مناسک حج

اعمال و مناسک حج

مناسک حج 13 مرحله دارد که شامل: احرام در مکه، وقوف در عرفات، وقوف در مشعرالحرام، رمی جمره عقبه در منا، قربانی، حلق یا تقصیر، طواف حج، نماز طواف، سعی بین صفا و مروه، طواف نساء، نماز طواف نساء، بیتوته در منا و رمی جمرات سه‌گانه است.

1: احرام در مکه

اعمال حج نیز مانند اعمال عمره با احرام آغاز مى‌شود ولى حجاج باید به نیت حج تمتع محرم شوند. امروزه به جهت کثرت جمعیّت و شلوغى راه که احتمال نرسیدن به موقع به عرفات است، روز هشتم مُحرِم مى‌شوند و شب عرفه به عرفات مى‌روند، هرچند اگر روز نهم هم مُحرم شوند و بروند و پیش از ظهر روز نهم به عرفات برسند مانع ندارد. مکان احرام نیز شهر مکّه است، گرچه مستحب است در حِجر اسماعیل یا نزد مقام ابراهیم محرم شود. تمام اعمال حج از احرام تا رمى جمرات از عبادات است و مانند نماز و سایر عبادات باید به قصد قربت و اطاعت امر خداوند انجام شود. وقتى که انسان براى اعمال حج محرم شد تمام کارهایى که در احرام عمره حرام بود، بر او حرام مى‌شود.

2: وقوف در عَرَفات

حاجى پس از احرام در مکّه باید روانه وقوف درعرفات شود. مراد از وقوف بودن در آن مکان است چه سواره یا پیاده، نشسته یا خوابیده، یعنى حاجى باید آن روز را در صحراى عرفات بماند و از آنجا خارج نشود.

همچنین لازم است از ظهر روز نهم ذى حجه تا مغرب همان روز در عرفات بماند. اما تأخیر وقوف ازاوّل وقت به اندازه خواندن نماز ظهر و عصر و مقدمات آن اشکال ندارد.

وقوف به عرفات و سایر اعمال حج، بجز طواف و نماز ـ نیاز به طهارت (وضو یا غسل) ندارد. ولى مستحب است.

در عرفات، کار دیگرى بجز بودنِ در آنجا واجب نیست، ولى مستحبات بسیارى دارد، و از بهترین مکان‌ها براى استجابت دعاست و بهترین دعاها در آن مکان دعاى معروف ابا عبدالله الحسین(علیه‌السلام) و امام زین‌العابدین(علیه‌السلام) در آن روز است.

3: وقوف در مشعرالحرام

بعد از مغرب روز نهم ذى حجه (شب عید قربان) حاجیان از عرفات خارج مى‌‌شوند و براى انجام عملى دیگر از اعمال حج به طرف مشعر‌الحرام (مُزدلفه) حرکت مى‌کنند. ‌

وقتى که حاجیان به مشعر‌الحرام رسیدند، وقت وقوف، از طلوع فجر عید قربان است تا طلوع خورشید و احتیاط آن است که از وقت رسیدن به مشعر در شب قصد وقوف کند.

در مشعر بجز ماندنِ در آنجا کار دیگرى واجب نیست گر‌چه مستحبات بسیارى دارد و از جمله آنها ذکر الهى گفتن و جمع آورى سنگریزه براى رمى جمرات است.

4: رمی جمره عقبه

پس از طلوع آفتاب روز دهم ذى حجه (عید قربان) حجاج براى انجام بقیه اعمال حج از مشعر‌الحرام بیرون آمده و روانه مِنا می‌شوند و اولین عمل از اعمال منا را که رَمى جمره عقبه است باید انجام دهند.

در آخر مِنا سه ستون سنگى وجود دارد که اوّلین ستون، «جمره اُولى» و دومین آنها «جمره وُسطى» و سوّمى را «جمره عُقبى یا عَقَبه» مى‌‌نامند، اوّلین کار واجب در روز عید قربان زدن هفت عدد ریگ به جمره عقبه است.

هفت سنگ باید به ستون بخورد، ولى لازم نیست پشت سر هم باشد، پس اگر دو عدد به ستون بخورد و سوّمى نخورد و چهارمى بخورد، تنها سه عددى که به ستون خورده به حساب مى‌آید و اگر شک کند هفت عدد خورده یا نه، باید به قدرى بزند تا یقین کند هفت عدد به جمره خورده است.

ـ سنگ ریزه‌ها باید این‌گونه باشد:

زیاد بزرگ یا ریز نباشد، بلکه به اندازه اى باشد که به آن ریگ بگویند. از منطقه حرم باشد، مثلا مشعرالحرام، منى یا شهر مکه قبلا براى رمى از آن استفاده نشده باشد. مباح باشد، (غصبى نباشد)

بانوان، کودکان، بیماران و پیرمردان می‌توانند، شب عیدقربان پس از نصف شب و قبل از اذان از مشعر‌الحرام خارج شوند و اگر نمى‌توانند رمى جمره را در روز انجام دهند، مى‌توانند همان شب رمى جمره عقبه را انجام دهند.

5: قربانی

پس از سنگ زدن به جمره عَقبه، حجاج براى انجام یکى دیگر از واجبات حج، به قربانگاه رفته، و یک شتر یا گاو، یا گوسفند قربانى مى‌کنند.

ذبح یک حیوان براى چند نفر حاجى کفایت نمى‌کند و یک حیوان کمتر چیزى است که به عنوان یکى از اعمال حج باید ذبح کرد، امّا هر چه بیشتر ذبح کنند افضل است.

حیوان قربانى شرایطى دارد که به تفصیل در کتاب احکام و مناسک حج آمده است، افرادى که براى انتخاب قربانى به قربانگاه مى‌‌روند لازم است آن شرایط را بدانند، در این نوشته به طور مختصر به آنها اشاره مى کنیم:

• سالم باشد (مریض نباشد).
• معیوب و ناقص‌العضو نباشد.
• کورى یا لنگى واضح نداشته باشد.
• دُم بریده نباشد.
• گوش بریده و شاخ شکسته نباشد.
• لاغر نباشد.
• اخته نشده باشد; (بیضه‌هایش را بیرون نیاورده باشند).
• سن آن کامل باشد; اگر میش است یک سال آن و اگر بز است دو سال آن کامل شده باشد.).

اگر حاجى پس از ذبح شک کند و حتى اگر احتمال دهد که حیوان ناقص بوده یا سایر شرایط را نداشته اعتنا نکند. کسى که حلق یا تقصیر نکرده و حتى براى خود حیوانى را ذبح نکرده مى‌تواند براى دیگرى ذبح کند.

6: حلق یا تقصیر

پس از قربانى، حاجى باید حلق کند، یعنى موهاى سر خود را بتراشد، یا تقصیر کند، یعنى مقدارى از مو و ناخن خود را بچیند.

با انجام این عمل تمام محرّمات احرام بر او حلال مى‌شود، بجز حرام بودن زن و مرد بر یکدیگر و استفاده از بوى خوش، که آنها هم با انجام بقیّه اعمال حلال خواهد شد و در برخى موارد صید نیز حرام است. بنابر‌این، پس از تراشیدن سر یا تقصیر مى‌تواند لباس احرام را بیرون آورده و لباس معمولى خود را بپوشد.

مردانی که سال اوّل حج آنهاست، بنا بر احتیاط واجب باید سر بتراشند و تقصیر کفایت نمى‌کند، ولى افرادى که بار اوّل آنها نیست مى‌توانند تقصیر کنند یا سر بتراشند.

ـ بانوان باید تقصیر کنند. ـ محل حلق یا تقصیر مِنا است. ـ زمان حلق یا تقصیر، تا روز سیزدهم ذى حجه است، گرچه احتیاط واجب آن است که روز عید انجام شود. ـ اگر حاجى براى قربانى به کسى وکالت دهد، تا وکیل او قربانى نکرده، نمى تواند حلق یا تقصیر کند، بنابر‌این کسانى که خود به قربانگاه نمى‌روند، باید صبر کنند تا به آنها اطلاع داده شود که قربانى انجام شده و پس از اطمینان به ذبح شدن حیوان حلق یا تقصیر کنند. ـ کسى که خودش حلق یا تقصیر نکرده، نمى‌تواند موى شخص دیگرى را بچیند یا بتراشد.

7: طـواف حج

پس از انجام اعمال مِنا در روز عید قربان، حاجى باید بار دیگر براى انجام پنج عمل از اعمال حج به مکّه برگردد، گرچه وقت این اعمال تا پایان ماه ذى حجه است و مى‌تواند در مِنا بماند براى بقیه اعمالى که در مِنا شب‌هاى یازدهم و دوازدهم و روزهاى یازدهم و دوازدهم انجام مى‌شود و بعداز ظهر روز دوازدهم از منا خارج شود و براى بقیّه اعمال به مکّه بیاید.

8: نماز طواف حج

پس از انجام طواف حج، باید دو رکعت نماز، به نیّت نماز طواف حج بخواند.

کیفیت نماز طواف حج:

1 - به همان نحو است که در نماز طواف عمره تمتع گذشت بدون هیچ تفاوت مگر در نیّت که در اینجا باید به نیّت نماز طواف حج بجا آورد.

2 - مانند نماز صبح است، ولى حمد و سوره را مى‌تواند بلند یا آهسته بخواند.

وقت نماز طواف حج نیز بعد از طواف و قبل از سعى است.

برای مکان نماز طواف حج نیز کافی است در هر نقطه‌ای که عرفاً بگویند پشت مقام است گرچه از مقام دور باشد نماز را بخواند بلکه در این صورت بعید نیست که نماز در هر جای مسجد‌الحرام صحیح باشد‌.

9:سعى بین صفا و مروه

پس از انجام نماز طواف حج، باید هفت مرتبه فاصله بین «صفا» و «مَروه» را که امروزه به صورت سالنى ساخته شده و کنار مسجدالحرام قرار دارد بپیماید.

کیفیت سعى‌:

1 - به همان نحو است که در سعى عمره تمتع گذشت بدون هیچ تفاوت مگر در نیّت که در اینجا باید به نیّت سعى حج بجا آورد‌.

2 ـ سعى، باید از «صفا» آغاز و به «مروه» ختم شود.

3 ـ پیمودن فاصله «صفا» تا «مروه» یک مرتبه و برگشتن از «مروه» به «صفا» مرتبه دوّم به حساب مى‌‌آید; بنابراین هفت شَوْطِ سعى بر «مروه» ختم مى‌شود.

4 ـ نشستن و استراحت کردن و رفع خستگى بر صفا و مروه و در بین آنها جایز است و اگر در بین سعى باشد، باید از همانجا که سعى را قطع کرده است، ادامه دهد.

5 ـ سعى بین صفا و مروه لازم نیست با وضو و طهارت انجام شود، گرچه احتیاط مستحب است.

6 ـ سعى در طبقه دوّم، چون بالاتر از دو کوه مى باشد اشکال دارد.

• شوط درلغت به معناى نهایت دویدن تاهدف و در اینجا به معنى یک بار دور زدن اطراف کعبه و یک بار پیمودن فاصله صفا تا مروه، یا مروه تا صفا است.

10: طواف نساء

پس از انجام سعى باید هفت مرتبه به نیّت طواف نساء دور خانه کعبه که در مسجدالحرام است بگردد.

کیفیت طواف نساء‌:

1 - به همان نحو است که در طواف عمره تمتع گذشت بدون هیچ تفاوت مگر در نیّت که در اینجا باید به نیّت طواف نساء بجا آورد‌.

2 - طواف نساء و نماز آن اختصاص به مردان ندارد‌، بلکه بر تمام کسانى که حج به جا مى‌آورند واجب است‌.

3 - پس از سعى لازم نیست فوراً طواف نساء را بجا آورد و تأخیر انداختن آن حتى تا چند روز بعد هم اشکال ندارد‌.

4 ـ طواف را باید از مقابل گوشه‌اى از کعبه که حَجرُالاَْسْوَد در آن است آغاز کند و در همان جا به پایان ببرد.

5 ـ خانه کعبه، در حال طواف باید در طرف چپ طواف کننده باشد، بنابراین اگر در حال حرکت رو به کعبه باشد، یا عقب عقب برود صحیح نیست.

6 ـ انسان باید همانطورى که همه مسلمانان طواف مى کنند ـ بدون دقّتهاى اهل وسوسه ـ طواف را از مقابل حجرالاسود شروع کند و ادامه دهد و ایستادن مقابل حجرالاسود در هر دور لازم نیست.

7 ـ طواف کننده باید به دور «حِجْرِ اسماعیل» هم بگردد، یعنى در هنگام طواف، داخل «حِجر» نرود.

8 - براى مطاف حدى وجود ندارد و تا هر جاى مسجد‌الحرام که طواف در آن طواف کعبه صدق کند، طواف مجزى است، بلى مستحب است که اگر اضطرار و ازدحام نباشد بین کعبه و مقام ابراهیم انجام دهد‌.

9 ـ اگر انسان بر اثر بیمارى یا پیرى یا زیادى جمعیّت نتواند در این محدوده طواف کند، طواف در خارج این حدّ اشکال ندارد.

10 ـ طواف کننده باید با طهارت طواف کند یعنى با وضو باشد و غسلى برعهده او نباشد و نیز بدن و لباس وى پاک باشد، همانگونه که نماز مى‌خواند.

11: نماز طواف نساء

پس از انجام طواف نساء، باید دو رکعت نماز، به نیّت نماز طواف نساء بخواند.

کیفیت نماز طواف نساء:

1 - به همان نحو است که در نماز طواف عمره تمتع گذشت بدون هیچ تفاوت مگر در نیّت که در اینجا باید به نیّت نماز طواف نساء بجا آورد.

2 - مانند نماز صبح است، ولى حمد و سوره را مى تواند بلند یا آهسته بخواند.

وقت نماز طواف نساء‌ نیز بعد از طواف نساء است‌‌.

مکان نماز طواف نساء نیز کافی است در هر نقطه‌ای که عرفاً بگویند پشت مقام است گرچه از مقام دور باشد نماز را بخواند بلکه در این صورت بعید نیست که نماز در هر جای مسجد‌الحرام صحیح باشد‌‌.

1 - پس از انجام نماز طواف نساء زن بر مرد و مرد بر زن که به واسطه احرام‌، حرام شده بود‌‌، حلال مى‌شو‌د.

2 ـ بر تمام افراد بالغ و عاقل واجب است که نمازها را به طور صحیح یاد بگیرند تا تکلیف الهى را درست انجام دهند; به خصوص کسى که قصد عمره یا حج دارد باید نماز خود را تصحیح کند، تا تمامى نمازها که از جمله آنها نماز طواف است، به طور صحیح انجام شود.

3 ـ بنابراحتیاط واجب باید پس ازطواف، نماز طواف را زود بجا آورد به طورى که مردم نگویند بین آنها فاصله شده است.

4 ـ جایز است نماز طواف مستحب را هر جاى مسجدالحرام که بخواهد بجا آورد.

12: بیتوته در مِنا

یکى دیگر از واجبات حج، بیتوته (ماندن در شب) در مِناست.

تمام حجاج، چه آنها که براى اعمال بعد از منا به مکّه رفته‌اند و چه آنها که به مکه نرفته‌اند و در مِنا مانده‌اند، باید شب یازدهم ذى حجه و شب دوازدهم را از غروب آفتاب تا نیمه شب، با قصد قربت در منا باشند، بنابر‌این آنها که به مکّه رفته‌‌اند باید قبل از غروب به منا برگردند اما بر این افراد ماندن در منا واجب نیست:

• بیماران و پرستاران آنها و دیگر کسانى که ماندن در آنجا برایشان مشقّت داشته باشد.
• کسانى که در مکّه تمام شب از اوّل آن تا صبح به عبادت خدا مشغول باشند و کار دیگرى بجز کارهاى ضرورى نکنند.
• کسانى که ترس آن دارند اگر در منا بمانند اموالى از آنها در مکّه از بین برود.

3 ـ کسى که بیتوته در منا را ترک کند، باید براى هر شب یک گوسفند قربانى کند، امّا بر کسى که تمام شب را در مکّه به عبادت مشغول بوده، کفّاره واجب نیست.

13: رمى جمرات سه گانه

در روز یازدهم و دوازدهم ذى حجه حجّاج باید به هریک از سه ستون هفت عدد سنگ بزنند.

وقت رمى: از طلوع آفتاب تا غروب است. (چه در روز عید یا در این ایام).

رمى در شب جایز نیست (مگر کسى که عذر داشته باشد و نتواند در روز رمى کند) و اگر مثلاً روز یازدهم، رمى را ترک کرد، باید فرداى آن روز قبل از رمى همان روز، رمى روز گذشته را قضا کند.

• کیفیت رمى: همانگونه که در رمى جمره عقبه بیان شد.
• ترتیب رمى: ابتدا باید به جمره اولى سنگ زد و سپس به وسطى و بعد از آن به جمره عقبه.

در روز دوازدهم ذى حجه، بعد از ظهر شرعى حجاج مى‌توانند از مِنا خارج شوند، ولى چنانچه کسى آن روز از مِنا نرود تا آفتاب غروب کند، باید شب سیزدهم را نیز در منا بماند و روز سیزدهم جمرات سه گانه را رمى کند.

منابع

خبرگزاری تسنیم