اقلیمی متنوع در شرق کشور واقع شده است. این استان با مرکزیت [[بیرجند]]، از شمال به استان [[خراسان رضوی]] و از شرق به طول 331 کیلومتر دارای مرز مشترک با کشور [[افغانستان]] بوده و از غرب به استان‌های [[یزد]]، [[اصفهان]] و [[سمنان]] و از جنوب به استان‌های [[کرمان]] و سیستان و بلوچستان محدود می‌گردد.
| |
| استان خراسان جنوبی بر اساس تقسیمات کشوری، در سال ۸۳ با مصوبه‌ی هیأت دولت و [[مجلس شورای اسلامی]] با حضور ۴ شهرستان منتزع از خراسان بزرگ تشکیل شد. مردم استان [[مسلمان]] بوده و بیشترشان دارای [[مذهب شیعه]] هستند، در مناطق مرزی استان بیشتر [[اهل سنت و جماعت|سنی]] مذهب‌ها زندگی می‌کنند.
| |
|
| |
|
| == وجه تسمیه خراسان ==
| |
| واژه خراسان به معنای «خاور» آمده؛ یعنی، قسمتی‌که از خورشید است. این واژه ترکیبی است از «خور» به معنای خورشید و «آسان» به معنی آمدن و نهایتا؛ یعنی، «جایی‌که خورشید از آن برمی‌آید» یا «محل طلوع خورشید». این سرزمین چون در شرقی‌ترین ناحیه ایران‌زمین قرار داشته و خورشید زود‌تر از سایر نقاط در آن طلوع می‌کرده، این نام را به خود گرفته است؛ از این رو خراسان به معنای «سرزمین بامدادان و طلوع آفتاب» به‌کار رفته است.
| |
|
| |
| == نام های قدیمی ==
| |
| نام پیشین خراسان جنوبی قهستان به معنای کوهستان و معرب کهستان بوده است. نام قدیم فردوس، تون و نام قدیم قائن، کاین بوده که مارکوپولو در سفرنامه اش این منطقه آن را تونوکاین خوانده است.
| |
|
| |
| == پیشینه تاریخی ==
| |
| خراسان جنوبی شامل محدوده‌ای از خراسان بزرگ است که در قرن‌های پیش «قهستان» نامیده می‌شد. براساس کتیبههاى به جا مانده از دوره هخامنشى و به گفته بعضى از مورخان یونانى،«قهستان» سکونت‌گاه قوم ساگارت، از [[اقوام آریایى]] بود. [[هرودوت]] مورخ یونانى مىنویسد: آن‌ها در ردیف اقوام شرقى هستند و از سکنه «ساتراپ چهاردهم هخامنشیان» به شمار مىروند. [[مارکوپولو]] نیز در سفرنامه خود، از این منطقه با نام «تونوکاین» – تون و قاین- یاد کرده‌است. واژه «قهستان» را اکثر پژوهشگران، معرب «کهستان» دانسته اند که به دلیل محیط جغرافیایی خاص و وجود کوهستان ها به آن اطلاق می شد.
| |
|
| |
| « کهستان » را بر وزن «کوهستان» هم گفته اند. از اواخر قرن پنجم هجرى «قهستان» به یکى از مراکز مهم فعالیت «[[اسماعیلیه|فرقه اسماعیلیه]]» به رهبرى «[[حسن صباح]]» تبدیل شد. از آنجایى که این ناحیه از موقعیت مناسب اقلیمى و طبیعى برخوردار نبود و مورد بى توجهى حکومتهاى مرکزى بود، براى فعالیتهاى «فرقه اسماعیلیه» داراى شرایط مساعدى بود. لذا، بعد از منطقه الموت، قهستان به مهمترین مرکز فعالیت [[اسماعیلیان]] تبدیل شد، که قلمروى در حدود «ترشیز یا کاشمر» تا «نهبندان» را دربرمىگرفت. با روی کار آمدن حکومت [[صفویه|صفوی]]، امنیت نسبتی در این منطقه بوجود آمد که باعت رونق و گسترش تجارت شد. استان خراسان جنوبى تا ۱۳۸۳، بخشى از استان پهناور خراسان بود، ولى در این سال با مصوبه مجلس شورای اسلامی و براساس تقسیمات جدید کشورى، از آن منفک شد و خود به استانی مستقل تبدیل گردید.
| |
|
| |
| == موقعیت جغرافیایی ==
| |
| این استان از شمال با استان خراسان رضوی، از غرب با استان‌های یزد، اصفهان و سمنان، از شرق با [[کشور افغانستان]] و از جنوب با استان‌های سیستان و بلوچستان و کرمان هم‌مرز است.
| |
| استان خراسان جنوبی، در مسیر محورهای ارتباطی استان‌های جنوبی ایران با [[مشهد]] قرار دارد. محور اصلی ارتباطی استان‌های یزد، اصفهان، فارس و بوشهر به مشهد، از طبس و فردوس می‌گذرد. همچنین محور اصلی ارتباطی استان‌های کرمان و هرمزگان، از دیهوک و فردوس می‌گذرد. محور ارتباطی استان سیستان و بلوچستان به مشهد نیز از شهرهای نهبندان، سربیشه، بیرجند و قائن عبور می‌کند.
| |
|
| |
| == جمعيت ==
| |
| مطابق با آخرين سرشماري، جمعيت استان در سال 85 بالغ بر 636420 نفر بوده است که اين ميزان 9/0 درصد از جمعيت کل کشور را تشکيل می‌دهد. بررسی روند تغييرات جمعيتی در مناطق شهریو روستائی استان نشان می‌دهد که حدود 6/48 درصد از جمعيت استان در روستاها و مناطق گسترده‌ای از نوار مرزی سکونت داشته و 4/51 درصد در شهرها سکونت دارند.
| |
| استان با دارا بودن 22/6% از مساحت و 9/0 درصد از جمعيت کل کشور، کمترين تراکم نقاط جمعيتی کشور با رقم معادل 2/6 نفر در کيلومتر مربع را دارد. جمعيت شهرنشين استان در سال 85 بالغ بر 326695 نفر بوده که رتبه 17 نرخ شهرنشينی با رقمی معادل 4/51 درصد نسبت به نرخ 4/68 درصدی شهرنشينی در کشور، متعلق به اين استان است.
| |
|
| |
| == جمعیت شهرهای استان ==
| |
| * بیرجند 304.584 نفر؛
| |
| * فردوس 49.954 نفر؛
| |
| * طبس 85.917 نفر؛
| |
| * قائنات 125.940 نفر؛
| |
| * نهبندان 84.917 نفر؛
| |
| * سربیشه 64.942 نفر؛
| |
| * درمیان 74.618 نفر؛
| |
| * سرایان 48.672 نفر؛
| |
| * بشرویه 28.408 نفر؛
| |
| * زیرکوه 51.247 نفر؛
| |
| * خوسف 34.274 نفر.
| |
|
| |
| == زبان و لهجه ==
| |
| زبان مردم استان فارسی و شامل گويش‌های پر مايه و متنوعی می‌باشد. امکان واژه سازی در گويش‌هایمردم نقاط مختلف بسيار گسترده است و به دليل کوهستانی بودن نقاط مرکزی و شمالی استان و عدم تاخت و تاز بيگانگان به اين ناحيه، زبان و نژاد مردم از آميختگی و اختلاط بدور مانده و در واژگان آن نسبت به زبان فارسی رسمی، نشانه‌هایکمتریاز واژه های بيگانه مانند عربی، ترکی و... ديده می‌شود.
| |
|
| |
| == پیشینه دین اسلام ==
| |
| اکثر تاریخ نویسان، فتح خراسان را در سال ۲۲ ه. ق و در عصر خلافت [[عمر|عمرفاروق]] ذکر کرده‌اند. برخی نیز این واقعه‌ی مهم را در زمان خلافت [[عثمان]] و به سال ۲۹ ه. ق دانسته‌اند. [[مسلمانان]] هنگام فتح [[خراسان]]، ابتدا طبس را فتح کردند، از این رو آن را دروازه‌ی خراسان می‌نامیدند که «[[یاقوت حموی]]» در «[[معجم البلدان]]» در ذیل نام «[[الطبسان]]» به این نکته اشاره دارد. [[مسلمانان]] پس از فتح طبس، به سوی سایر شهرهای خراسان روانه شدند و پی‌در‌پی آن‌ها را گشودند. با فتح و تسخیر خراسان، مهاجرت عرب‌های مسلمان به ناحیه آغاز شد و آنان همواره در ترکیب جمعیتی خراسان سهم نسبتاً زیادی داشتند. در حال حاضر نیز شماری از عرب‌ها در خراسان ساکن هستند که عمدتاً در جنوب استان استقرار دارند.
| |
|
| |
| == اماکن مذهبی ==
| |
| * مدرسه علمیه علیا در فردوس؛
| |
| * مدرسه علمیه حبیبیه در فردوس؛
| |
| * مسجد جامع تون در فردوس؛
| |
| * مصلی بیرجند؛
| |
| * مسجد میانده بشرویه؛
| |
| * حرم مطهر حسین بن موسی الکاظم(ع) طبس؛
| |
| * مسجد جامع قائن؛
| |
| * جامع خضری؛
| |
| * جامع افین در زیر کوه.
| |
|
| |
| == اماکن مذهبی اهل‌سنت ==
| |
|
| |
| اهل سنت در خراسان جنوبی دارای ۱۳۹ مسجد (طبق نظر رئیس سازمان تبلیغات اسلامی) و ۴ حوزه‌ی علمیه هستند (حوزه‌ی الصدیق در بیرجند، حوزه‌ی علی بن ابی‌طالب (رض) در شهر طبس مسینا، حوزه‌ی علمیه‌ی انوارالعلوم در ماخونیک و حوزه‌ی علامه ندوی در روستای آبگرم). بعلاوه کانون فرهنگی – هنری خاتم النبیین و دارالقران مسجد النبی از دیگر اماکن مذهبی اهل سنت استان در بیرجند است.
| |
|
| |
| == مفاخر و مشاهیر ==
| |
| * مولانا نظام‌الدین عبدالعلی بیرجندی حنفی: از بزرگان و علمای برجسته‌ی ریاضیات، هیئت، نجوم و فقه قرن دهم بود. بنابر تصریح خواند می‌ر، حکمت و ریاضی را نزد منصوربن معین‌الدین کاشانی فراگرفت. دیگر استادان وی عبارت‌اند از: خواجه حافظ غیاث (محدث مشهور هرات)، مولانا کمال‌الدین شیخ حسین القنوی، مولانا سیف‌الدین احمد تفتازانی و مولانا کمال الدین مسعود شروانی.
| |
| علامه بیرجندی مؤلف تعدادی کتاب و رساله در فن خود به زبان فارسی و عربی است. درباره‌ی وی نوشته-اند، به صفت تواضع و پرهیزگاری و علم و دینداری اتصاف داشت. وی مدتی شیخ الاسلام هرات بود.
| |
| این دانشمند برجسته، ستاره‌ای کشف کرده و تقویم هشتاد ساله را نیز استخراج نموده است.
| |
| بنابر کشفیات باستان‌شناسی که از سوی مدیریت میراث فرهنگی صورت گرفته و بر مبنای اسناد مکتوب تاریخی، ثابت شده است که علامه عبدالعلی بیرجندی در قبرستان قتلگاه مشهد دفن نشده است، بلکه وی در قبرستان تاریخی روستای خودش، «بجد»، مدفون می‌باشد.
| |
|
| |
| * مولانا ابن حسام خوسفی (۷۸۳-۸۷۵ ه ق): وی به ابن حسام قهستانی نیز مشهور است. در خانواده‌ای روحانی و اهل فضل و علم به دنیا آمد. از آثارش می‌توان به «نظم نثر اللآلی»، «خاوران نامه»، «دیوان اشعار» اشاره کرد. عمده‌ی شهرت ابن حسام به شاعری اوست که در این فن استاد است.
| |
|
| |
| * حکیم سعد‌الدین نزاری قهستانی: حکیم نزاری از غزل‌سرایان بنام قرن هفتم هجری قمری است. آثار وی عبارت‌اند از: سفرنامه، هرمزنامه، دستورنامه، دیوان قصاید و غزلیات.
| |
|
| |
| * محمد رفیع بن عبدالکریم درمیانی معروف به لامع: لامع در سال ۱۰۷۶ و به قولی ۱۰۷۷ هجری قمری در درمیان بیرجند ولادت یافت. او در دانش‌های صرف و نحو، بدیع، معانی، فلسفه، کلام، حدیث، نجوم و موسیقی تبحر کافی داشت. عمده‌ی مهارت و شهرت وی در زمینه‌ی شعر و شاعری است. دیوان اشعاری از وی در دست است که در آن اشعار بلندی در مدح پیامبر اسلام -صلّی الله علیه وسلّم-، خلفای راشدین و ائمه‌ی اطهار از خود به یادگار گذاشته است.
| |
|
| |
| * استاد بدیع‌الزمان فروزانفر: محمدحسین بشرویه‌ای معروف به بدیع‌الزمان فروزانفر به سال ۱۲۷۶ هجری شمسی در خانواده‌ای کرد در بشرویه از شهرهای خراسان جنوبی‌زاده شد. وی استاد برجسته‌ی زبان و ادبیات فارسی و مدرس اولین دوره‌ها‌ی دکتری رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی و استاد اساتید نام‌آشنایی چون شفیعی کدکنی و سیمین دانشور بود. برخی آثار او عبارت‌اند از: شرح مثنوی شریف، سخن و سخنوران، تاریخ ادبیات ایران، احادیث مثنوی.
| |
|
| |
| * دکتر محمدحسن گنجی: دکتر گنجی، از چهره‌های ماندگار و پدر جغرافیای ایران در سال ۱۲۹۱ در بیرجند تولد یافت و به سال ۱۳۹۱ در تهران دار فانی را وداع گفت. او استاد سر‌شناس جغرافیا در دانشگاه تهران بود و دانش جغرافیای نوین و هوا‌شناسی را در ایران بنیان‌گذاری کرد. وی چندین کتاب از جمله اطلس اقلیمی و بیش از صد مقاله به زبان‌های فارسی و انگلیسی منتشر ساخت و برنده‌ی جایزه‌ی ۲۰۰۱ سازمان هوا‌شناسی جهانی گردید. بعلاوه دکتر گنجی مؤسّس و اولین رئیس دانشگاه بیرجند بود.
| |
|
| |
| == جستارهای وابسته ==
| |
|
| |
| == منابع ==
| |
| * [https://sk.mcth.ir/south-khorasan/ خراسان جنوبی؛ سرزمین طلای سرخ، دیار کویرهای رویایی]sk.mcth.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/7/23.
| |
| * [https://www.islahweb.org/fa/post/%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C%20%D8%A8%D8%A7%20%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%20%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D9%88%20%D9%85%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%B2%20%D9%85%D9%87%D9%85%20%D8%A7%D9%87%D9%84%20%D8%B3%D9%86 آشنایی با خراسان جنوبی و مراکز مهم اهل سنت آن] islahweb.org،تاریخ درج مطلب 29 آذر 1393، اخذ شده در تاریخ 1403/7/21.
| |
|
| |
|
| |
| [[رده:ایران]]
| |
| [[رده:شهرها]]
| |
