تحریف قرآن از منظر فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
(صفحه‌ای تازه حاوی «<sub> <div class="wikiInfo"> {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | |- !عنوان مقاله!! data-type="aut...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۲۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
<sub>
<div class="wikiInfo">
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
|-
!عنوان مقاله!! data-type="authorName" | تحریف ناپذیری قران کریم از منظر فریقین
|-
|زبان مقاله
| data-type="authorfatherName" |فارسی
|-
|نویسنده
| data-type="authorBirthPlace" |سید مصطفی حسینی رودباری
|-


|}
'''تحریف قرآن''' یکی از مهمترین مباحث علوم قرآنی است. این مساله بعنوان یکی از مبانی تفسیری شمرده شده و هر نوع تفسیری از قرآن مبتنی بر حل آن می‌باشد. در این مقاله به ابعاد مختلف این مساله از منظر فریقین پرداخته شده و ادله قائلین به تحریف مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
</div>
==1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قرآن ==


از جمله مبانی تفسیری [[فریقین]] مبحث تحریف ناپذیری قرآن کریم است. تبیین این امر مبتنی بر تحقیق در امور ذیل می‌باشد:
1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قرآن
2-دلائل تحریف ناپذیری قرآن
3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قرآن


== مقدمه ==
اصالت قرآن و تحریف ناپذیری آن از ضروریات دینی بوده و سیره نظری و عملی مسلمآنان و عالمان فریقین از گذشته تا کنون بر این امراستوار بوده است. هر چند در بین فریقین اقلیتی قائل به تحریف به نقیصه در قرآن بوده اما همیشه گفتارشان مورد اعتراض شدید مسلمآنان و عالمان دینی قرار گرفته است.
از جمله مبانی تفسیری فریقین مبحث تحریف ناپذیری قران کریم می باشد . تبیین این امر مبتنی بر تحقیق در امور ذیل می باشد :
1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قران
2-دلائل تحریف ناپذیری قران
3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قران


نکته مهمی که می‌تواند اختلاف بین این اقلیت و اکثریت را تا حد زیادی کاهش داده بلکه آن را بطور کلی رفع کند این است که هر دو گروه معتقدند که جمیع قرآن موجود - ما بین الدفتین - کلام الله بوده و در مقام عمل همه مسلمآنان خود را ملتزم بدان می‌دانند. از اینرو می‌توان ادعا نمود که اختلاف بین اقلیت و اکثریت در مساله تحریف قرآن فقط در مقام نظر و اندیشه بوده و فاقد ثمره عملی می‌باشد.


== 1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قران ==  
== گفتار اعلام امامیه در عدم تحریف قرآن ==  


اصالت قران و تحریف ناپذیری ان از ضروریات  دینی بوده و سیره نظری و عملی مسلمانان و عالمان فریقین از گذشته  تا کنون  بر این  امراستوار بوده است . هر چند  در بین فریقین اقلیتی قائل به تحریف به نقیصه در قران بوده اما همیشه گفتارشان مورد اعتراض شدید مسلمانان و عالمان دینی قرار گرفته است .
در اینجا گفتار برخی از اعلام امامیه را که قائل به عدم تحریف قرآن هستند بعنوان نمونه بیان می‌کنیم:  
 
نکته مهمی که می تواند اختلاف بین این اقلیت و اکثریت  را تا حد زیادی کاهش داده بلکه انرا بطور کلی رفع  کند این است که هر دو گروه معتقدند که  جمیع قران موجود  - ما بین الدفتین - کلام الله بوده  و در مقام عمل همه مسلمانان  خود را ملتزم بدان می دانند . از اینرو می توان ادعا نمود که اختلاف بین اقلیت و اکثریت  در مساله تحریف قران  فقط در مقام  نظر و اندیشه بوده و فاقد ثمره عملی می باشد . 
 
== گفتار اعلام  امامیه  در عدم  تحریف  قران ==
 
در اینجا گفتار برخی ازاعلام  امامیه را که قائل به عدم تحریف قران  هستند بعنوان نمونه بیان می کنیم :  
    
    
=== شیخ صدوق ===  
=== شیخ صدوق ===  


ایشان در "الاعتقادات فی دین الامامیه " می نویسد :  
ایشان در "الاعتقادات فی دین الامامیه " می‌نویسد:  
امامیه معتقد است به اینکه قران موجود در بین مردم همان قرانی است که بر پیامبر ص نازل گردید و تعداد سوره های قران نیز 114سوره می باشد و هر زیادتی که بیش از تعداد مذکور به امامیه نسبت داده شود افترا بر انان خواهد بود
امامیه معتقد است به اینکه قرآن موجود در بین مردم همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردید و تعداد سوره‌های قرآن نیز 114سوره می‌باشد و هر زیادتی که بیش از تعداد مذکور به امامیه نسبت داده شود افترا بر آنان خواهد بود <ref>الاعتقادات فی دین الامامیه ص 84</ref>


=== سید مرتضی ===  
=== سید مرتضی ===  
 
ایشان در کتاب " الموضح عن وجه إعجاز القرآن "- طبق نقل طبرسی در مجمع البیان - می‌فرماید-:  
ایشان در کتاب " الموضح عن وجه إعجاز القرآن "می فرماید- :  
قطعیت، صحت و سلامت قرآن موجود – از تحریف – همانند قطعیت و علم به وجود شهرها، حوادث مهم تاریخی، کتب مشهور و... می‌باشد. این امر معلول عوامل زیادی است که سبب حفظ قرآن از تحریف گردیده است نظیر اعجاز قرآن در اثبات رسالت و نیز مرجعیت قرآن برای مسلمآنان در زندگی فردی و اجتماعی و....که سبب عنایت ویژه مسلمآنان در ممارست بر حفظ قرآن می‌گردید. <ref>مجمع البیان ج 1ص 42</ref>
قطعیت ، صحت و سلامت قران موجود – از تحریف – همانند قطعیت و علم به وجود شهرها ، حوادث مهم تاریخی ، کتب مشهور و... می باشد. این امر معلول عوامل زیادی است که سبب حفظ قران از تحریف گردیده است نظیر اعجاز قران در اثبات رسالت و نیز مرجعیت قران برای مسلمانان در زندگی فردی و اجتماعی و ....که سبب عنایت ویژه مسلمانان در ممارست بر حفظ قران می گردید .  
شیخ طبرسی در مجمع البیان در گفتاری دیگر از سید مرتضی نقل می‌کند که:  
شیخ طبرسی در مجمع البیان در گفتاری دیگر از سید مرتضی نقل می کند که :  
قرآن موجود همان قرآنی است که در عصر پیامبر به همین گونه تالیف یافت و بر این امر دلائل متعددی اقامه شده است. <ref>همان ص 43</ref>
قران موجود همان قرانی است که در عصر پیامبر به همین گونه تالیف یافت و بر این امر دلائل متعددی اقامه شده است .  
=== شیخ طوسی ===
 
 
=== شیخ طوسي  ===
   
   
ایشان در کتاب التبیان می نویسد :  
ایشان در کتاب التبیان می‌نویسد:  
بحث زیادتی یا نقصان در قران از امور باطلی است که شایسته نیست پیرامون ان بحث شود ؛ چون درنفی زیادتی قران اجماع اقامه شده است و در زمینه احتمال نقصان قران موجود نسبت به قران حقیقی باید گفت: ظاهراین است که از منظر همه مسلمانان این احتمال نیز منفی است و شایسته تر ان است که این دیدگاه – قول به عدم احتمال نقصان در قران - به امامیه نسبت داده شود چنانکه بر این امر روایات نیز دلالت می کند . هر چند روایات زیادی از فریقین بر نقصان قران وارد شده است اما همه این روایات از اخبار احاد بوده و مفید علم نخواهد بود از اینرو شایسته است که از انها اعراض گردد .
بحث زیادتی یا نقصان در قرآن از امور باطلی است که شایسته نیست پیرامون آن بحث شود؛ چون درنفی زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و در زمینه احتمال نقصان قرآن موجود نسبت به قرآن حقیقی باید گفت: ظاهراین است که از منظر همه مسلمآنان این احتمال نیز منفی است و شایسته تر آن است که این دیدگاه – قول به عدم احتمال نقصان در قرآن - به امامیه نسبت داده شود چنانکه بر این امر روایات نیز دلالت می‌کند. هر چند روایات زیادی از فریقین بر نقصان قرآن وارد شده است اما همه این روایات از اخبار احاد بوده و مفید علم نخواهد بود از اینرو شایسته است که از آنها اعراض گردد.<ref>التبیان فی تفسیر القرآن ج 1ص 3</ref>
 
 
=== علامه حلی ===  
=== علامه حلی ===  
 
ایشان در پاسخ به این سئوال که " آیا در کتاب خدا تحریفی صورت گرفته است یا خیر؟ " می‌فرماید:  
ایشان در پاسخ به این سئوال که " ایا در کتاب خدا تحریفی صورت گرفته است یا خیر ؟  " می فرماید :  
هیچ نوع تحریفی در قرآن صورت نگرفته است و این امر به تواتر ثابت شده است. و احتمال وجود تحریف در قرآن سبب بروز تزلزل و شبهه در معجزه پیامبر ص می‌گردد ا<ref>جوبة المسائل المهنائیة: 121، المسألة 13ص 121.</ref>
هیچ نوع تحریفی در قران صورت نگرفته است و این امر به تواتر ثابت شده است .و احتمال وجود تحریف در قران سبب بروز تزلزل و شبهه در معجزه پیامبر ص می گردد
 
=== طبرسی ===  
=== طبرسی ===  


ایشان در مجمع البیان می نویسد :  
ایشان در مجمع البیان می‌نویسد:  
سزاوار نیست در علم تفسیر بحث در احتمال زیادتی و نقیصه در قران مطرح گردد چون بر بطلان زیادتی قران اجماع اقامه شده است و نسبت به احتمال نقیصه در قران نیز گرچه روایاتی وارد شده است اما مذهب حق ان است که این امر مخالف با واقع است .
سزاوار نیست در علم تفسیر بحث در احتمال زیادتی و نقیصه در قرآن مطرح گردد چون بر بطلان زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و نسبت به احتمال نقیصه در قرآن نیز گرچه روایاتی وارد شده است اما مذهب حق آن است که این امر مخالف با واقع است. <ref>مجمع البیان ج 1ص 43</ref>
   
   
=== علامه طباطبائی ===  
=== علامه طباطبائی ===  


ایشان در کتاب القران فی الاسلام تحت عنوان :" القرآن مصون من التحريف "می نویسد :
ایشان در کتاب القرآن فی الاسلام تحت عنوان:" القرآن مصون من التحریف "می‌نویسد:  
قران از تاریخ روشنی برخوردار است و قرائت ایات و سوره هایش در بین مردم تاکنون متداول بوده است و همه ما می دانیم که قران موجود همان قرانی است که بصورت تدریجی بر پیامبر اکرم ص نازل گردید .
قرآن از تاریخ روشنی برخوردار است و قرائت آیات و سوره‌هایش در بین مردم تاکنون متداول بوده است و همه ما می‌دانیم که قرآن موجود همان قرآنی است که بصورت تدریجی بر پیامبر اکرم ص نازل گردید.  
ایشان در ادامه می فرماید :  
ایشان در ادامه می‌فرماید:  
در اعتبار قران موجود حتی نیازی به اثبات تاریخی ان نیست بلکه در تحریف ناپذیری ان اعلام تحدی قران مبنی بر اینکه مخالفین اگر انرا کتابی از ناحیه غیر خداوند می دانند همانندش را بیاورند، کافی است .
در اعتبار قرآن موجود حتی نیازی به اثبات تاریخی آن نیست بلکه در تحریف ناپذیری آن اعلام تحدی قرآن مبنی بر اینکه مخالفین اگر آن را کتابی از ناحیه غیر خداوند می‌دانند همانندش را بیاورند، کافی است. <ref>القرآن فی الاسلام ص 138-139</ref>
 


=== ایه الله خوئی ===  
=== آیت‌الله خوئی ===  


ایشان در کتاب "البیان فی علوم القران "تحت عنوان : رأي المسلمين في التحريف :می نویسد :  
ایشان در کتاب "البیان فی علوم القرآن "تحت عنوان: رأی المسلمین فی التحریف:می‌نویسد:  
معروف بین مسلمین عدم وقوع تحریف در قران بوده و همگی معتقدند به اینکه قران موجود همان قرانی است که بر پیامبر ص نازل گردیده است و جمع زیادی از اعلام شیعه به این امر تصریح نموده اند . بنابر این قول به عدم تحریف قران را می توان از معتقدات پیروان مذهب امامیه دانست ..  
معروف بین مسلمین عدم وقوع تحریف در قرآن بوده و همگی معتقدند به اینکه قرآن موجود همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردیده است و جمع زیادی از اعلام شیعه به این امر تصریح نموده‌اند. بنابر‌این قول به عدم تحریف قرآن را می‌توان از معتقدات پیروان مذهب امامیه دانست.. البیان فی تفسیر القرآن ص 200-201
ایشان در ادامه ضمن اشاره به خرافی و بی پایه دانستن گفتار برخی از جهال در تحریف در قران می نویسد : تنها کسانی که قاقد اندیشه و تامل در مساله تحریف قران برخوردارهستند چنین گفتاری را مطرح کرده اند و انسانهای عاقل و منصف به بطلان این دیدگاه اذعان دارند .
ایشان در ادامه ضمن اشاره به خرافی و بی پآیه دانستن گفتار برخی از جهال در تحریف در قرآن می‌نویسد: تنها کسانی که قاقد اندیشه و تامل در مساله تحریف قرآن برخوردارهستند چنین گفتاری را مطرح کرده‌اند و انسان‌های عاقل و منصف به بطلان این دیدگاه اذعان دارند. <ref>البیان فی تفسیر القرآن ص 259</ref>


=== امام خمینی ره ===  
=== امام خمینی ره ===  


ایشان نیز عنایت و توجه عمیق مسلمانان به جمع و حفظ قران را دلیل بر بطلان ادعای تحریف قران دانسته و معتقد است نباید به چنین گفتار بی پایه ای اعتماد نمود و اخبار تحریف نیز مشتمل بر ضعف های جدی بوده و اخبار صحیح در این زمینه هم دلالت بر تحریف اصل قران نداشته بلکه تنها بر این امر دلالت می کند که تفسیر و تاویل برخی از ایات بمرور زمان از منابع روائی حذف شده است . .
ایشان نیز عنایت و توجه عمیق مسلمآنان به جمع و حفظ قرآن را دلیل بر بطلان ادعای تحریف قرآن دانسته و معتقد است نباید به چنین گفتار بی پآیه‌ای اعتماد نمود و اخبار تحریف نیز مشتمل بر ضعف‌های جدی بوده و اخبار صحیح در این زمینه هم دلالت بر تحریف اصل قرآن نداشته بلکه تنها بر این امر دلالت می‌کند که تفسیر و تاویل برخی از آیات بمرور زمان از منابع روائی حذف شده است. <ref>رسائل و مقالات آیة‌الله سبحانی ص 44</ref>
ایه الله سبحانی بعد از نقل گفتار امام می نویسد :
آیت‌الله سبحانی بعد از نقل گفتار امام می‌نویسد:
اری عده ای کمی از اخباریین و حشویه منتسب به فریقین قائل به تحریف قران بوده که اقوالشان بدلیل اجماع امت بر مخالفت قطعی انها با قران ، فاقد ارزش بررسی می باشد .
اری عده‌ای کمی از اخباریین و حشویه منتسب به فریقین قائل به تحریف قرآن بوده که اقوالشان بدلیل اجماع امت بر مخالفت قطعی آنها با قرآن، فاقد ارزش بررسی می‌باشد. <ref>رسائل و مقالات آیة‌الله سبحانی ص 44</ref>


=== اتهام تحریف قران به امامیه ===  
=== اتهام تحریف قرآن به امامیه ===  


برغم اجماع امامیه بر عدم تحریف قران برخی از عالمان اهل سنت ، نسبت تحریف به علمای امامیه داده بلکه قول به تحریف قران را از موارد وفاق بین همه شیعیان می دانند . علامه سید جعفر مرتضی ضمن اظهارشگفتی خود از ادعای بی پایه چنین عالمانی اینچنین ابراز می دارد :
برغم اجماع امامیه بر عدم تحریف قرآن برخی از عالمان اهل سنت، نسبت تحریف به علمای امامیه داده بلکه قول به تحریف قرآن را از موارد وفاق بین همه شیعیان می‌دانند. علامه سید جعفر مرتضی ضمن اظهارشگفتی خود از ادعای بی پآیه چنین عالمانی اینچنین ابراز می‌دارد:  
از جمله دلائلی که اینان را وادار به اظهارات سخیف وسست در زمینه نسبت تحریف قران به اعلام شیعه کرده است وجود برخی روایاتی است که درکتب روائی شیعیان وارد شده است در حالی که همه این روایات مورد بحث عالمان شیعی قرار گرفته و شبهات مربوط به ان پاسخ داده شده است از جمله انکه برخی از این روایات در صدد تفسیر و تاویل ایات بوده است و در برخی دیگر واژه تحریف بمعنای دیگری – غیر از معنای مصطلح – بکار رفته است.
از جمله دلائلی که اینان را وادار به اظهارات سخیف وسست در زمینه نسبت تحریف قرآن به اعلام شیعه کرده است وجود برخی روایاتی است که درکتب روائی شیعیان وارد شده است در حالی که همه این روایات مورد بحث عالمان شیعی قرار گرفته و شبهات مربوط به آن پاسخ داده شده است از جمله آنکه برخی از این روایات در صدد تفسیر و تاویل آیات بوده است و در برخی دیگر واژه تحریف بمعنای دیگری – غیر از معنای مصطلح – بکار رفته است. <ref>حقائق هامه حول القرآن الکریم ص 20</ref>
باید گفت در برابر اینان برخی از عالمان منصف و غیر متعصب اهل سنت دیدگاه افراطی گروه مذکور را بشدت انکار کرده و ان را بر خلاف واقعیت موجود می دانند . در اینجا  گفتار انان را بیان می کنیم :


باید گفت در برابر اینان برخی از عالمان منصف و غیر متعصب اهل سنت دیدگاه افراطی گروه مذکور را بشدت انکار کرده و آن را بر خلاف واقعیت موجود می‌دانند. در اینجا گفتار آنان را بیان می‌کنیم:
== گفتار برخی از عالمان اهل سنت در رد تهمت تحریف قرآن به شیعیان ==


== گفتار برخی از عالمان اهل سنت در رد تهمت تحریف قران به شیعیان ==  
=== ابوزهره ===
ایشان اظهار می‌دارد برادران شیعه ما نظیر سید مرتضی و...قول به تحریف قرآن را مستلزم تشکیک در معجزه پیامبر ص و انکار ضروری دین دانسته‌اند بنابر‌این انتساب قول به تحریف قرآن به همه شیعیان افترائی بیش نیست - <ref>کتاب الامام الصادق ع ص 329</ref>
=== امام محمد غزالی ===
ایشان در رد اتهام قول به تحریف به شیعیان اظهار می‌دارد: در مجلسی که مخالفین شیعه در آن حضور داشتند ادعا شد که قرآن شیعه با قرآنهای موجود بین مسلمآنان متفاوت است از آنان خواستم اگر چنین است آن را بمن نشان دهید. چرا تا کنون کسی آن نسخه تحریف شده را مشاهده ننموده است؟ ادعای کذبی که در طی مدت طولانی به شیعیان نسبت داده شده و هیچگاه اثبات نشده است. <ref>الشیعه فی المملکة العربیة السعودیه، ج 2 ص414 </ref>
== گفتار اعلام اهل سنت در عدم تحریف قرآن ==  


=== ابوزهره  ===
هر چند اقلیتی در اهل سنت نظیر اقلیت در بین شیعیان، قائل به تحریف قرآن هستند
ایشان اظهار می دارد برادران شیعه ما نظیر سید مرتضی و ...قول به تحریف قران را مستلزم تشکیک در معجزه پیامبر ص و انکار ضروری دین دانسته اند  بنابر این انتساب قول به تحریف قران به همه شیعیان افترائی بیش نیست -
اما قاطبه اهل سنت و اعلام آنان قائل به عدم تحریف قرآن می‌باشند چنانکه الوسی در "روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم " ادعای برخی در نسبت تحریف قرآن به اهل سنت را بشدت نفی کرده و در زمینه اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قرآن اظهار می‌دارد:
...لأنهم‏ أجمعوا علی عدم وقوع النقص فیما تواتر قرآنا کما هو موجود بین الدفتین الیوم،<ref>روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏1 ص 26</ref>


در اینجا گفتار برخی از اعلام اهل سنت را در عدم تحریف قرآن -که غالبا در کتب تفسیری شان ذکر گردیده است - بیان می‌کنیم:
=== ابن جریر طبری – قرن چهارم هجری -===
   
   
=== امام محمد غزالی ===
ایشان در تفسیر جامع البیان فی تفسیر القرآن ذیل آیه:" إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏ " می‌نویسد:
ایشان در رد اتهام قول به تحریف به شیعیان اظهار می دارد : در مجلسی که مخالفین شیعه در ان حضور داشتند ادعا شد که قران شیعه با قران های موجود بین مسلمانان متفاوت است از انان خواستم اگر چنین است ان را بمن نشان دهید .چرا تا کنون کسی ان نسخه تحریف شده را مشاهده ننموده است ؟ ادعای کذبی که در طی مدت طولانی به شیعیان نسبت داده شده و هیچگاه اثبات نشده است .
بر اساس آیه مذکور قرآن بدلیل حفظ الهی از عروض هر نقص و زیادتی بران مصون بوده و بر اساس آیه نفی باطل در قرآن "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ‏ "و الباطل شیطان قدرت ایجاد زیادت و نقیصه در قرآن رادارا نخواهد بود. <ref>جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏14، ص: 7</ref>
=== علی بن محمد ماوردی – قرن پنجم هجری -===  
 
ایشان در کتاب النکت و العیون ذیل آیه شریفه: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ با بیان سه وجه برای کلمه حفظ اظهار می‌دارد بنابر قول قتاده قرآن کریم از دسترسی شیطان به تحریف آن – ایجاد کمی و زیادتی در قرآن – بدور است. <ref>النکت و العیون ج‏3 149</ref>
=== ابوحیان محمد بن یوسف – قرن هشتم هجری –===


ایشان نیزذیل آیه شریفه حفظ می‌نویسد: قرآن کریم بدلیل محافظت الهی در تمامی زمان‌ها از خطر تحریف مصون بوده و امکان عروض زیادت یا نقصان در آن از طریق شیاطین وجود ندارد. <ref>تفسیر النهر المارد من البحر المحیط القسم ‏الاول ‏ج‏2 ص 215</ref>
   
   
== گفتار اعلام اهل سنت  در عدم تحریف قران ==  
=== سید محمد طنطاوی –معاصر -===  


ایشان در "التفسیر الوسیط للقرآن الکریم "ذیل آیه "إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏."می‌نویسد:
قرآن به قدرت و شان عظیم الهی برقلب پیامبر ص نازل گردیده از اینرو به حفظ الهی از عروض هر نوع تحریفی مصونیت خواهد داشت. هیچکس را قدرت مقابله با قرآن نیست و تا استقرار کامل توحید در جهان همچنان محفوظ خواهدبود. <ref>التفسیر الوسیط للقرآن الکریم ج‏8 ص 20</ref>
=== وهبه زحیلی – معاصر -===
ایشان ذیل آیه: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ می‌نویسد:
آیه مذکور با آیه نفی باطل "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ [فصّلت: 42"]مضمون مشترک داشته و در صدد بیان این معناست که قرآن برخلاف کتب اسمانی دیگر مصون از هر نوع تحریفی خواهد بود. <ref>تفسیر الوسیط، ج‏2، ص: 1214</ref>


هر چند اقلیتی  در اهل سنت نظیر اقلیت در بین شیعیان ،  قائل به تحریف قران  هستند 
دو نکته مهم:  
  اما  قاطبه اهل سنت  و اعلام انان  قائل به عدم تحریف قران  می باشند چنانکه الوسی در "روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم " ادعای برخی در نسبت تحریف قران به اهل سنت  را بشدت نفی کرده و در زمینه  اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قران  اظهار می دارد  : 
...لأنهم‏ أجمعوا على عدم وقوع النقص فيما تواتر قرآنا كما هو موجود بين الدفتين اليوم، 
در اینجا گفتار برخی از اعلام  اهل سنت  را در عدم تحریف قران  -که غالبا در کتب تفسیری شان ذکر  گردیده است - بیان می کنیم :  


نکته اول: نسخ تلاوت در کتب اهل سنت و ارتباط آن با تحریف قرآن
هر چند از مبانی مسلم قاطبه اهل سنت، عدم تحریف قرآن بوده اما در کتب علوم قرآنی اهل سنت مباحثی در زمینه نسخ قرآن مطرح گردیده است که لازمه پذیرش آنها در برخی از صور قبول تحریف در قرآن کریم می‌باشد.


=== ابن جریر طبری – قرن چهارم هجری - ===
در اینجا بعنوان نمونه بخشی از گفتار سیوطی را در الاتقان -در مبحث نسخ- بیان می‌کنیم:
ایشان در تفسیر جامع البيان فى تفسير القرآن ذیل ایه :" إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏ " می نویسد :
بر اساس ایه مذکور قران بدلیل حفظ الهی از عروض هر نقص و زیادتی بران مصون بوده و بر اساس ایه نفی باطل در قران  "لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ‏ "و الباطل شیطان قدرت ایجاد زیادت و نقیصه در قران رادارا نخواهد بود  .


=== علی بن محمد ماوردی – قرن پنجم هجری -  ===
ایشان دربیان انواع نسخ می‌نویسد:


ایشان در کتاب النكت و العيون  ذیل ایه شریفه : إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ با بیان سه وجه برای کلمه حفظ اظهار می دارد بنابر قول قتاده قران کریم از دسترسی شیطان به تحریف ان  – ایجاد کمی و زیادتی در قران – بدور است .
1-نسخ تلاوت و حکم 2-نسخ حکم بدون نسخ تلاوت 3-نسخ تلاوت بدون نسخ حکم
ایشان در پاسخ این سئوال که فلسفه نسخ تلاوت بدون نسخ حکم- نوع سوم نسخ- چیست از قول صاحب الفنون نقل می‌کند که: غرض از نوع سوم نسخ آشکار شدن مقدار اطاعت پذیری و تسلیم انسان در برابر خداوند می‌باشد بدین معنا که وقتی انسان بمجرد ظن به محبوبیت عملی در نزد خداوند به سرعت در مقام انجام آن بر می‌آید – بدون اینکه نصی بران دلالت کند – میزان تسلیم او در مقابل خداوند معلوم می‌گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزند <ref>الاتقان ج 2ص 58-66</ref>
باید گفت لازمه پذیرش نسخ تلاوت و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم وقوع تحریف در قرآن می‌باشد. تفصیل این امر و نقد و بررسی گفتار سیوطی در ادامه مباحث خواهد بود.  


باید گفت گرچه برخی از اعلام اهل سنت نظیر الوسی و سیوطی از قول به تحریف قرآن استیحاش داشته و غالبا شیعه را متهم به پذیرش تحریف قرآن می‌کنند اما گفتار آنان در زمینه نسخ تلاوت آیات و سور- که در توجیه روایات تحریف آن را بیان می‌کنند –مستلزم پذیرش تحریف می‌باشد چون - همانطور که تبیین شد - پذیرش نسخ تلاوت و ثبوت حکم‌نظیر آیه‌ای که در زمینه رجم شیخ و شیخه ادعا شده است مفهوی جز تحریف نخواهد داشت. تبیین این امر در مبحث پاسخ اهل سنت نسبت به وجود روایات تحریف در منابع روائی شان خواهد بود.
=== ابو حیان محمد بن یوسف – قرن هشتم هجری – ===


ایشان نیزذیل ایه شریفه حفظ می نویسد: قران کریم بدلیل محافظت الهی در تمامی زمانها از خطر تحریف مصون بوده و امکان عروض زیادت یا نقصان در ان از طریق شیاطین وجود ندارد . 
نکته دوم: تاملی درگفتار شیخ مفید
=== سید محمد طنطاوی –معاصر - ===


ایشان در "التفسير الوسيط للقرآن الكريم "ذیل ایه "إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏."می نویسد :
از گفتار شیخ مفید در کتاب "المسائل السرویه "استظهار می‌شود که- ایشان گرچه قرآن موجود را کلام و حجت الهی دانسته و التزام به آن را بر همگان لازم می‌داند اما از منظر او بین قرآن موجود با قرآنی که در نزد آخرینحجت الهی است تفاوت‌هائی وجود دارد.  
قران به قدرت و شان عظیم الهی برقلب پیامبر ص نازل گردیده از اینرو به حفظ الهی از عروض هر نوع تحریفی مصونیت خواهد داشت . هیچکس را قدرت مقابله با قران نیست و تا استقرار کامل توحید در جهان همچنان محفوظ خواهدبود .  


تبیین گفتار شیخ مفید ره:
=== وهبه زحیلی – معاصر -  ===
ایشان در پاسخ این سئوال که: آیا قرآن موجود بین مسلمآنان همان قرآن نازل شده بر پیامبر ص بوده و نیز هماهنگ با قرآنی که علی ع به جمع آن اقدام فرمود می‌باشد یا خیر؟ می‌نویسد:
ایشان ذیل ایه : إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ  می نویسد :  
شکی نیست که قرآن موجود کلام خدا بوده و مطلبی از کلام بشر در آن وجود ندارد. البته برخی از آیات نازل شده در نزد آخرینحجت الهی بوده و با حضورش در اختیار مردم قرار خواهد گرفت. لازم به ذکر است قرآن موجود توسط کسانی جمع اوری گردید که فاقد معرفت لازم به قرآن بودند ازاینرو با قرآنی که امیر المومنین به جمع آن اقدام نمود تفاوت دارد. چنانکه امام صادق ع فرمود هرگاه قرآن به همانگونه که نازل شده بود در اختیار مردم قرار می‌گرفت اسامی اهل بیت را در آن مشاهد می‌کردید. <ref>المسائل السرویه ص 78- 80</ref>
ایه مذکور با ایه نفی باطل "لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ  [فصّلت: 42"]مضمون مشترک داشته و در صدد بیان این معناست که قران برخلاف کتب اسمانی دیگر مصون از هر نوع تحریفی خواهد بود.


نقد و بررسی:


دو نکته مهم :  
باید گفت: به رغم گفتاری که از شیخ مفید ره در زمینه تفاوت قرآن با قرآنی که امام علی ع به جمع آن اقدام نمود ذکر شد ایشان و همه کسانی که قائل به چنین امری هستند خود را در مقام عمل ملتزم به قرآن موجود دانسته و همه آن را کلام الله می‌دانند. اینان معتقدند که ائمه علیهم‌السلام امر به قرائت قرآن موجود نموده و آن را حجت الهی بر مردم می‌دانستند.


نکته اول  : نسخ تلاوت در کتب اهل سنت و ارتباط ان با تحریف قران
در اینجا برخی از گفتار شیخ مفید را در این زمینه بیان می‌کنیم:
  هر چند از مبانی مسلم قاطبه اهل سنت ، عدم تحریف قران بوده اما در کتب علوم قرانی اهل سنت مباحثی در زمینه نسخ قران مطرح گردیده است که لازمه پذیرش انها  در برخی از صور قبول تحریف در قران کریم می باشد.  
ایشان تحت عنوان:" لزوم التقید بما بین الدفتین" می‌نویسد:
اخبار صحیح از ناحیه ائمه ع مبنی بر لزوم قرائت قرآن موجود رسیده است تا آنگاه که حضرت قائم ع ظهور نموده و قرآن کامل و جامع را در اختیار مردم قرار دهد. از طرفی در عصر غیبت از قرائت قرآنی غیر از قرآن موجود نهی شده است بنابر‌این تعبد و تقید به قرآن موجود لازم است. المسائل السرویه ص 82-81
نتیجه آنکه اجماع و اتفاق اعلام امامیه بر عدم تحریف قرآن امر قطعی می‌باشد از طرفی ادعای برخی از آنان به وجود تحریف به نقصان در قرآن تنها در مقام اندیشه و نظر بوده و همگی آنان قرآن موجود را کلام الهی دانسته و خود را در مقام عمل ملتزم به آن می‌دانند.  


در اینجا بعنوان نمونه  بخشی  از گفتار سیوطی را در الاتقان -در مبحث نسخ- بیان می کنیم  :
==2-دلائل تحریف ناپذیری قرآن ==


قبل از آنکه به تبیین دلائل تحریف ناپذیری قرآن بپردازیم ذکر دو نکته لازم است:


ایشان  دربیان انواع  نسخ می نویسد  :
1- یکی از عوامل اساسی بروز شبهه تحریف قرآن در بین برخی از عالمان فریقین وجود اخبار و روایاتی است که در کتب معتبر روائی آنان وجود دارد. مفاد این اخبار نفی تحریف به زیاده و اثبات تحریف به نقیصه در قرآن موجود می‌باشدکه در این فصل به بررسی تفصیلی آن خواهیم پرداخت.
1-نسخ تلاوت و حکم 2-نسخ حکم بدون نسخ تلاوت 3-نسخ تلاوت بدون نسخ حکم
ایشان در پاسخ این سئوال که فلسفه نسخ تلاوت بدون نسخ حکم- نوع سوم نسخ-  چیست از قول صاحب الفنون نقل می کند که : غرض از نوع سوم نسخ اشکار شدن مقدار اطاعت پذیری و تسلیم  انسان در برابر خداوند می باشد بدین معنا که وقتی انسان بمجرد ظن به محبوبیت عملی در نزد خداوند به سرعت در مقام انجام ان بر می اید – بدون اینکه نصی بران دلالت کند – میزان تسلیم  او در مقابل خداوند معلوم می گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزند
باید گفت  لازمه پذیرش نسخ تلاوت  و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم  وقوع تحریف در قران می باشد . تفصیل این امر و  نقد و بررسی گفتار سیوطی در ادامه مباحث خواهد بود .


2- از جمله سئوالاتی که طرح و بررسی آن لازم است این است که آیا قول به تحریف قرآن مستلزم کفر خواهد بود یا خیر؟ اهمیت این نکته بدان جهت است که بسیاری از اعلام اهل سنت حتی برخی از اندیشمندان تقریبی آنان نظیر محمد ابوزهره، برخی از شخصیت‌های شیعی نظیر کلینی را بدلیل ذکر روایات تحریف در کتب روائی شان مورد تکفیر قرار داده‌اند.


نکته دوم  : تاملی درگفتار شیخ مفید
در پاسخ سئوال مذکور باید گفت: قول به عدم تحریف هر چند از ضروریات بین همه مسلمانان می‌باشد اما نمی‌توان آن را از ضروریات دین شمرد چون ملاک ضروری بودن امری دردین آن است که اثباتش نیاز به دلیل نداشته باشد در حالی که قائلین به عدم تحریف قرآن در تحریف ناپذیری آن به دلائلی نظیر آیه حفظ و....استناد نموده‌اند. بنابر‌این نمی‌توان قائلین به تحریف قرآن را منکر ضروریات دینی تلقی نموده و با حربه تکفیر آنان را از زمره مسلمین خارج دانست. نکته مذکور از کتاب الاصول العامه للفقه المقارن استفاده شده است


بعد از بیان نکات مذکور می‌گوئیم: در اثبات تحریف ناپذیری قرآن به دلائلی استناد شده است که برخی از آنها به شرح ذیل می‌باشد:


از گفتار شیخ مفید در کتاب "المسائل السرویه "استظهار می شود که- ایشان گرچه قران موجود  را کلام  و حجت الهی دانسته و التزام به ان را بر همگان  لازم می داند اما از منظر او بین قران موجود با قرانی که در نزد اخرین حجت الهی است تفاوتهائی وجود دارد .  
1-دلیل عقلی:
این دلیل به شکل‌های گوناگون قابل تقریراست که در اینجا به سه نوع آن اکتفا می‌شود:
تقریر اول: تحریف قرآن مخالف حکمت الهی در امر آفرینش بشر خواهد بود.


تبیین:
الف - هدف خداوند از خلقت بشر، هدایت و ایصال او بسوی کمال مطلق می‌باشد.
ج – قرآن تنها کتاب جامع اسمانی است که جهت هدایت انسان‌ها و نیل او به غرض از خلقت – کمال مطلق – در اختیار بشر قرار گرفته است.
ج - خاتمیت رسل با ارسال آخرینفرستاده الهی بمعنای آن است که بشر به مرحله ای از بلوغ فکری رسیده است که حتی بدون نبی و فرستاده الهی توان بهره‌گیری از قرآن کریم را داراست.
مقدمات سه گانه مذکور، مستلزم مصونیت قرآن از تحریف خواهد بود چون هر نوع تحریف در قرآن اعتماد بشر را نسبت بدان سلب نموده و او را در رسیدن به مقصد اصلی اش – کمال مطلق – ناکام خواهد گذاشت. بدیهی است این امر بمعنای لغویت در خلقت بشر بوده که امری باطل و ضد حکمت الهی می‌باشد.


تبیین گفتار شیخ مفید ره :  
تقریر دوم: تحریف قرآن مستلزم عدم اتمام حجت الهی بر انسان‌ها می‌باشد:  
ایشان در پاسخ این سئوال که: ایا قران موجود بین مسلمانان همان قران نازل شده بر پیامبر ص بوده و نیز هماهنگ با قرانی که علی ع به جمع ان اقدام فرمود می باشد یا خیر ؟ می نویسد:
تبیین: شکی نیست که هدف الهی از نزول قرآن هدایت بشردر سیرتکاملی اش بسوی کمال مطلق می‌باشد. لازمه چنین امری اطمنیان بشر به جامعیت و نیز مصونیت قرآن از هر نوع تحریفی می‌باشد. چون امکان یا وقوع تحریف در قرآن مستلزم سلب اعتماد بشر از این کتاب اسمانی بوده در نتیجه حجت الهی بر او تمام نخواهد بود.  
شکی نیست که قران موجود کلام خدا بوده و مطلبی از کلام بشر در ان وجود ندارد . البته برخی از ایات نازل شده در نزد اخرین حجت الهی بوده و با حضورش در اختیار مردم قرار خواهد گرفت  . لازم به ذکر است  قران موجود توسط کسانی جمع اوری گردید که فاقد معرفت لازم به قران بودند ازاینرو  با قرانی که امیر المومنین به جمع ان اقدام نمود تفاوت دارد.چنانکه امام صادق ع فرمود هرگاه قران به همانگونه که نازل شده بود در اختیار مردم قرار می گرفت اسامی اهل بیت را در ان مشاهد می کردید .  


تقریر سوم: تحریف قرآن مستلزم عجز الهی در ایصال بشر به غرض از خلقت – نیل به کمال مطلق - می‌باشد:
تبیین: شکی نیست که قرآن تنها سند مکتوب الهی و اطمینان بخش در نیل بشر به کمال مطلق می‌باشد. گرچه روایات معصومین علیهم‌السلام نقش مهمی درهدایت بشریت داشته اما بدلیل وقوع تحریفات گسترده در آنها و نیز بدلیل لزوم عرضه روایات به قرآن -جهت سنجش صحت وسقم انها- قابلیت اکتفا بشر به آنها را دارا نخواهد بود.


نقد و بررسی  :
از طرفی مقتضای حکم قطعی عقل آن است که خداوند قدرت محافظت کتابش را از هر نوع تحریف داراست در نتیجه هر نوع تحریف قرآن بمعنای عجزخداوند در محافظت ازان خواهد بود که امری محال می‌باشد.
باید گفت  : به رغم گفتاری که از شیخ مفید ره در زمینه تفاوت قران با قرانی که امام علی ع به جمع ان اقدام نمود ذکر شد ایشان و همه کسانی که قائل به چنین امری هستند خود را در مقام عمل ملتزم به قران موجود دانسته  و همه ان را کلام الله می دانند . اینان  معتقدند که ائمه علیهم السلام  امر به قرائت قران موجود نموده  و انرا حجت الهی بر مردم می دانستند .
بعبارت دیگر تحریف قرآن توسط بشر نوعی اعلام معارضه او با خداوند بوده و بمعنای غلبه اراده او بر اراده و قدرت الهی- در محافظت از کتابش - می‌باشد. بدیهی است چنین امری محال عقلی بوده و بشر- بدلیل مخلوق بودن - توان مقابله با اراده و قدرت مطلقه الهی را نخواهد داشت.  


در اینجا برخی از گفتار شیخ مفید را در این زمینه بیان می کنیم :
2-ضرورت وتواتر تاریخی:  
ایشان تحت عنوان :" لزوم التقيد بما بين الدفتين" می نویسد :  
از ضروریات تاریخی است که قرآن موجود بین مسلمآنان همان قرآنی است که در عصر نزول بین صحابه موجود بوده و تحریفی نسبت به آن صورت نگرفته است. اتفاق قاطبه مسلمآنان از قرون گذشته تا کنون بر عدم تحریف قرآنی و نیز نسخه‌های مختلف قرآنی بجای مانده از ادوار گذشته بخوبی ضروری و تواترتاریخی این امر را اثبات می‌کند.  
اخبار صحیح از ناحیه ائمه ع مبنی بر لزوم قرائت قران موجود رسیده است تا انگاه که حضرت قائم ع ظهور نموده و قران کامل و جامع را در اختیار مردم قرار دهد .از طرفی در عصر غیبت  از  قرائت  قرانی غیر از قران موجود نهی شده است بنابر این تعبد و تقید به قران موجود لازم است .  
نتیجه انکه اجماع  و اتفاق اعلام امامیه بر عدم تحریف قران امر قطعی می باشد  از طرفی ادعای برخی از انان به وجود تحریف به نقصان در قران تنها در مقام اندیشه و نظر بوده و همگی انان قران موجود را کلام الهی دانسته و خود را در مقام عمل ملتزم به ان می دانند .  


 
علامه طباطبائی


== 2-دلائل تحریف ناپذیری قران ==
علامه طباطبائی در زمینه ضرورت و تواتر تاریخی قرآن می‌فرماید:
از ضروریات تاریخ این معنا است که تقریبا در 14 قرن قبل پیامبری از نژاد عرب به نام محمد (ص) مبعوث به نبوت شد و دعوی نبوت کرد. امتی از عرب و غیر عرب به وی ایمان آوردند و نیز کتابی آورده که آن را به نام «قرآن» نامیده و به خدای سبحان نسبتش داده است و این قرآن متضمن معارف و کلیاتی از شریعت است که در طول حیاتش مردم را به آن شریعت دعوت می‌کرد.


و نیز از مسلمات تاریخ است که آن جناب با همین قرآن تحدی کرده و آن را معجزه نبوت خود خوانده، و نیز هیچ حرفی نیست در اینکه قرآن موجود در این عصر همان قرآنی است که او آورده و برای بیشتر مردم معاصر خودش قرائت کرده است. و مقصود ما از اینکه گفتیم این همان است تکرار ادعا نیست بلکه منظور این است که بطور مسلم این چنین نیست که آن کتاب به کلی از میان رفته باشد و کتاب دیگری نظیر آن و یا غیر آن به دست اشخاص دیگری تنظیم و به آن جناب نسبت داده شده و در میان مردم معروف شده باشد که این، آن قرآنی است که به محمد نازل شده است.


قبل از انکه به تبیین دلائل تحریف ناپذیری قران بپردازیم ذکر دو نکته لازم است :  
ایشان در ادامه می‌نویسد:
همه اینها که گفتیم اموری است که احدی در آن تردید ندارد، مگر کسی که فهمش آسیب دیده باشد. حتی موافق و مخالف در مساله تحریف و عدم آن نیز در هیچ یک آنها احتمال خلاف نداده است.
تنها چیزی که بعضی از مخالفین و موافقین احتمال داده‌اند این است که جملات مختصری و یا آیه‌ای در آن زیاد و یا از آن کم شده و یا جا بجا و یا تغییری در کلمات و یا اعراب آن رخ داده باشد و اما اصل کتاب الهی، به همان وضع و اسلوبی که در زمان رسول خدا (ص) بوده باقی مانده است، و به کلی از بین نرفته است. <ref>المیزان ج 12ص 132-104:</ref>


مفاد گفتار علامه این است که به گواهی قطعی تاریخ، قرآن موجود همان قرآنی است که در عصر رسالت بر پیامبر ص نازل گردیده و تحریفی در آن صورت نگرفته است در حالی که چنین قطعیتی در کتب دیگر اسمانی ادعا نشده است.


1- یکی از عوامل اساسی  بروز شبهه تحریف قران در بین برخی از عالمان فریقین وجود اخبار و روایاتی است که در کتب معتبر روائی انان وجود دارد . مفاد این اخبار نفی تحریف به زیاده  و اثبات تحریف به نقیصه در قران موجود می باشدکه در این فصل به بررسی  تفصیلی ان خواهیم پرداخت .
علامه محمد تقی حکیم
علامه محمد تقی حکیم در کتاب" الاصول العامه للفقه المقارن " دلیل نخست بر عدم تحریف قرآن را مهمترین دلیل عدم تحریف قرآن می‌داند. ایشان تواتر قرآن را از ادوار گذشته تا کنون امری قطعی دانسته و می‌نویسد:
متواتربودن قرآن بدلیل وضوح، بی‌نیاز از بحث می‌باشد همانگونه که سید مرتضی بخوبی و زیبائی فرمود: علم به صحت نقل قرآن همانندعلم به شهرها و حوادث قطعی تاریخی است. این امر بدان جهت است که مسلمآنان و علمای اسلام به حفظ و قرائت قرآن مراقبت و ممارست زیادی داشتند بگونه‌ای که حتی در جزئیات کلمات از جهت اعراب و...دقت‌های زیادی داشتند. این امر سبب حفظ قرآن از تحریف گردید. <ref>الاصول العامه للفقه المقارن ص 116-117</ref>


ایشان دلیل مذکور – تواتر قرآن – را جامع و کافی در اثبات عدم تحریف قرآن دانسته و استناد به آیاتی نظیر انا نحن نزلنا الذکر و... را – در اثبات عدم تحریف قرآن - بدلیل مناقشاتی که در آنها وجود دارد لازم نمی‌داند. <ref>همان</ref>
ایشان استدلال به آیه ذکر و...را – در اثبات عدم تحریف قرآن - فقط در صورتی که پشتوانه آن را امضا و تایید اهل بیت ع در صحت استناد به قرآن موجود بدانیم تمام می‌داند. <ref>الاصول العامه للفقه المقارن ص 116-117</ref>


2- از جمله سئوالاتی که طرح و بررسی  ان لازم است این است که ایا قول به تحریف قران مستلزم کفر خواهد بود یا خیر؟ اهمیت این نکته بدان جهت است که  بسیاری از اعلام اهل سنت  حتی برخی از اندیشمندان تقریبی انان نظیر محمد ابوزهره  ، برخی از شخصیت های شیعی نظیر کلینی را  بدلیل ذکر  روایات تحریف در کتب روائی شان  مورد تکفیر قرار داده اند  .
نتیجه: باید گفت هر چند دلائل متعددی بر عدم تحریف قرآن کریم وجود دارد اما از جمله مهمترین این ادله ضرورت و تواتر تاریخی قرآن کریم می‌باشد. قطعیت این دلیل بحدی است که برغم تلاش مستمر مخالفین از ادوار گذشته نه تنها تا کنون همچنان متقن باقی مانده و مورد خدشه جدی قرار نگرفته است.  


3-اعجاز و تحدی قرآن
   
   
در پاسخ سئوال مذکور باید گفت : قول به عدم تحریف هر چند از ضروریات بین همه مسلمانان می باشد اما نمی توان انرا از ضروریات دین شمرد چون ملاک  ضروری بودن امری دردین ان است که اثباتش  نیاز به دلیل نداشته باشد در حالی که قائلین به عدم تحریف قران  در تحریف ناپذیری  ان به دلائلی نظیر ایه حفظ و ....استناد نموده اند . بنابر این نمی توان قائلین به تحریف قران را منکر ضروریات دینی تلقی نموده و با حربه تکفیر انان را از زمره مسلمین خارج دانست  .  
تبیین
 
در آیات متعدد قرآن امده است که بشر از اوردن کتابی همانند قرآن عاجز است:
قل لئن اجتمعت الإنس والجن علی أن یأتوا بمثل هذا القرآن لا یأتون بمثله ولو کان بعضهم لبعض ظهیرا- اسراء: 88
حتی مفاد برخی از آیات اعلام عجز بشر از اوردن سوره‌ای همانند یکی از سوره‌های قرآن می‌باشد: وَإِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَیٰ عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ –بقره: 23
آیه دیگر: أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا " النساء: 82
مفاد آیات مذکور این است که جن و انس از معارضه با قرآن عاجز بوده و تدبر در آیات قرآنی مستلزم اعتراف به وحیاتی بودن قرآن و بشری نبودن آن خواهد بود. در نتیجه عجز بشر از اوردن کتاب یا سوره‌ای نظیر یکی از سور قرآنی مستلزم عجز او از تحریف قرآن خواهد بود.
 
علامه طباطبائی نیز در این زمینه می‌نویسد:
...قرآن کریم با اوصاف و خواصی که نوع آیاتش واجد آنهاست تحدی کرده یعنی بشر را از آوردن کتابی مشتمل بر آن اوصاف عاجز دانسته است و ما تمامی آیات آن را می‌بینیم که آن اوصاف را دارد بدون اینکه آیه‌ای از آن، آن اوصاف را از دست داده باشد.
مثلا اگر به فصاحت و بلاغت تحدی نموده می‌بینیم که تمامی آیات همین قرآنی که در دست ماست آن نظم بدیع و عجیب را دارد و گفتار هیچ یک از فصحاء و بلغای عرب مانند آن نیست، و هیچ شعر و نثری که تاریخ از اساتید ادبیات عرب ضبط نموده و هیچ خطبه و یا رساله و یا محاوره ای از آنان چنان نظم و اسلوبی را ندارد و این نظم و اسلوب و این امتیازات در تمامی آیات قرآنی مشهود است و همه را می‌بینیم که در تکان دادن جسم و جان آدمی مثل همند.  
 
ایشان در ادامه برخی از آیات را که بیانگر عجز بشر از اوردن همانند قرآن هستند بیان نموده و می‌نویسد:
...و نیز می‌بینیم که در آیه «أفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّه لَوَجَدُوا فِیه اخْتِلافاً کَثِیراً» به اختلاف نداشتن قرآن تحدی نموده و این خصوصیت در قرآن عصر ما نیز هست، هیچ ابهام و یا خللی در آیه‌ای دیده نمیشود مگر آنکه آیه‌ای دیگر آن را بر طرف می‌سازد، و هیچ تناقض و اختلافی که در به دو نظر تناقض و اختلاف باشد، پیش نمیآید، مگر آنکه آیاتی آن را دفع می‌سازد.
 
باز می‌بینیم که با معارف حقیقی و کلیات شرایع فطری و جزئیات فضائل عقلی که مبتکر آن است تحدی نموده، و عموم دانشمندان عالم را نه تنها اهل لغت و ادبیات را به آوردن مانند آن دعوت کرده و از آن جمله فرموده است: «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِه وَلَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً» و نیز فرموده: «إِنَّه لَقَوْلٌ فَصْلٌ وَما هُوَ بِالْهَزْلِ»
 
تبیین دیگر از اعجاز و تحدی قرآن:
 
بر اساس آیه شریفه: أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا " النساء: 82، هر گاه با تدبر و تعمق در قرآن موجود نگریسته شود شاهد وحدت، انسجام و هماهنگی بین آیات قرآن خواهیم بود بگونه‌ای که اگر قرآن از سنخ کلام بشر می‌بود امکان چنین هماهنگی و انسجامی در آن مشاهده نمی‌شد.
 
در تبیین نکته مذکور باید گفت: مضامین متعالی و حقائق گسترده معرفتی و تربیتی و بیان مسائل گوناگون به زیباترین شکل و هماهنگی در مجموعه آیات قرآنی راه تحریف گران را مسدود نموده است.  


برغم آنکه در قرآن کریم از مسائل متنوعی سخن بمیان امده است اما این امر سبب بروز تناقض و تنافی بین آیات نگردیده و توحید بر سراسر آن حکفرماست
<ref>. المیزان ج 12ص 105</ref>


بعد از بیان نکات مذکور می گوئیم :  در اثبات تحریف ناپذیری قران به دلائلی استناد شده است که برخی از انها به شرح ذیل  می باشد :
بر این اساس کثرتهای قرآن- مسائل گوناگونی که در قرآن ذکر شده است - به وحدت – توحید – منتهی می‌گردد.
نکته مهم: باید گفت ظرفیت استدلال مذکور در تحریف ناپذیری قرآن محدود به عجز بشر از اوردن کتابی همانند قرآن یا سوره‌ای نظیران می‌باشد. بدیهی است نافی احتمال وجود تحریف در نقصان یا زیادتی یک یا چند آیه و نیز تغییرات جزئی و عجز بشر از تصرفاتی اینچنین در قرآن نمی‌باشد.


4- تمسک به آیات شریفه حفظ - حجر: 9 - و نفی باطل - حم السجدة: 42-


1-دلیل عقلی :  
تبیین:  
این دلیل به شکلهای گوناگون قابل تقریراست  که در اینجا به سه نوع ان اکتفا می شود :
جامع‌ترین وصف ذکر شده برای قرآن واژه "ذکر" است که در همه قرآن این معنا تجلی دارد بعبارت دیگر قرآن مظهر تجلی خداوند متعال است همانگونه که امام صادق ع فرمود: "والله لقد تجلی الله لخلقه فی کلامه و لکنهم لا یبصرون " این معنا – ذکر و تجلی خدا در قرآن - سبب حفظ قرآن از تحریف گردیده است.
تقریر اول : تحریف قران مخالف حکمت الهی در امر افرینش بشر خواهد بود .


علامه طباطبائی در تبیین جایگاه وصف ذکر برای قرآن و نقش آن در تحریف ناپذیری این کتاب اسمانی می‌نویسد:
از جامعترین اوصافی که برای خود قائل شده صفت یادآوری خداست و اینکه در راهنمایی به سوی خدا همیشه زنده است، و همه جا از اسمای حسنی و صفات علیای خدا اسم می‌برد، و سنت او را در صنع و ایجاد وصف می‌کند، و اوصاف ملائکه و کتب و رسل خدا را ذکر می‌نماید، شرایع و احکام خدا را وصف می‌کند، منتهی الیه و سرانجام امر خلقت یعنی معاد و برگشت به سوی خدا و جزئیات سعادت و شقاوت و آتش و بهشت را بیان می‌کند.
و همه اینها ذکر و یاد خداست، و همانست که قرآن کریم به قول مطلق، خود را بدان نامیده است. <ref>همان</ref>


تبیین :
ایشان در ادامه با استناد به آیات حفظ و نفی باطل در تحریف ناپذیری قرآن می‌فرماید:  
الف - هدف خداوند از خلقت بشر، هدایت و ایصال او بسوی کمال مطلق می باشد.
چون از اسامی قرآن هیچ اسمی در دلالت بر آثار و شؤون قرآن به مثل اسم «ذکر» نیست، به همین جهت در آیاتی که راجع به حفظ قرآن از زوال و تحریف صحبت می‌کند آن را به نام ذکر یاد نموده، و از آن جمله می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا أفَمَنْ یُلْقی فِی النَّارِ خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّه بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَإِنَّه لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ» که می‌فرماید: قرآن کریم از این جهت که ذکر است باطل بر آن غلبه نمی‌کند، نه روز نزولش و نه در زمان آینده، نه باطل در آن رخنه می‌کند و نه نسخ و تغییر و تحریفی که خاصیت ذکریتش را از بین ببرد.
ج – قران  تنها کتاب جامع اسمانی است که جهت هدایت انسانها و نیل او  به غرض از خلقت – کمال مطلق – در اختیار بشر قرار گرفته است .
ج - خاتمیت رسل با  ارسال اخرین فرستاده الهی بمعنای ان است که بشر به مرحله ای از بلوغ فکری رسیده است که حتی بدون نبی و فرستاده الهی  توان بهره گیری از قران کریم را داراست .
مقدمات سه گانه مذکور ، مستلزم مصونیت قران از تحریف خواهد بود چون هر نوع تحریف در قران اعتماد بشر را نسبت بدان سلب نموده و او را در رسیدن به مقصد اصلی اش – کمال مطلق – ناکام خواهد گذاشت . بدیهی است  این امر بمعنای لغویت در خلقت بشر بوده  که امری باطل و ضد حکمت الهی می باشد .


و نیز در آیات مورد بحث ذکر را به طور مطلق بر قرآن کریم اطلاق نموده، و نیز به طور مطلق آن را محفوظ به حفظ خدای تعالی دانسته و فرموده: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ» که از آن دو اطلاق این معنا استفاده می‌شود که گفتیم قرآن کریم از هر زیاده و نقصان و تغییر لفظی و یا ترتیبی که ذکر بودن آن را از بین ببرد محفوظ خواهد بود.<ref>همان</ref>


تقریر دوم : تحریف قران مستلزم عدم اتمام حجت الهی بر انسانها می باشد :
نتیجه آنکه ایشان استدلال به آیه "انا نحن نزلنا الذکر" را بر تحریف ناپذیری قرآن تمام دانسته و قول کسانی را که مرجع ضمیر در " وانا له لحافظون" را پیامبر ص می‌دانند سخیف و سست می‌داند. <ref>المیزان ج 12ص 106</ref>
تبیین : شکی نیست که هدف الهی از نزول قران هدایت بشردر سیرتکاملی اش بسوی کمال مطلق می باشد . لازمه چنین امری اطمنیان بشر به جامعیت و نیز مصونیت قران از هر نوع تحریفی می باشد . چون امکان یا وقوع تحریف در قران مستلزم سلب اعتماد بشر از این کتاب اسمانی بوده در نتیجه حجت الهی بر او تمام نخواهد بود .


آیت‌الله خوئی


تقریر سوم : تحریف قران مستلزم عجز الهی در ایصال بشر به غرض از خلقت – نیل به کمال مطلق - می باشد :
آیت‌الله خوئی در استدلال بر آیه شریفه" انا نحن نزلنا الذکر "بر تحریف ناپذیری قرآن می‌فرماید: این آیه نیز بر حقظ قرآن از تحریف دلالت داشته و بیانگر آن است که هیچ قدرت جائری را یارای تحریف و تلاعب با قرآن نیست. <ref>البیان فی تفسیر القرآن ص 207</ref>
تبیین : شکی نیست که قران تنها سند مکتوب الهی و اطمینان بخش در نیل بشر به کمال مطلق می باشد .گرچه روایات معصومین علیهم السلام نقش مهمی درهدایت بشریت داشته اما بدلیل وقوع تحریفات گسترده در انها و نیز بدلیل لزوم عرضه روایات به قران -جهت سنجش صحت وسقم انها- قابلیت اکتفا بشر به انها را دارا نخواهد بود .


سید محمد حسین فضل الله


از طرفی مقتضای حکم قطعی عقل ان است که خداوند قدرت محافظت کتابش را از هر نوع تحریف داراست در نتیجه هر نوع  تحریف قران بمعنای عجزخداوند در محافظت ازان خواهد بود که امری محال می باشد .
ایشان ذیل آیه لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ می‌نویسد:
  بعبارت دیگر تحریف قران توسط بشر نوعی اعلام معارضه او با خداوند بوده و بمعنای غلبه اراده او بر اراده و قدرت الهی- در محافظت از کتابش - می باشد . بدیهی است چنین امری محال عقلی بوده و بشر- بدلیل مخلوق بودن - توان مقابله با اراده و قدرت مطلقه الهی را نخواهد داشت. 
فقره " وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ" بیانگر اتقان و غلبه محتوای قرآن بر همه اندیشه‌ها می‌باشد و نیز بیانگر آن است که هیچکس را توان تحریف آن نخواهد بود چون قرآن حق خالص است و باطل نمی‌تواند دران نفوذ کند. <ref>من وحی القرآن، ج‏20، ص126</ref>
   
== گفتار اعلام اهل سنت دردلالت آیه حفظ: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ... بر عدم تحریف در قرآن ==
== آلوسی در روح المعانی ==
آلوسی در تبیین دلالت آیه مذکور - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ - بر نفی تحریف قرآن می‌نویسد:


خداوند متعال در این آیه از مقام شامخ ربوبی اش نزول قرآن را بر پبامبر بیان نموده و مصونیت آن را از هر نوع تحریفی – زیاده یا نقصان و... - متعهد شده است بگونه‌ای که حتی اگر نقطه ای از آن تغییر یابد مورد اعتراض کودکان – که حافظ قرآن هستند - قرار خواهد گرفت.
ایشان در تبیین بیشتر دلالت آیه برتحریف ناپذیری قرآن به گفتار برخی از عالمان اهل سنت نیز استناد می‌کند. <ref>روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏7 ص 263 </ref>
== سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن ==
سید قطب ذیل آیه شریفه"انا نحن نزلنا الذکر" می‌نویسد:
بر اساس آیه مذکور قرآن در همه زمان‌ها از گزند هر نوع تحریف و تبدیلی محفوظ بوده و راهنمای کسانی است که جویای حقیقت هستند.


2-ضرورت وتواتر  تاریخی  : 
ایشان در ادامه نسبت به تحریف ناپذیری قرآن از قرون گذشته تا کنون می‌نویسد:
از ضروریات تاریخی است که قران موجود بین مسلمانان  همان قرانی است  که در عصر نزول  بین  صحابه  موجود بوده و تحریفی نسبت به ان صورت نگرفته است . اتفاق  قاطبه مسلمانان  از قرون گذشته تا کنون بر عدم تحریف قرانی  و نیز نسخه های مختلف  قرانی بجای مانده از ادوار گذشته بخوبی ضروری  و تواترتاریخی  این امر را اثبات می کند . 


               
مطالعه تاریخ قرون گذشته گواهی می‌دهد که وعده الهی در حفظ قرآن همچنان محقق شد ه است و نیز بیانگر آن است که در تمامی این دوران برغم حوادث سنگین و شرائط پیچیده ای که در جهان اسلام واقع شده است دشمنان اسلام هنوز نتوانسته‌اند کلمه ای از آن را تغییر دهند. <ref>فی ظلال القرآن ج 4ص 2128-2129
علامه طباطبائی
</ref>
 
ایشان در ادامه به وقوع برخی از بحران‌ها و فتنه‌های اجتماعی در جوامع اسلامی که سبب پیدایش فرقه‌های گوناگونی گردید اشاره نموده و با اذعان به توانائی و اقدام عملی دشمنان در تحریف برخی روایات اظهار می‌دارد: اینان برغم تلاش گسترده شان در تحریف قرآن همچنان عاجز از این هدف شومشان بوده‌اند که این امرحاکی از اعجاز قرآن می‌باشد.
== طبری در "جامع البیان فی تفسیر القرآن" ==
 
ابن جریر طبری ذیل آیه "وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ "می‌نویسد:
 
بر اساس آیه مذکور قرآن از هر نوع تحریفی که بخواهد توسط شیاطین جنی یا انسی در آن صورت بگیرد محفوظ است چون آنان عاجز از دسترسی به چنین هدفی هستند. جامع <ref>البیان فی تفسیر القرآن ج‏24 79-80</ref>
 
نتیجه آنکه عالمان فریقین دلالت دو آیه حفظ و نفی باطل – انا نحن نزلنا الذکر و لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ -را برتحریف ناپذیری قرآن تمام می‌دانند.


5- روایاتی که دلالت بر عدم تحریف قرآن می‌کند:


علامه طباطبائی در زمینه ضرورت وتواترتاریخی قران می فرماید :
تبیین
از ضروريات تاريخ اين معنا است كه تقريبا در 14 قرن قبل پیامبری  از نژاد عرب به نام محمد ( ص ) مبعوث به نبوت شد و دعوى نبوت كرد. امتى از عرب و غير عرب به وى ايمان آوردند و نيز كتابى آورده كه آن را به نام « قرآن » ناميده و به خداى سبحان نسبتش داده است و اين قرآن متضمن معارف و كلياتى از شريعت است كه در طول حياتش مردم را به آن شريعت دعوت می کرد.


در منابع روائی فریقین روایاتی است که بر عدم تحریف قرآن دلالت می‌کند از قبیل اخبار عرض روایات به قرآن، حدیث ثقلین و نیز اخباری که مردم را در مواجهه با مشکلات و فتنه‌ها به قرآن ارجاع می‌دهد.
علامه طباطبائی در اثبات عدم وقوع تحریف در قرآن به روایات استناد کرده ومی‌فرماید:
ایشان در زمینه کیفیت دلالت احادیث مذکور بر عدم تحریف قرآن می‌فرماید:
دلیل دیگر آن حدیث شریف ثقلین است که از طریق شیعه و سنی به حد تواتر نقل شده که رسول خدا (ص) فرمود: «انی تارک فیکم الثقلین کتاب اللَّه و عترتی اهل بیتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی ابدا - به درستی که من در میان شما دو چیز گرانقدر باقی می‌گذارم: کتاب خدا و عترتم، اهل بیتم، ما دام که به آن دو تمسک جویید هرگز گمراه نخواهید شد»، چون اگر بنا بود قرآن کریم دستخوش تحریف شود معنا نداشت آن جناب مردم را به کتابی دستخورده و تحریف شده ارجاع دهد و با این شدت تاکید بفرماید «تا ابد هر وقت به آن دو تمسک جویید گمراه نمیشوید».


و نيز از مسلمات تاريخ است كه آن جناب با همين قرآن تحدى كرده و آن را معجزه نبوت خود خوانده ، و نيز هيچ حرفى نيست در اينكه قرآن موجود در اين عصر همان قرآنى است كه او آورده و براى بيشتر مردم معاصر خودش قرائت كرده است . و مقصود ما از اينكه گفتيم اين همان است تكرار ادعا نيست بلكه منظور اين است كه بطور مسلم اين چنين نيست كه آن كتاب به كلى از ميان رفته باشد و كتاب ديگرى نظير آن و يا غير آن به دست اشخاص ديگرى تنظيم و به آن جناب نسبت داده شده و در ميان مردم معروف شده باشد كه اين ، آن قرآنى است كه به محمد نازل شده است .
و همچنین اخبار بسیاری که از طریق رسول خدا و ائمه اهل بیت (ع) رسیده، دستور داده‌اند اخبار و احادیثشان را به قرآن عرضه کنند، زیرا اگر کتاب الهی تحریف شده بود معنایی برای این گونه اخبار نبود <ref>المیزان ج 12ص 107 </ref>


ایشان در دفع این احتمال که روایات مذکور –روایات عرض احادیث بر قرآن – مربوط به آیات الاحکام است و شامل آیات دیگر نمی‌شود می‌فرماید:
و اینکه بعضی گفته‌اند «مقصود از این دستور تنها در اخبار فقهی است که باید عرضه به آیات احکام شود و ممکن است قبول کنیم که آیات احکام تحریف نشده، اما دلیل بر این نیست که اصل قرآن تحریف نشده باشد» صحیح نیست، زیرا دستور مذکور مطلق است و زیرنویسی ندارد که تنها اخبار فقهی را به قرآن عرضه کنید و اختصاص دادنش به اخبار فقهی تخصیص بدون مخصص است.


ایشان در ادامه می نویسد :
علاوه بر اینکه زبان اخبار عرضه به قرآن صریح و یا دست کم نزدیک به صریح است در اینکه دستور عرضه مزبور به منظور تشخیص راست از دروغ و حق از باطل است، و معلوم است که اگر در روایات دسیسه و دستبردی شده باشد تنها در اخبار مربوط به فقه و احکام نبوده بلکه اگر دشمن داعی به دسیسه در اخبار داشته داعیش در اخبار مربوط به اصول و معارف اعتقادی و قصص انبیاء و امم گذشته، و همچنین اوصاف مبدأ و معاد قویتر و بیشتر بوده است. و لذا می‌بینیم روایات اسرائیلی که یهود داخل در روایات ما کرده‌اند و همچنین نظائر آن غالبا در مسائل اعتقادی است نه فقهی. <ref>المیزان ج 12ص 107-108</ref>
همه اينها كه گفتيم امورى است كه احدى در آن ترديد ندارد ، مگر كسى كه فهمش آسيب ديده باشد . حتى موافق و مخالف در مساله تحريف و عدم آن نيز در هيچ يك آنها احتمال خلاف نداده است .
تنها چيزى كه بعضى از مخالفين و موافقين احتمال داده‌اند اين است كه جملات مختصرى و يا آيه اى در آن زياد و يا از آن كم شده و يا جا بجا و يا تغييرى در كلمات و يا اعراب آن رخ داده باشد و اما اصل كتاب الهى ، به همان وضع و اسلوبى كه در زمان رسول خدا ( ص ) بوده باقى مانده است ، و به كلى از بين نرفته است .  


ایشان در ادامه به روایات دیگری تمسک می‌کند که بیانگر سیره اهل بیت ع در تمسک به قرآن موجود و معیار قرار دادن آن در مواجهه با احادیث دیگر می‌باشد:
دلیل دیگر عدم تحریف از نظر روایات، روایاتی است که در آنها امامان اهل بیت (ع) آیات کریمه قرآن را در هر باب موافق و هماهنگ با آنچه در قرآن موجود در عصر کنونی قرائت کرده‌اند، حتی در آن روایات، اخبار آحادی که می‌خواهند قرآن را تحریف شده معرفی کنند آیه را آن طور که در قرآن عصر کنونی است تلاوت کرده‌اند و این بهترین شاهد است بر اینکه مراد در بسیاری از آنها که دارد آیه فلان جور نازل شده است تفسیر بر حسب تنزیل و در مقابل بطن و تاویل استدلیل دیگر، روایاتی است که از امیرالمؤمنین و سائر ائمه معصومین (ع) وارد شده که قرآن موجود در دست مردم همان قرآنی است که از ناحیه خدا نازل شده، اگر‌چه غیر آن قرآنی است که علی (ع) آن را به خط خود تنظیم نموده است، و در زمان ابوبکر و همچنین در زمان عثمان که به تنظیم و کتابت قرآن پرداختند آن حضرت را مشارکت ندادند. و از همین باب است اینکه به شیعیان خود فرموده‌اند «اقرؤا کما قرء الناس - قرآن را همانطور که مردم می‌خوانند بخوانید» <ref>ترجمه المیزان ج 12ص 157</ref>


مفاد گفتار علامه این است که به گواهی قطعی تاریخ ، قران موجود همان قرانی است که در عصر رسالت بر پیامبر ص نازل گردیده و تحریفی در ان صورت نگرفته است در حالی که چنین قطعیتی در کتب دیگر اسمانی ادعا نشده است .
ایشان در پایان استناد به روایات مذکور بر عدم تحریف قرآن می‌نویسد:
پس مجموع این اخبار - هر چند که مضامین آنها با یکدیگر مختلف است - دلالت قطعی دارد بر اینکه قرآنی که امروز در دست مردم است همان قرآنی است که از ناحیه خدای تعالی بر خاتم انبیاء (ص) نازل شده است، بدون اینکه چیزی از اوصاف کریمه اش و آثار و برکاتش از بین رفته باشد.  


نتیجه: دلائل قطعی بر عدم تحریف قرآن، حکم قطعی عقل، ضرورت و تواتر تاریخی، تحدی و اعجاز قرآن و نیز روایات متواتره نظیر حدیث ثقلین و احادیث عرض بر کتاب خواهد بود.


علامه محمد تقی حکیم 
==3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قرآن ==
<ref>عمده ادله و نقدها در این قسمت از کتاب تفسیر المیزان علامه طباطبائی استفاده شده است:</ref>


=== دلیل اول : روایات تحریف در کتب معتبر فریقین ===


علامه محمد تقی حکیم در کتاب" الاصول العامه للفقه المقارن " دلیل نخست بر عدم تحریف قران  را مهمترین دلیل عدم تحریف قران می داند . ایشان تواتر قران را از  ادوار گذشته تا کنون امری قطعی دانسته و می نویسد : 
دلیل نخست قائلین به تحریف در نقیصه این است که روایات زیادی در منابع فریقین وجود دارد که دلالت بر نقصان یا تغییر بعضی کلمات و اعراب قرآن دارد
متواتربودن  قران بدلیل وضوح، بی نیاز از بحث می باشد همانگونه که سید مرتضی بخوبی و زیبائی فرمود : علم به صحت نقل قران همانندعلم به شهرها و حوادث قطعی تاریخی است . این امر بدان جهت است که مسلمانان و علمای اسلام به حفظ و قرائت قران مراقبت و ممارست زیادی داشتند بگونه ای که حتی در جزئیات کلمات از جهت اعراب و ...دقت های زیادی داشتند . این امر سبب حفظ قران از تحریف گردید . 


دراینجا برخی از این روایات را از منابع فریقین بیان می‌کنیم:


ایشان دلیل مذکور – تواتر قران – را  جامع و کافی در اثبات عدم تحریف قران دانسته و استناد به ایاتی نظیر انا نحن نزلنا الذکر و ... را – در اثبات عدم تحریف قران - بدلیل مناقشاتی که در انها وجود دارد لازم نمی داند . 
روایات تحریف در کتب اهل سنت:
ایشان استدلال به ایه ذکر و ...را – در اثبات عدم تحریف قران -  فقط در صورتی که پشتوانه انرا امضا و تایید  اهل بیت ع در صحت استناد به  قران موجود بدانیم تمام می داند .


در کتب معتبر اهل سنت مفاد بسیاری از روایات آن است که قرآن کریم مورد تحریف قرار گرفته است بگونه‌ای که آلوسی-متوفای1270- صاحب کتاب روح المعانی، از مفسران بنام أهل سنت اظهار می‌دارد روایات در تحریف قرآن قابل شمارش نیست. <ref>روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏1 25</ref>


نتیجه : باید گفت هر چند دلائل متعددی بر عدم تحریف قران کریم وجود دارد اما از جمله  مهمترین این ادله  ضرورت و تواتر تاریخی قران کریم می باشد . قطعیت این دلیل بحدی است که برغم تلاش مستمر مخالفین از ادوار گذشته نه تنها تا کنون  همچنان متقن  باقی مانده  و مورد خدشه جدی قرار نگرفته است.
گفتار الوسی در روح المعانی


آلوسی بعد از بیان اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قرآن -....لأنهم‏ أجمعوا علی عدم وقوع النقص فیما تواتر قرآنا کما هو موجود بین الدفتین الیوم، -می‌نویسد:
اری در زمان ابوبکر آیات غیر متواتر و نیز آیاتی که تلاوت آنها نسخ گردید از قرآن موجود حذف شد گرچه این کار – حذف آیات مذکور - بصورت رسمی در عهد عثمان انجام شد اما قبل از او بصورت غیر رسمی انجام گرفته بود. <ref>روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏1 26-25</ref>
انگاه روایات زیادی را که بیانگر وقوع تحریف درقرآن می‌باشد نقل می‌کند. <ref>روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏1 26-25</ref>


3-اعجاز و تحدی قران 
== طوائف روایات تحریف قرآن در منابع اهل سنت ==
تبیین
 
در ایات متعدد قران امده است که بشر از اوردن  کتابی همانند قران عاجز است :  
در یک جمعبندی کلی می‌توان اخبار تحریف در منابع اهل سنت را به طوائفی تقسیم کرد:  
قل لئن اجتمعت الإنس والجن على أن يأتوا بمثل هذا القرآن لا يأتون بمثله ولو كان بعضهم لبعض ظهيرا- اسراء : 88
1-روایاتی که مفادشان حذف بیشتر آیات قرآن می‌باشد:
حتی مفاد برخی از ایات  اعلام عجز بشر  از اوردن سوره ای همانند یکی از سوره های  قران می باشد: وَإِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ –بقره : 23
ایه دیگر : أفلا يتدبرون القرآن ولو كان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافا كثيرا " النساء : 82 
مفاد ایات  مذکور  این است  که جن و انس  از معارضه با قران  عاجز بوده و  تدبر در ایات قرانی مستلزم  اعتراف به  وحیاتی بودن  قران و بشری نبودن ان خواهد بود  . در نتیجه عجز بشر از اوردن  کتاب  یا سوره ای نظیر یکی از سور قرانی  مستلزم  عجز او  از تحریف قران  خواهد بود . 


عمر بن خطاب از قول پیامبر ص نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: قرآن مشتمل بر یک میلیون و بیست و هفت هزار حرف است. <ref>مجمع الزوائد ج 7 ص 163، المعجم الاوسط ج 6ص 361/-کنز العمال ج 1 ص 517 و541</ref>
بدیهی است ادعای مذکور با قرآن موجود که تعداد حروفش بمراتب کمتر از عدد ذکر شده است تفاوت زیادی خواهد داشت.


علامه طباطبائی نیز در این زمینه می نویسد  :  
2- روایاتی که مفادشان حذف بیشتر آیات سوره احزاب می‌باشد:
...قرآن كريم با اوصاف و خواصى كه نوع آياتش واجد آنهاست تحدى كرده يعنى بشر را از آوردن كتابى مشتمل بر آن اوصاف عاجز دانسته است و ما تمامى آيات آن را مىبينيم كه آن اوصاف را دارد بدون اينكه آيه اى از آن ، آن اوصاف را از دست داده باشد .
ابی بن کعب می‌گوید: سوره احزاب معادل سوره بقره بود و در آن آیه رجم شیخ و شیخه وجود داشت که حذف گردیده است. <ref>کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال ج2 ص480</ref>
مثلا اگر به فصاحت و بلاغت تحدى نموده مىبينيم كه تمامى آيات همين قرآنى كه در دست ماست آن نظم بديع و عجيب را دارد و گفتار هيچ يك از فصحاء و بلغاى عرب مانند آن نيست ، و هيچ شعر و نثرى كه تاريخ از اساتيد ادبيات عرب ضبط نموده و هيچ خطبه و يا رساله و يا محاوره اى از آنان چنان نظم و اسلوبى را ندارد و اين نظم و اسلوب و اين امتيازات در تمامى آيات قرآنى مشهود است و همه را مىبينيم كه در تكان دادن جسم و جان آدمى مثل همند .  


ایشان در ادامه برخی از ایات را که بیانگر عجز بشر از اوردن همانند قران هستند بیان نموده و می نویسد :  
3- روایاتی که مفادشان حذف آیاتی از سوره توبه می‌باشد:
...و نيز مىبينيم كه در آيه « أفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّه لَوَجَدُوا فِيه اخْتِلافاً كَثِيراً » به اختلاف نداشتن قرآن تحدى نموده و اين خصوصيت در قرآن عصر ما نيز هست ، هيچ ابهام و يا خللى در آيه اى ديده نمىشود مگر آنكه آيه اى ديگر آن را بر طرف مىسازد ، و هيچ تناقض و اختلافى كه در به دو نظر تناقض و اختلاف باشد ، پيش نمىآيد ، مگر آنكه آياتى آن را دفع مىسازد .


از حذیفه روایت شده که آیات سوره برائت - کنونی -یک چهارم سوره برائتی است که نازل شده است:... ما تقرأون ربعها - یعنی براءة <ref>المصنف ابن ابی شیبه ج 7ص 178</ref>


باز مىبينيم كه با معارف حقيقى و كليات شرايع فطرى و جزئيات فضائل عقلى كه مبتكر آن است تحدى نموده ، و عموم دانشمندان عالم را نه تنها اهل لغت و ادبيات را به آوردن مانند آن دعوت كرده و از آن جمله فرموده است : « قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِه وَلَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيراً » و نيز فرموده : « إِنَّه لَقَوْلٌ فَصْلٌ وَما هُوَ بِالْهَزْلِ » 
4- روایاتی که بیانگر حذف دو سوره از قرآن به نام‌های: ((خلع)) و ((حفد)) می‌باشد:
تبیین دیگر از اعجاز و تحدی قران :
بر اساس ایه شریفه : أفلا يتدبرون القرآن ولو كان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافا كثيرا " النساء : 82  ، هر گاه با تدبر و تعمق در قران موجود  نگریسته شود شاهد وحدت ، انسجام و هماهنگی بین ایات قران خواهیم بود بگونه ای که اگر قران از سنخ کلام بشر می بود امکان چنین هماهنگی و انسجامی در ان مشاهده نمی شد .
در تبیین نکته مذکور باید گفت : مضامین متعالی و حقائق گسترده معرفتی و تربیتی و بیان مسائل گوناگون به زیباترین شکل و هماهنگی  در مجموعه ایات قرانی راه تحریف گران  را مسدود نموده است .
برغم انکه در قران کریم از مسائل متنوعی سخن بمیان امده است اما این امر سبب بروز تناقض و تنافی بین ایات نگردیده و توحید بر سراسر ان حکفرماست
.
بر این اساس کثرتهای قران- مسائل گوناگونی که در قران ذکر شده است -  به وحدت – توحید – منتهی می گردد .
نکته مهم : باید گفت ظرفیت استدلال  مذکور در تحریف ناپذیری قران محدود  به عجز بشر از اوردن کتابی همانند قران یا سوره ای نظیران می باشد .بدیهی است  نافی احتمال وجود تحریف در نقصان یا زیادتی یک یا چند ایه و نیز تغییرات جزئی و عجز بشر از تصرفاتی اینچنین در قران  نمی باشد .
4-  تمسک به ایات شریفه حفظ - حجر : 9 -  و نفی باطل - حم السجدة : 42-


طبق روایات متعددی که از اهل سنت وارد شده است این دو سوره در بعضی قرآنها وجود داشته و عمر ابن خطاب پیش از رکوع آنها را می‌خوانده است.
عن عمر بن الخطاب رضی الله عنه أنه قنت بهاتین السورتین (اللهم إنا نستعینک ونستغفرک ونثنی علیک الخیر نشکرک ولا نکفرک ونخلع ونترک من یفجرک اللهم إیاک نعبد ولک نصلی ونسجد وإلیک نسعی ونحفد نرجو رحمتک ونخشی عذابک إن عذابک بالکفار ملحق) وکان یحدث عن ابن عباس رضی الله عنهما عن عمر رضی الله عنه بهذا الحدیث ویحدث عن علی رضی الله عنه أنه قنت معرفه <ref>السنن و الاثار ج 2ص 170</ref>


تبیین :
5- روایاتی که بیانگر حذف سوره‌های فلق و ناس از قرآن می‌باشد:  
جامع ترین وصف ذکر شده برای قران  واژه "ذکر"  است که در همه قران این معنا تجلی دارد بعبارت دیگر قران مظهر تجلی خداوند متعال است همانگونه که امام صادق ع فرمود : "والله لقد تجلی الله لخلقه فی کلامه و لکنهم لا یبصرون "  این  معنا  –  ذکر و تجلی خدا در قران - سبب حفظ قران از تحریف گردیده است .
علامه طباطبائی در تبیین جایگاه وصف ذکر برای قران  و نقش ان در تحریف ناپذیری این کتاب اسمانی می نویسد :  
از جامعترين اوصافى كه براى خود قائل شده صفت يادآورى خداست و اينكه در راهنمايى به سوى خدا هميشه زنده است ، و همه جا از اسماى حسنى و صفات علياى خدا اسم مىبرد ، و سنت او را در صنع و ايجاد وصف مىكند ، و اوصاف ملائكه و كتب و رسل خدا را ذكر مىنمايد ، شرايع و احكام خدا را وصف مىكند ، منتهى اليه و سرانجام امر خلقت يعنى معاد و برگشت به سوى خدا و جزئيات سعادت و شقاوت و آتش و بهشت را بيان مىكند .
و همه اينها ذكر و ياد خداست ، و همانست كه قرآن كريم به قول مطلق ، خود را بدان ناميده است .


در روایات اهل سنت به مواردی برمی خوریم که این دو سوره را تنها دو تعویذ و دعا برای جلوگیری از چشم زخم و آسیب دیگران به افراد می‌دانند.
عبدالرحمن بن یزید از عبدالله –بن مسعود- نقل می‌کند که معوذتین را از مصاحفش حذف نموده و می‌گفت این دو از سور قرآن نیستند. <ref>مسند احمد ج 5ص 130 -مجمع الزوائد ومنبع الفوائد - ج7 ص149</ref>
ابی نیز می‌گفت معوذتین در مصحف ابن مسعود ثبت نشده است و پیامبر ص این‌دو را بعنوان تعویذ برای حسنین بکار می‌برد و هیچگاه دیده نشد که پیامبر ص آن را در نمازش قرائت کند. <ref>مسند احمد ج 5ص130</ref>


ایشان در ادامه با استناد به ایات حفظ و نفی باطل در تحریف ناپذیری قران می فرماید :  
6 -روایاتی که مفادشان نابود شدن برخی از آیات قرآن توسط بزغاله می‌باشد:  
چون از اسامى قرآن هيچ اسمى در دلالت بر آثار و شؤون قرآن به مثل اسم « ذكر » نيست ، به همين جهت در آياتى كه راجع به حفظ قرآن از زوال و تحريف صحبت مىكند آن را به نام ذكر ياد نموده ، و از آن جمله مىفرمايد : « إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آياتِنا لا يَخْفَوْنَ عَلَيْنا أفَمَنْ يُلْقى فِي النَّارِ خَيْرٌ أَمْ مَنْ يَأْتِي آمِناً يَوْمَ الْقِيامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّه بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَإِنَّه لَكِتابٌ عَزِيزٌ لا يَأْتِيه الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْه وَلا مِنْ خَلْفِه تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ »  كه مىفرمايد : قرآن كريم از اين جهت كه ذكر است باطل بر آن غلبه نمىكند ، نه روز نزولش و نه در زمان آينده ، نه باطل در آن رخنه مىكند و نه نسخ و تغيير و تحريفى كه خاصيت ذكريتش را از بين ببرد .
از مطالب عجیبی که دربرخی از منابع روائی اهل سنت آمده است آن است که آیه‌ای از قرآن که درباره محرم شدن بزرگسالان از طریق شیرخوردن – بگونه خاصی که در روایت ذکر شده است - نازل شده بود از قرآن حذف گردیده است و دلیل حذف آن را این‌گونه بیان کرده‌اند که" عایشه آن آیه را روی کاغذ نوشته بودو زیر بالش خود نهاده بود که بزغاله ای آن را خورد و از بین برد":!!! <ref>سنن ابن ماجه ج1 ص625،</ref>
گویا قرآن نازل شده تنها نزد وی بوده است و سایر نویسندگان وحی از آن بی خبر بودند.


متن حکم حذف شده از قرآن -در مورد رضاعه الکبیر عشرا – در کتاب سنن ابی داوود نقل شده است. <ref>سنن أبی داود – ج1 ص457</ref>
در این کتاب - سنن ابی داوود - بعد از ذکر روایت مذکور امده است:


و نيز در آيات مورد بحث ذكر را به طور مطلق بر قرآن كريم اطلاق نموده ، و نيز به طور مطلق آن را محفوظ به حفظ خداى تعالى دانسته و فرموده : « إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ » كه از آن دو اطلاق اين معنا استفاده مىشود كه گفتيم قرآن كريم از هر زياده و نقصان و تغيير لفظى و يا ترتيبى كه ذكر بودن آن را از بين ببرد محفوظ خواهد بود .  
....عائشه به دختران خواهر و دختران برادرش دستور می‌داد به مردانی که عائشه دوست داشت، آن مردان وی را ببیند و بر او وارد شوند؛ پنج بار شیر بدهند؛ اگر‌چه آن مردان بزرگسال بودند. <ref>صحیح البخاری ج 3ص 150</ref>


لازم به ذکر است که روایت مذکور معارض روایاتی است که رسول خدا خشم خود را از رفتارعائشه در مورد رضاعه الکبیر اظهار نموده است:
عایشه می‌‏گوید: رسول خدا بر من وارد شد. مردی نزدم نشسته بود. این صحنه بر آن حضرت گران آمد و آثار غضب را در چهره‏اش مشاهده کردم. گفتم: یا رسول اللّه این مرد برادر رضاعی من است. فرمود: در این امر دقت کنید که رضاع وقتی ثابت است که طفل شیر‌خوار از پستان زنی شیر بخورد. (و به وسیله شیر، سیر شود)


نتیجه انکه ایشان استدلال به ایه "انا نحن نزلنا الذکر" را بر تحریف ناپذیری قران تمام دانسته و قول کسانی را که مرجع ضمیر در " وانا له لحافظون" را پیامبر ص می دانند سخیف و سست می داند .
7- روایاتی که بیانگر حذف آیه ((ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره)) از قرآن می‌‌باشد:


از مسوربن مخرمه روایت شده که عمرابن خطاب به عبدالرحمن بن عوف گفت:
آیا قبلا آیه‌ای به این صورت نبود؟ ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره؟ ما چنین آیه‌ای را در قرآن مشاهده نکردیم.)) و عبدالرحمن پاسخ داد: این آیه از قرآن حذف شده است. <ref>الدرالمنثور ج 1ص 106</ref>
8-روایاتی که بیانگر حذف آیات ((ان انتفائکم..)) و آیه ((الولد للفراش..)) از قرآن می‌‌باشد:


ایه الله خوئی
عدی بن عدی بن عمیره بن فروه از پدرش از جدش روایت می‌‌کند که عمر از ابی ابن کعب پرسید: آیا این آیه از قرآن نبود: آن انتفائکم من آبائکم کفر بکم؟ پاسخ داد: آری. پرسید: آیا این آیه از قرآن نبود: الولد للفراش و للعاهر الحجر که با مقداری از آیات از بین رفته است؟ جواب داد: بله. <ref>الدرالمنثورج 1ص 106 </ref>


ایه الله خوئی در استدلال بر ایه شریفه" انا نحن نزلنا الذکر "بر تحریف ناپذیری قران می فرماید : این ایه نیز بر حقظ قران از تحریف دلالت داشته و بیانگر ان است که هیچ قدرت جائری را یارای تحریف  و تلاعب با قران نیست .
9-روایاتی که بیانگر حذف آیات ((رجم)) از قرآن می‌‌باشد:


بخاری در کتاب خود ضمن حدیثی از ابن عباس روایت کرده است که عمر پس از آخرین حج خود و بازگشت به مدینه به منبر رفت واظهار داشت:
می ترسم زمانی بگذرد و طول زمان سبب شود عده‌ای بگویند به خدا قسم ما آیه رجم را در کتاب خدا ندیدیم و گمراه شوند و به حکم خدا عمل نکنند در حالی که رجم در کتاب خدا حق زنان و مردان متاهلی است که زنا کنند و بینه بر آن قائم شود یا خود اعتراف کنند یا زن از زنا حامله شود. <ref>صحیح البخاری ج8 ص26
</ref>


سید محمد حسین فضل الله
10- حذف آیه "أن لا ترغبوا عن آبائکم فإنه کفر بکم آن ترغبوا عن آبائکم" از قرآن:
از عمر نقل شده که در خطبه ای برای مردم اظهار داشت:
از جمله آیاتی که در قرآن آن را می‌خواندیم این آیه است. و سپس خواند: أَنْ لاَ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ، فَإِنَّهُ کُفْرٌ بِکُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ، أَوْ إِنَّ کُفْرًا بِکُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ <ref>صحیح البخاری ج8 ص26</ref>


ایشان ذیل ایه لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ می نویسد :
== روایات تحریف در کتب حدیثی امامیه ==
فقره " وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ" بیانگر اتقان و غلبه محتوای قران بر همه اندیشه ها می باشد و نیز بیانگر ان است که هیچکس را توان تحریف ان نخواهد بود چون قران حق خالص است و باطل نمی تواند دران نفوذ کند .


در کتب معتبر امامیه نیز روایات زیادی است که اقلیت قائلین به تحریف قرآن بدان در اثبات ادعایشان بدان استناد می‌کنند که برخی از آنها بشرح ذیل می‌باشد:
== گفتار اعلام اهل سنت  دردلالت ایه حفظ : إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ... بر عدم تحریف در قران ==


الوسی در روح المعانی
1-روایاتی که قرآن را مشتمل بر 17هزار آیه می‌داند:  
ایشان در تبیین دلالت  ایه مذکور - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ - بر نفی تحریف قران  می نویسد :  
خداوند متعال در این ایه از مقام شامخ ربوبی اش نزول قران را بر پبامبر بیان نموده و مصونیت انرا از هر نوع تحریفی – زیاده یا نقصان و ...- متعهد شده است بگونه ای که حتی اگر نقطه ای از ان تغییر یابد مورد اعتراض کودکان – که حافظ قران هستند -  قرار خواهد گرفت .
ایشان در تبیین بیشتر دلالت ایه برتحریف ناپذیری قران به گفتار برخی از عالمان اهل سنت  نیز استناد می کند .


از امام صادق ع نقل شده است که قرآنی که از طریق جبرئیل بر پیامبر ص نازل شد مشتمل بر هفده هزار آیه بود. <ref>الکافی ج2ص 634</ref>
بدیهی است مفاد روایت مذکور با قرآن موجود که مشتمل بر شش هزار و اندی آیه می‌باشد منافات دارد.


سید قطب در تفسیر فی ظلال القران
2- روایاتی که بیانگر حذف بسیاری آیات از قرآن است:
ایشان  ذیل ایه شریفه"انا نحن نزلنا الذکر"  می نویسد :  
حبیب سجستانی می‌گوید: از امام باقر ‌علیه‌السلام در زمینه آیه " وإذ أخذ الله میثاق النبیین لما آتیتکم من کتاب وحکمة ثم جاءکم رسول مصدق لما معکم لتؤمنن به ولتنصرنه " سئوال کردم که چگونه پیامبری که رسول و نبی بعد از خودش را ندیده است می‌تواند بدو ایمان داشته و در یاری او تلاش نماید. امام ع فرمود: آیات بسیاری از قرآن – نظیر آیه مذکور – حذف و یا حروفی به خطا در قرآن وارد شده است که این امرسبب ابهاماتی برای مردم گردیده است. ، <ref>تفسیر العیاشی ج 1ص180 </ref>
بر اساس ایه مذکور قران در همه زمانها  از گزند هر نوع تحریف و تبدیلی محفوظ بوده و راهنمای کسانی است که جویای حقیقت هستند .   
ایشان در ادامه نسبت به تحریف ناپذیری قران از قرون گذشته تا کنون می نویسد :
مطالعه تاریخ قرون گذشته گواهی می دهد که وعده الهی در حفظ قران همچنان محقق شد ه است و نیز بیانگر ان است که در تمامی این دوران برغم حوادث سنگین و شرائط پیچیده ای که در جهان اسلام واقع شده است دشمنان اسلام  هنوز نتوانسته اند کلمه ای از ان را تغییر دهند .  


3-روایاتی که قرآن واقعی را – که نزد اهل بیت ع می‌باشد - متفاوت با قرآن موجود می‌داند:
محمد بن سلیمان از برخی اصحاب امام رضا ع نقل می‌کند که از امام ع سئوال کردم گاه از برخی افراد، آیاتی - از قرآن- را می‌شنویم که با قرآنی که از شما به ما رسیده است متفاوت است – و چنین آیاتی در آن یافت نمی‌شود - اما نمی‌توانیم همانند قرآن شما آن را قرائت کنیم آیا چنین عملی گناه محسوب می‌گردد؟ امام ع فرمود: انگونه که به شما آموزش داده شده است قرآن را تلاوت کنید بزودی حجت الهی بسوی شما خواهد امد و قرآن حقیقی را به شما تعلیم خواهد داد. <ref>الکافی ج2ص 619 </ref>
در روایتی دیگر امده است: شخصی در نزد امام صادق ع آیاتی از قرآن را تلاوت نمود در حالی که قرائتش باقرآنی که در بین مردم تلاوت می‌گردید متفاوت بود. امام ع فرمود:
این نوع قرائت را ترک بنما و قرآن را بگونه‌ای که دیگران می‌خوانند تلاوت نما تا اینکه حجت نهائی خداوند ظهور نموده و قرآن حقیقی را به مردم ارائه خواهد کرد آنگاه حضرت مصحف امام علی ع را به آن شخص نشان داد. <ref>الکافی ج2ص 633</ref>


ایشان در ادامه به وقوع برخی از بحرانها و فتنه های اجتماعی در جوامع اسلامی که سبب پیدایش فرقه های گوناگونی گردید اشاره نموده و با اذعان به توانائی و اقدام عملی دشمنان در تحریف برخی روایات اظهار می دارد  : اینان برغم تلاش گسترده شان در تحریف قران همچنان عاجز از این هدف شومشان بوده اند که این امرحاکی از اعجاز قران می باشد.
در روایتی از احمد بن محمد بن ابی نصر امده است که: امام کاظم ع مصحفی از قرآن را بمن داده و فرمود: به درون آن منگر. آنگاه قرآن را گشوده و مشاهده کردم که در ذیل آیه: " لم یکن الذین کفروا " اسامی هفتاد نفر بهمراه اسماءپدرانشان در قرآن امده است. امام ع فرمود: مصحف را بمن برگردان. <ref>الکافی ج2ص 631</ref>


4-روایاتی که بیانگر حذف آیاتی است که در شان اهلبیت ع نازل شده است:
امام باقر ع فرمود: اگر قرآن حقیقی موجود می‌بود حق ما اهل بیت ع در بین مردم مخفی نمی‌گردید. هر گاه قائم ما ظهور کند قرآن واقعی که همراه اوست آن را تصدیق خواهد کرد <ref>تفسیر العیاشی ج 1ص 13</ref>


طبری در "جامع البيان فى تفسير القرآن"   
درروایتی دیگر از امام صادق ع می‌خوانیم: هرگاه قرآن حقیقی انگونه که نازل گردیده است در بین مردم قرائت می‌شد اسامی ما را در آن بوضوح می‌یافتید. <ref>تفسیر العیاشی ج 1ص 13</ref>
ایشان ذیل ایه "وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ "می نویسد :  
بر اساس ایه مذکور قران از هر نوع تحریفی که بخواهد توسط شیاطین جنی یا انسی در ان صورت بگیرد محفوظ است چون انان عاجز از دسترسی به چنین هدفی هستند .


در روایتی دیگر از امام صادق ع نقل شده است که: در قرآن امور گذشته و مسائل اینده و حال وجود دارد. در قرآن اسامی شخصیت‌هائی وجود داشت که حذف گردید <ref>تفسیر العیاشی ج 1ص 12</ref>


نتیجه انکه عالمان فریقین دلالت دو ایه حفظ و نفی باطل  – انا نحن نزلنا الذکر و لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ -را برتحریف ناپذیری قران تمام می دانند .
و در روایتی از امام باقر ع نقل شده است که فرمود: قرآن در چهار موضوع نازل شده است: یک چهارم آن در فضائل ما، یک چهارم آن در اوصاف دشمنان ما، یک چهارم آن در فرائض و احکام و یک چهارم دیگرش در سنن و امثال می‌باشد و کرامت‌های قرآن –گزیده‌های آن - درباره ما می‌باشد. <ref>تفسیر العیاشی ج 1ص 9
</ref>


5- روایاتی که مصحف امام علی ع را متفاوت با مصاحف دیگرصحابه می‌داند:
سالم بن سلمه نقل می‌کند که شخصی در نزد امام صادق ع آیاتی از قرآن را قرائت نمود که با قرآن موجود بین مردم متفاوت بود. امام ع اورا از ادامه چنین قرائتی باز داشت. سپس مصحف امام علی ع را بیرون اورد و فرمود: امام علی ع بعد از آنکه از کتابت مصحف خویش فارغ شد آن را به مردم ارائه داد و خطاب به آنان فرمود: این مصحف، همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردید و من آن را بصورت کامل جمع کردم. اما مردم گفتند در نزد ما مصحف جامع وجود دارد و ما نیازی به مصحف شما نداریم. امام ع نیز فرمود من بعنوان وظیفه مصحف واقعی را به شما عرضه کردم که بر اساس آن قرائت کنند حال که نمی‌پذیرید بدانید دیگر برای همیشه این مصحف را نخواهید دید. <ref>الکافی ج2ص 633</ref>


5- روایاتی که دلالت بر عدم تحریف قران می کند :
در زمینه مصحف امام علی ع روایات دیگری نیز ذکر شده است که به جزئیات آن پرداخته شده است.
لازم به ذکر است در این روایات برغم تایید برخی تحریفات در قرآن، همچنان قرآن کنونی حجت بوده و عمل به آن مآیه نجات از دوزخ و ورود در بهشت دانسته شده است. <ref>الاحتجاج ج 1ص 222-225</ref>


6- سور و آیاتی که بر اساس برخی روایات قسمتی از آنها حذف یا تبدیل شده است:
در تفسیر قمی برخی از مصادیق تحریف از نوع حذف یا تبدیل ذکرشده است. از جمله این آیات آیه شریفه: کنتم خیر أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر وتؤمنون بالله. می‌باشد که امام صادق ع به قاری این آیه فرمود:
اگرآیه‌ای که قرائت شد اینچنین باشد مفهومش این خواهد بود که: شما بهترین امتی هستید که امیر المومینن و امام حسین را به قتل رساندید.
قاری از امام ع پرسید: پس آیه قرآن چگونه نازل شده است ؟امام ع فرمود: آیه در اصل این‌گونه است: - کنتم خیر أئمة أخرجت للناس؛ آنگاه فرمود: شاهد بر این امر فقرات اخر آیه می‌باشد که در آن امده است: تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر وتؤمنون بالله،


تبیین
مصداق دیگر در تحریف قرآن از نوع حذف یا تبدیل، آیه (الذین یقولون ربنا هب لنا من أزواجنا وذریتنا قرة أعین واجعلنا للمتقین إماما) می‌باشد که وقتی قاری این آیه را در نزد امام ع خواند آن حضرت فرمود: در خواست بزرگی – که در شانشان نیست - از خدا کردند. در حالی که اصل آیه‌اینچنین است:: واجعل لنا من المتقین إماما.
در منابع روائی فریقین روایاتی است که بر عدم تحریف قران دلالت می کند  از قبیل اخبار عرض روایات به قران ، حدیث ثقلین و نیز اخباری که مردم را در مواجهه با مشکلات و فتنه ها به قران ارجاع می دهد  .
و مصادیق دیگری که در کتاب تفسیر قمی و...ذکر شده است. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 50-51</ref>
علامه طباطبائی  در اثبات  عدم وقوع تحریف در قران به روایات استناد کرده ومی فرماید :  
ایشان در زمینه  کیفیت دلالت احادیث مذکور بر عدم تحریف قران می فرماید :  
دليل ديگر آن حديث شريف ثقلين است كه از طريق شيعه و سنى به حد تواتر نقل شده كه رسول خدا ( ص ) فرمود : « انى تارك فيكم الثقلين كتاب اللَّه و عترتى اهل بيتى ما ان تمسكتم بهما لن تضلوا بعدى ابدا - به درستى كه من در ميان شما دو چيز گرانقدر باقى مىگذارم : كتاب خدا و عترتم ، اهل بيتم ، ما دام كه به آن دو تمسك جوييد هرگز گمراه نخواهيد شد » ، چون اگر بنا بود قرآن كريم دستخوش تحريف شود معنا نداشت آن جناب مردم را به كتابى دستخورده و تحريف شده ارجاع دهد و با اين شدت تاكيد بفرمايد « تا ابد هر وقت به آن دو تمسك جوييد گمراه نمىشويد » .


7- روایاتی که بیانگر وقوع تحریف از نوع تقدیم و تاخیر برخی از آیات می‌باشد:
در تفسیر قمی نسبت به این نوع از تحریف امده است:
آیه‌ای که مفادش بیان مدت عده زنان به چهارماه و ده روز می‌باشد. قاعده آن است که آیه مذکور بعد از آیه‌ای که مدت عده را یکسال ذکر کرده است قرار گیرد چون آیه نخست ناسخ آیه بعدی می‌باشد.
و نیز آیه "أفمن کان علی بینة من ربه ویتلوه شاهد منه ومن قبله کتاب موسی إماما ورحمة"،که در اصل این‌گونه بوده است: "ویتلوه شاهد منه إماما ورحمة ومن قبله کتاب موسی "، و آیه دیگر: "وما هی إلا حیاتنا الدنیا نموت ونحیا " که در اصل این‌گونه بوده است: "...نحیی ونموت" بدلیل آنکه منکرین قیامت قائل به مبعوث شدن بعد از مرگ نیستند. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 50-51</ref>


و همچنين اخبار بسيارى كه از طريق رسول خدا و ائمه اهل بيت ( ع ) رسيده ، دستور داده‌اند اخبار و احاديثشان را به قرآن عرضه كنند ، زيرا اگر كتاب الهى تحريف شده بود معنايى براى اين گونه اخبار نبود .
8-روایاتی که بیانگر جابجائی برخی از آیات در سور قرآن می‌باشد:
ایشان در دفع این احتمال که روایات مذکور –روایات عرض احادیث بر قران – مربوط به ایات الاحکام است و شامل ایات دیگر نمی شود می فرماید :  
در تفسیر قمی امده است:  
و اينكه بعضى گفته‌اند « مقصود از اين دستور تنها در اخبار فقهى است كه بايد عرضه به آيات احكام شود و ممكن است قبول كنيم كه آيات احكام تحريف نشده ، اما دليل بر اين نيست كه اصل قرآن تحريف نشده باشد » صحيح نيست ، زيرا دستور مذكور مطلق است و زيرنويسى ندارد كه تنها اخبار فقهى را به قرآن عرضه كنيد ، و اختصاص دادنش به اخبار فقهى تخصيص بدون مخصص است .
ایاتی که برخی از فقراتش در یک سوره و همه آن در سوره دیگر ذکر شده است عبارتند از: آیه "أتستبدلون الذی هو أدنی بالذی هو خیر اهبطوا مصر فإن لکم ما سألتم فقالوا: یا موسی إن فیها قوما جبارین وإنا لن ندخلها حتی یخرجوا منها فإن یخرجوا منها فإنا داخلون "،که نصف این آیه در سوره بقره و نصف دیگرش در سوره مائده ذکر شده است. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 50-51.</ref>...
آیه دیگر:"... اکتتبها فهی تملی علیه بکرة وأصیلا "، که خداوند در مقام رد این ادعا فرمود: وما کنت تتلو من قبله من کتاب ولا تخطه بیمینک إذا لارتاب المبطلون، که نصف آیه در سوره فرقان و نصف دیگرش در سوره عنکبوت ذکر شده است. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 50-51</ref>
و امثال این آیات که در منابع روائی ذکر شده است.


== نقد و بررسی دلیل نخست قائلین به تحریف قرآن: ==


علاوه بر اينكه زبان اخبار عرضه به قرآن صريح و يا دست كم نزديك به صريح است در اينكه دستور عرضه مزبور به منظور تشخيص راست از دروغ و حق از باطل است ، و معلوم است كه اگر در روايات دسيسه و دستبردى شده باشد تنها در اخبار مربوط به فقه و احكام نبوده بلكه اگر دشمن داعى به دسيسه در اخبار داشته داعيش در اخبار مربوط به اصول و معارف اعتقادى و قصص انبياء و امم گذشته ، و همچنين اوصاف مبدأ و معاد قوىتر و بيشتر بوده است . و لذا مىبينيم روايات اسرائيلى كه يهود داخل در روايات ما كرده‌اند و همچنين نظائر آن غالبا در مسائل اعتقادى است نه فقهى .
در پاسخ به دلیل نخست قائلین به تحریف – روایات تحریف - باید گفت اعلام فریقین هر یک بگونه‌ای بدان جواب داده‌اند:


پاسخ فیض کاشانی نسبت به روایات تحریف:


ایشان در ادامه به روایات دیگری تمسک می کند که بیانگر سیره اهل بیت ع در تمسک به قران موجود  و معیار قرار دادن ان در مواجهه با احادیث دیگر می باشد : 
فیض کاشانی مفاد روایات مذکور را بمعنای وقوع تحریف گسترده در قرآن دانسته که لازمه‌اش عدم انطباق قرآن موجود با قرآن واقعی می‌باشد. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 49</ref>
دليل ديگر عدم تحريف از نظر روايات ، رواياتى است كه در آنها امامان اهل بيت ( ع ) آيات كريمه قرآن را در هر باب موافق و هماهنگ با آنچه در قرآن موجود در عصر کنونی قرائت كرده‌اند ، حتى در آن روايات ، اخبار آحادى كه مىخواهند قرآن را تحريف شده معرفى كنند آيه را آن طور كه در قرآن عصر کنونی است تلاوت كرده‌اند و اين بهترين شاهد است بر اينكه مراد در بسيارى از آنها كه دارد آيه فلان جور نازل شده است تفسير بر حسب تنزيل و در مقابل بطن و تاويل استدليل ديگر ، رواياتى است كه از امير المؤمنين و سائر ائمه معصومين ( ع ) وارد شده كه قرآن موجود در دست مردم همان قرآنى است كه از ناحيه خدا نازل شده ، اگر چه غير آن قرآنى است كه على ( ع ) آن را به خط خود تنظيم نموده است ، و در زمان ابو بكر و همچنين در زمان عثمان كه به تنظيم و كتابت قرآن پرداختند آن حضرت را مشاركت ندادند . و از همين باب است اينكه به شيعيان خود فرموده‌اند « اقرؤا كما قرء الناس - قرآن را همانطور كه مردم مىخوانند بخوانيد » ..  


انگاه در پاسخ به شبهه مطرح شده نسبت به تحریف قرآن می‌فرماید:


ایشان در پایان استناد به روایات مذکور بر عدم تحریف قران می نویسد :
لازمه پذیرش این روایات عدم اعتماد به مجموعه قرآن بوده بگونه‌ای که به هیچ آیه‌ای از قرآن نمی‌توان استناد نمود و در نتیجه قرآن کریم از معرض استفاده مردم خارج خواهد شد؛ در حالی که مقاد بسیاری از روایات این است که قرآن برای همیشه مرجع مسلمآنان بوده و لازم است آنان صحت و سقم روایات را با معیار مطابقت و مخالفت قرآن مورد سنجش قرار دهند بعلاوه آنکه مفاد برخی آیات نظیر آیه حفظ و نفی باطل و... مصونیت قرآن از خطر تحریف می‌باشد.<ref>التفسیر الصافی ج 1ص 51</ref>
پس مجموع اين اخبار - هر چند كه مضامين آنها با يكديگر مختلف است - دلالت قطعى دارد بر اينكه قرآنى كه امروز در دست مردم است همان قرآنى است كه از ناحيه خداى تعالى بر خاتم انبياء ( ص ) نازل شده است ، بدون اينكه چيزى از اوصاف كريمه اش و آثار و بركاتش از بين رفته باشد .
ایشان راهکار مشکل مطرح شده را این می‌داند که بگوئیم تحریف صورت گرفته بگونه‌ای نیست که به هدف اصلی قرآن – هدایت انسان‌ها- لطمه ای وارد سازد بدین معنا که حذف برخی از اسامی در قرآن و تحریفهائی نظیر آن با وجود اهل بیت ع جبران شده است از اینرو عمل به قرآن موجود نیز انسان را به هدایت مطلوب نائل خواهد کرد. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 51</ref>
نتیجه : دلائل قطعی بر عدم تحریف قران ، حکم قطعی عقل ، ضرورت  و تواتر تاریخی ، تحدی و اعجاز قران و نیز روایات متواتره نظیر حدیث ثقلین و  احادیث عرض بر کتاب خواهد بود .


==
ایشان شاهد بر صحت پاسخ مذکور را فقره ذیل حدیث طلحه می‌داند که امام ع عمل به قرآن موجود را سبب نجات از دوزخ و ورود به بهشت دانستند:  
3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قران == 
دلیل اول : -روایات تحریف در کتب  معتبر فریقین
دلیل نخست  قائلین به تحریف در نقیصه این است که روایات زیادی در منابع فریقین وجود دارد که دلالت بر نقصان یا تغییر بعضی کلمات و اعراب قران دارد


ویدل علی هذا قوله (‌علیه‌السلام) فی حدیث طلحة: إن أخذتم بما فیه نجوتم من النار ودخلتم الجنة فإن فیه حجتنا وبیان حقنا وفرض طاعتنا.


دراینجا برخی از این روایات را از منابع فریقین بیان می کنیم :  
ایشان در ادامه با نفی ادعای تحریف قرآن، برخی از روایات مذکور را از قبیل تفسیر و بیان دانسته و قرائنی را در این زمینه بیان می‌کند از جمله آنکه در روایتی از امام باقر (ع) امده است که مراد از تحریف صورت گرفته در کتب اسمانی تحریف معنوی است نه تحریف لفظی. <ref>التفسیر الصافی ج 1ص 52-51</ref>
پاسخ علامه طباطبائی به روایات تحریف:


روایات تحریف در کتب اهل سنت :
علامه طباطبائی با پاسخ‌های هفتگانه شان به نقد روایات تحریف پرداخته که عبارتند از:  
در کتب معتبر اهل سنت  مفاد بسیاری از روایات ان است  که قران کریم مورد تحریف قرار گرفته است  بگونه ای که آلوسي-متوفاي1270- صاحب كتاب روح المعاني، از مفسران بنام أهل سنت اظهار می دارد روایات در تحریف قران قابل شمارش نیست . 
گفتار الوسی در روح المعانى
ایشان بعد از بیان اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قران - ....لأنهم‏ أجمعوا على عدم وقوع النقص فيما تواتر قرآنا كما هو موجود بين الدفتين اليوم،-می نویسد :
اری در زمان ابو بکر ایات غیر متواتر و نیز ایاتی که تلاوت انها نسخ گردید از قران موجود حذف شد  گرچه این کار – حذف ایات مذکور - بصورت رسمی در عهد عثمان انجام شد اما قبل از او بصورت غیر رسمی انجام گرفته بود . 
انگاه روایات زیادی  را که بیانگر وقوع  تحریف درقران  می باشد نقل می کند . 
طوائف  روایات تحریف قران در منابع اهل سنت
در یک جمعبندی کلی می توان اخبار تحریف در منابع اهل سنت را به طوائفی تقسیم کرد :
1-روایاتی که مفادشان  حذف بیشتر آیات قرآن می باشد :


1-تمسک به روایات تحریف مستلزم دور است:


عمر بن خطاب از قول پیامبر ص نقل می کند که ان حضرت فرمود : قرآن مشتمل بر یک میلیون و بیست و هفت هزار حرف است  .
گفتار نخست ایشان در نقد روایت تحریف این است که:  
بدیهی است  ادعای مذکور با قران موجود که تعداد حروفش بمراتب کمتر از عدد ذکر شده است تفاوت زیادی خواهد داشت  .
2- روایاتی که مفادشان حذف بیشتر ایات سوره احزاب می باشد:
ابی بن کعب می گوید : سوره احزاب معادل سوره بقره بود و در ان ایه رجم شیخ و شیخه وجود داشت که حذف گردیده است . .
3- روایاتی که مفادشان حذف آیاتی از سوره توبه می باشد:


از حذیفه روایت شده که ایات سوره برائت - کنونی -یک چهارم سوره برائتی است که نازل شده است : ... ما تقرأون ربعها - يعني براءة
اما اولا فبأن التمسک بالاخبار بما آنها حجة شرعیة یشتمل من الدور <ref>المیزان ج 12ص 112</ref>
4- روایاتی که بیانگر حذف دو سوره از قران  به نامهای :  (( خلع )) و (( حفد )) می باشد :
در تبیین دور مذکور باید گفت: تمسک به اخبار تحریف بعنوان اینکه این اخبار حجت شرعی است مبتنی بر اثبات نبوت پیامبر ص است و اثبات نبوت هم مبتنی بر عدم تحریف قرآن است بنابر‌این احتمال وجود تحریف در قرآن سبب عدم اثبات نبوت و در نتیجه عدم حجیت این اخبار خواهد بود.  


طبق روایات متعددی که از اهل سنت وارد شده است این دو سوره در بعضی قرآنها وجود داشته و عمر ابن خطاب پیش از رکوع آنها را می خوانده است.
2-روایات تحریف حتی با فرض صحتشان، اخبار احاد بوده و مفید قطع نمی‌باشد:
عن عمر بن الخطاب رضي الله عنه أنه قنت بهاتين السورتين ( اللهم إنا نستعينك ونستغفرك ونثني عليك الخير نشكرك ولا نكفرك ونخلع ونترك من يفجرك اللهم إياك نعبد ولك نصلي ونسجد وإليك نسعى ونحفد نرجو رحمتك ونخشى عذابك إن عذابك بالكفار ملحق ) وكان يحدث عن ابن عباس رضي الله عنهما عن عمر رضي الله عنه بهذا الحديث ويحدث عن علي رضي الله عنه أنه قنت 


5- روایاتی که بیانگر حذف سوره های فلق و ناس از قران می باشد :  
علامه در این زمینه می‌نویسد:  


در روایات اهل سنت به مواردی برمی خوریم که این دو سوره را تنها دو تعویذ و دعا برای جلوگیری از چشم زخم و آسیب دیگران به افراد می دانند.
به روایات تحریف تنها بعنوان اسناد تاریخی می‌توان استناد نمود چون در بین آنها حدیث متواتر یا اخباری که محفوف به قرائن قطعیه باشد دیده نمی‌شود و بندرت می‌توان در بین آنها حدیث صحیح که دلالت تام بر تحریف داشته باشند یافت.  
عبدالرحمن بن یزید از عبدالله –بن مسعود- نقل می کند که معوذتین را از مصاحفش حذف نموده و می گفت این دو از سور قران نیستند . 
ایشان معتقد است حتی اخبار صحیح نیز در این زمینه اثبات تحریف قرآن – قابل استناد نیست چون احتمال جعل در آنها وجود دارد. <ref>المیزان ج 12ص </ref>
ابی نیز می گفت معوذتین در مصحف ابن مسعود ثبت نشده است و پیامبر ص ایندو را بعنوان تعویذ برای حسنین بکار می برد و هیچگاه دیده نشد که پیامبر ص انرا در نمازش قرائت کند .  
6 -روایاتی که مفادشان نابود شدن برخی از ایات قران توسط بزغاله می باشد  :
از مطالب عجیبی که دربرخی از منابع روائی  اهل سنت آمده است آن است که آیه ای از قرآن که درباره محرم شدن بزرگسالان از طریق شیرخوردن بگونه  خاصی که در روایت ذکر شده است - نازل شده بود از قرآن حذف گردیده است و دلیل حذف آن را اینگونه بیان کرده اند که" عایشه آن آیه را روی کاغذ نوشته بودو زیر بالش خود نهاده بود که بزغاله ای آن را خورد و از بین برد":!!!
گویا قرآن نازل شده تنها نزد وی بوده است و سایر نویسندگان وحی از آن بی خبر بودند.
متن حکم حذف شده از قران -در مورد رضاعه الکبیر عشرا – در کتاب  سنن ابی داوود نقل شده است .  
در این کتاب - سنن ابی داوود - بعد از ذکر روایت مذکور امده است :


....عائشه به دختران خواهر و دختران برادرش دستور مى‌داد به مردانى كه عائشه دوست داشت، آن مردان وى را ببيند و بر او وارد شوند؛ پنج بار شير بدهند؛ اگر چه آن مردان بزرگسال بودند. 
3-عدم شباهت سیاق و نظم قرآن موجود با مفاد روایات تحریف:  
لازم به ذکر است که روایت مذکور معارض روایاتی است که رسول خدا خشم خود را از رفتارعائشه در مورد رضاعه الکبیر اظهار نموده است:
عايشه می‏گويد: رسول خدا  بر من وارد شد. مردى نزدم نشسته بود. اين صحنه بر آن حضرت گران آمد و آثار غضب را در چهره‏اش مشاهده كردم. گفتم: يا رسول اللّه اين مرد برادر رضاعى من است. فرمود: در اين امر دقت كنيد كه رضاع وقتى ثابت است كه طفل شير خوار از پستان زنى شير بخورد. (و به وسيله شير، سير شود)


گفتار علامه در این زمینه بشرح ذیل می‌باشد:


روایات تحریف با قطع نظر از ایراد دور، مشتمل بر آیات و سوری است که سیاق و نظمشان شباهتی با قرآن ندارند. <ref>المیزان ج 12ص 112.</ref>
ایشان در بخش دیگری از گفتارشان به برخی از سور ادعا نظیر سوره خلع و سوره حفد در روایات تحریف اشاره نموده و آنها را در مقایسه با قرآن در سطح بسیار نازل و فاقد هر نوع شباهتی می‌داند. <ref>المیزان ج 12ص 115</ref>


7- روایاتی که بیانگر حذف آیه (( ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره )) از قرآن می باشد :  
علامه طباطبائی علت پذیرش برخی از قائلین به چنین ترهاتی را روحیه اخباریگری و عدم عرضه احادیث به قرآن دانسته و می‌فرماید:


.... محدثینی که به چنین سوره‌هایی – نظیر سوره حفد و خلع - اعتناء می‌کنند، بخاطر تعصب و تعبد شدیدی است که نسبت به روایات دارند و در تشخیص صحیح از مجعول آن و در عرضه داشتن احادیث بر قرآن کوتاهی می‌کنند و اگر این تعصب و تعبد نبود، کافی بود در یک نظر حکم کنند به اینکه ترهات مذکور جزو قرآن کریم نیست. همان


از مسوربن مخرمه روایت شده که عمرابن خطاب به عبدالرحمن بن عوف گفت:
4-مخالفت روایات تحریف با قرآن  
آیا قبلا آیه ای به این صورت نبود؟ ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره؟ ما چنین ایه ای را در قران مشاهده  نکردیم. )) و عبدالرحمن پاسخ داد: این ایه از قرآن حذف شده است. 
8-روایاتی که بیانگر حذف آیات (( ان انتفائکم . . )) و آیه (( الولد للفراش . . )) از قرآن می باشد :


متن گفتار ایشان در این زمینه عبارتست از: ومع الغض عن جمیع ذلک فإنها مخالفة للکتاب مردودة <ref>المیزان ج 12ص 112.</ref>


عدی بن عدی بن عمیره بن فروه از پدرش از جدش روایت می کند که عمر از ابی ابن کعب پرسید:  آیا این آیه از قرآن نبود: ان انتفائکم من آبائکم کفر بکم ؟  پاسخ داد: آری. پرسید: آیا این آیه از قرآن نبود: الولد للفراش و للعاهر الحجر که با مقداری از آیات از بین رفته است؟ جواب داد: بله. 
ایشان در تبیین مخالفت روایات تحریف با قرآن می‌نویسند:


9-روایاتی که بیانگر حذف ایات (( رجم )) از قرآن می باشد :
و اما اینکه گفتیم روایات تحریف، به فرضی هم که صحیح باشد مخالف با کتاب است و به همین جهت باید طرح شود. توضیحش این است که مقصود ما مخالفت با ظاهر آیه * («إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ») * و ظاهر آیه «وَإِنَّه لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه» نیست، تا بگویید این مخالفت ظنی است، - چون ظهور الفاظ آیه جزو ادله ظنی است - بلکه مراد مخالفت با دلالت قطعی کتاب است، چون مجموع قرآنی که فعلا در دست ما است به بیانی که در دلیل اول بر نفی تحریف گذشت، دلالت قطعی دارد بر اینکه در قرآن تحریفی رخ نداده است.


بخاری در کتاب خود ضمن حدیثی از ابن عباس روایت کرده است که عمر پس از آخرین حج خود و بازگشت به مدینه به منبر رفت واظهار داشت :
و چطور ممکن است در این دلالت خدشه کرد، و حال آنکه قرآنی که در دست ما هست اجزایش در نظم بدیع، و معجزه بودن نظیر یکدیگرند و خودش در دفع اختلافاتی که در به دو نظر به ذهن می‌رسد کافی است. نه در دفع آن اختلافات نقصی دارد، و نه در افاده معارف حقیقی و علوم الهی کلی و جزئیش قصوری، معارفش همه به هم مربوط و فروعش بر اصولش مترتب، و اطرافش بر اوساطش منعطف است، و این خصوصیات که در نظم قرآنی است و خداوند آن را به آن خصوصیات، وصف نموده در همه جای این کتاب مشهود است. <ref>المیزان ج 12ص 115-116</ref>
می ترسم زمانی بگذرد و طول زمان سبب شود عده ای بگویند به خدا قسم ما آیه رجم را در کتاب خدا ندیدیم و گمراه شوند و به حکم خدا عمل نکنند در حالی که رجم در کتاب خدا حق زنان و مردان متاهلی است که زنا کنند و بینه بر آن قائم شود یا خود اعتراف کنند یا زن از زنا حامله شود. 
10- حذف ایه "أن لا ترغبوا عن آبائكم فإنه كفر بكم ان ترغبوا عن آبائكم" از قران :
از عمر نقل شده که در خطبه ای  برای مردم  اظهار داشت :
از جمله آیاتی که در قرآن آنرا می خواندیم این آیه است. و سپس خواند: أَنْ لاَ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ، فَإِنَّهُ كُفْرٌ بِكُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ، أَوْ إِنَّ كُفْرًا بِكُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ 


5-عدم امکان صحت روایاتی که دلالت بر حذف بسیاری از آیات قرآن می‌کند:


روایات  تحریف در کتب  حدیثی امامیه
علامه در نقد دیدگاه کسانی که قائل به حذف بسیاری از آیات قرآن - بر اساس روایات تحریف - می‌باشند می‌فرماید:  
در کتب معتبر امامیه نیز روایات زیادی است که اقلیت قائلین به تحریف قران بدان  در اثبات  ادعایشان بدان استناد می کنند که برخی از انها  بشرح ذیل می باشد :
چگونه می‌توان پذیرفت که قرآن برغم دواعی فراوان مسلمآنان در محافظت از آن و تلاش گسترده پیامبر ص در تعلیم و تبیین ان، هزاران آیه – بر اساس روایات مرسل - از آن حذف شده باشد.. <ref>المیزان ج 12ص 116 </ref>
1-روایاتی که قران را  مشتمل بر 17هزار ایه می داند  :
    
از امام صادق ع نقل شده است که قرانی که از طریق جبرئیل بر پیامبر ص نازل شد مشتمل بر هفده هزار ایه بود .   
بدیهی است مفاد  روایت مذکور با قران موجود که مشتمل بر شش  هزار و اندی ایه می باشد منافات دارد .
2- روایاتی که بیانگر حذف بسیاری ایات از قران است :
حبیب سجستانی می گوید : از امام باقر علیه السلام در زمینه ایه " وإذ أخذ الله ميثاق النبيين لما آتيتكم من كتاب وحكمة ثم جاءكم رسول مصدق لما معكم لتؤمنن به ولتنصرنه " سئوال کردم که چگونه پیامبری که رسول و نبی  بعد از خودش را ندیده است می تواند بدو ایمان داشته و در یاری او تلاش نماید . امام ع فرمود : ایات بسیاری از قران – نظیر ایه مذکور – حذف و یا حروفی به خطا در قران وارد شده است که این امرسبب ابهاماتی برای مردم گردیده است .،
3-روایاتی که قران  واقعی را – که نزد اهل بیت ع  می باشد - متفاوت با قران موجود می داند :
محمد بن سلیمان از برخی اصحاب امام رضا ع نقل می کند که از امام ع سئوال کردم گاه از برخی افراد ، ایاتی - از قران-  را می شنویم که با قرانی که از شما به ما رسیده است متفاوت است – و چنین ایاتی در ان یافت نمی شود -  اما نمی توانیم همانند قران شما ان را قرائت کنیم ایا چنین عملی گناه محسوب می گردد ؟ امام ع فرمود : انگونه که به شما اموزش داده شده است قران را تلاوت کنید بزودی حجت الهی بسوی شما خواهد امد و قران حقیقی را به شما تعلیم خواهد داد . 
در روایتی دیگر امده است : شخصی در نزد امام صادق ع  ایاتی از قران را تلاوت نمود در حالی که قرائتش باقرانی که در بین مردم تلاوت می گردید متفاوت بود . امام ع فرمود :
این نوع قرائت را ترک بنما و قران را بگونه ای که دیگران می خوانند تلاوت نما تا اینکه حجت نهائی خداوند ظهور نموده و قران حقیقی را به مردم ارائه خواهد کرد انگاه حضرت مصحف امام علی ع را به ان شخص  نشان داد . 
در روایتی از احمد بن محمد بن ابی نصر امده است که : امام کاظم ع مصحفی از قران را بمن داده و فرمود : به درون ان منگر . انگاه قران را گشوده و مشاهده کردم  که در ذیل ایه: " لم يكن الذين كفروا " اسامی هفتاد نفر بهمراه اسماءپدرانشان در قران امده است . امام ع فرمود : مصحف را بمن برگردان .
4-روایاتی که بیانگر حذف ایاتی است که در شان اهلبیت ع نازل شده است :
امام باقر ع فرمود : اگر قران حقیقی موجود می بود حق ما اهل بیت ع در بین مردم مخفی نمی گردید . هر گاه قائم ما ظهور کند قران واقعی که همراه اوست  ان را تصدیق خواهد کرد
درروایتی دیگر از امام صادق ع می خوانیم  : هرگاه قران حقیقی انگونه که نازل گردیده است  در بین مردم قرائت می شد اسامی ما را در ان بوضوح می یافتید . 
در روایتی دیگر از امام صادق ع نقل شده است که : در قران امور گذشته و مسائل اینده و حال وجود دارد .در قران اسامی شخصیت هائی وجود داشت که حذف گردید . 
و در روایتی از امام باقر ع نقل شده است که فرمود: قران در چهار موضوع  نازل شده است : یک چهارم  ان در فضائل ما ، یک چهارم ان در اوصاف دشمنان ما، یک چهارم ان  در فرائض و احکام و یک چهارم دیگرش در سنن و امثال می باشد و کرامتهای قران –گزیده های ان -  درباره ما می باشد.
5- روایاتی که مصحف امام علی ع  را متفاوت با مصاحف دیگرصحابه می داند :
سالم بن سلمه نقل می کند که شخصی در نزد امام صادق ع ایاتی از قران را قرائت نمود که با قران موجود بین مردم متفاوت بود . امام ع  اورا از ادامه چنین قرائتی باز داشت . سپس مصحف امام علی ع را بیرون اورد و فرمود : امام علی ع بعد از انکه از کتابت مصحف خویش فارغ شد انرا به مردم ارائه داد و خطاب به انان فرمود : این مصحف، همان قرانی است که بر پیامبر ص نازل گردید و من انرا بصورت کامل جمع کردم . اما مردم گفتند در نزد ما مصحف جامع وجود دارد و ما نیازی به مصحف شما نداریم . امام ع نیز فرمود من بعنوان وظیفه مصحف واقعی را به شما عرضه کردم که بر اساس ان قرائت کنند حال که نمی پذیرید بدانید دیگر برای همیشه  این مصحف را نخواهید دید. .
در زمینه مصحف امام علی ع روایات دیگری نیز ذکر شده است که به جزئیات ان پرداخته شده است .
لازم به ذکر است در این روایات برغم تایید برخی تحریفات در قران ،  همچنان قران کنونی حجت بوده و عمل به ان مایه نجات از دوزخ و ورود در بهشت دانسته شده است . . 
6- سور و ایاتی که بر اساس برخی روایات قسمتی از انها حذف یا تبدیل شده است :
در تفسیر قمی برخی از مصادیق تحریف از نوع حذف یا تبدیل ذکرشده است .از جمله این ایات ایه شریفه : كنتم خير أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر وتؤمنون بالله .می باشد که امام صادق ع به قاری این ایه فرمود :
اگرایه ای که قرائت شد اینچنین باشد مفهومش این خواهد بود که : شما بهترین امتی هستید که امیر المومینن و امام حسین را به قتل رساندید .
قاری از امام ع پرسید : پس ایه قران چگونه نازل شده است ؟امام ع فرمود : ایه در اصل اینگونه است :  - کنتم خير أئمة أخرجت للناس ؛ انگاه فرمود : شاهد بر این امر فقرات اخر ایه می باشد که در ان امده است : تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر وتؤمنون بالله ،
مصداق دیگر در تحریف قران از نوع حذف یا تبدیل، ایه ( الذين يقولون ربنا هب لنا من أزواجنا وذريتنا قرة أعين واجعلنا للمتقين إماما ) می باشد که وقتی قاری این ایه را در نزد امام ع خواند ان حضرت فرمود : در خواست بزرگی – که در شانشان نیست - از خدا کردند . در حالی که اصل ایه اینچنین است : : واجعل لنا من المتقين إماما .
و مصادیق دیگری که در کتاب تفسیر قمی و ...ذکر شده است ..
7- روایاتی که بیانگر وقوع تحریف از نوع  تقدیم  و تاخیر  برخی  از ایات  می باشد  :
در تفسیر قمی نسبت به این نوع از تحریف امده است :
ایه ای که مفادش بیان مدت عده زنان به چهارماه و ده روز می باشد . قاعده ان است که ایه مذکور بعد از ایه ای که مدت عده را یکسال ذکر کرده است قرار گیرد چون ایه نخست ناسخ ایه بعدی می باشد .
و نیز ایه "أفمن كان على بينة من ربه ويتلوه شاهد منه ومن قبله كتاب موسى إماما ورحمة" ،که در اصل اینگونه بوده است : "ويتلوه شاهد منه إماما ورحمة ومن قبله كتاب موسى "، و ایه دیگر: "وما هي إلا حياتنا الدنيا نموت ونحيا " که در اصل اینگونه بوده است : "...نحيي ونموت" بدلیل انکه منکرین قیامت قائل به مبعوث شدن بعد از مرگ نیستند..
8-روایاتی که بیانگر جابجائی برخی از ایات  در سور قران  می باشد :
در تفسیر قمی امده است :
ایاتی که برخی از فقراتش در یک سوره و همه ان در سوره دیگر ذکر شده است عبارتند از :  ایه "أتستبدلون الذي هو أدنى بالذي هو خير اهبطوا مصر فإن لكم ما سألتم فقالوا : يا موسى إن فيها قوما جبارين وإنا لن ندخلها حتى يخرجوا منها فإن يخرجوا منها فإنا داخلون "،که نصف این ایه در سوره بقره و نصف دیگرش در سوره مائده ذکر شده است . 
ایه دیگر :"... اكتتبها فهي تملى عليه بكرة وأصيلا "، که خداوند در مقام رد این ادعا فرمود :  وما كنت تتلو من قبله من كتاب ولا تخطه بيمينك إذا لارتاب المبطلون ،  که نصف ایه در سوره فرقان و نصف دیگرش در سوره عنکبوت ذکر شده است . 
و امثال این ایات که در منابع روائی ذکر شده است .
نقد و بررسی دلیل نخست قائلین به تحریف قران :
در پاسخ به دلیل نخست قائلین به تحریف – روایات تحریف -  باید گفت اعلام فریقین هر یک بگونه ای بدان  جواب داده اند:
پاسخ  فیض کاشانی نسبت به روایات تحریف :
ایشان  مفاد روایات مذکور را بمعنای وقوع تحریف گسترده در قران  دانسته که لازمه اش عدم انطباق قران موجود با قران واقعی می باشد . 
انگاه در پاسخ  به شبهه مطرح  شده نسبت به تحریف قران می فرماید :
لازمه پذیرش این روایات  عدم اعتماد به مجموعه قران بوده بگونه ای که به هیچ ایه ای از قران نمی توان استناد نمود و در نتیجه قران کریم  از معرض  استفاده  مردم  خارج خواهد شد ؛ در حالی که مقاد بسیاری از  روایات  این است  که قران برای همیشه  مرجع مسلمانان بوده  و لازم است  انان  صحت و سقم روایات  را با معیار مطابقت و مخالفت  قران مورد سنجش  قرار دهند بعلاوه انکه مفاد برخی ایات نظیر ایه حفظ و نفی باطل و ... مصونیت قران از خطر تحریف می باشد . 
ایشان راهکار مشکل مطرح شده را این می داند که بگوئیم تحریف صورت گرفته بگونه ای نیست که به هدف اصلی قران – هدایت انسانها- لطمه ای وارد سازد بدین معنا که حذف برخی از اسامی در قران و تحریفهائی نظیر ان با وجود اهل بیت ع جبران شده است از اینرو عمل به قران موجود نیز انسان را به هدایت مطلوب نائل خواهد کرد . 
ایشان  شاهد بر صحت پاسخ مذکور را فقره ذیل حدیث طلحه می داند که امام ع عمل به قران موجود را سبب نجات از دوزخ و ورود به بهشت دانستند  : 
ويدل على هذا قوله ( عليه السلام ) في حديث طلحة : إن أخذتم بما فيه نجوتم من النار ودخلتم الجنة فإن فيه حجتنا وبيان حقنا وفرض طاعتنا .
ایشان در ادامه با نفی ادعای تحریف قران  ، برخی از روایات مذکور را  از قبیل تفسیر و بیان دانسته و قرائنی را در این زمینه بیان می کند از جمله انکه در روایتی از امام باقر ع امده است که مراد از تحریف صورت گرفته در کتب اسمانی تحریف معنوی است نه تحریف لفظی. 
پاسخ علامه طباطبائی به روایات تحریف : 
ایشان  با پاسخهای هفتگانه شان  به نقد روایات تحریف  پرداخته  که  عبارتند از :
1-تمسک به روایات تحریف مستلزم دور است :
گفتار نخست ایشان در نقد روایت تحریف این است که :
اما اولا فبأن التمسك بالاخبار بما انها حجة شرعية يشتمل من الدور  در تبیین دور مذکور باید گفت :  تمسک به اخبار تحریف بعنوان اینکه این اخبار حجت شرعی است مبتنی بر اثبات نبوت پیامبر ص است و اثبات نبوت هم مبتنی بر عدم تحریف قران  است  بنابر این احتمال وجود تحریف در قران سبب عدم اثبات نبوت و در نتیجه عدم حجیت این اخبار خواهد بود .
2-روایات تحریف حتی با فرض صحتشان ، اخبار احاد بوده و مفید قطع نمی باشد :
علامه در این زمینه می نویسد : 
به روایات تحریف تنها بعنوان اسناد تاریخی می توان استناد نمود چون در بین انها حدیث متواتر یا اخباری که محفوف به قرائن قطعیه باشد دیده نمی شود و بندرت می توان در بین انها حدیث صحیح که دلالت تام بر تحریف داشته باشند یافت . 
ایشان معتقد است حتی اخبار صحیح نیز در این زمینه – اثبات تحریف قران – قابل استناد نیست چون احتمال جعل در انها وجود دارد .
3-عدم شباهت  سیاق و نظم قران موجود با مفاد روایات تحریف : 
گفتار علامه  در این زمینه  بشرح ذیل می باشد :
روایات تحریف با قطع نظر از ایراد دور، مشتمل بر ایات و سوری است که سیاق و نظمشان شباهتی با قران ندارند .
ایشان در بخش دیگری از گفتارشان به برخی از سور ادعا نظیر سوره خلع و سوره حفد در روایات تحریف اشاره نموده و انها را در مقایسه با قران در سطح بسیار نازل و فاقد هر نوع شباهتی می داند . 
علامه طباطبائی علت پذیرش برخی از قائلین به چنین ترهاتی  را روحیه اخباریگری و عدم عرضه احادیث به قران دانسته و می فرماید :
.... محدثينى كه به چنين سوره هايى – نظیر سوره حفد و خلع -  اعتناء مىكنند ، بخاطر تعصب و تعبد شديدى است كه نسبت به روايات دارند و در تشخيص صحيح از مجعول آن و در عرضه داشتن احاديث بر قرآن كوتاهى مىكنند و اگر اين تعصب و تعبد نبود ، كافى بود در يك نظر حكم كنند به اينكه ترهات مذكور جزو قرآن كريم نيست ..
4-مخالفت روایات تحریف با قران
متن گفتار ایشان در این زمینه عبارتست از : ومع الغض عن جميع ذلك فإنها مخالفة للكتاب مردودة 
ایشان در تبیین مخالفت روایات تحریف با قران می نویسند :
و اما اينكه گفتيم روايات تحريف ، به فرضى هم كه صحيح باشد مخالف با كتاب است و به همين جهت بايد طرح شود . توضيحش اين است كه مقصود ما مخالفت با ظاهر آيه * ( « إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ » ) *  و ظاهر آيه « وَإِنَّه لَكِتابٌ عَزِيزٌ لا يَأْتِيه الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْه وَلا مِنْ خَلْفِه » نيست ، تا بگوييد اين مخالفت ظنى است ، - چون ظهور الفاظ آيه جزو ادله ظنى است - بلكه مراد مخالفت با دلالت قطعى كتاب است ، چون مجموع قرآنى كه فعلا در دست ما است به بيانى كه در دليل اول بر نفى تحريف گذشت ، دلالت قطعى دارد بر اينكه در قرآن تحريفى رخ نداده است .
و چطور ممكن است در اين دلالت خدشه كرد ، و حال آنكه قرآنى كه در دست ما هست اجزايش در نظم بديع ، و معجزه بودن نظير يكديگرند و خودش در دفع اختلافاتى كه در به دو نظر به ذهن مىرسد كافى است . نه در دفع آن اختلافات نقصى دارد ، و نه در افاده معارف حقيقى و علوم الهى كلى و جزئيش قصورى ، معارفش همه به هم مربوط و فروعش بر اصولش مترتب ، و اطرافش بر اوساطش منعطف است ، و اين خصوصيات كه در نظم قرآنى است و خداوند آن را به آن خصوصيات ، وصف نموده در همه جاى اين كتاب مشهود است .
5-عدم  امکان صحت روایاتی که دلالت بر حذف بسیاری از ایات قران می کند :
علامه  در نقد  دیدگاه کسانی که قائل به حذف بسیاری از ایات قران - بر اساس روایات تحریف - می باشند می فرماید :  
چگونه می توان پذیرفت که قران برغم دواعی فراوان مسلمانان در محافظت از ان و تلاش گسترده پیامبر ص در تعلیم و تبیین ان، هزاران ایه – بر اساس روایات مرسل - از ان حذف شده باشد ..   
6- ضعف سندی روایات تحریف  
6- ضعف سندی روایات تحریف  
ایشان معتقد است با مراجعه به اسناد روایات تحریف معلوم می گردد که بیشتر انها  فاقد سند بوده یا اسنادشان ضعیف می باشد
ایشان معتقد است با مراجعه به اسناد روایات تحریف معلوم می‌گردد که بیشتر آنها فاقد سند بوده یا اسنادشان ضعیف می‌باشد <ref>المیزان ج 12ص 112</ref>
 
7-ضعف دلالتی روایات تحریف  
7-ضعف دلالتی روایات تحریف  
علامه طباطبائی مفاد در این زمینه می فرماید :
 
بسیاری ازروایاتی که قائلین به تحریف قران بدان استناد نموده اند  در مقام بیان مفهوم ، تفسیر و تطبیق ایه  بر مصادیق خارجی ایه بوده و ارتباطی به تحریف لفظی قران ندارند .  
علامه طباطبائی مفاد در این زمینه می‌فرماید:  
ایشان در ادامه روایاتی را که بیانگر شان نزول برخی ایات می باشد از قبیل موارد فوق دانسته و می فرماید : روایتی که ایه شریفه "يا أيها الرسول بلغ ما انزل إليك " را بدینگونه ذکر کرده است : "يا أيها الرسول بلغ ما انزل إليك في علي " در حالی که روایت بیانگر ان است که ایه مذکور در شان امام علی ع ذکر شده است نه اینکه "فی علی "جزء ایه باشد و همینطور روایتی که ایه شریفه" إن الذين ينادونك من وراء الحجرات " را اینگونه ذکر کرده است : "إن الذين ينادونك من وراء الحجرات بنو تميم أكثرهم لا يعقلون " در حالی که ذیل روایت بیان شان نزول ایه بوده و برخی بدون دلیل انرا جزء ایه پنداشته اند . توضیح انکه گروهی از قبیله بنی تمیم بهنگام دیدار با پیامبر ص کناردرب خانه حضرت ایستاده وبی ادبانه به ان حضرت ندا دادند که : اخرج الینا که در این هنگام ایه مذکور نازل گردید و انها را نسبت به رفتار زشت شان متنبه نمود.  
بسیاری ازروایاتی که قائلین به تحریف قرآن بدان استناد نموده‌اند در مقام بیان مفهوم، تفسیر و تطبیق آیه بر مصادیق خارجی آیه بوده و ارتباطی به تحریف لفظی قرآن ندارند. <ref>همان </ref>
ایشان روایاتی را که از باب جری و تطبیق برخی موارد را بیان نموده اند نیز از موارد مذکور می داند نظیر روایتی که ایه شریفه : وسيعلم الذين ظلموا را این
 
گونه ذکر کرده است : وسيعلم الذين ظلموا آل محمد حقهم و یا ایه شریفه : ومن يطع الله ورسوله " را اینگونه بیان کرده است : ومن يطع الله ورسوله في ولاية على والأئمة من بعده فقد فاز فوزا عظيما 
ایشان در ادامه روایاتی را که بیانگر شان نزول برخی آیات می‌باشد از قبیل موارد فوق دانسته و می‌فرماید: روایتی که آیه شریفه "یا أیها الرسول بلغ ما انزل إلیک " را بدینگونه ذکر کرده است: "یا أیها الرسول بلغ ما انزل إلیک فی علی " در حالی که روایت بیانگر آن است که آیه مذکور در شان امام علی ع ذکر شده است نه اینکه "فی علی "جزء آیه باشد و همینطور روایتی که آیه شریفه" إن الذین ینادونک من وراء الحجرات " را این‌گونه ذکر کرده است: "إن الذین ینادونک من وراء الحجرات بنو تمیم أکثرهم لا یعقلون " در حالی که ذیل روایت بیان شان نزول آیه بوده و برخی بدون دلیل آن را جزء آیه پنداشته‌اند.
ایشان در ادامه برخی از روایات را که امام ع در ان کلمه ای را نظیر: كذلك الله ربى كذلك الله ربى که امام ع ذیل سوره توحید تلفظ نموده است عده ای  بعنوان روایت پنداشته را بیان می کند 
 
8- تعارض اخبار تحریف با یکدیگر در مواردی که ادعای حذف برخی ایات  شده است :  
توضیح آنکه گروهی از قبیله بنی تمیم بهنگام دیدار با پیامبر ص کنار درب خانه حضرت ایستاده و بی ادبانه به آن حضرت ندا دادند که: اخرج الینا که در این هنگام آیه مذکور نازل گردید و آنها را نسبت به رفتار زشت شان متنبه نمود. <ref>المیزان ج 12ص 113</ref>
علامه بخشی از روایات تحریف را معارض یکدیگر دانسته که لازمه اش تساقط می باشد بعنوان نمونه در روایات تحریف امده است که ایه ای بعنوان ایه رجم شیخ و شیخه در قران وجود داشته که ساقط شده است اما در روایات نسبت به چگونگی ان اختلاف می باشد. در برخی امده است که ایه مذکور اینگونه می باشد : إذا زنى الشيخ والشيخة فارجموهما البتة فإنهما قضيا الشهوة و در برخی دیگر : الشيخ والشيخة إذا زنيا فارجموهما البتة فإنهما قضيا الشهوة و در برخی : بما قضيا من اللذة ودر بعضی دیگر ... نكالا من الله والله عليم حكيم و در برخی دیگر : نكالا من الله والله عزيز حكيم ذکر شده است .  
 
بنابر این تعارض این روایات با یکدیگر دلیل دیگری بر عدم اعتبار و سقوطشان خواهد بود .  
ایشان روایاتی را که از باب جری و تطبیق برخی موارد را بیان نموده‌اند نیز از موارد مذکور می‌داند نظیر روایتی که آیه شریفه: وسیعلم الذین ظلموا را این
دفع توهم : بطلان سخن کسانی که اختلاف روایات تحریف را دلیل بر اصل وقوع تحریف قران می دانند :  
گونه ذکر کرده است: وسیعلم الذین ظلموا آل محمد حقهم و یا آیه شریفه: ومن یطع الله ورسوله " را این‌گونه بیان کرده است: ومن یطع الله ورسوله فی ولایة علی والأئمة من بعده فقد فاز فوزا عظیما <ref>همان</ref>
علامه طباطبائی در نقد گفتار مدعیان فوق الذکر می فرماید :  
 
اينكه بعضى از محدثين گفته‌اند كه « اختلاف روايات در آياتى كه نقل شد ضرر به جايى نمىرساند چون اين روايات در اصل تحريف قرآن اتفاق دارند » مردود و غلط است . چون اتفاق روايات مذكور در تحريف شدن قرآن ضعف دلالت آنها را جبران نمىكند و هر يك از آنها ديگرى را دفع مىكند
ایشان در ادامه برخی از روایات را که امام ع در آن کلمه ای را نظیر: کذلک الله ربی کذلک الله ربی که امام ع ذیل سوره توحید تلفظ نموده است عده‌ای بعنوان روایت پنداشته را بیان می‌کند <ref>المیزان ج 12ص 114</ref>
شگفتی علامه از کسانی که اخبار تحریف را پذیرفته اند
 
علامه طباطبائی بعد از نفی اعتبار روایات تحریف شگفتی خویش را از کسانی که روایات تحریف را پذیرفته اند اظهار داشته و می فرماید :  
8- تعارض اخبار تحریف با یکدیگر در مواردی که ادعای حذف برخی آیات شده است:  
و عجب از اين گونه علماى دينى است كه در مقام استدلال بر تحريف شدن قرآن بر مىآيند و آن گاه به رواياتى كه به صحابه و يا به ائمه اهل بيت منسوب شده احتجاج مىكنند و هيچ فكر نمىكنند كه چه مىكنند . اگر حجيت قرآن باطل گردد ، نبوت خاتم الأنبياء باطل شده ، و معارف دينى لغو و بى اثر مىشود ، و در چنين فرضى اين سخن به كجا مىرسد كه در فلان تاريخ مردى دعوى نبوت نموده و قرآنى به عنوان معجزه آورد ، خودش از دنيا رفت ، و قرآنش هم دستخورده شد ، و از او چيزى باقى نماند مگر اجماع مؤمنين به وى ، بر اينكه او به راستى پيغمبر بوده ، و قرآنش هم به راستى معجزه اى بر نبوت او بوده است ، و چون اجماع حجت است - زيرا همان پيغمبر آن را حجت قرار داده ، و يا از اجماع مجمعين كشف مىكنيم كه قول يكى از جانشينانش در آن هست - پس بايد نبوت او و قرآنش را قبول كنيم ؟ ! !
علامه بخشی از روایات تحریف را معارض یکدیگر دانسته که لازمه‌اش تساقط می‌باشد بعنوان نمونه در روایات تحریف امده است که آیه‌ای بعنوان آیه رجم شیخ و شیخه در قرآن وجود داشته که ساقط شده است اما در روایات نسبت به چگونگی آن اختلاف می‌باشد. در برخی امده است که آیه مذکور این‌گونه می‌باشد: إذا زنی الشیخ والشیخة فارجموهما البتة فإنهما قضیا الشهوة و در برخی دیگر: الشیخ والشیخة إذا زنیا فارجموهما البتة فإنهما قضیا الشهوة و در برخی: بما قضیا من اللذة ودر بعضی دیگر... نکالا من الله والله علیم حکیم و در برخی دیگر: نکالا من الله والله عزیز حکیم ذکر شده است.  
ایشان احتمال جعل روایات تحریف را قوی دانسته و انرا موید به شواهدی می دانند :  
بنابر این تعارض این روایات با یکدیگر دلیل دیگری بر عدم اعتبار و سقوطشان خواهد بود. <ref>المیزان ج 12ص -113- 114</ref>
و كوتاه سخن انکه  احتمال دسيسه و جعل حديث كه احتمال قوى هم هست و شواهد و قرائن آن را تاييد مىكند ، وقعى و اعتبارى براى روايات مذكور باقى نمىگذارد ، و با در نظر گرفتن آن ، ديگر نه حجيت شرعى بر آن اخبار باقى مىماند ، و نه حجيت عقلانى ، حتى صحيح السندترين آنها هم از اعتبار ساقط مىگردد .زيرا حجيت سند ، معنايش اين است كه رجال حديث دروغ عمدى نمىگويند ، و اما اينكه فريب نمىخورند ، و در اصول روايتى آنان هم دست برده نمىشود ، ربطى به صحت سند ندارد .  
 
دیدگاه علامه محمد تقی حکیم در زمینه روایات تحریف :  
دفع توهم: بطلان سخن کسانی که اختلاف روایات تحریف را دلیل بر اصل وقوع تحریف قرآن می‌دانند:  
ایشان در الاصول العامه بعد از بیان انکه نقل روایات تحریف در کتبی نظیر کافی و .... دلیل بر پذیرش مولفان انها نمی باشد  می نویسد :  
علامه طباطبائی در نقد گفتار مدعیان فوق الذکر می‌فرماید:  
شبهه تحریف قران از شبهاتی است که شایسته نیست در بطلان ان – بجهت بدیهی بودن - بحثی شود . روایات تحریف قران نیز علاوه بر تعارضی که بین انها وجود دارد اخبار احاد بوده و توان مقاومت در برابر ثبوت تواتر و قطع به عدم تحریف قران را ندارد .
اینکه بعضی از محدثین گفته‌اند که «اختلاف روایات در آیاتی که نقل شد ضرر به جایی نمیرساند چون این روایات در اصل تحریف قرآن اتفاق دارند» مردود و غلط است. چون اتفاق روایات مذکور در تحریف شدن قرآن ضعف دلالت آنها را جبران نمی‌کند و هر یک از آنها دیگری را دفع می‌کند <ref>المیزان ج 12ص 114</ref>
از طرفی ایشان سورو ایاتی را که برخی ادعای حذف ان را از قران دارند در مقایسه با قران موجود بسیار سخیف می داند .
 
ایشان معتقد است بر فرض مفاد روایاتی که بیانگر وجود تحریف به نقیصه در قران  است را بپذیریم طبعا مسئولیت این عمل بعهده عثمان خواهد بود چون در عصر عثمان این عمل – توحید مصاحف - صورت گرفته است در این صورت سکوت مسلمانان دیگر را در برابر عمل عثمان چگونه پاسخ خواهیم داد درحالی که تاریخ هیچگونه اعتراضی از صحابه و مسلمانان را در برابر عمل عثمان ثبت نکرده است .
شگفتی علامه از کسانی که اخبار تحریف را پذیرفته‌اند
ایشان عمل عثمان را در تجمیع مردم بر مصحف واحد مورد تایید مسلمانان ان عصر دانسته و می نویسد : بنظر می رسد بسیاری از این روایات تحریف در صدد مخالفت و بدجلوه دادن عمل عثمان در توحید مصاحف باشد .  
 
پاسخ اهل سنت نسبت به روایات تحریف درمنابع حدیثی  
علامه طباطبائی بعد از نفی اعتبار روایات تحریف شگفتی خویش را از کسانی که روایات تحریف را پذیرفته‌اند اظهار داشته و می‌فرماید:  
بیشتر اعلام اهل سنت مفاد روایات تحریف را بعنوان نسخ تلاوت پذیرفته و معتقدند که ایات  حذف شده گر چه از ناحیه خداوند نازل شده اند اما در زمان رسول اکرم ص تلاوتشان منسوخ شده گرچه حکمشان باقی مانده است. در اینجا بعنوان نمونه گفتار برخی از انان از کتاب "الاتقان فی علوم القران" جلال الدین سیوطی بیان می کنیم  :  
و عجب از این گونه علمای دینی است که در مقام استدلال بر تحریف شدن قرآن بر میآیند و آنگاه به روایاتی که به صحابه و یا به ائمه اهل بیت منسوب شده احتجاج می‌کنند و هیچ فکر نمی‌کنند که چه می‌کنند. اگر حجیت قرآن باطل گردد، نبوت خاتم الأنبیاء باطل شده، و معارف دینی لغو و بی اثر می‌شود، و در چنین فرضی این سخن به کجا می‌رسد که در فلان تاریخ مردی دعوی نبوت نموده و قرآنی به عنوان معجزه آورد، خودش از دنیا رفت، و قرآنش هم دستخورده شد، و از او چیزی باقی نماند مگر اجماع مؤمنین به وی، بر اینکه او به راستی پیغمبر بوده، و قرآنش هم به راستی معجزه ای بر نبوت او بوده است، و چون اجماع حجت است - زیرا همان پیغمبر آن را حجت قرار داده، و یا از اجماع مجمعین کشف می‌کنیم که قول یکی از جانشینانش در آن هست- پس باید نبوت او و قرآنش را قبول کنیم ؟!! <ref>المیزان ج 12ص 114</ref>
ایشان بعد از بیان انواع سه گانه نسخ: نسخ تلاوت و حکم ،نسخ حکم بدون نسخ تلاوت و نسخ تلاوت بدون نسخ حکم در مورد نوع اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – می نویسد :  
 
از عائشه در این زمینه روایتی نقل شده است که ایه ای بصورت ( عشر رضعات معلومات در قران کریم وجود داشته که بعد از مدتی با " عشر رضعات بخمس معلومات" نسخ گردیده است و بعد از پیامبر ص این ایه– ناسخ و منسوخ - بدلیل عدم اگاهی مردم از نسخ تلاوت و حکم ان ، همچنان در بین مردم قرائت می شد .  
ایشان احتمال جعل روایات تحریف را قوی دانسته و آن را موید به شواهدی می‌دانند:  
مولف الاتقان در زمینه نوع دوم نسخ – نسخ حکم بدون نسخ تلاوت – می نویسد : بسیاری از مواردی را که برخی از مصادیق این نوع نسخ شمرده اند نمی توان از این نوع دانست نظیر انکه ادعا شده است که ایه شریفه( ومما رزقناهم ينفقون ) و ( أنفقوا من ما رزقناكم ) با ایه تشریع زکات نسخ شده است در حالی که این دو ایه ارتباطی با نسخ ندارند بدین معنا که ایه دوم را می توان تفسیر ایه نخست قرار داد .  
و کوتاه سخن آنکه احتمال دسیسه و جعل حدیث که احتمال قوی هم هست و شواهد و قرائن آن را تایید می‌کند، وقعی و اعتباری برای روایات مذکور باقی نمیگذارد، و با در نظر گرفتن آن، دیگر نه حجیت شرعی بر آن اخبار باقی می‌ماند، و نه حجیت عقلانی، حتی صحیح السندترین آنها هم از اعتبار ساقط می‌گردد. زیرا حجیت سند، معنایش این است که رجال حدیث دروغ عمدی نمی‌گویند، و اما اینکه فریب نمیخورند، و در اصول روایتی آنان هم دست برده نمیشود، ربطی به صحت سند ندارد. <ref>المیزان ج 12ص- 114-115</ref>
ایشان در زمینه حکمت نوع سوم نسخ– نسخ تلاوت بدون نسخ حکم – به نقل از صاحب الفنون می نویسد : این امر بجهت ان است که میزان طاعت و تعبد مکلف نسبت به فرامین الهی مشخص گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزندش  
 
دیدگاه علامه محمد تقی حکیم در زمینه روایات تحریف:  
 
ایشان در الاصول العامه بعد از بیان آنکه نقل روایات تحریف در کتبی نظیر کافی و.... دلیل بر پذیرش مولفان آنها نمی‌باشد می‌نویسد:  
شبهه تحریف قرآن از شبهاتی است که شایسته نیست در بطلان آن – بجهت بدیهی بودن - بحثی شود. روایات تحریف قرآن نیز علاوه بر تعارضی که بین آنها وجود دارد اخبار احاد بوده و توان مقاومت در برابر ثبوت تواتر و قطع به عدم تحریف قرآن را ندارد.
 
از طرفی ایشان سور و آیاتی را که برخی ادعای حذف آن را از قرآن دارند در مقایسه با قرآن موجود بسیار سخیف می‌داند. الاصول العامه للفقه المقارن ص 116.
ایشان معتقد است بر فرض مفاد روایاتی که بیانگر وجود تحریف به نقیصه در قرآن است را بپذیریم طبعا مسئولیت این عمل بعهده عثمان خواهد بود چون در عصر عثمان این عمل – توحید مصاحف - صورت گرفته است در این صورت سکوت مسلمآنان دیگر را در برابر عمل عثمان چگونه پاسخ خواهیم داد درحالی که تاریخ هیچگونه اعتراضی از صحابه و مسلمآنان را در برابر عمل عثمان ثبت نکرده است. <ref>الاصول العامه ص 116- 117</ref>
ایشان عمل عثمان را در تجمیع مردم بر مصحف واحد مورد تایید مسلمآنان آن عصر دانسته و می‌نویسد: بنظر می‌رسد بسیاری از این روایات تحریف در صدد مخالفت و بدجلوه دادن عمل عثمان در توحید مصاحف باشد. <ref>الاصول العامه ص 116- 117</ref>
 
پاسخ اهل سنت نسبت به روایات تحریف درمنابع حدیثی  
 
بیشتر اعلام اهل سنت مفاد روایات تحریف را بعنوان نسخ تلاوت پذیرفته و معتقدند که آیات حذف شده گر‌چه از ناحیه خداوند نازل شده‌اند اما در زمان رسول اکرم ص تلاوتشان منسوخ شده گرچه حکمشان باقی مانده است.
 
در اینجا بعنوان نمونه گفتار برخی از آنان از کتاب "الاتقان فی علوم القرآن" جلال‌الدین سیوطی بیان می‌کنیم:  
ایشان بعد از بیان انواع سه گانه نسخ: نسخ تلاوت و حکم، نسخ حکم بدون نسخ تلاوت و نسخ تلاوت بدون نسخ حکم در مورد نوع اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – می‌نویسد:  
از عائشه در این زمینه روایتی نقل شده است که آیه‌ای بصورت (عشر رضعات معلومات در قرآن کریم وجود داشته که بعد از مدتی با " عشر رضعات بخمس معلومات" نسخ گردیده است و بعد از پیامبر ص این آیه– ناسخ و منسوخ - بدلیل عدم آگاهی مردم از نسخ تلاوت و حکم ان، همچنان در بین مردم قرائت می‌شد.  
 
مولف الاتقان در زمینه نوع دوم نسخ – نسخ حکم بدون نسخ تلاوت – می‌نویسد: بسیاری از مواردی را که برخی از مصادیق این نوع نسخ شمرده اند نمی‌توان از این نوع دانست نظیر آنکه ادعا شده است که آیه شریفه(ومما رزقناهم ینفقون) و (أنفقوا من ما رزقناکم) با آیه تشریع زکات نسخ شده است در حالی که این دو آیه ارتباطی با نسخ ندارند بدین معنا که آیه دوم را می‌توان تفسیر آیه نخست قرار داد.  
ایشان در زمینه حکمت نوع سوم نسخ– نسخ تلاوت بدون نسخ حکم – به نقل از صاحب الفنون می‌نویسد: این امر بجهت آن است که میزان طاعت و تعبد مکلف نسبت به فرامین الهی مشخص گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزندش <ref>الاتقان ج 2ص 58-66.</ref>
   
   
باید گفت اغلب مولفان علوم قران اهل سنت نظیر سیوطی در کتب خویش نوع سوم نسخ را تایید نموده و روایات زیادی را در اثبات این نوع نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - بیان نموده اند که برخی از انها را دراینجا از الاتقان فی علوم القران بیان می کنیم :  
باید گفت اغلب مولفان علوم قرآن اهل سنت نظیر سیوطی در کتب خویش نوع سوم نسخ را تایید نموده و روایات زیادی را در اثبات این نوع نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - بیان نموده‌اند که برخی از آنها را دراینجا از الاتقان فی علوم القرآن بیان می‌کنیم:  
در روایتی از عبدالله بن عمر نقل شده است که هیچگاه فردی از شما ادعا نکند که تمام قران در اختیار من است چون بسیاری از ایات و سور قرانی که از جانب خداوند نازل شده است در قران موجود وجود ندارد .  
در روایتی از عبدالله بن عمر نقل شده است که هیچگاه فردی از شما ادعا نکند که تمام قرآن در اختیار من است چون بسیاری از آیات و سور قرآنی که از جانب خداوند نازل شده است در قرآن موجود وجود ندارد. <ref>الاتقان ج 2ص 66</ref>
از عائشه نقل شده است که سوره احزابی که در زمان پیامبر ص قرائت می شد 200ایه بود در حالی که در زمان عثمان تعداد ایات فقط بمقدار قران کنونی ثبت گردید .
از عائشه نقل شده است که سوره احزابی که در زمان پیامبر ص قرائت می‌شد 200آیه بود در حالی که در زمان عثمان تعداد آیات فقط بمقدار قرآن کنونی ثبت گردید .. <ref>الاتقان فی علوم القرآن ج 2ص 66-67</ref>
در روایتی دیگر از ابی بن کعب نقل شده است که سوره احزاب بمقدار سوره بقره بود و ما در ان ایه رجم را ( إذا زنى الشيخ والشيخة فارجموهما البتة نكالا من الله والله عزيز حكيم ) قرائت می کردیم.
 
سیوطی روایت دیگری را بعنوان ایه الرجم که از نوع سوم نسخ انرا می شمرد نقل کرده است .   این روایت در سائر منابع اهل سنت نیز با اندک تفاوتی نقل شده است
در روایتی دیگر از ابی بن کعب نقل شده است که سوره احزاب بمقدار سوره بقره بود و ما در آن آیه رجم را (إذا زنی الشیخ والشیخة فارجموهما البتة نکالا من الله والله عزیز حکیم) قرائت می‌کردیم. الاتقان فی علوم القرآن ج 2ص 66
از خلیفه دوم در زمینه ایه رجم شیخ و شیخه نقل گردیده است که می گفت : اگر مردم اتهام زیادتی قران را بمن نمی زدند بدست خودم ایه رجم را در قران  وارد می کردم 
سیوطی روایت دیگری را بعنوان آیه الرجم که از نوع سوم نسخ آن را می‌شمرد نقل کرده است. الاتقان فی علوم القرآن ج 2ص 66- این روایت در سائر منابع اهل سنت نیز با اندک تفاوتی نقل شده است <ref>السنن الکبری ج 4ص 272-</ref>
باید گفت نظیر مباحث مطرح شده در الاتقان در سائر کتب دیگر اهل سنت نظیر : البرها ن ، زرکشی و ....نیز بیان شده است .  
 
گفتار علامه طباطبائی در نقد دیدگاه مذکور- نسخ تلاوت - :
از خلیفه دوم در زمینه آیه رجم شیخ و شیخه نقل گردیده است که می‌گفت: اگر مردم اتهام زیادتی قرآن را بمن نمی‌زدند بدست خودم آیه رجم را در قرآن وارد می‌کردم <ref>صحیح البخاری ج 8ص 113</ref>
علامه در نقد و بررسی چنین دیدگاهی می فرماید لازمه این دیدگاه پذیرش وقوع تحریف در قران می باشد :  
باید گفت نظیر مباحث مطرح شده در الاتقان در سائر کتب دیگر اهل سنت نظیر: البرها ن، زرکشی و....نیز بیان شده است.  
اهل سنت می گویند : ....آياتى بر اساس احاديث مرسل در سوره نساء در ميان جمله « وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتامى » و جمله « فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ » بوده و به اندازه يك ثلث قرآن يعنى بيش از دو هزار آيه مىشده و افتاده . و نيز آن آياتى كه محدثين سنى  گفته‌اند از سوره برائت ساقط شده ، مانند « بسم اللَّه » آن و صدها آيه كه سوره مذكور را مساوى با سوره بقره مىكرده و اينكه سوره احزاب بزرگتر از سوره بقره بوده و دويست آيه از آن ساقط شده. و يا آن آياتى كه روايات مجعوله مذكور مىگويد منسوخ التلاوه شده است .  
 
ایشان ادامه می دهد : جمعى از مفسرين اهل سنت هم براى دفاع از يك حديث كه گفته « پاره اى از قرآن را خدا از يادها برد و تلاوتش را منسوخ كرد » پذيرفته‌اند ، سئوال این است که اینهمه ایات كجا رفته‌اند ؟ و چطور مفقود شده‌اند ، كه حتى يك نفر هم سراغ يكى از آن هزارها را نگرفته است ؟ ! .
گفتار علامه طباطبائی در نقد دیدگاه مذکور- نسخ تلاوت -:
و اگر شما هم همان حديث را سند قرار دهيد ، و بگوييد خدا از يادها برده مىپرسيم از ياد بردن خدا چه معنا دارد ؟ و مقصود از نسخ تلاوت چه مىتواند باشد ؟ آيا نسخ تلاوت بخاطر اين بوده كه عمل به آن آيات منسوخ شده ؟ پس چرا آيات منسوخه ديگرى كه هم اكنون در قرآن كريم است منسوخ التلاوه نشد ؟ و تا كنون در قرآن كريم باقى مانده ؟ ! مانند آيه صدقه و آيه نكاح زانيه و زانى ، و آيه عده ، و غير آن ؟ و جالب اينجاست كه آقايان آيات منسوخ التلاوه را دو قسم مىكنند ، يكى آنها كه هم تلاوتش نسخ شده و هم عمل به آن ، و قسم ديگر آن آياتى كه تنها تلاوتش نسخ شده است مانند آيه رجم .
 
و يا بخاطر اين بوده كه واجد صفات كلام خدايى نبوده و بدين جهت خداوند خط بطلان بر آنها كشيده ، و از يادهايشان برده است . اگر چنين بود پس در حقيقت جزو كلام خدا و كتاب عزيز كه « لا يَأْتِيه الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْه وَلا مِنْ خَلْفِه » نبوده ، منزه از اختلاف نبود ، قول فصل و هادى به سوى حق و به سوى صراط مستقيم ، و معجزه اى كه بتوان با آن تحدى نمود و . . . نبوده . و كوتاه ، سخن بگو قرآن نبوده ، زيرا خداى تعالى قرآن را به صفاتى معرفى نموده است كه آن را نازل شده از لوح محفوظ ، و نيز آن را كتاب عزيزى خوانده كه در عصر نزولش و در اعصار بعد تا قيام قيامت باطل در آن راه ندارد ، و آن را قول فصل ، هدايت ، نور ، فرقان ميان حق و باطل ، معجزه و . . . ناميده است .
علامه در نقد و بررسی چنین دیدگاهی می‌فرماید لازمه این دیدگاه پذیرش وقوع تحریف در قرآن می‌باشد:  
آيا با چنين معرفى باز هم مىتوانيم بگوييم اين آياتى كه قرآن را معرفى مىكند مخصوص به پاره اى از قرآن بوده كه هم اكنون در دست ما است ، و تنها اين باقيمانده از يادها نمىرود ، و منسوخ التلاوه و دستخوش بطلان نمىشود ؟ آيا تنها اين باقيمانده است كه قول فصل ، هدايت ، نور ، فرقان ، و معجزه جاودانه است ؟
 
و يا مىگوييد منسوخ التلاوه شدن و فراموش شدن بطلان نيست ؟ چطور بطلان نيست ؟ مگر بطلان غير از اين است كه كلام ناقصى از اثر و خاصيت بيفتد و هيچ چيز نتواند آن را اصلاح نموده و براى ابد از كار بيفتد ؟ و آيا با اينكه براى ابد از كار افتاده باز هم ذكر و ياد آورنده خداست .
اهل سنت می‌گویند: ....آیاتی بر اساس احادیث مرسل در سوره نساء در میان جمله «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتامی» و جمله «فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ» بوده و به اندازه یک ثلث قرآن یعنی بیش از دو هزار آیه می‌شده و افتاده. و نیز آن آیاتی که محدثین سنی گفته‌اند از سوره برائت ساقط شده، مانند «بسم اللَّه» آن و صدها آیه که سوره مذکور را مساوی با سوره بقره می‌کرده و اینکه سوره احزاب بزرگتر از سوره بقره بوده و دویست آیه از آن ساقط شده. و یا آن آیاتی که روایات مجعوله مذکور می‌گوید منسوخ التلاوه شده است.  
پس حق همين است كه به خود جرأت داده براى رهايى از اين همه اشتباه بگوييم رواياتى كه از طرق شيعه و سنى در تحريف و يا نسخ تلاوت رسيده بخاطر مخالفتش با كتاب خدا ، مردود است .
 
ایشان ادامه می‌دهد:  
 
جمعی از مفسرین اهل سنت هم برای دفاع از یک حدیث که گفته «پاره‌ای از قرآن را خدا از یادها برد و تلاوتش را منسوخ کرد» پذیرفته‌اند، سئوال این است که اینهمه آیات کجا رفته‌اند؟ و چطور مفقود شده‌اند، که حتی یک نفر هم سراغ یکی از آن هزارها را نگرفته است ؟!.
 
و اگر شما هم همان حدیث را سند قرار دهید، و بگویید خدا از یادها برده می‌پرسیم از یاد بردن خدا چه معنا دارد؟ و مقصود از نسخ تلاوت چه می‌تواند باشد؟ آیا نسخ تلاوت بخاطر این بوده که عمل به آن آیات منسوخ شده؟ پس چرا آیات منسوخه دیگری که هم اکنون در قرآن کریم است منسوخ التلاوه نشد؟ و تا کنون در قرآن کریم باقی مانده ؟! مانند آیه صدقه و آیه نکاح زانیه و زانی، و آیه عده، و غیر آن؟
 
و جالب اینجاست که آقایان آیات منسوخ التلاوه را دو قسم می‌کنند، یکی آنها که هم تلاوتش نسخ شده و هم عمل به آن، و قسم دیگر آن آیاتی که تنها تلاوتش نسخ شده است مانند آیه رجم.
 
و یا بخاطر این بوده که واجد صفات کلام خدایی نبوده و بدین جهت خداوند خط بطلان بر آنها کشیده، و از یادهایشان برده است. اگر چنین بود پس در حقیقت جزو کلام خدا و کتاب عزیز که «لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه» نبوده، منزه از اختلاف نبود، قول فصل و هادی به سوی حق و به سوی صراط مستقیم، و معجزه ای که بتوان با آن تحدی نمود و... نبوده. و کوتاه، سخن بگو قرآن نبوده، زیرا خدای تعالی قرآن را به صفاتی معرفی نموده است که آن را نازل شده از لوح محفوظ، و نیز آن را کتاب عزیزی خوانده که در عصر نزولش و در اعصار بعد تا قیام قیامت باطل در آن راه ندارد، و آن را قول فصل، هدایت، نور، فرقان میان حق و باطل، معجزه و... نامیده است.
 
آیا با چنین معرفی باز هم می‌توانیم بگوییم این آیاتی که قرآن را معرفی می‌کند مخصوص به پاره‌ای از قرآن بوده که هم اکنون در دست ما است، و تنها این باقیمانده از یادها نمیرود، و منسوخ التلاوه و دستخوش بطلان نمیشود؟ آیا تنها این باقیمانده است که قول فصل، هدایت، نور، فرقان، و معجزه جاودانه است؟
 
و یا می‌گویید منسوخ التلاوه شدن و فراموش شدن بطلان نیست؟ چطور بطلان نیست؟ مگر بطلان غیر از این است که کلام ناقصی از اثر و خاصیت بیفتد و هیچ چیز نتواند آن را اصلاح نموده و برای ابد از کار بیفتد؟ و آیا با اینکه برای ابد از کار افتاده باز هم ذکر و یاد‌آورنده خداست.
پس حق همین است که به خود جرأت داده برای رهایی از این همه اشتباه بگوییم روایاتی که از طرق شیعه و سنی در تحریف و یا نسخ تلاوت رسیده بخاطر مخالفتش با کتاب خدا، مردود است. <ref>المیزان ج 12ص 117-116</ref>
.
.
نقد و بررسی مباحث مطرح شده درالاتقان :  
نقد و بررسی مباحث مطرح شده درالاتقان:  
باید گفت : علاوه بر پاسخ های  جامع علامه طباطبائی در نقد قائلین به نسخ تلاوت ، نکات دیگری را نیز در زمینه انواع نسخ- که در کتاب الاتقان مطرح گردیده است - می توان بدان ضمیمه نمود :  
 
1-در زمینه قسم اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – باید گفت هرگاه تحقق چنین امری در عصر حیات پیامبر ص پذیرفته شود -چنانکه از روایت عائشه استفاده می شود - در اینصورت این سئوال مطرح می گردد که : ایا می توان بوسیله خبر واحد نسخ تلاوت و حکم ایات نازل شده را اثبات کرد  ؟
باید گفت: علاوه بر پاسخ‌های جامع علامه طباطبائی در نقد قائلین به نسخ تلاوت، نکات دیگری را نیز در زمینه انواع نسخ- که در کتاب الاتقان مطرح گردیده است - می‌توان بدان ضمیمه نمود:  
  و هر گاه چنین نسخی بعد از وفات پیامبر ص باشد در اینصورت مفهومش ان است که ایاتی از قران در حیات رسول اکرم ص بر ایشان نازل شده اما بعد از رحلت ان حضرت   تلاوت و حکم ان نسخ گردیده است . در اینصورت ایا  لازمه پذیرش چنین امری وقوع نقصان در قران  موجود نخواهد بود ؟  بدیهی است با تبدیل واژگان – گفتن نسخ تلاوت بجای تحریف - نمی توان معنا و مفهوم چیزی را تغییر داد .
 
2-در زمینه قسم سوم نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - علاوه بر نقد نخست - این سئوال مطرح می گردد  که حکمت نسخ تلاوت بدون نسخ حکم چیست؟ شکی نیست که هدف از نزول ایات الهی بیان احکامی است که بشریت بدان نیاز دارد .بنابر این وقتی بناست حکمی استمرار داشته باشد در اینصورت نسخ ایاتی که بیانگر ان حکم است چه مفهومی خواهد داشت  ؟
1-در زمینه قسم اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – باید گفت هرگاه تحقق چنین امری در عصر حیات پیامبر ص پذیرفته شود -چنانکه از روایت عائشه استفاده می‌شود - در اینصورت این سئوال مطرح می‌گردد که: آیا می‌توان بوسیله خبر واحد نسخ تلاوت و حکم آیات نازل شده را اثبات کرد؟
سئوال دیگر ان است که : ایا خروج ایاتی – از قران - که تلاوتش نسخ شده است به اذن الهی بوده است یا توسط رسول الله صورت گرفته است ؟ بدیهی است قائلین به چنین نسخی ،  شق نخست را پذیرفته و معتقدند این کار به اذن الهی صورت گرفته است در این صورت می گوئیم :  
و هر گاه چنین نسخی بعد از وفات پیامبر ص باشد در اینصورت مفهومش آن است که آیاتی از قرآن در حیات رسول اکرم ص بر ایشان نازل شده اما بعد از رحلت آن حضرت تلاوت و حکم آن نسخ گردیده است. در اینصورت آیا لازمه پذیرش چنین امری وقوع نقصان در قرآن موجود نخواهد بود؟ بدیهی است با تبدیل واژگان – گفتن نسخ تلاوت بجای تحریف - نمی‌توان معنا و مفهوم چیزی را تغییر داد.
اولا چگونه ادعای مذکور قابل اثبات است ؟ ایا با خبر واحد می توان چنین امر مهمی را – نسخ تلاوت منهای نسخ حکم - ثابت نمود  ؟ ایا بازگشت این سخنان به تحقق تحریف در قران نیست ؟  ایا کسانی که قائل به تحریف قران هستند جز این را می گویند ؟
 
و اگر این امر – خروج برخی از ایات  نازل شده از قران - بعد از رحلت ان بزرگوار صورت گرفته است در اینصورت لازمه پذیرش چنین امری وقوع تحریف در قران امر خواهد بود .
2-در زمینه قسم سوم نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - علاوه بر نقد نخست - این سئوال مطرح می‌گردد که حکمت نسخ تلاوت بدون نسخ حکم چیست؟ شکی نیست که هدف از نزول آیات الهی بیان احکامی است که بشریت بدان نیاز دارد. بنابر‌این وقتی بناست حکمی استمرار داشته باشد در اینصورت نسخ آیاتی که بیانگر آن حکم است چه مفهومی‌خواهد داشت؟
باید گفت پذیرش نسخ تلاوت - که مستلزم تحریف قران است - حتی بر عده ای از مولفان علوم قرانی نظیر زرکشی دشوار بوده از اینرو در ذیل حدیث رجم شیخ و شیخه که از عمر نقل گردیده است می نویسد :  
 
ظاهر گفتار عمراین است که او از خوف اینکه مردم به او نسبت تحریف قران را بدهند از کتابت ایه رجم در قران خودداری کرده است .باید گفت لازمه چنین سخنی ان است که ایه رجم کتابتش در قران جائز و در نتیجه ثابت خواهد بود که این شان هر مکتوبی است.  
سئوال دیگر آن است که: آیا خروج آیاتی – از قرآن - که تلاوتش نسخ شده است به اذن الهی بوده است یا توسط رسول الله صورت گرفته است؟ بدیهی است قائلین به چنین نسخی، شق نخست را پذیرفته و معتقدند این کار به اذن الهی صورت گرفته است در این صورت می‌گوئیم:  
ایشان در ادامه می نویسد :  
اولا چگونه ادعای مذکور قابل اثبات است؟ آیا با خبر واحد می‌توان چنین امر مهمی را – نسخ تلاوت منهای نسخ حکم - ثابت نمود؟ آیا بازگشت این سخنان به تحقق تحریف در قرآن نیست؟ آیا کسانی که قائل به تحریف قرآن هستند جز این را می‌گویند؟
پذیرش ملازمه فوق – جواز کتابت حدیث رجم بعنوان قران و نسخ تلاوت ان – مشکل است بنابر این با حدیث مذکور نمی توان نسخ تلاوت را ثابت نمود و در توجیه گفتار عمر نسبت به خودداری او از کتابت ایه رجم در قران می توان گفت : از انجا که اثبات قرانیت ایه یا سوره فقط با خبر متواتر قابل اثبات است او بدلیل انکه حدیث رجم خبرواحد بود از اینرو از کتابت ان خودداری نمود .  
و اگر این امر – خروج برخی از آیات نازل شده از قرآن - بعد از رحلت آن بزرگوار صورت گرفته است در اینصورت لازمه پذیرش چنین امری وقوع تحریف در قرآن امر خواهد بود.
نتیجه انکه چون لازمه پذیرش نسخ تلاوت و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم ،  وقوع تحریف در قران می باشد دلیل نخست قائلین به تحریف در تمسک به روایات تحریف و نسخ تلاوت تمام نمی باشد .  
 
دلیل دوم بر تحریف قران  : اختلاف مصاحف                                                                                                                            
باید گفت پذیرش نسخ تلاوت - که مستلزم تحریف قرآن است - حتی بر عده‌ای از مولفان علوم قرآنی نظیر زرکشی دشوار بوده از اینرو در ذیل حدیث رجم شیخ و شیخه که از عمر نقل گردیده است می‌نویسد:  
قائلین به تحریف قران  می گویند : اختلاف بین مصاحف زمان ابوبکر و زمان عثمان و تجمیع ان توسط غیر معصوم دلالت بر وقوع تحریف در قران دارد .  
ظاهر گفتار عمراین است که او از خوف اینکه مردم به او نسبت تحریف قرآن را بدهند از کتابت آیه رجم در قرآن خودداری کرده است. باید گفت لازمه چنین سخنی آن است که آیه رجم کتابتش در قرآن جائز و در نتیجه ثابت خواهد بود که این شان هر مکتوبی است.  
 
ایشان در ادامه می‌نویسد:  
پذیرش ملازمه فوق – جواز کتابت حدیث رجم بعنوان قرآن و نسخ تلاوت آن – مشکل است بنابر‌این با حدیث مذکور نمی‌توان نسخ تلاوت را ثابت نمود و در توجیه گفتار عمر نسبت به خودداری او از کتابت آیه رجم در قرآن می‌توان گفت: از آنجا که اثبات قرآنیت آیه یا سوره فقط با خبر متواتر قابل اثبات است او بدلیل آنکه حدیث رجم خبرواحد بود از اینرو از کتابت آن خودداری نمود. <ref>البرهان ج 2ص 36..</ref>
 
نتیجه آنکه چون لازمه پذیرش نسخ تلاوت و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم، وقوع تحریف در قرآن می‌باشد دلیل نخست قائلین به تحریف در تمسک به روایات تحریف و نسخ تلاوت تمام نمی‌باشد.  
=== دلیل دوم بر تحریف قرآن : اختلاف مصاحف ===
 
قائلین به تحریف قرآن می‌گویند: اختلاف بین مصاحف زمان ابوبکر و زمان عثمان و تجمیع آن توسط غیر معصوم دلالت بر وقوع تحریف در قرآن دارد.
تبیین  
تبیین  
علامه طباطبائی در تبیین دلیل دوم قائلین به تحریف می فرماید :
علامه طباطبائی در تبیین دلیل دوم قائلین به تحریف می‌فرماید:
وقتی قران متشتت و متفرق از طریق غیر معصوم جمع گردد امکان تحریف در ان وجود خواهد داشت و محال است که عادتا همه ان موافق با قر ان واقعی باشد ..  
 
نقد علامه به دلیل دوم قائلین به تحریف – تعدد مصاحف -  
وقتی قرآن متشتت و متفرق از طریق غیر معصوم جمع گردد امکان تحریف در آن وجود خواهد داشت و محال است که عادتا همه آن موافق با قرآن واقعی باشد.. <ref>المیزان ج 12ص116</ref>
ایشان  در نقد دلیل مذکور می نویسد: ادعای مذکور، سخن خرافى بيش نيست ، بلكه مطلب به عكس است ، زيرا عقل مخالفت نوشته شده را با واقعش ممكن مىداند ، نه اينكه موافقت آن دو را بعيد و مخالفت آن را واجب شمارد پس هر جا كه دليل و قرينه اى باشد بر اينكه نوشته شده با واقعش موافق است آن را مىپذيرد و ما به جاى يك دليل و يك قرينه دليلهايى ارائه داديم كه همه موافقت اين قرآن را با واقعش اثبات مىكردند 
 
دلیل سوم : تفاوت مصحف امام علی با مصاحف دیگر  
نقد علامه به دلیل دوم قائلین به تحریف – تعدد مصاحف -  
تبیین
 
علامه طباطبائی در تبیین دلیل سوم قائلین به تحریف در نقیصه می فرماید :  
علامه طباطبائی در نقد دلیل مذکور می‌نویسد: ادعای مذکور، سخن خرافی بیش نیست، بلکه مطلب به عکس است، زیرا عقل مخالفت نوشته شده را با واقعش ممکن می‌داند، نه اینکه موافقت آن دو را بعید و مخالفت آن را واجب شمارد پس هر جا که دلیل و قرینه ای باشد بر اینکه نوشته شده با واقعش موافق است آن را میپذیرد و ما به جای یک دلیل و یک قرینه دلیلهایی ارائه دادیم که همه موافقت این قرآن را با واقعش اثبات می‌کردند همان
بدون شک امام علی ع بعد از رحلت پیامبر ص سعی در جمع اوری قران داشت و بعد از انمام ان قرانش را به مردم عرضه کرد اما حاکمان وقت انرا نپذیرفته و به جمع زیدبن ثابت روی اوردند بنابراین بین قرانی که امام ع انرا جمع نمود با قران زیدبن ثابت قطعا اختلافاتی وجود داشت چون در غیر اینصورت امام ع هیچگاه قران خودش را به مردم عرضه نمی نمود . .  
=== دلیل سوم: تفاوت مصحف امام علی با مصاحف دیگر ===
 
تبیین  
 
علامه طباطبائی در تبیین دلیل سوم قائلین به تحریف در نقیصه می‌فرماید:  
 
بدون شک امام علی ع بعد از رحلت پیامبر ص سعی در جمع اوری قرآن داشت و بعد از انمام آن قرآنش را به مردم عرضه کرد اما حاکمان وقت آن را نپذیرفته و به جمع زیدبن ثابت روی اوردند بنابراین بین قرآنی که امام ع آن را جمع نمود با قرآن زیدبن ثابت قطعا اختلافاتی وجود داشت چون در غیر اینصورت امام ع هیچگاه قرآن خودش را به مردم عرضه نمی‌نمود. <ref>المیزان ج 12ص 109-110 </ref>
نقد دلیل سوم  
نقد دلیل سوم  
علامه در نقد دلیل سوم قائلین به تحریف قران -تفاوت قران جمع شده امام علی با مصاحف دیگر - اظهار می دارد مصحف امام علی ع تفاوت جدی با مصاحف دیگر نداشته و تنها تمایزش این بوده که این مصحف بر خلاف مصاحف دیگر مشتمل بر بیان برخی تغییرات در ترتیب سور و ایات بوده است
علامه در نقد دلیل سوم قائلین به تحریف قرآن -تفاوت قرآن جمع شده امام علی با مصاحف دیگر - اظهار می‌دارد مصحف امام علی ع تفاوت جدی با مصاحف دیگر نداشته و تنها تمایزش این بوده که این مصحف بر خلاف مصاحف دیگر مشتمل بر بیان برخی تغییرات در ترتیب سور و آیات بوده است  
... اگر امام علی ع مصحف خود را مخالف مصاحف دیگر می دانست قطعا در برابر انها به معارضه برخاسته و لا اقل در دوران حکومت خویش مصحف خود را معیار قرار می داد .  
... اگر امام علی ع مصحف خود را مخالف مصاحف دیگر می‌دانست قطعا در برابر آنها به معارضه برخاسته و لا اقل در دوران حکومت خویش مصحف خود را معیار قرار می‌داد. <ref>المیزان ج 12ص 116-
دلیل چهارم : روایاتی که مفادشان اخبار از تحقق همه حوادث امتهای پیشین در امت اسلام می باشد که از جمله انها تحریف کتب اسمانی انان بود .
</ref>
تبیین
 
علامه طباطبائی در تبیین دلیل چهارم قائلین به نقیصه در قران می نویسد :  
=== دلیل چهارم: روایاتی که مفادشان اخبار از تحقق همه حوادث امت‌های پیشین در امت اسلام می‌باشد که از جمله آنها تحریف کتب اسمانی آنان بود. ===
در مضامین بسیاری از روایات است که تمام اتفاقاتی که برای امتهای پیشین واقع گردید در امت اسلام نیز واقع می گردد بدیهی است از جمله اموری که در امتهای سابق بوقوع پیوست تحریف کتب اسمانی انها بود بنابر این در قران نیز چنین اتفاقی واقع شده است .
 
ایشان انگاه روایاتی را از کتب فریقین نقل می کند 
تبیین  
پاسخ علامه   طباطبائی :  
 
ایشان در نقد وجه چهارم می نویسد: مراد از مماثلت حوادث امت اسلام با امتهای پیشین ، مماثلت در همه جهات نبوده بلکه مراد مماثلت فی الجمله در امور کلی نظیر تفرق مذهبی و اثار و نتائج عملکردهای انها می باشد.  
علامه طباطبائی در تبیین دلیل چهارم قائلین به نقیصه در قرآن می‌نویسد:  
ایشان عامل مهم   انشعابات مذهبی بین مسلمانان  را - که مفاد روایات فوق می باشد - عدم عرضه احادیث با قران  و تفسیر به رای و اجتهادات شخصی در قران دانسته و برخی از روایات مذکور – وقوع تمام حوادث امتهای سابق در امت اسلام   - را مخالف  با قران می داند .  
در مضامین بسیاری از روایات است که تمام اتفاقاتی که برای امت‌های پیشین واقع گردید در امت اسلام نیز واقع می‌گردد بدیهی است از جمله اموری که در امت‌های سابق بوقوع پیوست تحریف کتب اسمانی آنها بود بنابر‌این در قرآن نیز چنین اتفاقی واقع شده است.
ایشان آنگاه روایاتی را از کتب فریقین نقل می‌کند <ref>المیزان ج 12ص 117</ref>
پاسخ علامه طباطبائی:
 
ایشان در نقد وجه چهارم می‌نویسد: مراد از مماثلت حوادث امت اسلام با امت‌های پیشین، مماثلت در همه جهات نبوده بلکه مراد مماثلت فی‌الجمله در امور کلی نظیر تفرق مذهبی و آثار و نتائج عملکردهای آنها می‌باشد.  
 
ایشان عامل مهم انشعابات مذهبی بین مسلمآنان را - که مفاد روایات فوق می‌باشد - عدم عرضه احادیث با قرآن و تفسیر به رای و اجتهادات شخصی در قرآن دانسته و برخی از روایات مذکور – وقوع تمام حوادث امت‌های سابق در امت اسلام - را مخالف با قرآن می‌داند.
 
نکته مهم: عدم تمامیت استناد به اجماع بر نفی تحریف در قرآن
 
در اثبات عدم تحریف زیاده قرآن نمی‌توان به اجماع تمسک نمودچون حجیت اجماع مبتنی بر صحت نبوت و آن نیز مبتنی بر عدم تحریف قرآن است واز طرفی مفروض این است که ادعای مذکور مبتنی بر اجماع است بنابر‌این ادعای اجماع بر عدم تحریف قرآن مستلزم دور است. <ref>المیزان ج 12ص 110-111</ref>
 
== نتائج ==
 
1- تحریف ناپذیری قرا ن از ضروریات دینی بوده و سیره نظری و عملی مسلمآنان و عالمان فریقین – جز اقلیتی از آنان- از گذشته تا کنون بر این امر استوار بوده است.
 
2- تحریف به زیاده مورد انکار همه مسلمآنان و عالمان فریقین بوده و محل نزاع در تحریف به نقیصه می‌باشد.
   
3- اتهام تحریف به قرآن نسبت به امامیه عاری از حقیقت می‌باشد.
 
4- ادعای نسخ تلاوت در قرآن مستلزم قول به تحریف قرآن می‌باشد.
 
5- دلائل تاریخی، عقلی و نقلی - آیات و روایات – فراوانی در کتب تفسیری وعلوم قرآنی فریقین در تحریف ناپذیری قرآن بیان شده است.  


نکته مهم  : عدم  تمامیت  استناد به اجماع بر نفی تحریف در قران                                                                                                                   
6- از ناحیه علمای فریقین نسبت به روایات تحریف که در منابع روائی شان ذکر شده است پاسخ‌های متعددی داده شده است.
در اثبات عدم تحریف زیاده قران نمی توان به اجماع تمسک نمودچون حجیت اجماع مبتنی بر صحت نبوت و ان نیز مبتنی بر عدم تحریف قران است واز طرفی مفروض این است که ادعای مذکور مبتنی بر اجماع است بنابر این ادعای اجماع بر عدم تحریف قران مستلزم دور است ..  
نتائج فصل نهم :


1- تحریف ناپذیری قرا ن از ضروریات  دینی  بوده و سیره نظری و عملی مسلمانان و عالمان فریقین – جز اقلیتی  از انان- از گذشته  تا کنون  بر این  امر استوار بوده است.
7- استناد به اجماع بر عدم تحریف قرآن تمام نیست چون مستلزم دور می‌باشد.
2- تحریف  به زیاده مورد انکار همه مسلمانان و عالمان فریقین بوده و محل نزاع در تحریف به نقیصه می باشد .
3- اتهام تحریف به قران نسبت به امامیه عاری از حقیقت می باشد .
4- ادعای نسخ تلاوت در قران مستلزم قول به تحریف قران می باشد .
5- دلائل تاریخی، عقلی و نقلی  - ایات و روایات – فراوانی در کتب تفسیری وعلوم قرانی فریقین در تحریف ناپذیری قران بیان شده است .
6- از ناحیه علمای فریقین نسبت به روایات تحریف که در منابع روائی شان ذکر شده است پاسخهای متعددی داده شده است .
7- استناد به اجماع بر عدم تحریف قران تمام نیست چون مستلزم دور می باشد .  


</sub>
== پانویس ==
[[رده:مقاله‌ها]]
<references />
[[رده:قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۹:۴۰

تحریف قرآن یکی از مهمترین مباحث علوم قرآنی است. این مساله بعنوان یکی از مبانی تفسیری شمرده شده و هر نوع تفسیری از قرآن مبتنی بر حل آن می‌باشد. در این مقاله به ابعاد مختلف این مساله از منظر فریقین پرداخته شده و ادله قائلین به تحریف مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قرآن

از جمله مبانی تفسیری فریقین مبحث تحریف ناپذیری قرآن کریم است. تبیین این امر مبتنی بر تحقیق در امور ذیل می‌باشد: 1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قرآن 2-دلائل تحریف ناپذیری قرآن 3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قرآن

اصالت قرآن و تحریف ناپذیری آن از ضروریات دینی بوده و سیره نظری و عملی مسلمآنان و عالمان فریقین از گذشته تا کنون بر این امراستوار بوده است. هر چند در بین فریقین اقلیتی قائل به تحریف به نقیصه در قرآن بوده اما همیشه گفتارشان مورد اعتراض شدید مسلمآنان و عالمان دینی قرار گرفته است.

نکته مهمی که می‌تواند اختلاف بین این اقلیت و اکثریت را تا حد زیادی کاهش داده بلکه آن را بطور کلی رفع کند این است که هر دو گروه معتقدند که جمیع قرآن موجود - ما بین الدفتین - کلام الله بوده و در مقام عمل همه مسلمآنان خود را ملتزم بدان می‌دانند. از اینرو می‌توان ادعا نمود که اختلاف بین اقلیت و اکثریت در مساله تحریف قرآن فقط در مقام نظر و اندیشه بوده و فاقد ثمره عملی می‌باشد.

گفتار اعلام امامیه در عدم تحریف قرآن

در اینجا گفتار برخی از اعلام امامیه را که قائل به عدم تحریف قرآن هستند بعنوان نمونه بیان می‌کنیم:

شیخ صدوق

ایشان در "الاعتقادات فی دین الامامیه " می‌نویسد: امامیه معتقد است به اینکه قرآن موجود در بین مردم همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردید و تعداد سوره‌های قرآن نیز 114سوره می‌باشد و هر زیادتی که بیش از تعداد مذکور به امامیه نسبت داده شود افترا بر آنان خواهد بود [۱]

سید مرتضی

ایشان در کتاب " الموضح عن وجه إعجاز القرآن "- طبق نقل طبرسی در مجمع البیان - می‌فرماید-: قطعیت، صحت و سلامت قرآن موجود – از تحریف – همانند قطعیت و علم به وجود شهرها، حوادث مهم تاریخی، کتب مشهور و... می‌باشد. این امر معلول عوامل زیادی است که سبب حفظ قرآن از تحریف گردیده است نظیر اعجاز قرآن در اثبات رسالت و نیز مرجعیت قرآن برای مسلمآنان در زندگی فردی و اجتماعی و....که سبب عنایت ویژه مسلمآنان در ممارست بر حفظ قرآن می‌گردید. [۲] شیخ طبرسی در مجمع البیان در گفتاری دیگر از سید مرتضی نقل می‌کند که: قرآن موجود همان قرآنی است که در عصر پیامبر به همین گونه تالیف یافت و بر این امر دلائل متعددی اقامه شده است. [۳]

شیخ طوسی

ایشان در کتاب التبیان می‌نویسد: بحث زیادتی یا نقصان در قرآن از امور باطلی است که شایسته نیست پیرامون آن بحث شود؛ چون درنفی زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و در زمینه احتمال نقصان قرآن موجود نسبت به قرآن حقیقی باید گفت: ظاهراین است که از منظر همه مسلمآنان این احتمال نیز منفی است و شایسته تر آن است که این دیدگاه – قول به عدم احتمال نقصان در قرآن - به امامیه نسبت داده شود چنانکه بر این امر روایات نیز دلالت می‌کند. هر چند روایات زیادی از فریقین بر نقصان قرآن وارد شده است اما همه این روایات از اخبار احاد بوده و مفید علم نخواهد بود از اینرو شایسته است که از آنها اعراض گردد.[۴]

علامه حلی

ایشان در پاسخ به این سئوال که " آیا در کتاب خدا تحریفی صورت گرفته است یا خیر؟ " می‌فرماید: هیچ نوع تحریفی در قرآن صورت نگرفته است و این امر به تواتر ثابت شده است. و احتمال وجود تحریف در قرآن سبب بروز تزلزل و شبهه در معجزه پیامبر ص می‌گردد ا[۵]

طبرسی

ایشان در مجمع البیان می‌نویسد: سزاوار نیست در علم تفسیر بحث در احتمال زیادتی و نقیصه در قرآن مطرح گردد چون بر بطلان زیادتی قرآن اجماع اقامه شده است و نسبت به احتمال نقیصه در قرآن نیز گرچه روایاتی وارد شده است اما مذهب حق آن است که این امر مخالف با واقع است. [۶]

علامه طباطبائی

ایشان در کتاب القرآن فی الاسلام تحت عنوان:" القرآن مصون من التحریف "می‌نویسد: قرآن از تاریخ روشنی برخوردار است و قرائت آیات و سوره‌هایش در بین مردم تاکنون متداول بوده است و همه ما می‌دانیم که قرآن موجود همان قرآنی است که بصورت تدریجی بر پیامبر اکرم ص نازل گردید. ایشان در ادامه می‌فرماید: در اعتبار قرآن موجود حتی نیازی به اثبات تاریخی آن نیست بلکه در تحریف ناپذیری آن اعلام تحدی قرآن مبنی بر اینکه مخالفین اگر آن را کتابی از ناحیه غیر خداوند می‌دانند همانندش را بیاورند، کافی است. [۷]

آیت‌الله خوئی

ایشان در کتاب "البیان فی علوم القرآن "تحت عنوان: رأی المسلمین فی التحریف:می‌نویسد: معروف بین مسلمین عدم وقوع تحریف در قرآن بوده و همگی معتقدند به اینکه قرآن موجود همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردیده است و جمع زیادی از اعلام شیعه به این امر تصریح نموده‌اند. بنابر‌این قول به عدم تحریف قرآن را می‌توان از معتقدات پیروان مذهب امامیه دانست.. البیان فی تفسیر القرآن ص 200-201 ایشان در ادامه ضمن اشاره به خرافی و بی پآیه دانستن گفتار برخی از جهال در تحریف در قرآن می‌نویسد: تنها کسانی که قاقد اندیشه و تامل در مساله تحریف قرآن برخوردارهستند چنین گفتاری را مطرح کرده‌اند و انسان‌های عاقل و منصف به بطلان این دیدگاه اذعان دارند. [۸]

امام خمینی ره

ایشان نیز عنایت و توجه عمیق مسلمآنان به جمع و حفظ قرآن را دلیل بر بطلان ادعای تحریف قرآن دانسته و معتقد است نباید به چنین گفتار بی پآیه‌ای اعتماد نمود و اخبار تحریف نیز مشتمل بر ضعف‌های جدی بوده و اخبار صحیح در این زمینه هم دلالت بر تحریف اصل قرآن نداشته بلکه تنها بر این امر دلالت می‌کند که تفسیر و تاویل برخی از آیات بمرور زمان از منابع روائی حذف شده است. [۹] آیت‌الله سبحانی بعد از نقل گفتار امام می‌نویسد: اری عده‌ای کمی از اخباریین و حشویه منتسب به فریقین قائل به تحریف قرآن بوده که اقوالشان بدلیل اجماع امت بر مخالفت قطعی آنها با قرآن، فاقد ارزش بررسی می‌باشد. [۱۰]

اتهام تحریف قرآن به امامیه

برغم اجماع امامیه بر عدم تحریف قرآن برخی از عالمان اهل سنت، نسبت تحریف به علمای امامیه داده بلکه قول به تحریف قرآن را از موارد وفاق بین همه شیعیان می‌دانند. علامه سید جعفر مرتضی ضمن اظهارشگفتی خود از ادعای بی پآیه چنین عالمانی اینچنین ابراز می‌دارد: از جمله دلائلی که اینان را وادار به اظهارات سخیف وسست در زمینه نسبت تحریف قرآن به اعلام شیعه کرده است وجود برخی روایاتی است که درکتب روائی شیعیان وارد شده است در حالی که همه این روایات مورد بحث عالمان شیعی قرار گرفته و شبهات مربوط به آن پاسخ داده شده است از جمله آنکه برخی از این روایات در صدد تفسیر و تاویل آیات بوده است و در برخی دیگر واژه تحریف بمعنای دیگری – غیر از معنای مصطلح – بکار رفته است. [۱۱]

باید گفت در برابر اینان برخی از عالمان منصف و غیر متعصب اهل سنت دیدگاه افراطی گروه مذکور را بشدت انکار کرده و آن را بر خلاف واقعیت موجود می‌دانند. در اینجا گفتار آنان را بیان می‌کنیم:

گفتار برخی از عالمان اهل سنت در رد تهمت تحریف قرآن به شیعیان

ابوزهره

ایشان اظهار می‌دارد برادران شیعه ما نظیر سید مرتضی و...قول به تحریف قرآن را مستلزم تشکیک در معجزه پیامبر ص و انکار ضروری دین دانسته‌اند بنابر‌این انتساب قول به تحریف قرآن به همه شیعیان افترائی بیش نیست - [۱۲]

امام محمد غزالی

ایشان در رد اتهام قول به تحریف به شیعیان اظهار می‌دارد: در مجلسی که مخالفین شیعه در آن حضور داشتند ادعا شد که قرآن شیعه با قرآنهای موجود بین مسلمآنان متفاوت است از آنان خواستم اگر چنین است آن را بمن نشان دهید. چرا تا کنون کسی آن نسخه تحریف شده را مشاهده ننموده است؟ ادعای کذبی که در طی مدت طولانی به شیعیان نسبت داده شده و هیچگاه اثبات نشده است. [۱۳]

گفتار اعلام اهل سنت در عدم تحریف قرآن

هر چند اقلیتی در اهل سنت نظیر اقلیت در بین شیعیان، قائل به تحریف قرآن هستند اما قاطبه اهل سنت و اعلام آنان قائل به عدم تحریف قرآن می‌باشند چنانکه الوسی در "روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم " ادعای برخی در نسبت تحریف قرآن به اهل سنت را بشدت نفی کرده و در زمینه اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قرآن اظهار می‌دارد: ...لأنهم‏ أجمعوا علی عدم وقوع النقص فیما تواتر قرآنا کما هو موجود بین الدفتین الیوم،[۱۴]

در اینجا گفتار برخی از اعلام اهل سنت را در عدم تحریف قرآن -که غالبا در کتب تفسیری شان ذکر گردیده است - بیان می‌کنیم:

ابن جریر طبری – قرن چهارم هجری -

ایشان در تفسیر جامع البیان فی تفسیر القرآن ذیل آیه:" إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏ " می‌نویسد: بر اساس آیه مذکور قرآن بدلیل حفظ الهی از عروض هر نقص و زیادتی بران مصون بوده و بر اساس آیه نفی باطل در قرآن "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ‏ "و الباطل شیطان قدرت ایجاد زیادت و نقیصه در قرآن رادارا نخواهد بود. [۱۵]

علی بن محمد ماوردی – قرن پنجم هجری -

ایشان در کتاب النکت و العیون ذیل آیه شریفه: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ با بیان سه وجه برای کلمه حفظ اظهار می‌دارد بنابر قول قتاده قرآن کریم از دسترسی شیطان به تحریف آن – ایجاد کمی و زیادتی در قرآن – بدور است. [۱۶]

ابوحیان محمد بن یوسف – قرن هشتم هجری –

ایشان نیزذیل آیه شریفه حفظ می‌نویسد: قرآن کریم بدلیل محافظت الهی در تمامی زمان‌ها از خطر تحریف مصون بوده و امکان عروض زیادت یا نقصان در آن از طریق شیاطین وجود ندارد. [۱۷]

سید محمد طنطاوی –معاصر -

ایشان در "التفسیر الوسیط للقرآن الکریم "ذیل آیه "إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏."می‌نویسد: قرآن به قدرت و شان عظیم الهی برقلب پیامبر ص نازل گردیده از اینرو به حفظ الهی از عروض هر نوع تحریفی مصونیت خواهد داشت. هیچکس را قدرت مقابله با قرآن نیست و تا استقرار کامل توحید در جهان همچنان محفوظ خواهدبود. [۱۸]

وهبه زحیلی – معاصر -

ایشان ذیل آیه: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ می‌نویسد: آیه مذکور با آیه نفی باطل "لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ [فصّلت: 42"]مضمون مشترک داشته و در صدد بیان این معناست که قرآن برخلاف کتب اسمانی دیگر مصون از هر نوع تحریفی خواهد بود. [۱۹]

دو نکته مهم:

نکته اول: نسخ تلاوت در کتب اهل سنت و ارتباط آن با تحریف قرآن هر چند از مبانی مسلم قاطبه اهل سنت، عدم تحریف قرآن بوده اما در کتب علوم قرآنی اهل سنت مباحثی در زمینه نسخ قرآن مطرح گردیده است که لازمه پذیرش آنها در برخی از صور قبول تحریف در قرآن کریم می‌باشد.

در اینجا بعنوان نمونه بخشی از گفتار سیوطی را در الاتقان -در مبحث نسخ- بیان می‌کنیم:

ایشان دربیان انواع نسخ می‌نویسد:

1-نسخ تلاوت و حکم 2-نسخ حکم بدون نسخ تلاوت 3-نسخ تلاوت بدون نسخ حکم ایشان در پاسخ این سئوال که فلسفه نسخ تلاوت بدون نسخ حکم- نوع سوم نسخ- چیست از قول صاحب الفنون نقل می‌کند که: غرض از نوع سوم نسخ آشکار شدن مقدار اطاعت پذیری و تسلیم انسان در برابر خداوند می‌باشد بدین معنا که وقتی انسان بمجرد ظن به محبوبیت عملی در نزد خداوند به سرعت در مقام انجام آن بر می‌آید – بدون اینکه نصی بران دلالت کند – میزان تسلیم او در مقابل خداوند معلوم می‌گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزند [۲۰] باید گفت لازمه پذیرش نسخ تلاوت و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم وقوع تحریف در قرآن می‌باشد. تفصیل این امر و نقد و بررسی گفتار سیوطی در ادامه مباحث خواهد بود.

باید گفت گرچه برخی از اعلام اهل سنت نظیر الوسی و سیوطی از قول به تحریف قرآن استیحاش داشته و غالبا شیعه را متهم به پذیرش تحریف قرآن می‌کنند اما گفتار آنان در زمینه نسخ تلاوت آیات و سور- که در توجیه روایات تحریف آن را بیان می‌کنند –مستلزم پذیرش تحریف می‌باشد چون - همانطور که تبیین شد - پذیرش نسخ تلاوت و ثبوت حکم‌نظیر آیه‌ای که در زمینه رجم شیخ و شیخه ادعا شده است مفهوی جز تحریف نخواهد داشت. تبیین این امر در مبحث پاسخ اهل سنت نسبت به وجود روایات تحریف در منابع روائی شان خواهد بود.

نکته دوم: تاملی درگفتار شیخ مفید

از گفتار شیخ مفید در کتاب "المسائل السرویه "استظهار می‌شود که- ایشان گرچه قرآن موجود را کلام و حجت الهی دانسته و التزام به آن را بر همگان لازم می‌داند اما از منظر او بین قرآن موجود با قرآنی که در نزد آخرینحجت الهی است تفاوت‌هائی وجود دارد.

تبیین گفتار شیخ مفید ره: ایشان در پاسخ این سئوال که: آیا قرآن موجود بین مسلمآنان همان قرآن نازل شده بر پیامبر ص بوده و نیز هماهنگ با قرآنی که علی ع به جمع آن اقدام فرمود می‌باشد یا خیر؟ می‌نویسد: شکی نیست که قرآن موجود کلام خدا بوده و مطلبی از کلام بشر در آن وجود ندارد. البته برخی از آیات نازل شده در نزد آخرینحجت الهی بوده و با حضورش در اختیار مردم قرار خواهد گرفت. لازم به ذکر است قرآن موجود توسط کسانی جمع اوری گردید که فاقد معرفت لازم به قرآن بودند ازاینرو با قرآنی که امیر المومنین به جمع آن اقدام نمود تفاوت دارد. چنانکه امام صادق ع فرمود هرگاه قرآن به همانگونه که نازل شده بود در اختیار مردم قرار می‌گرفت اسامی اهل بیت را در آن مشاهد می‌کردید. [۲۱]

نقد و بررسی:

باید گفت: به رغم گفتاری که از شیخ مفید ره در زمینه تفاوت قرآن با قرآنی که امام علی ع به جمع آن اقدام نمود ذکر شد ایشان و همه کسانی که قائل به چنین امری هستند خود را در مقام عمل ملتزم به قرآن موجود دانسته و همه آن را کلام الله می‌دانند. اینان معتقدند که ائمه علیهم‌السلام امر به قرائت قرآن موجود نموده و آن را حجت الهی بر مردم می‌دانستند.

در اینجا برخی از گفتار شیخ مفید را در این زمینه بیان می‌کنیم: ایشان تحت عنوان:" لزوم التقید بما بین الدفتین" می‌نویسد: اخبار صحیح از ناحیه ائمه ع مبنی بر لزوم قرائت قرآن موجود رسیده است تا آنگاه که حضرت قائم ع ظهور نموده و قرآن کامل و جامع را در اختیار مردم قرار دهد. از طرفی در عصر غیبت از قرائت قرآنی غیر از قرآن موجود نهی شده است بنابر‌این تعبد و تقید به قرآن موجود لازم است. المسائل السرویه ص 82-81 نتیجه آنکه اجماع و اتفاق اعلام امامیه بر عدم تحریف قرآن امر قطعی می‌باشد از طرفی ادعای برخی از آنان به وجود تحریف به نقصان در قرآن تنها در مقام اندیشه و نظر بوده و همگی آنان قرآن موجود را کلام الهی دانسته و خود را در مقام عمل ملتزم به آن می‌دانند.

2-دلائل تحریف ناپذیری قرآن

قبل از آنکه به تبیین دلائل تحریف ناپذیری قرآن بپردازیم ذکر دو نکته لازم است:

1- یکی از عوامل اساسی بروز شبهه تحریف قرآن در بین برخی از عالمان فریقین وجود اخبار و روایاتی است که در کتب معتبر روائی آنان وجود دارد. مفاد این اخبار نفی تحریف به زیاده و اثبات تحریف به نقیصه در قرآن موجود می‌باشدکه در این فصل به بررسی تفصیلی آن خواهیم پرداخت.

2- از جمله سئوالاتی که طرح و بررسی آن لازم است این است که آیا قول به تحریف قرآن مستلزم کفر خواهد بود یا خیر؟ اهمیت این نکته بدان جهت است که بسیاری از اعلام اهل سنت حتی برخی از اندیشمندان تقریبی آنان نظیر محمد ابوزهره، برخی از شخصیت‌های شیعی نظیر کلینی را بدلیل ذکر روایات تحریف در کتب روائی شان مورد تکفیر قرار داده‌اند.

در پاسخ سئوال مذکور باید گفت: قول به عدم تحریف هر چند از ضروریات بین همه مسلمانان می‌باشد اما نمی‌توان آن را از ضروریات دین شمرد چون ملاک ضروری بودن امری دردین آن است که اثباتش نیاز به دلیل نداشته باشد در حالی که قائلین به عدم تحریف قرآن در تحریف ناپذیری آن به دلائلی نظیر آیه حفظ و....استناد نموده‌اند. بنابر‌این نمی‌توان قائلین به تحریف قرآن را منکر ضروریات دینی تلقی نموده و با حربه تکفیر آنان را از زمره مسلمین خارج دانست. نکته مذکور از کتاب الاصول العامه للفقه المقارن استفاده شده است

بعد از بیان نکات مذکور می‌گوئیم: در اثبات تحریف ناپذیری قرآن به دلائلی استناد شده است که برخی از آنها به شرح ذیل می‌باشد:

1-دلیل عقلی: این دلیل به شکل‌های گوناگون قابل تقریراست که در اینجا به سه نوع آن اکتفا می‌شود: تقریر اول: تحریف قرآن مخالف حکمت الهی در امر آفرینش بشر خواهد بود.

تبیین: الف - هدف خداوند از خلقت بشر، هدایت و ایصال او بسوی کمال مطلق می‌باشد. ج – قرآن تنها کتاب جامع اسمانی است که جهت هدایت انسان‌ها و نیل او به غرض از خلقت – کمال مطلق – در اختیار بشر قرار گرفته است. ج - خاتمیت رسل با ارسال آخرینفرستاده الهی بمعنای آن است که بشر به مرحله ای از بلوغ فکری رسیده است که حتی بدون نبی و فرستاده الهی توان بهره‌گیری از قرآن کریم را داراست. مقدمات سه گانه مذکور، مستلزم مصونیت قرآن از تحریف خواهد بود چون هر نوع تحریف در قرآن اعتماد بشر را نسبت بدان سلب نموده و او را در رسیدن به مقصد اصلی اش – کمال مطلق – ناکام خواهد گذاشت. بدیهی است این امر بمعنای لغویت در خلقت بشر بوده که امری باطل و ضد حکمت الهی می‌باشد.

تقریر دوم: تحریف قرآن مستلزم عدم اتمام حجت الهی بر انسان‌ها می‌باشد: تبیین: شکی نیست که هدف الهی از نزول قرآن هدایت بشردر سیرتکاملی اش بسوی کمال مطلق می‌باشد. لازمه چنین امری اطمنیان بشر به جامعیت و نیز مصونیت قرآن از هر نوع تحریفی می‌باشد. چون امکان یا وقوع تحریف در قرآن مستلزم سلب اعتماد بشر از این کتاب اسمانی بوده در نتیجه حجت الهی بر او تمام نخواهد بود.

تقریر سوم: تحریف قرآن مستلزم عجز الهی در ایصال بشر به غرض از خلقت – نیل به کمال مطلق - می‌باشد: تبیین: شکی نیست که قرآن تنها سند مکتوب الهی و اطمینان بخش در نیل بشر به کمال مطلق می‌باشد. گرچه روایات معصومین علیهم‌السلام نقش مهمی درهدایت بشریت داشته اما بدلیل وقوع تحریفات گسترده در آنها و نیز بدلیل لزوم عرضه روایات به قرآن -جهت سنجش صحت وسقم انها- قابلیت اکتفا بشر به آنها را دارا نخواهد بود.

از طرفی مقتضای حکم قطعی عقل آن است که خداوند قدرت محافظت کتابش را از هر نوع تحریف داراست در نتیجه هر نوع تحریف قرآن بمعنای عجزخداوند در محافظت ازان خواهد بود که امری محال می‌باشد. بعبارت دیگر تحریف قرآن توسط بشر نوعی اعلام معارضه او با خداوند بوده و بمعنای غلبه اراده او بر اراده و قدرت الهی- در محافظت از کتابش - می‌باشد. بدیهی است چنین امری محال عقلی بوده و بشر- بدلیل مخلوق بودن - توان مقابله با اراده و قدرت مطلقه الهی را نخواهد داشت.

2-ضرورت وتواتر تاریخی: از ضروریات تاریخی است که قرآن موجود بین مسلمآنان همان قرآنی است که در عصر نزول بین صحابه موجود بوده و تحریفی نسبت به آن صورت نگرفته است. اتفاق قاطبه مسلمآنان از قرون گذشته تا کنون بر عدم تحریف قرآنی و نیز نسخه‌های مختلف قرآنی بجای مانده از ادوار گذشته بخوبی ضروری و تواترتاریخی این امر را اثبات می‌کند.


علامه طباطبائی

علامه طباطبائی در زمینه ضرورت و تواتر تاریخی قرآن می‌فرماید: از ضروریات تاریخ این معنا است که تقریبا در 14 قرن قبل پیامبری از نژاد عرب به نام محمد (ص) مبعوث به نبوت شد و دعوی نبوت کرد. امتی از عرب و غیر عرب به وی ایمان آوردند و نیز کتابی آورده که آن را به نام «قرآن» نامیده و به خدای سبحان نسبتش داده است و این قرآن متضمن معارف و کلیاتی از شریعت است که در طول حیاتش مردم را به آن شریعت دعوت می‌کرد.

و نیز از مسلمات تاریخ است که آن جناب با همین قرآن تحدی کرده و آن را معجزه نبوت خود خوانده، و نیز هیچ حرفی نیست در اینکه قرآن موجود در این عصر همان قرآنی است که او آورده و برای بیشتر مردم معاصر خودش قرائت کرده است. و مقصود ما از اینکه گفتیم این همان است تکرار ادعا نیست بلکه منظور این است که بطور مسلم این چنین نیست که آن کتاب به کلی از میان رفته باشد و کتاب دیگری نظیر آن و یا غیر آن به دست اشخاص دیگری تنظیم و به آن جناب نسبت داده شده و در میان مردم معروف شده باشد که این، آن قرآنی است که به محمد نازل شده است.

ایشان در ادامه می‌نویسد: همه اینها که گفتیم اموری است که احدی در آن تردید ندارد، مگر کسی که فهمش آسیب دیده باشد. حتی موافق و مخالف در مساله تحریف و عدم آن نیز در هیچ یک آنها احتمال خلاف نداده است. تنها چیزی که بعضی از مخالفین و موافقین احتمال داده‌اند این است که جملات مختصری و یا آیه‌ای در آن زیاد و یا از آن کم شده و یا جا بجا و یا تغییری در کلمات و یا اعراب آن رخ داده باشد و اما اصل کتاب الهی، به همان وضع و اسلوبی که در زمان رسول خدا (ص) بوده باقی مانده است، و به کلی از بین نرفته است. [۲۲]

مفاد گفتار علامه این است که به گواهی قطعی تاریخ، قرآن موجود همان قرآنی است که در عصر رسالت بر پیامبر ص نازل گردیده و تحریفی در آن صورت نگرفته است در حالی که چنین قطعیتی در کتب دیگر اسمانی ادعا نشده است.

علامه محمد تقی حکیم علامه محمد تقی حکیم در کتاب" الاصول العامه للفقه المقارن " دلیل نخست بر عدم تحریف قرآن را مهمترین دلیل عدم تحریف قرآن می‌داند. ایشان تواتر قرآن را از ادوار گذشته تا کنون امری قطعی دانسته و می‌نویسد: متواتربودن قرآن بدلیل وضوح، بی‌نیاز از بحث می‌باشد همانگونه که سید مرتضی بخوبی و زیبائی فرمود: علم به صحت نقل قرآن همانندعلم به شهرها و حوادث قطعی تاریخی است. این امر بدان جهت است که مسلمآنان و علمای اسلام به حفظ و قرائت قرآن مراقبت و ممارست زیادی داشتند بگونه‌ای که حتی در جزئیات کلمات از جهت اعراب و...دقت‌های زیادی داشتند. این امر سبب حفظ قرآن از تحریف گردید. [۲۳]

ایشان دلیل مذکور – تواتر قرآن – را جامع و کافی در اثبات عدم تحریف قرآن دانسته و استناد به آیاتی نظیر انا نحن نزلنا الذکر و... را – در اثبات عدم تحریف قرآن - بدلیل مناقشاتی که در آنها وجود دارد لازم نمی‌داند. [۲۴] ایشان استدلال به آیه ذکر و...را – در اثبات عدم تحریف قرآن - فقط در صورتی که پشتوانه آن را امضا و تایید اهل بیت ع در صحت استناد به قرآن موجود بدانیم تمام می‌داند. [۲۵]

نتیجه: باید گفت هر چند دلائل متعددی بر عدم تحریف قرآن کریم وجود دارد اما از جمله مهمترین این ادله ضرورت و تواتر تاریخی قرآن کریم می‌باشد. قطعیت این دلیل بحدی است که برغم تلاش مستمر مخالفین از ادوار گذشته نه تنها تا کنون همچنان متقن باقی مانده و مورد خدشه جدی قرار نگرفته است.

3-اعجاز و تحدی قرآن

تبیین

در آیات متعدد قرآن امده است که بشر از اوردن کتابی همانند قرآن عاجز است: قل لئن اجتمعت الإنس والجن علی أن یأتوا بمثل هذا القرآن لا یأتون بمثله ولو کان بعضهم لبعض ظهیرا- اسراء: 88 حتی مفاد برخی از آیات اعلام عجز بشر از اوردن سوره‌ای همانند یکی از سوره‌های قرآن می‌باشد: وَإِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَیٰ عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَکُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن کُنتُمْ صَادِقِینَ –بقره: 23 آیه دیگر: أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا " النساء: 82 مفاد آیات مذکور این است که جن و انس از معارضه با قرآن عاجز بوده و تدبر در آیات قرآنی مستلزم اعتراف به وحیاتی بودن قرآن و بشری نبودن آن خواهد بود. در نتیجه عجز بشر از اوردن کتاب یا سوره‌ای نظیر یکی از سور قرآنی مستلزم عجز او از تحریف قرآن خواهد بود.

علامه طباطبائی نیز در این زمینه می‌نویسد: ...قرآن کریم با اوصاف و خواصی که نوع آیاتش واجد آنهاست تحدی کرده یعنی بشر را از آوردن کتابی مشتمل بر آن اوصاف عاجز دانسته است و ما تمامی آیات آن را می‌بینیم که آن اوصاف را دارد بدون اینکه آیه‌ای از آن، آن اوصاف را از دست داده باشد. مثلا اگر به فصاحت و بلاغت تحدی نموده می‌بینیم که تمامی آیات همین قرآنی که در دست ماست آن نظم بدیع و عجیب را دارد و گفتار هیچ یک از فصحاء و بلغای عرب مانند آن نیست، و هیچ شعر و نثری که تاریخ از اساتید ادبیات عرب ضبط نموده و هیچ خطبه و یا رساله و یا محاوره ای از آنان چنان نظم و اسلوبی را ندارد و این نظم و اسلوب و این امتیازات در تمامی آیات قرآنی مشهود است و همه را می‌بینیم که در تکان دادن جسم و جان آدمی مثل همند.

ایشان در ادامه برخی از آیات را که بیانگر عجز بشر از اوردن همانند قرآن هستند بیان نموده و می‌نویسد: ...و نیز می‌بینیم که در آیه «أفَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّه لَوَجَدُوا فِیه اخْتِلافاً کَثِیراً» به اختلاف نداشتن قرآن تحدی نموده و این خصوصیت در قرآن عصر ما نیز هست، هیچ ابهام و یا خللی در آیه‌ای دیده نمیشود مگر آنکه آیه‌ای دیگر آن را بر طرف می‌سازد، و هیچ تناقض و اختلافی که در به دو نظر تناقض و اختلاف باشد، پیش نمیآید، مگر آنکه آیاتی آن را دفع می‌سازد.

باز می‌بینیم که با معارف حقیقی و کلیات شرایع فطری و جزئیات فضائل عقلی که مبتکر آن است تحدی نموده، و عموم دانشمندان عالم را نه تنها اهل لغت و ادبیات را به آوردن مانند آن دعوت کرده و از آن جمله فرموده است: «قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِه وَلَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِیراً» و نیز فرموده: «إِنَّه لَقَوْلٌ فَصْلٌ وَما هُوَ بِالْهَزْلِ»

تبیین دیگر از اعجاز و تحدی قرآن:

بر اساس آیه شریفه: أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا " النساء: 82، هر گاه با تدبر و تعمق در قرآن موجود نگریسته شود شاهد وحدت، انسجام و هماهنگی بین آیات قرآن خواهیم بود بگونه‌ای که اگر قرآن از سنخ کلام بشر می‌بود امکان چنین هماهنگی و انسجامی در آن مشاهده نمی‌شد.

در تبیین نکته مذکور باید گفت: مضامین متعالی و حقائق گسترده معرفتی و تربیتی و بیان مسائل گوناگون به زیباترین شکل و هماهنگی در مجموعه آیات قرآنی راه تحریف گران را مسدود نموده است.

برغم آنکه در قرآن کریم از مسائل متنوعی سخن بمیان امده است اما این امر سبب بروز تناقض و تنافی بین آیات نگردیده و توحید بر سراسر آن حکفرماست [۲۶]

بر این اساس کثرتهای قرآن- مسائل گوناگونی که در قرآن ذکر شده است - به وحدت – توحید – منتهی می‌گردد. نکته مهم: باید گفت ظرفیت استدلال مذکور در تحریف ناپذیری قرآن محدود به عجز بشر از اوردن کتابی همانند قرآن یا سوره‌ای نظیران می‌باشد. بدیهی است نافی احتمال وجود تحریف در نقصان یا زیادتی یک یا چند آیه و نیز تغییرات جزئی و عجز بشر از تصرفاتی اینچنین در قرآن نمی‌باشد.

4- تمسک به آیات شریفه حفظ - حجر: 9 - و نفی باطل - حم السجدة: 42-

تبیین: جامع‌ترین وصف ذکر شده برای قرآن واژه "ذکر" است که در همه قرآن این معنا تجلی دارد بعبارت دیگر قرآن مظهر تجلی خداوند متعال است همانگونه که امام صادق ع فرمود: "والله لقد تجلی الله لخلقه فی کلامه و لکنهم لا یبصرون " این معنا – ذکر و تجلی خدا در قرآن - سبب حفظ قرآن از تحریف گردیده است.

علامه طباطبائی در تبیین جایگاه وصف ذکر برای قرآن و نقش آن در تحریف ناپذیری این کتاب اسمانی می‌نویسد: از جامعترین اوصافی که برای خود قائل شده صفت یادآوری خداست و اینکه در راهنمایی به سوی خدا همیشه زنده است، و همه جا از اسمای حسنی و صفات علیای خدا اسم می‌برد، و سنت او را در صنع و ایجاد وصف می‌کند، و اوصاف ملائکه و کتب و رسل خدا را ذکر می‌نماید، شرایع و احکام خدا را وصف می‌کند، منتهی الیه و سرانجام امر خلقت یعنی معاد و برگشت به سوی خدا و جزئیات سعادت و شقاوت و آتش و بهشت را بیان می‌کند. و همه اینها ذکر و یاد خداست، و همانست که قرآن کریم به قول مطلق، خود را بدان نامیده است. [۲۷]

ایشان در ادامه با استناد به آیات حفظ و نفی باطل در تحریف ناپذیری قرآن می‌فرماید: چون از اسامی قرآن هیچ اسمی در دلالت بر آثار و شؤون قرآن به مثل اسم «ذکر» نیست، به همین جهت در آیاتی که راجع به حفظ قرآن از زوال و تحریف صحبت می‌کند آن را به نام ذکر یاد نموده، و از آن جمله می‌فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیاتِنا لا یَخْفَوْنَ عَلَیْنا أفَمَنْ یُلْقی فِی النَّارِ خَیْرٌ أَمْ مَنْ یَأْتِی آمِناً یَوْمَ الْقِیامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّه بِما تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا بِالذِّکْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَإِنَّه لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه تَنْزِیلٌ مِنْ حَکِیمٍ حَمِیدٍ» که می‌فرماید: قرآن کریم از این جهت که ذکر است باطل بر آن غلبه نمی‌کند، نه روز نزولش و نه در زمان آینده، نه باطل در آن رخنه می‌کند و نه نسخ و تغییر و تحریفی که خاصیت ذکریتش را از بین ببرد.

و نیز در آیات مورد بحث ذکر را به طور مطلق بر قرآن کریم اطلاق نموده، و نیز به طور مطلق آن را محفوظ به حفظ خدای تعالی دانسته و فرموده: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ» که از آن دو اطلاق این معنا استفاده می‌شود که گفتیم قرآن کریم از هر زیاده و نقصان و تغییر لفظی و یا ترتیبی که ذکر بودن آن را از بین ببرد محفوظ خواهد بود.[۲۸]

نتیجه آنکه ایشان استدلال به آیه "انا نحن نزلنا الذکر" را بر تحریف ناپذیری قرآن تمام دانسته و قول کسانی را که مرجع ضمیر در " وانا له لحافظون" را پیامبر ص می‌دانند سخیف و سست می‌داند. [۲۹]

آیت‌الله خوئی

آیت‌الله خوئی در استدلال بر آیه شریفه" انا نحن نزلنا الذکر "بر تحریف ناپذیری قرآن می‌فرماید: این آیه نیز بر حقظ قرآن از تحریف دلالت داشته و بیانگر آن است که هیچ قدرت جائری را یارای تحریف و تلاعب با قرآن نیست. [۳۰]

سید محمد حسین فضل الله

ایشان ذیل آیه لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ می‌نویسد: فقره " وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ" بیانگر اتقان و غلبه محتوای قرآن بر همه اندیشه‌ها می‌باشد و نیز بیانگر آن است که هیچکس را توان تحریف آن نخواهد بود چون قرآن حق خالص است و باطل نمی‌تواند دران نفوذ کند. [۳۱]

گفتار اعلام اهل سنت دردلالت آیه حفظ: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ... بر عدم تحریف در قرآن

آلوسی در روح المعانی

آلوسی در تبیین دلالت آیه مذکور - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ - بر نفی تحریف قرآن می‌نویسد:

خداوند متعال در این آیه از مقام شامخ ربوبی اش نزول قرآن را بر پبامبر بیان نموده و مصونیت آن را از هر نوع تحریفی – زیاده یا نقصان و... - متعهد شده است بگونه‌ای که حتی اگر نقطه ای از آن تغییر یابد مورد اعتراض کودکان – که حافظ قرآن هستند - قرار خواهد گرفت. ایشان در تبیین بیشتر دلالت آیه برتحریف ناپذیری قرآن به گفتار برخی از عالمان اهل سنت نیز استناد می‌کند. [۳۲]

سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن

سید قطب ذیل آیه شریفه"انا نحن نزلنا الذکر" می‌نویسد: بر اساس آیه مذکور قرآن در همه زمان‌ها از گزند هر نوع تحریف و تبدیلی محفوظ بوده و راهنمای کسانی است که جویای حقیقت هستند.

ایشان در ادامه نسبت به تحریف ناپذیری قرآن از قرون گذشته تا کنون می‌نویسد:

مطالعه تاریخ قرون گذشته گواهی می‌دهد که وعده الهی در حفظ قرآن همچنان محقق شد ه است و نیز بیانگر آن است که در تمامی این دوران برغم حوادث سنگین و شرائط پیچیده ای که در جهان اسلام واقع شده است دشمنان اسلام هنوز نتوانسته‌اند کلمه ای از آن را تغییر دهند. [۳۳]

ایشان در ادامه به وقوع برخی از بحران‌ها و فتنه‌های اجتماعی در جوامع اسلامی که سبب پیدایش فرقه‌های گوناگونی گردید اشاره نموده و با اذعان به توانائی و اقدام عملی دشمنان در تحریف برخی روایات اظهار می‌دارد: اینان برغم تلاش گسترده شان در تحریف قرآن همچنان عاجز از این هدف شومشان بوده‌اند که این امرحاکی از اعجاز قرآن می‌باشد.

طبری در "جامع البیان فی تفسیر القرآن"

ابن جریر طبری ذیل آیه "وَ إِنَّهُ لَکِتابٌ عَزِیزٌ "می‌نویسد:

بر اساس آیه مذکور قرآن از هر نوع تحریفی که بخواهد توسط شیاطین جنی یا انسی در آن صورت بگیرد محفوظ است چون آنان عاجز از دسترسی به چنین هدفی هستند. جامع [۳۴]

نتیجه آنکه عالمان فریقین دلالت دو آیه حفظ و نفی باطل – انا نحن نزلنا الذکر و لا یَأْتِیهِ الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ -را برتحریف ناپذیری قرآن تمام می‌دانند.

5- روایاتی که دلالت بر عدم تحریف قرآن می‌کند:

تبیین

در منابع روائی فریقین روایاتی است که بر عدم تحریف قرآن دلالت می‌کند از قبیل اخبار عرض روایات به قرآن، حدیث ثقلین و نیز اخباری که مردم را در مواجهه با مشکلات و فتنه‌ها به قرآن ارجاع می‌دهد. علامه طباطبائی در اثبات عدم وقوع تحریف در قرآن به روایات استناد کرده ومی‌فرماید: ایشان در زمینه کیفیت دلالت احادیث مذکور بر عدم تحریف قرآن می‌فرماید: دلیل دیگر آن حدیث شریف ثقلین است که از طریق شیعه و سنی به حد تواتر نقل شده که رسول خدا (ص) فرمود: «انی تارک فیکم الثقلین کتاب اللَّه و عترتی اهل بیتی ما ان تمسکتم بهما لن تضلوا بعدی ابدا - به درستی که من در میان شما دو چیز گرانقدر باقی می‌گذارم: کتاب خدا و عترتم، اهل بیتم، ما دام که به آن دو تمسک جویید هرگز گمراه نخواهید شد»، چون اگر بنا بود قرآن کریم دستخوش تحریف شود معنا نداشت آن جناب مردم را به کتابی دستخورده و تحریف شده ارجاع دهد و با این شدت تاکید بفرماید «تا ابد هر وقت به آن دو تمسک جویید گمراه نمیشوید».

و همچنین اخبار بسیاری که از طریق رسول خدا و ائمه اهل بیت (ع) رسیده، دستور داده‌اند اخبار و احادیثشان را به قرآن عرضه کنند، زیرا اگر کتاب الهی تحریف شده بود معنایی برای این گونه اخبار نبود [۳۵]

ایشان در دفع این احتمال که روایات مذکور –روایات عرض احادیث بر قرآن – مربوط به آیات الاحکام است و شامل آیات دیگر نمی‌شود می‌فرماید: و اینکه بعضی گفته‌اند «مقصود از این دستور تنها در اخبار فقهی است که باید عرضه به آیات احکام شود و ممکن است قبول کنیم که آیات احکام تحریف نشده، اما دلیل بر این نیست که اصل قرآن تحریف نشده باشد» صحیح نیست، زیرا دستور مذکور مطلق است و زیرنویسی ندارد که تنها اخبار فقهی را به قرآن عرضه کنید و اختصاص دادنش به اخبار فقهی تخصیص بدون مخصص است.

علاوه بر اینکه زبان اخبار عرضه به قرآن صریح و یا دست کم نزدیک به صریح است در اینکه دستور عرضه مزبور به منظور تشخیص راست از دروغ و حق از باطل است، و معلوم است که اگر در روایات دسیسه و دستبردی شده باشد تنها در اخبار مربوط به فقه و احکام نبوده بلکه اگر دشمن داعی به دسیسه در اخبار داشته داعیش در اخبار مربوط به اصول و معارف اعتقادی و قصص انبیاء و امم گذشته، و همچنین اوصاف مبدأ و معاد قویتر و بیشتر بوده است. و لذا می‌بینیم روایات اسرائیلی که یهود داخل در روایات ما کرده‌اند و همچنین نظائر آن غالبا در مسائل اعتقادی است نه فقهی. [۳۶]

ایشان در ادامه به روایات دیگری تمسک می‌کند که بیانگر سیره اهل بیت ع در تمسک به قرآن موجود و معیار قرار دادن آن در مواجهه با احادیث دیگر می‌باشد: دلیل دیگر عدم تحریف از نظر روایات، روایاتی است که در آنها امامان اهل بیت (ع) آیات کریمه قرآن را در هر باب موافق و هماهنگ با آنچه در قرآن موجود در عصر کنونی قرائت کرده‌اند، حتی در آن روایات، اخبار آحادی که می‌خواهند قرآن را تحریف شده معرفی کنند آیه را آن طور که در قرآن عصر کنونی است تلاوت کرده‌اند و این بهترین شاهد است بر اینکه مراد در بسیاری از آنها که دارد آیه فلان جور نازل شده است تفسیر بر حسب تنزیل و در مقابل بطن و تاویل استدلیل دیگر، روایاتی است که از امیرالمؤمنین و سائر ائمه معصومین (ع) وارد شده که قرآن موجود در دست مردم همان قرآنی است که از ناحیه خدا نازل شده، اگر‌چه غیر آن قرآنی است که علی (ع) آن را به خط خود تنظیم نموده است، و در زمان ابوبکر و همچنین در زمان عثمان که به تنظیم و کتابت قرآن پرداختند آن حضرت را مشارکت ندادند. و از همین باب است اینکه به شیعیان خود فرموده‌اند «اقرؤا کما قرء الناس - قرآن را همانطور که مردم می‌خوانند بخوانید» [۳۷]

ایشان در پایان استناد به روایات مذکور بر عدم تحریف قرآن می‌نویسد: پس مجموع این اخبار - هر چند که مضامین آنها با یکدیگر مختلف است - دلالت قطعی دارد بر اینکه قرآنی که امروز در دست مردم است همان قرآنی است که از ناحیه خدای تعالی بر خاتم انبیاء (ص) نازل شده است، بدون اینکه چیزی از اوصاف کریمه اش و آثار و برکاتش از بین رفته باشد.

نتیجه: دلائل قطعی بر عدم تحریف قرآن، حکم قطعی عقل، ضرورت و تواتر تاریخی، تحدی و اعجاز قرآن و نیز روایات متواتره نظیر حدیث ثقلین و احادیث عرض بر کتاب خواهد بود.

3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قرآن

[۳۸]

دلیل اول : روایات تحریف در کتب معتبر فریقین

دلیل نخست قائلین به تحریف در نقیصه این است که روایات زیادی در منابع فریقین وجود دارد که دلالت بر نقصان یا تغییر بعضی کلمات و اعراب قرآن دارد

دراینجا برخی از این روایات را از منابع فریقین بیان می‌کنیم:

روایات تحریف در کتب اهل سنت:

در کتب معتبر اهل سنت مفاد بسیاری از روایات آن است که قرآن کریم مورد تحریف قرار گرفته است بگونه‌ای که آلوسی-متوفای1270- صاحب کتاب روح المعانی، از مفسران بنام أهل سنت اظهار می‌دارد روایات در تحریف قرآن قابل شمارش نیست. [۳۹]

گفتار الوسی در روح المعانی

آلوسی بعد از بیان اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قرآن -....لأنهم‏ أجمعوا علی عدم وقوع النقص فیما تواتر قرآنا کما هو موجود بین الدفتین الیوم، -می‌نویسد: اری در زمان ابوبکر آیات غیر متواتر و نیز آیاتی که تلاوت آنها نسخ گردید از قرآن موجود حذف شد گرچه این کار – حذف آیات مذکور - بصورت رسمی در عهد عثمان انجام شد اما قبل از او بصورت غیر رسمی انجام گرفته بود. [۴۰] انگاه روایات زیادی را که بیانگر وقوع تحریف درقرآن می‌باشد نقل می‌کند. [۴۱]

طوائف روایات تحریف قرآن در منابع اهل سنت

در یک جمعبندی کلی می‌توان اخبار تحریف در منابع اهل سنت را به طوائفی تقسیم کرد: 1-روایاتی که مفادشان حذف بیشتر آیات قرآن می‌باشد:

عمر بن خطاب از قول پیامبر ص نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: قرآن مشتمل بر یک میلیون و بیست و هفت هزار حرف است. [۴۲] بدیهی است ادعای مذکور با قرآن موجود که تعداد حروفش بمراتب کمتر از عدد ذکر شده است تفاوت زیادی خواهد داشت.

2- روایاتی که مفادشان حذف بیشتر آیات سوره احزاب می‌باشد: ابی بن کعب می‌گوید: سوره احزاب معادل سوره بقره بود و در آن آیه رجم شیخ و شیخه وجود داشت که حذف گردیده است. [۴۳]

3- روایاتی که مفادشان حذف آیاتی از سوره توبه می‌باشد:

از حذیفه روایت شده که آیات سوره برائت - کنونی -یک چهارم سوره برائتی است که نازل شده است:... ما تقرأون ربعها - یعنی براءة [۴۴]

4- روایاتی که بیانگر حذف دو سوره از قرآن به نام‌های: ((خلع)) و ((حفد)) می‌باشد:

طبق روایات متعددی که از اهل سنت وارد شده است این دو سوره در بعضی قرآنها وجود داشته و عمر ابن خطاب پیش از رکوع آنها را می‌خوانده است. عن عمر بن الخطاب رضی الله عنه أنه قنت بهاتین السورتین (اللهم إنا نستعینک ونستغفرک ونثنی علیک الخیر نشکرک ولا نکفرک ونخلع ونترک من یفجرک اللهم إیاک نعبد ولک نصلی ونسجد وإلیک نسعی ونحفد نرجو رحمتک ونخشی عذابک إن عذابک بالکفار ملحق) وکان یحدث عن ابن عباس رضی الله عنهما عن عمر رضی الله عنه بهذا الحدیث ویحدث عن علی رضی الله عنه أنه قنت معرفه [۴۵]

5- روایاتی که بیانگر حذف سوره‌های فلق و ناس از قرآن می‌باشد:

در روایات اهل سنت به مواردی برمی خوریم که این دو سوره را تنها دو تعویذ و دعا برای جلوگیری از چشم زخم و آسیب دیگران به افراد می‌دانند. عبدالرحمن بن یزید از عبدالله –بن مسعود- نقل می‌کند که معوذتین را از مصاحفش حذف نموده و می‌گفت این دو از سور قرآن نیستند. [۴۶] ابی نیز می‌گفت معوذتین در مصحف ابن مسعود ثبت نشده است و پیامبر ص این‌دو را بعنوان تعویذ برای حسنین بکار می‌برد و هیچگاه دیده نشد که پیامبر ص آن را در نمازش قرائت کند. [۴۷]

6 -روایاتی که مفادشان نابود شدن برخی از آیات قرآن توسط بزغاله می‌باشد: از مطالب عجیبی که دربرخی از منابع روائی اهل سنت آمده است آن است که آیه‌ای از قرآن که درباره محرم شدن بزرگسالان از طریق شیرخوردن – بگونه خاصی که در روایت ذکر شده است - نازل شده بود از قرآن حذف گردیده است و دلیل حذف آن را این‌گونه بیان کرده‌اند که" عایشه آن آیه را روی کاغذ نوشته بودو زیر بالش خود نهاده بود که بزغاله ای آن را خورد و از بین برد":!!! [۴۸] گویا قرآن نازل شده تنها نزد وی بوده است و سایر نویسندگان وحی از آن بی خبر بودند.

متن حکم حذف شده از قرآن -در مورد رضاعه الکبیر عشرا – در کتاب سنن ابی داوود نقل شده است. [۴۹] در این کتاب - سنن ابی داوود - بعد از ذکر روایت مذکور امده است:

....عائشه به دختران خواهر و دختران برادرش دستور می‌داد به مردانی که عائشه دوست داشت، آن مردان وی را ببیند و بر او وارد شوند؛ پنج بار شیر بدهند؛ اگر‌چه آن مردان بزرگسال بودند. [۵۰]

لازم به ذکر است که روایت مذکور معارض روایاتی است که رسول خدا خشم خود را از رفتارعائشه در مورد رضاعه الکبیر اظهار نموده است: عایشه می‌‏گوید: رسول خدا بر من وارد شد. مردی نزدم نشسته بود. این صحنه بر آن حضرت گران آمد و آثار غضب را در چهره‏اش مشاهده کردم. گفتم: یا رسول اللّه این مرد برادر رضاعی من است. فرمود: در این امر دقت کنید که رضاع وقتی ثابت است که طفل شیر‌خوار از پستان زنی شیر بخورد. (و به وسیله شیر، سیر شود)

7- روایاتی که بیانگر حذف آیه ((ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره)) از قرآن می‌‌باشد:

از مسوربن مخرمه روایت شده که عمرابن خطاب به عبدالرحمن بن عوف گفت: آیا قبلا آیه‌ای به این صورت نبود؟ ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره؟ ما چنین آیه‌ای را در قرآن مشاهده نکردیم.)) و عبدالرحمن پاسخ داد: این آیه از قرآن حذف شده است. [۵۱] 8-روایاتی که بیانگر حذف آیات ((ان انتفائکم..)) و آیه ((الولد للفراش..)) از قرآن می‌‌باشد:

عدی بن عدی بن عمیره بن فروه از پدرش از جدش روایت می‌‌کند که عمر از ابی ابن کعب پرسید: آیا این آیه از قرآن نبود: آن انتفائکم من آبائکم کفر بکم؟ پاسخ داد: آری. پرسید: آیا این آیه از قرآن نبود: الولد للفراش و للعاهر الحجر که با مقداری از آیات از بین رفته است؟ جواب داد: بله. [۵۲]

9-روایاتی که بیانگر حذف آیات ((رجم)) از قرآن می‌‌باشد:

بخاری در کتاب خود ضمن حدیثی از ابن عباس روایت کرده است که عمر پس از آخرین حج خود و بازگشت به مدینه به منبر رفت واظهار داشت: می ترسم زمانی بگذرد و طول زمان سبب شود عده‌ای بگویند به خدا قسم ما آیه رجم را در کتاب خدا ندیدیم و گمراه شوند و به حکم خدا عمل نکنند در حالی که رجم در کتاب خدا حق زنان و مردان متاهلی است که زنا کنند و بینه بر آن قائم شود یا خود اعتراف کنند یا زن از زنا حامله شود. [۵۳]

10- حذف آیه "أن لا ترغبوا عن آبائکم فإنه کفر بکم آن ترغبوا عن آبائکم" از قرآن: از عمر نقل شده که در خطبه ای برای مردم اظهار داشت: از جمله آیاتی که در قرآن آن را می‌خواندیم این آیه است. و سپس خواند: أَنْ لاَ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ، فَإِنَّهُ کُفْرٌ بِکُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ، أَوْ إِنَّ کُفْرًا بِکُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِکُمْ [۵۴]

روایات تحریف در کتب حدیثی امامیه

در کتب معتبر امامیه نیز روایات زیادی است که اقلیت قائلین به تحریف قرآن بدان در اثبات ادعایشان بدان استناد می‌کنند که برخی از آنها بشرح ذیل می‌باشد:

1-روایاتی که قرآن را مشتمل بر 17هزار آیه می‌داند:

از امام صادق ع نقل شده است که قرآنی که از طریق جبرئیل بر پیامبر ص نازل شد مشتمل بر هفده هزار آیه بود. [۵۵] بدیهی است مفاد روایت مذکور با قرآن موجود که مشتمل بر شش هزار و اندی آیه می‌باشد منافات دارد.

2- روایاتی که بیانگر حذف بسیاری آیات از قرآن است: حبیب سجستانی می‌گوید: از امام باقر ‌علیه‌السلام در زمینه آیه " وإذ أخذ الله میثاق النبیین لما آتیتکم من کتاب وحکمة ثم جاءکم رسول مصدق لما معکم لتؤمنن به ولتنصرنه " سئوال کردم که چگونه پیامبری که رسول و نبی بعد از خودش را ندیده است می‌تواند بدو ایمان داشته و در یاری او تلاش نماید. امام ع فرمود: آیات بسیاری از قرآن – نظیر آیه مذکور – حذف و یا حروفی به خطا در قرآن وارد شده است که این امرسبب ابهاماتی برای مردم گردیده است. ، [۵۶]

3-روایاتی که قرآن واقعی را – که نزد اهل بیت ع می‌باشد - متفاوت با قرآن موجود می‌داند: محمد بن سلیمان از برخی اصحاب امام رضا ع نقل می‌کند که از امام ع سئوال کردم گاه از برخی افراد، آیاتی - از قرآن- را می‌شنویم که با قرآنی که از شما به ما رسیده است متفاوت است – و چنین آیاتی در آن یافت نمی‌شود - اما نمی‌توانیم همانند قرآن شما آن را قرائت کنیم آیا چنین عملی گناه محسوب می‌گردد؟ امام ع فرمود: انگونه که به شما آموزش داده شده است قرآن را تلاوت کنید بزودی حجت الهی بسوی شما خواهد امد و قرآن حقیقی را به شما تعلیم خواهد داد. [۵۷]

در روایتی دیگر امده است: شخصی در نزد امام صادق ع آیاتی از قرآن را تلاوت نمود در حالی که قرائتش باقرآنی که در بین مردم تلاوت می‌گردید متفاوت بود. امام ع فرمود: این نوع قرائت را ترک بنما و قرآن را بگونه‌ای که دیگران می‌خوانند تلاوت نما تا اینکه حجت نهائی خداوند ظهور نموده و قرآن حقیقی را به مردم ارائه خواهد کرد آنگاه حضرت مصحف امام علی ع را به آن شخص نشان داد. [۵۸]

در روایتی از احمد بن محمد بن ابی نصر امده است که: امام کاظم ع مصحفی از قرآن را بمن داده و فرمود: به درون آن منگر. آنگاه قرآن را گشوده و مشاهده کردم که در ذیل آیه: " لم یکن الذین کفروا " اسامی هفتاد نفر بهمراه اسماءپدرانشان در قرآن امده است. امام ع فرمود: مصحف را بمن برگردان. [۵۹]

4-روایاتی که بیانگر حذف آیاتی است که در شان اهلبیت ع نازل شده است: امام باقر ع فرمود: اگر قرآن حقیقی موجود می‌بود حق ما اهل بیت ع در بین مردم مخفی نمی‌گردید. هر گاه قائم ما ظهور کند قرآن واقعی که همراه اوست آن را تصدیق خواهد کرد [۶۰]

درروایتی دیگر از امام صادق ع می‌خوانیم: هرگاه قرآن حقیقی انگونه که نازل گردیده است در بین مردم قرائت می‌شد اسامی ما را در آن بوضوح می‌یافتید. [۶۱]

در روایتی دیگر از امام صادق ع نقل شده است که: در قرآن امور گذشته و مسائل اینده و حال وجود دارد. در قرآن اسامی شخصیت‌هائی وجود داشت که حذف گردید [۶۲]

و در روایتی از امام باقر ع نقل شده است که فرمود: قرآن در چهار موضوع نازل شده است: یک چهارم آن در فضائل ما، یک چهارم آن در اوصاف دشمنان ما، یک چهارم آن در فرائض و احکام و یک چهارم دیگرش در سنن و امثال می‌باشد و کرامت‌های قرآن –گزیده‌های آن - درباره ما می‌باشد. [۶۳]

5- روایاتی که مصحف امام علی ع را متفاوت با مصاحف دیگرصحابه می‌داند: سالم بن سلمه نقل می‌کند که شخصی در نزد امام صادق ع آیاتی از قرآن را قرائت نمود که با قرآن موجود بین مردم متفاوت بود. امام ع اورا از ادامه چنین قرائتی باز داشت. سپس مصحف امام علی ع را بیرون اورد و فرمود: امام علی ع بعد از آنکه از کتابت مصحف خویش فارغ شد آن را به مردم ارائه داد و خطاب به آنان فرمود: این مصحف، همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل گردید و من آن را بصورت کامل جمع کردم. اما مردم گفتند در نزد ما مصحف جامع وجود دارد و ما نیازی به مصحف شما نداریم. امام ع نیز فرمود من بعنوان وظیفه مصحف واقعی را به شما عرضه کردم که بر اساس آن قرائت کنند حال که نمی‌پذیرید بدانید دیگر برای همیشه این مصحف را نخواهید دید. [۶۴]

در زمینه مصحف امام علی ع روایات دیگری نیز ذکر شده است که به جزئیات آن پرداخته شده است. لازم به ذکر است در این روایات برغم تایید برخی تحریفات در قرآن، همچنان قرآن کنونی حجت بوده و عمل به آن مآیه نجات از دوزخ و ورود در بهشت دانسته شده است. [۶۵]

6- سور و آیاتی که بر اساس برخی روایات قسمتی از آنها حذف یا تبدیل شده است: در تفسیر قمی برخی از مصادیق تحریف از نوع حذف یا تبدیل ذکرشده است. از جمله این آیات آیه شریفه: کنتم خیر أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر وتؤمنون بالله. می‌باشد که امام صادق ع به قاری این آیه فرمود: اگرآیه‌ای که قرائت شد اینچنین باشد مفهومش این خواهد بود که: شما بهترین امتی هستید که امیر المومینن و امام حسین را به قتل رساندید. قاری از امام ع پرسید: پس آیه قرآن چگونه نازل شده است ؟امام ع فرمود: آیه در اصل این‌گونه است: - کنتم خیر أئمة أخرجت للناس؛ آنگاه فرمود: شاهد بر این امر فقرات اخر آیه می‌باشد که در آن امده است: تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر وتؤمنون بالله،

مصداق دیگر در تحریف قرآن از نوع حذف یا تبدیل، آیه (الذین یقولون ربنا هب لنا من أزواجنا وذریتنا قرة أعین واجعلنا للمتقین إماما) می‌باشد که وقتی قاری این آیه را در نزد امام ع خواند آن حضرت فرمود: در خواست بزرگی – که در شانشان نیست - از خدا کردند. در حالی که اصل آیه‌اینچنین است:: واجعل لنا من المتقین إماما. و مصادیق دیگری که در کتاب تفسیر قمی و...ذکر شده است. [۶۶]

7- روایاتی که بیانگر وقوع تحریف از نوع تقدیم و تاخیر برخی از آیات می‌باشد: در تفسیر قمی نسبت به این نوع از تحریف امده است: آیه‌ای که مفادش بیان مدت عده زنان به چهارماه و ده روز می‌باشد. قاعده آن است که آیه مذکور بعد از آیه‌ای که مدت عده را یکسال ذکر کرده است قرار گیرد چون آیه نخست ناسخ آیه بعدی می‌باشد. و نیز آیه "أفمن کان علی بینة من ربه ویتلوه شاهد منه ومن قبله کتاب موسی إماما ورحمة"،که در اصل این‌گونه بوده است: "ویتلوه شاهد منه إماما ورحمة ومن قبله کتاب موسی "، و آیه دیگر: "وما هی إلا حیاتنا الدنیا نموت ونحیا " که در اصل این‌گونه بوده است: "...نحیی ونموت" بدلیل آنکه منکرین قیامت قائل به مبعوث شدن بعد از مرگ نیستند. [۶۷]

8-روایاتی که بیانگر جابجائی برخی از آیات در سور قرآن می‌باشد: در تفسیر قمی امده است: ایاتی که برخی از فقراتش در یک سوره و همه آن در سوره دیگر ذکر شده است عبارتند از: آیه "أتستبدلون الذی هو أدنی بالذی هو خیر اهبطوا مصر فإن لکم ما سألتم فقالوا: یا موسی إن فیها قوما جبارین وإنا لن ندخلها حتی یخرجوا منها فإن یخرجوا منها فإنا داخلون "،که نصف این آیه در سوره بقره و نصف دیگرش در سوره مائده ذکر شده است. [۶۸]... آیه دیگر:"... اکتتبها فهی تملی علیه بکرة وأصیلا "، که خداوند در مقام رد این ادعا فرمود: وما کنت تتلو من قبله من کتاب ولا تخطه بیمینک إذا لارتاب المبطلون، که نصف آیه در سوره فرقان و نصف دیگرش در سوره عنکبوت ذکر شده است. [۶۹] و امثال این آیات که در منابع روائی ذکر شده است.

نقد و بررسی دلیل نخست قائلین به تحریف قرآن:

در پاسخ به دلیل نخست قائلین به تحریف – روایات تحریف - باید گفت اعلام فریقین هر یک بگونه‌ای بدان جواب داده‌اند:

پاسخ فیض کاشانی نسبت به روایات تحریف:

فیض کاشانی مفاد روایات مذکور را بمعنای وقوع تحریف گسترده در قرآن دانسته که لازمه‌اش عدم انطباق قرآن موجود با قرآن واقعی می‌باشد. [۷۰]

انگاه در پاسخ به شبهه مطرح شده نسبت به تحریف قرآن می‌فرماید:

لازمه پذیرش این روایات عدم اعتماد به مجموعه قرآن بوده بگونه‌ای که به هیچ آیه‌ای از قرآن نمی‌توان استناد نمود و در نتیجه قرآن کریم از معرض استفاده مردم خارج خواهد شد؛ در حالی که مقاد بسیاری از روایات این است که قرآن برای همیشه مرجع مسلمآنان بوده و لازم است آنان صحت و سقم روایات را با معیار مطابقت و مخالفت قرآن مورد سنجش قرار دهند بعلاوه آنکه مفاد برخی آیات نظیر آیه حفظ و نفی باطل و... مصونیت قرآن از خطر تحریف می‌باشد.[۷۱] ایشان راهکار مشکل مطرح شده را این می‌داند که بگوئیم تحریف صورت گرفته بگونه‌ای نیست که به هدف اصلی قرآن – هدایت انسان‌ها- لطمه ای وارد سازد بدین معنا که حذف برخی از اسامی در قرآن و تحریفهائی نظیر آن با وجود اهل بیت ع جبران شده است از اینرو عمل به قرآن موجود نیز انسان را به هدایت مطلوب نائل خواهد کرد. [۷۲]

ایشان شاهد بر صحت پاسخ مذکور را فقره ذیل حدیث طلحه می‌داند که امام ع عمل به قرآن موجود را سبب نجات از دوزخ و ورود به بهشت دانستند:

ویدل علی هذا قوله (‌علیه‌السلام) فی حدیث طلحة: إن أخذتم بما فیه نجوتم من النار ودخلتم الجنة فإن فیه حجتنا وبیان حقنا وفرض طاعتنا.

ایشان در ادامه با نفی ادعای تحریف قرآن، برخی از روایات مذکور را از قبیل تفسیر و بیان دانسته و قرائنی را در این زمینه بیان می‌کند از جمله آنکه در روایتی از امام باقر (ع) امده است که مراد از تحریف صورت گرفته در کتب اسمانی تحریف معنوی است نه تحریف لفظی. [۷۳] پاسخ علامه طباطبائی به روایات تحریف:

علامه طباطبائی با پاسخ‌های هفتگانه شان به نقد روایات تحریف پرداخته که عبارتند از:

1-تمسک به روایات تحریف مستلزم دور است:

گفتار نخست ایشان در نقد روایت تحریف این است که:

اما اولا فبأن التمسک بالاخبار بما آنها حجة شرعیة یشتمل من الدور [۷۴] در تبیین دور مذکور باید گفت: تمسک به اخبار تحریف بعنوان اینکه این اخبار حجت شرعی است مبتنی بر اثبات نبوت پیامبر ص است و اثبات نبوت هم مبتنی بر عدم تحریف قرآن است بنابر‌این احتمال وجود تحریف در قرآن سبب عدم اثبات نبوت و در نتیجه عدم حجیت این اخبار خواهد بود.

2-روایات تحریف حتی با فرض صحتشان، اخبار احاد بوده و مفید قطع نمی‌باشد:

علامه در این زمینه می‌نویسد:

به روایات تحریف تنها بعنوان اسناد تاریخی می‌توان استناد نمود چون در بین آنها حدیث متواتر یا اخباری که محفوف به قرائن قطعیه باشد دیده نمی‌شود و بندرت می‌توان در بین آنها حدیث صحیح که دلالت تام بر تحریف داشته باشند یافت. ایشان معتقد است حتی اخبار صحیح نیز در این زمینه – اثبات تحریف قرآن – قابل استناد نیست چون احتمال جعل در آنها وجود دارد. [۷۵]

3-عدم شباهت سیاق و نظم قرآن موجود با مفاد روایات تحریف:

گفتار علامه در این زمینه بشرح ذیل می‌باشد:

روایات تحریف با قطع نظر از ایراد دور، مشتمل بر آیات و سوری است که سیاق و نظمشان شباهتی با قرآن ندارند. [۷۶] ایشان در بخش دیگری از گفتارشان به برخی از سور ادعا نظیر سوره خلع و سوره حفد در روایات تحریف اشاره نموده و آنها را در مقایسه با قرآن در سطح بسیار نازل و فاقد هر نوع شباهتی می‌داند. [۷۷]

علامه طباطبائی علت پذیرش برخی از قائلین به چنین ترهاتی را روحیه اخباریگری و عدم عرضه احادیث به قرآن دانسته و می‌فرماید:

.... محدثینی که به چنین سوره‌هایی – نظیر سوره حفد و خلع - اعتناء می‌کنند، بخاطر تعصب و تعبد شدیدی است که نسبت به روایات دارند و در تشخیص صحیح از مجعول آن و در عرضه داشتن احادیث بر قرآن کوتاهی می‌کنند و اگر این تعصب و تعبد نبود، کافی بود در یک نظر حکم کنند به اینکه ترهات مذکور جزو قرآن کریم نیست. همان

4-مخالفت روایات تحریف با قرآن

متن گفتار ایشان در این زمینه عبارتست از: ومع الغض عن جمیع ذلک فإنها مخالفة للکتاب مردودة [۷۸]

ایشان در تبیین مخالفت روایات تحریف با قرآن می‌نویسند:

و اما اینکه گفتیم روایات تحریف، به فرضی هم که صحیح باشد مخالف با کتاب است و به همین جهت باید طرح شود. توضیحش این است که مقصود ما مخالفت با ظاهر آیه * («إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّکْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ») * و ظاهر آیه «وَإِنَّه لَکِتابٌ عَزِیزٌ لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه» نیست، تا بگویید این مخالفت ظنی است، - چون ظهور الفاظ آیه جزو ادله ظنی است - بلکه مراد مخالفت با دلالت قطعی کتاب است، چون مجموع قرآنی که فعلا در دست ما است به بیانی که در دلیل اول بر نفی تحریف گذشت، دلالت قطعی دارد بر اینکه در قرآن تحریفی رخ نداده است.

و چطور ممکن است در این دلالت خدشه کرد، و حال آنکه قرآنی که در دست ما هست اجزایش در نظم بدیع، و معجزه بودن نظیر یکدیگرند و خودش در دفع اختلافاتی که در به دو نظر به ذهن می‌رسد کافی است. نه در دفع آن اختلافات نقصی دارد، و نه در افاده معارف حقیقی و علوم الهی کلی و جزئیش قصوری، معارفش همه به هم مربوط و فروعش بر اصولش مترتب، و اطرافش بر اوساطش منعطف است، و این خصوصیات که در نظم قرآنی است و خداوند آن را به آن خصوصیات، وصف نموده در همه جای این کتاب مشهود است. [۷۹]

5-عدم امکان صحت روایاتی که دلالت بر حذف بسیاری از آیات قرآن می‌کند:

علامه در نقد دیدگاه کسانی که قائل به حذف بسیاری از آیات قرآن - بر اساس روایات تحریف - می‌باشند می‌فرماید: چگونه می‌توان پذیرفت که قرآن برغم دواعی فراوان مسلمآنان در محافظت از آن و تلاش گسترده پیامبر ص در تعلیم و تبیین ان، هزاران آیه – بر اساس روایات مرسل - از آن حذف شده باشد.. [۸۰]

6- ضعف سندی روایات تحریف ایشان معتقد است با مراجعه به اسناد روایات تحریف معلوم می‌گردد که بیشتر آنها فاقد سند بوده یا اسنادشان ضعیف می‌باشد [۸۱]

7-ضعف دلالتی روایات تحریف

علامه طباطبائی مفاد در این زمینه می‌فرماید: بسیاری ازروایاتی که قائلین به تحریف قرآن بدان استناد نموده‌اند در مقام بیان مفهوم، تفسیر و تطبیق آیه بر مصادیق خارجی آیه بوده و ارتباطی به تحریف لفظی قرآن ندارند. [۸۲]

ایشان در ادامه روایاتی را که بیانگر شان نزول برخی آیات می‌باشد از قبیل موارد فوق دانسته و می‌فرماید: روایتی که آیه شریفه "یا أیها الرسول بلغ ما انزل إلیک " را بدینگونه ذکر کرده است: "یا أیها الرسول بلغ ما انزل إلیک فی علی " در حالی که روایت بیانگر آن است که آیه مذکور در شان امام علی ع ذکر شده است نه اینکه "فی علی "جزء آیه باشد و همینطور روایتی که آیه شریفه" إن الذین ینادونک من وراء الحجرات " را این‌گونه ذکر کرده است: "إن الذین ینادونک من وراء الحجرات بنو تمیم أکثرهم لا یعقلون " در حالی که ذیل روایت بیان شان نزول آیه بوده و برخی بدون دلیل آن را جزء آیه پنداشته‌اند.

توضیح آنکه گروهی از قبیله بنی تمیم بهنگام دیدار با پیامبر ص کنار درب خانه حضرت ایستاده و بی ادبانه به آن حضرت ندا دادند که: اخرج الینا که در این هنگام آیه مذکور نازل گردید و آنها را نسبت به رفتار زشت شان متنبه نمود. [۸۳]

ایشان روایاتی را که از باب جری و تطبیق برخی موارد را بیان نموده‌اند نیز از موارد مذکور می‌داند نظیر روایتی که آیه شریفه: وسیعلم الذین ظلموا را این گونه ذکر کرده است: وسیعلم الذین ظلموا آل محمد حقهم و یا آیه شریفه: ومن یطع الله ورسوله " را این‌گونه بیان کرده است: ومن یطع الله ورسوله فی ولایة علی والأئمة من بعده فقد فاز فوزا عظیما [۸۴]

ایشان در ادامه برخی از روایات را که امام ع در آن کلمه ای را نظیر: کذلک الله ربی کذلک الله ربی که امام ع ذیل سوره توحید تلفظ نموده است عده‌ای بعنوان روایت پنداشته را بیان می‌کند [۸۵]

8- تعارض اخبار تحریف با یکدیگر در مواردی که ادعای حذف برخی آیات شده است: علامه بخشی از روایات تحریف را معارض یکدیگر دانسته که لازمه‌اش تساقط می‌باشد بعنوان نمونه در روایات تحریف امده است که آیه‌ای بعنوان آیه رجم شیخ و شیخه در قرآن وجود داشته که ساقط شده است اما در روایات نسبت به چگونگی آن اختلاف می‌باشد. در برخی امده است که آیه مذکور این‌گونه می‌باشد: إذا زنی الشیخ والشیخة فارجموهما البتة فإنهما قضیا الشهوة و در برخی دیگر: الشیخ والشیخة إذا زنیا فارجموهما البتة فإنهما قضیا الشهوة و در برخی: بما قضیا من اللذة ودر بعضی دیگر... نکالا من الله والله علیم حکیم و در برخی دیگر: نکالا من الله والله عزیز حکیم ذکر شده است. بنابر این تعارض این روایات با یکدیگر دلیل دیگری بر عدم اعتبار و سقوطشان خواهد بود. [۸۶]

دفع توهم: بطلان سخن کسانی که اختلاف روایات تحریف را دلیل بر اصل وقوع تحریف قرآن می‌دانند: علامه طباطبائی در نقد گفتار مدعیان فوق الذکر می‌فرماید: اینکه بعضی از محدثین گفته‌اند که «اختلاف روایات در آیاتی که نقل شد ضرر به جایی نمیرساند چون این روایات در اصل تحریف قرآن اتفاق دارند» مردود و غلط است. چون اتفاق روایات مذکور در تحریف شدن قرآن ضعف دلالت آنها را جبران نمی‌کند و هر یک از آنها دیگری را دفع می‌کند [۸۷]

شگفتی علامه از کسانی که اخبار تحریف را پذیرفته‌اند

علامه طباطبائی بعد از نفی اعتبار روایات تحریف شگفتی خویش را از کسانی که روایات تحریف را پذیرفته‌اند اظهار داشته و می‌فرماید: و عجب از این گونه علمای دینی است که در مقام استدلال بر تحریف شدن قرآن بر میآیند و آنگاه به روایاتی که به صحابه و یا به ائمه اهل بیت منسوب شده احتجاج می‌کنند و هیچ فکر نمی‌کنند که چه می‌کنند. اگر حجیت قرآن باطل گردد، نبوت خاتم الأنبیاء باطل شده، و معارف دینی لغو و بی اثر می‌شود، و در چنین فرضی این سخن به کجا می‌رسد که در فلان تاریخ مردی دعوی نبوت نموده و قرآنی به عنوان معجزه آورد، خودش از دنیا رفت، و قرآنش هم دستخورده شد، و از او چیزی باقی نماند مگر اجماع مؤمنین به وی، بر اینکه او به راستی پیغمبر بوده، و قرآنش هم به راستی معجزه ای بر نبوت او بوده است، و چون اجماع حجت است - زیرا همان پیغمبر آن را حجت قرار داده، و یا از اجماع مجمعین کشف می‌کنیم که قول یکی از جانشینانش در آن هست- پس باید نبوت او و قرآنش را قبول کنیم ؟!! [۸۸]

ایشان احتمال جعل روایات تحریف را قوی دانسته و آن را موید به شواهدی می‌دانند: و کوتاه سخن آنکه احتمال دسیسه و جعل حدیث که احتمال قوی هم هست و شواهد و قرائن آن را تایید می‌کند، وقعی و اعتباری برای روایات مذکور باقی نمیگذارد، و با در نظر گرفتن آن، دیگر نه حجیت شرعی بر آن اخبار باقی می‌ماند، و نه حجیت عقلانی، حتی صحیح السندترین آنها هم از اعتبار ساقط می‌گردد. زیرا حجیت سند، معنایش این است که رجال حدیث دروغ عمدی نمی‌گویند، و اما اینکه فریب نمیخورند، و در اصول روایتی آنان هم دست برده نمیشود، ربطی به صحت سند ندارد. [۸۹]

دیدگاه علامه محمد تقی حکیم در زمینه روایات تحریف:

ایشان در الاصول العامه بعد از بیان آنکه نقل روایات تحریف در کتبی نظیر کافی و.... دلیل بر پذیرش مولفان آنها نمی‌باشد می‌نویسد: شبهه تحریف قرآن از شبهاتی است که شایسته نیست در بطلان آن – بجهت بدیهی بودن - بحثی شود. روایات تحریف قرآن نیز علاوه بر تعارضی که بین آنها وجود دارد اخبار احاد بوده و توان مقاومت در برابر ثبوت تواتر و قطع به عدم تحریف قرآن را ندارد.

از طرفی ایشان سور و آیاتی را که برخی ادعای حذف آن را از قرآن دارند در مقایسه با قرآن موجود بسیار سخیف می‌داند. الاصول العامه للفقه المقارن ص 116. ایشان معتقد است بر فرض مفاد روایاتی که بیانگر وجود تحریف به نقیصه در قرآن است را بپذیریم طبعا مسئولیت این عمل بعهده عثمان خواهد بود چون در عصر عثمان این عمل – توحید مصاحف - صورت گرفته است در این صورت سکوت مسلمآنان دیگر را در برابر عمل عثمان چگونه پاسخ خواهیم داد درحالی که تاریخ هیچگونه اعتراضی از صحابه و مسلمآنان را در برابر عمل عثمان ثبت نکرده است. [۹۰] ایشان عمل عثمان را در تجمیع مردم بر مصحف واحد مورد تایید مسلمآنان آن عصر دانسته و می‌نویسد: بنظر می‌رسد بسیاری از این روایات تحریف در صدد مخالفت و بدجلوه دادن عمل عثمان در توحید مصاحف باشد. [۹۱]

پاسخ اهل سنت نسبت به روایات تحریف درمنابع حدیثی

بیشتر اعلام اهل سنت مفاد روایات تحریف را بعنوان نسخ تلاوت پذیرفته و معتقدند که آیات حذف شده گر‌چه از ناحیه خداوند نازل شده‌اند اما در زمان رسول اکرم ص تلاوتشان منسوخ شده گرچه حکمشان باقی مانده است.

در اینجا بعنوان نمونه گفتار برخی از آنان از کتاب "الاتقان فی علوم القرآن" جلال‌الدین سیوطی بیان می‌کنیم: ایشان بعد از بیان انواع سه گانه نسخ: نسخ تلاوت و حکم، نسخ حکم بدون نسخ تلاوت و نسخ تلاوت بدون نسخ حکم در مورد نوع اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – می‌نویسد: از عائشه در این زمینه روایتی نقل شده است که آیه‌ای بصورت (عشر رضعات معلومات در قرآن کریم وجود داشته که بعد از مدتی با " عشر رضعات بخمس معلومات" نسخ گردیده است و بعد از پیامبر ص این آیه– ناسخ و منسوخ - بدلیل عدم آگاهی مردم از نسخ تلاوت و حکم ان، همچنان در بین مردم قرائت می‌شد.

مولف الاتقان در زمینه نوع دوم نسخ – نسخ حکم بدون نسخ تلاوت – می‌نویسد: بسیاری از مواردی را که برخی از مصادیق این نوع نسخ شمرده اند نمی‌توان از این نوع دانست نظیر آنکه ادعا شده است که آیه شریفه(ومما رزقناهم ینفقون) و (أنفقوا من ما رزقناکم) با آیه تشریع زکات نسخ شده است در حالی که این دو آیه ارتباطی با نسخ ندارند بدین معنا که آیه دوم را می‌توان تفسیر آیه نخست قرار داد. ایشان در زمینه حکمت نوع سوم نسخ– نسخ تلاوت بدون نسخ حکم – به نقل از صاحب الفنون می‌نویسد: این امر بجهت آن است که میزان طاعت و تعبد مکلف نسبت به فرامین الهی مشخص گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزندش [۹۲]

باید گفت اغلب مولفان علوم قرآن اهل سنت نظیر سیوطی در کتب خویش نوع سوم نسخ را تایید نموده و روایات زیادی را در اثبات این نوع نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - بیان نموده‌اند که برخی از آنها را دراینجا از الاتقان فی علوم القرآن بیان می‌کنیم: در روایتی از عبدالله بن عمر نقل شده است که هیچگاه فردی از شما ادعا نکند که تمام قرآن در اختیار من است چون بسیاری از آیات و سور قرآنی که از جانب خداوند نازل شده است در قرآن موجود وجود ندارد. [۹۳] از عائشه نقل شده است که سوره احزابی که در زمان پیامبر ص قرائت می‌شد 200آیه بود در حالی که در زمان عثمان تعداد آیات فقط بمقدار قرآن کنونی ثبت گردید .. [۹۴]

در روایتی دیگر از ابی بن کعب نقل شده است که سوره احزاب بمقدار سوره بقره بود و ما در آن آیه رجم را (إذا زنی الشیخ والشیخة فارجموهما البتة نکالا من الله والله عزیز حکیم) قرائت می‌کردیم. الاتقان فی علوم القرآن ج 2ص 66 سیوطی روایت دیگری را بعنوان آیه الرجم که از نوع سوم نسخ آن را می‌شمرد نقل کرده است. الاتقان فی علوم القرآن ج 2ص 66- این روایت در سائر منابع اهل سنت نیز با اندک تفاوتی نقل شده است [۹۵]

از خلیفه دوم در زمینه آیه رجم شیخ و شیخه نقل گردیده است که می‌گفت: اگر مردم اتهام زیادتی قرآن را بمن نمی‌زدند بدست خودم آیه رجم را در قرآن وارد می‌کردم [۹۶] باید گفت نظیر مباحث مطرح شده در الاتقان در سائر کتب دیگر اهل سنت نظیر: البرها ن، زرکشی و....نیز بیان شده است.

گفتار علامه طباطبائی در نقد دیدگاه مذکور- نسخ تلاوت -:

علامه در نقد و بررسی چنین دیدگاهی می‌فرماید لازمه این دیدگاه پذیرش وقوع تحریف در قرآن می‌باشد:

اهل سنت می‌گویند: ....آیاتی بر اساس احادیث مرسل در سوره نساء در میان جمله «وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِی الْیَتامی» و جمله «فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ» بوده و به اندازه یک ثلث قرآن یعنی بیش از دو هزار آیه می‌شده و افتاده. و نیز آن آیاتی که محدثین سنی گفته‌اند از سوره برائت ساقط شده، مانند «بسم اللَّه» آن و صدها آیه که سوره مذکور را مساوی با سوره بقره می‌کرده و اینکه سوره احزاب بزرگتر از سوره بقره بوده و دویست آیه از آن ساقط شده. و یا آن آیاتی که روایات مجعوله مذکور می‌گوید منسوخ التلاوه شده است.

ایشان ادامه می‌دهد:

جمعی از مفسرین اهل سنت هم برای دفاع از یک حدیث که گفته «پاره‌ای از قرآن را خدا از یادها برد و تلاوتش را منسوخ کرد» پذیرفته‌اند، سئوال این است که اینهمه آیات کجا رفته‌اند؟ و چطور مفقود شده‌اند، که حتی یک نفر هم سراغ یکی از آن هزارها را نگرفته است ؟!.

و اگر شما هم همان حدیث را سند قرار دهید، و بگویید خدا از یادها برده می‌پرسیم از یاد بردن خدا چه معنا دارد؟ و مقصود از نسخ تلاوت چه می‌تواند باشد؟ آیا نسخ تلاوت بخاطر این بوده که عمل به آن آیات منسوخ شده؟ پس چرا آیات منسوخه دیگری که هم اکنون در قرآن کریم است منسوخ التلاوه نشد؟ و تا کنون در قرآن کریم باقی مانده ؟! مانند آیه صدقه و آیه نکاح زانیه و زانی، و آیه عده، و غیر آن؟

و جالب اینجاست که آقایان آیات منسوخ التلاوه را دو قسم می‌کنند، یکی آنها که هم تلاوتش نسخ شده و هم عمل به آن، و قسم دیگر آن آیاتی که تنها تلاوتش نسخ شده است مانند آیه رجم.

و یا بخاطر این بوده که واجد صفات کلام خدایی نبوده و بدین جهت خداوند خط بطلان بر آنها کشیده، و از یادهایشان برده است. اگر چنین بود پس در حقیقت جزو کلام خدا و کتاب عزیز که «لا یَأْتِیه الْباطِلُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْه وَلا مِنْ خَلْفِه» نبوده، منزه از اختلاف نبود، قول فصل و هادی به سوی حق و به سوی صراط مستقیم، و معجزه ای که بتوان با آن تحدی نمود و... نبوده. و کوتاه، سخن بگو قرآن نبوده، زیرا خدای تعالی قرآن را به صفاتی معرفی نموده است که آن را نازل شده از لوح محفوظ، و نیز آن را کتاب عزیزی خوانده که در عصر نزولش و در اعصار بعد تا قیام قیامت باطل در آن راه ندارد، و آن را قول فصل، هدایت، نور، فرقان میان حق و باطل، معجزه و... نامیده است.

آیا با چنین معرفی باز هم می‌توانیم بگوییم این آیاتی که قرآن را معرفی می‌کند مخصوص به پاره‌ای از قرآن بوده که هم اکنون در دست ما است، و تنها این باقیمانده از یادها نمیرود، و منسوخ التلاوه و دستخوش بطلان نمیشود؟ آیا تنها این باقیمانده است که قول فصل، هدایت، نور، فرقان، و معجزه جاودانه است؟

و یا می‌گویید منسوخ التلاوه شدن و فراموش شدن بطلان نیست؟ چطور بطلان نیست؟ مگر بطلان غیر از این است که کلام ناقصی از اثر و خاصیت بیفتد و هیچ چیز نتواند آن را اصلاح نموده و برای ابد از کار بیفتد؟ و آیا با اینکه برای ابد از کار افتاده باز هم ذکر و یاد‌آورنده خداست. پس حق همین است که به خود جرأت داده برای رهایی از این همه اشتباه بگوییم روایاتی که از طرق شیعه و سنی در تحریف و یا نسخ تلاوت رسیده بخاطر مخالفتش با کتاب خدا، مردود است. [۹۷] . نقد و بررسی مباحث مطرح شده درالاتقان:

باید گفت: علاوه بر پاسخ‌های جامع علامه طباطبائی در نقد قائلین به نسخ تلاوت، نکات دیگری را نیز در زمینه انواع نسخ- که در کتاب الاتقان مطرح گردیده است - می‌توان بدان ضمیمه نمود:

1-در زمینه قسم اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – باید گفت هرگاه تحقق چنین امری در عصر حیات پیامبر ص پذیرفته شود -چنانکه از روایت عائشه استفاده می‌شود - در اینصورت این سئوال مطرح می‌گردد که: آیا می‌توان بوسیله خبر واحد نسخ تلاوت و حکم آیات نازل شده را اثبات کرد؟ و هر گاه چنین نسخی بعد از وفات پیامبر ص باشد در اینصورت مفهومش آن است که آیاتی از قرآن در حیات رسول اکرم ص بر ایشان نازل شده اما بعد از رحلت آن حضرت تلاوت و حکم آن نسخ گردیده است. در اینصورت آیا لازمه پذیرش چنین امری وقوع نقصان در قرآن موجود نخواهد بود؟ بدیهی است با تبدیل واژگان – گفتن نسخ تلاوت بجای تحریف - نمی‌توان معنا و مفهوم چیزی را تغییر داد.

2-در زمینه قسم سوم نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - علاوه بر نقد نخست - این سئوال مطرح می‌گردد که حکمت نسخ تلاوت بدون نسخ حکم چیست؟ شکی نیست که هدف از نزول آیات الهی بیان احکامی است که بشریت بدان نیاز دارد. بنابر‌این وقتی بناست حکمی استمرار داشته باشد در اینصورت نسخ آیاتی که بیانگر آن حکم است چه مفهومی‌خواهد داشت؟

سئوال دیگر آن است که: آیا خروج آیاتی – از قرآن - که تلاوتش نسخ شده است به اذن الهی بوده است یا توسط رسول الله صورت گرفته است؟ بدیهی است قائلین به چنین نسخی، شق نخست را پذیرفته و معتقدند این کار به اذن الهی صورت گرفته است در این صورت می‌گوئیم: اولا چگونه ادعای مذکور قابل اثبات است؟ آیا با خبر واحد می‌توان چنین امر مهمی را – نسخ تلاوت منهای نسخ حکم - ثابت نمود؟ آیا بازگشت این سخنان به تحقق تحریف در قرآن نیست؟ آیا کسانی که قائل به تحریف قرآن هستند جز این را می‌گویند؟ و اگر این امر – خروج برخی از آیات نازل شده از قرآن - بعد از رحلت آن بزرگوار صورت گرفته است در اینصورت لازمه پذیرش چنین امری وقوع تحریف در قرآن امر خواهد بود.

باید گفت پذیرش نسخ تلاوت - که مستلزم تحریف قرآن است - حتی بر عده‌ای از مولفان علوم قرآنی نظیر زرکشی دشوار بوده از اینرو در ذیل حدیث رجم شیخ و شیخه که از عمر نقل گردیده است می‌نویسد: ظاهر گفتار عمراین است که او از خوف اینکه مردم به او نسبت تحریف قرآن را بدهند از کتابت آیه رجم در قرآن خودداری کرده است. باید گفت لازمه چنین سخنی آن است که آیه رجم کتابتش در قرآن جائز و در نتیجه ثابت خواهد بود که این شان هر مکتوبی است.

ایشان در ادامه می‌نویسد: پذیرش ملازمه فوق – جواز کتابت حدیث رجم بعنوان قرآن و نسخ تلاوت آن – مشکل است بنابر‌این با حدیث مذکور نمی‌توان نسخ تلاوت را ثابت نمود و در توجیه گفتار عمر نسبت به خودداری او از کتابت آیه رجم در قرآن می‌توان گفت: از آنجا که اثبات قرآنیت آیه یا سوره فقط با خبر متواتر قابل اثبات است او بدلیل آنکه حدیث رجم خبرواحد بود از اینرو از کتابت آن خودداری نمود. [۹۸]

نتیجه آنکه چون لازمه پذیرش نسخ تلاوت و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم، وقوع تحریف در قرآن می‌باشد دلیل نخست قائلین به تحریف در تمسک به روایات تحریف و نسخ تلاوت تمام نمی‌باشد.

دلیل دوم بر تحریف قرآن : اختلاف مصاحف

قائلین به تحریف قرآن می‌گویند: اختلاف بین مصاحف زمان ابوبکر و زمان عثمان و تجمیع آن توسط غیر معصوم دلالت بر وقوع تحریف در قرآن دارد. تبیین علامه طباطبائی در تبیین دلیل دوم قائلین به تحریف می‌فرماید:

وقتی قرآن متشتت و متفرق از طریق غیر معصوم جمع گردد امکان تحریف در آن وجود خواهد داشت و محال است که عادتا همه آن موافق با قرآن واقعی باشد.. [۹۹]

نقد علامه به دلیل دوم قائلین به تحریف – تعدد مصاحف -

علامه طباطبائی در نقد دلیل مذکور می‌نویسد: ادعای مذکور، سخن خرافی بیش نیست، بلکه مطلب به عکس است، زیرا عقل مخالفت نوشته شده را با واقعش ممکن می‌داند، نه اینکه موافقت آن دو را بعید و مخالفت آن را واجب شمارد پس هر جا که دلیل و قرینه ای باشد بر اینکه نوشته شده با واقعش موافق است آن را میپذیرد و ما به جای یک دلیل و یک قرینه دلیلهایی ارائه دادیم که همه موافقت این قرآن را با واقعش اثبات می‌کردند همان

دلیل سوم: تفاوت مصحف امام علی با مصاحف دیگر

تبیین

علامه طباطبائی در تبیین دلیل سوم قائلین به تحریف در نقیصه می‌فرماید:

بدون شک امام علی ع بعد از رحلت پیامبر ص سعی در جمع اوری قرآن داشت و بعد از انمام آن قرآنش را به مردم عرضه کرد اما حاکمان وقت آن را نپذیرفته و به جمع زیدبن ثابت روی اوردند بنابراین بین قرآنی که امام ع آن را جمع نمود با قرآن زیدبن ثابت قطعا اختلافاتی وجود داشت چون در غیر اینصورت امام ع هیچگاه قرآن خودش را به مردم عرضه نمی‌نمود. [۱۰۰]

نقد دلیل سوم علامه در نقد دلیل سوم قائلین به تحریف قرآن -تفاوت قرآن جمع شده امام علی با مصاحف دیگر - اظهار می‌دارد مصحف امام علی ع تفاوت جدی با مصاحف دیگر نداشته و تنها تمایزش این بوده که این مصحف بر خلاف مصاحف دیگر مشتمل بر بیان برخی تغییرات در ترتیب سور و آیات بوده است ... اگر امام علی ع مصحف خود را مخالف مصاحف دیگر می‌دانست قطعا در برابر آنها به معارضه برخاسته و لا اقل در دوران حکومت خویش مصحف خود را معیار قرار می‌داد. [۱۰۱]

دلیل چهارم: روایاتی که مفادشان اخبار از تحقق همه حوادث امت‌های پیشین در امت اسلام می‌باشد که از جمله آنها تحریف کتب اسمانی آنان بود.

تبیین

علامه طباطبائی در تبیین دلیل چهارم قائلین به نقیصه در قرآن می‌نویسد: در مضامین بسیاری از روایات است که تمام اتفاقاتی که برای امت‌های پیشین واقع گردید در امت اسلام نیز واقع می‌گردد بدیهی است از جمله اموری که در امت‌های سابق بوقوع پیوست تحریف کتب اسمانی آنها بود بنابر‌این در قرآن نیز چنین اتفاقی واقع شده است. ایشان آنگاه روایاتی را از کتب فریقین نقل می‌کند [۱۰۲] پاسخ علامه طباطبائی:

ایشان در نقد وجه چهارم می‌نویسد: مراد از مماثلت حوادث امت اسلام با امت‌های پیشین، مماثلت در همه جهات نبوده بلکه مراد مماثلت فی‌الجمله در امور کلی نظیر تفرق مذهبی و آثار و نتائج عملکردهای آنها می‌باشد.

ایشان عامل مهم انشعابات مذهبی بین مسلمآنان را - که مفاد روایات فوق می‌باشد - عدم عرضه احادیث با قرآن و تفسیر به رای و اجتهادات شخصی در قرآن دانسته و برخی از روایات مذکور – وقوع تمام حوادث امت‌های سابق در امت اسلام - را مخالف با قرآن می‌داند.

نکته مهم: عدم تمامیت استناد به اجماع بر نفی تحریف در قرآن

در اثبات عدم تحریف زیاده قرآن نمی‌توان به اجماع تمسک نمودچون حجیت اجماع مبتنی بر صحت نبوت و آن نیز مبتنی بر عدم تحریف قرآن است واز طرفی مفروض این است که ادعای مذکور مبتنی بر اجماع است بنابر‌این ادعای اجماع بر عدم تحریف قرآن مستلزم دور است. [۱۰۳]

نتائج

1- تحریف ناپذیری قرا ن از ضروریات دینی بوده و سیره نظری و عملی مسلمآنان و عالمان فریقین – جز اقلیتی از آنان- از گذشته تا کنون بر این امر استوار بوده است.

2- تحریف به زیاده مورد انکار همه مسلمآنان و عالمان فریقین بوده و محل نزاع در تحریف به نقیصه می‌باشد.

3- اتهام تحریف به قرآن نسبت به امامیه عاری از حقیقت می‌باشد.

4- ادعای نسخ تلاوت در قرآن مستلزم قول به تحریف قرآن می‌باشد.

5- دلائل تاریخی، عقلی و نقلی - آیات و روایات – فراوانی در کتب تفسیری وعلوم قرآنی فریقین در تحریف ناپذیری قرآن بیان شده است.

6- از ناحیه علمای فریقین نسبت به روایات تحریف که در منابع روائی شان ذکر شده است پاسخ‌های متعددی داده شده است.

7- استناد به اجماع بر عدم تحریف قرآن تمام نیست چون مستلزم دور می‌باشد.

پانویس

  1. الاعتقادات فی دین الامامیه ص 84
  2. مجمع البیان ج 1ص 42
  3. همان ص 43
  4. التبیان فی تفسیر القرآن ج 1ص 3
  5. جوبة المسائل المهنائیة: 121، المسألة 13ص 121.
  6. مجمع البیان ج 1ص 43
  7. القرآن فی الاسلام ص 138-139
  8. البیان فی تفسیر القرآن ص 259
  9. رسائل و مقالات آیة‌الله سبحانی ص 44
  10. رسائل و مقالات آیة‌الله سبحانی ص 44
  11. حقائق هامه حول القرآن الکریم ص 20
  12. کتاب الامام الصادق ع ص 329
  13. الشیعه فی المملکة العربیة السعودیه، ج 2 ص414
  14. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏1 ص 26
  15. جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج‏14، ص: 7
  16. النکت و العیون ج‏3 149
  17. تفسیر النهر المارد من البحر المحیط القسم ‏الاول ‏ج‏2 ص 215
  18. التفسیر الوسیط للقرآن الکریم ج‏8 ص 20
  19. تفسیر الوسیط، ج‏2، ص: 1214
  20. الاتقان ج 2ص 58-66
  21. المسائل السرویه ص 78- 80
  22. المیزان ج 12ص 132-104:
  23. الاصول العامه للفقه المقارن ص 116-117
  24. همان
  25. الاصول العامه للفقه المقارن ص 116-117
  26. . المیزان ج 12ص 105
  27. همان
  28. همان
  29. المیزان ج 12ص 106
  30. البیان فی تفسیر القرآن ص 207
  31. من وحی القرآن، ج‏20، ص126
  32. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏7 ص 263
  33. فی ظلال القرآن ج 4ص 2128-2129
  34. البیان فی تفسیر القرآن ج‏24 79-80
  35. المیزان ج 12ص 107
  36. المیزان ج 12ص 107-108
  37. ترجمه المیزان ج 12ص 157
  38. عمده ادله و نقدها در این قسمت از کتاب تفسیر المیزان علامه طباطبائی استفاده شده است:
  39. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏1 25
  40. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏1 26-25
  41. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم ج‏1 26-25
  42. مجمع الزوائد ج 7 ص 163، المعجم الاوسط ج 6ص 361/-کنز العمال ج 1 ص 517 و541
  43. کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال ج2 ص480
  44. المصنف ابن ابی شیبه ج 7ص 178
  45. السنن و الاثار ج 2ص 170
  46. مسند احمد ج 5ص 130 -مجمع الزوائد ومنبع الفوائد - ج7 ص149
  47. مسند احمد ج 5ص130
  48. سنن ابن ماجه ج1 ص625،
  49. سنن أبی داود – ج1 ص457
  50. صحیح البخاری ج 3ص 150
  51. الدرالمنثور ج 1ص 106
  52. الدرالمنثورج 1ص 106
  53. صحیح البخاری ج8 ص26
  54. صحیح البخاری ج8 ص26
  55. الکافی ج2ص 634
  56. تفسیر العیاشی ج 1ص180
  57. الکافی ج2ص 619
  58. الکافی ج2ص 633
  59. الکافی ج2ص 631
  60. تفسیر العیاشی ج 1ص 13
  61. تفسیر العیاشی ج 1ص 13
  62. تفسیر العیاشی ج 1ص 12
  63. تفسیر العیاشی ج 1ص 9
  64. الکافی ج2ص 633
  65. الاحتجاج ج 1ص 222-225
  66. التفسیر الصافی ج 1ص 50-51
  67. التفسیر الصافی ج 1ص 50-51
  68. التفسیر الصافی ج 1ص 50-51.
  69. التفسیر الصافی ج 1ص 50-51
  70. التفسیر الصافی ج 1ص 49
  71. التفسیر الصافی ج 1ص 51
  72. التفسیر الصافی ج 1ص 51
  73. التفسیر الصافی ج 1ص 52-51
  74. المیزان ج 12ص 112
  75. المیزان ج 12ص
  76. المیزان ج 12ص 112.
  77. المیزان ج 12ص 115
  78. المیزان ج 12ص 112.
  79. المیزان ج 12ص 115-116
  80. المیزان ج 12ص 116
  81. المیزان ج 12ص 112
  82. همان
  83. المیزان ج 12ص 113
  84. همان
  85. المیزان ج 12ص 114
  86. المیزان ج 12ص -113- 114
  87. المیزان ج 12ص 114
  88. المیزان ج 12ص 114
  89. المیزان ج 12ص- 114-115
  90. الاصول العامه ص 116- 117
  91. الاصول العامه ص 116- 117
  92. الاتقان ج 2ص 58-66.
  93. الاتقان ج 2ص 66
  94. الاتقان فی علوم القرآن ج 2ص 66-67
  95. السنن الکبری ج 4ص 272-
  96. صحیح البخاری ج 8ص 113
  97. المیزان ج 12ص 117-116
  98. البرهان ج 2ص 36..
  99. المیزان ج 12ص116
  100. المیزان ج 12ص 109-110
  101. المیزان ج 12ص 116-
  102. المیزان ج 12ص 117
  103. المیزان ج 12ص 110-111