محمدمحسن بن‌ علی ‌منزوی تهرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۶۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{Mbox
{{جعبه اطلاعات شخصیت
| type  = notice
| عنوان = آقابزرگ تهرانی
| class = ambox-In_use
| تصویر = آقا بزرگ تهرانی.jpg
| image = [[File:Ambox clock.svg|48px|alt=|link=]]
| نام = محمدمحسن بن‌ علی ‌منزوی تهرانی
| css = margin: 1px
| نام‌های دیگر = آقابزرگ تهرانی
| text  = این {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|[[راهنما:بخجعفر طیار‎‏ ش|بخش]]|{{#switch:{{NAMESPACE}}
| سال تولد = ۱۱ [[ربیع الاول|ربیع‌الاول]] ۱۲۹۳ق.
| {{ns:0}}      = مقاله
| تاریخ تولد =  
| بحث          = [[راهنما:صفحه بحث|صفحه بحث]]
| محل تولد = [[تهران]]
| رده‌بندی      = [[ویکی‌پدیا:رده‌بندی|رده]]
| سال درگذشت = ۱۳ [[ذی الحجه|ذی‌الحجه]] ۱۳۸۹ق.
| راهنما          = [[راهنما:فهرست|فهرست]]
| تاریخ درگذشت =  
| درگاه        = [[ویکی‌پدیا:درگاه|درگاه]]
| محل درگذشت = [[نجف]]
| الگو      = [[ویکی‌پدیا:فضای نام الگو|الگو]]
| استادان = {{فهرست جعبه عمودی |محدث نوری |[[شیخ الشریعه اصفهانی]] |[[سید محمد کاظم طباطبایی یزدی |سید محمدکاظم یزدی]] }}
| کاربر          = [[ویکی‌پدیا:صفحه‌های کاربری|صفحه کاربری]]
| شاگردان = {{فهرست جعبه عمودی |سید عبدالعزیز طباطبایی |سید احمد حسینی اشکوری |سید مرتضی نجومی }}
| بحث کاربر      = [[ویکی‌پدیا:صفحه‌های کاربری|صفحه بحث کاربری]]
| دین = [[اسلام]]
| ویکی‌پدیا      = [[ویکی‌پدیا:فضای نام ویکی‌پدیا|صفحه ویکی‌پدیا]]
| مذهب = [[شیعه]]
| بحث ویکی‌پدیا = [[ویکی‌پدیا:فضای نام ویکی‌پدیا|صفحه بحث ویکی‌پدیا]]
| آثار = {{فهرست جعبه افقی |الذریعة الی تصانیف الشیعة |طبقات‌ اعلام‌ الشیعه |مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال }}
}}}} هم‌اکنون  برای {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|{{{2|مدتی کوتاه}}}|{{{1|مدتی کوتاه}}}}} '''تحت ویرایش عمده''' است. این برچسب برای جلوگیری از [[راهنما:تعارض ویرایشی|تعارض ویرایشی]] اینجا گذاشته شده‌است، لطفا تا زمانیکه این پیام نمایش داده می‌شود ویرایشی در این {{#ifeq:{{{1|}}}|بخش|بخش|صفحه}} انجام ندهید.<br>
| فعالیت‌ها = [[فقیه]] و کتاب‌شناس
<small>{{#if:{{{زمان|}}}|این پیام در {{{زمان|}}} اضافه شده است.|}} این صفحه آخرین‌بار در {{#time:H:i، j F Y|{{REVISIONTIMESTAMP}}}} ({{کوچک}}ساعت هماهنگ جهانی{{پایان کوچک}}) ({{Time ago|{{REVISIONTIMESTAMP}}}}) تغییر یافته‌است؛ لطفا اگر در چند ساعت اخیر [{{fullurl:{{FULLPAGENAME}}|action=history}} ویرایش نشده است]، این الگو را حذف کنید. اگر شما ویرایشگری هستید که این الگو را اضافه کرده است، لطفا مطمئن شوید آن را حذف یا با در دست ساخت جایگزین می‌کنید.</small>
| وبگاه =
<includeonly>{{#ifeq:{{{category}}}|no||{{#switch:{{NAMESPACE}}
}}
| کاربر
'''محمدمحسن بن علی منزوی تهرانی''' معروف به '''«آقابزرگ تهرانی»''' [[فقیه]] و کتاب‌شناس [[شیعی]] قرن چهاردهم هجری است که در بین مردم و نیز در مجامع علمی به <big>آقابزرگ</big> معروف است. آقا بزرگ تهرانی با تألیف دائرةالمعارف بزرگ [[الذریعه (کتاب)|الذریعه]] و کتاب [[طبقات اعلام الشیعه (کتاب)|طبقات اعلام الشیعه]] گام بزرگی در شناسایی آثار و نسخ خطی اسلامی در حوزه‌های علوم مختلف برداشت.
| بحث کاربر = <!-- no category -->
| [[رده:صفحه‌های سخت در دست ویرایش]]}}}}</includeonly>
}}<noinclude>
</noinclude>


<div class="wikiInfo">[[پرونده:آقا بزرگ تهرانی.jpg |جایگزین=آقا بزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانی]]
== زندگی‌نامه ==
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
سال 1293 [[سال قمری|قمری]] [[ربیع‌الاول|ماه ربیع‌الاول]] و شب پنجشنبه بود. درست یازده روز از ماه میلاد و ربیع المولود می‌گذشت و تنها یک هفته به سال گشت میلاد بزرگ‌ترین مولود آفرینش [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه)]] مانده بود که از لطف خدا حاج ملا علی تهرانی صاحب پسری سالم و کامل شد.
!نام
!آقا بزرگ تهرانی
|-
|نام کامل
|محمدمحسن بن‌ علی ‌منزوی تهرانی
|-
|لقب
|آقا بزرگ تهرانی
|-
|لقب خانوادگی
|منزوی
|-
|نام پدر
|حاج ملا على تهرانى
|-
|نام مادر
|بیگم
|-
|دین
|اسلام
|-
|مذهب
|شیعه
|-
|زاده
|۱۱ ربیع‌الاول ۱۲۹۳ق
|-
|زادگاه
|تهران
|-
|محل زندگی
|تهران • نجف • کاظمین • سامرا
|-
|شناخته‌شده برای
|فقیه و کتاب‌شناس
|-
|نقش‌های برجسته
|تألیف کتاب الذریعه • بزرگ‌ترین دایرةالمعارف کتابشناسی شیعه
|-
|آثار
|لذریعة الی تصانیف الشیعة • طبقات‌ اعلام‌ الشیعه • مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال و ...
|-
|اساتید
|محدث نوری • شیخ الشریعه اصفهانی • سید محمدکاظم یزدی • ...
|-
|شاگردان
|سید عبدالعزیز طباطبایی • سید احمد حسینی اشکوری • سید مرتضی نجومی • ...
|-
|درگذشت
|۱۳ ذی‌الحجه ۱۳۸۹ق
|-
|آرامگاه
|نجف
|-
|}
</div>


'''محمدمحسن بن علی ‌بن محمدرضا ‌بن ‌محسن ‌بن علی‌اکبر بن باقر منزوی تهرانی'''  [[فقیه]] و کتاب‌شناس [[شیعی]] قرن چهاردهم هجری است که در بين مردم و نیز در مجامع علمى به <big>آقابزرگ</big> معروف است.  
حاج ملا علی از پیش بر آن بود که نام جدّش حاج محسن را بر فرزند نهد تا یاد او بماند اما تقارن این تولد با ماه میلاد پیامبر چنان خرسندش ساخت که اسم فرزند دلبندش را محمد محسن نامید<ref> طبقات اعلام الشیعه، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج اول، مقدمه، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.</ref>.


آقا بزرگ تهرانی با تألیف دائرةالمعارف بزرگ [[الذریعه]] و کتاب [[طبقات اعلام الشیعه]] گام بزرگی در شناسایی آثار و نسخ خطی اسلامی در حوزه‌های علوم مختلف برداشت.
مادر محمد محسن زنی باورمند و نیکو کردار بود که از سادات علوی محسوب می‌گشت و با نام بیگم خوانده می‌شد و دختر حاج سید عطار تهرانی بود<ref> شیخ الباحثین، عبدالرحیم محمد علی، ص 14، چاپ اول، 1390 ق، نجف، مطبعه النعمان.</ref>.


=تولد آقا بزرگ تهرانی=
پس از ده‌ها سال زمانی که هر کس برای گرفتن شناسنامه نام خانوادگی خاصی بر می‌گزید او شهرت منزوی را برگزید و به این ترتیب مولود ماه میلاد در شناسنامه محمد مُحسن منزوی خوانده شد اما هیچ وقت به این اسم و رسم نامیده نگشت و مشهور نشد<ref>شیخ الباحثین، ص 16 - 18.</ref>.


سال 1293 قمرى، ماه ربیع الاول و شب پنجشنبه بود. درست یازده روز از ماه میلاد و ربیع المولود مى گذشت و تنها یک هفته به سال گشت میلاد بزرگترین مولود آفرینش [[حضرت محمد مصطفى(ص)]] مانده بود که از لطف خدا، حاج ملا على تهرانى، صاحب پسرى سالم و کامل شد.
اما از آنجا که در میان تهرانی‌ها از دیر باز عادت چنین بود که پسری را به نام جد بزرگ خانواده و به اسم «آقا بزرگ» صدا کنند محمد محسن آقا‌بزرگ خوانده شد. با این تفاوت که آقا‌بزرگ خاندان مُحسنی براستی «آقایی بزرگ» شد و با همین نام شهره آفاق گشت<ref> طبقات اعلام الشیعه، ج اول، مقدمه.</ref>.


حاج ملا على از پیش بر آن بود که نام جدّش حاج محسن را بر فرزند نهد تا یاد او بماند اما تقارن این تولد با ماه میلاد [[پیامبر]] چنان خرسندش ساخت که اسم فرزند دلبندش را محمد محسن نامید. <ref> طبقات اعلام الشیعه، شیخ آقا بزرگ تهرانى، ج اول، مقدمه، قم، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان</ref>
== حدیث هجرت ==
شیخ آقابزرگ تهرانی تا سال 1315 ق در [[تهران]] بود و در آن مدّت تنها برای چند سفر زیارتی و تفریحی از تهران خارج شد. یکی از آن سفرها، سفر به [[مشهد مقدس]] بود که او و پدرش در حالی که در رفت و برگشت همراه و هم قافله با [[فضل‌الله نوری|شیخ فضل الله نوری]] بودند در سال 1311 ق انجام دادند و دیگری سفر به ایلکا (از روستاهای نور در مازندران) بود که به دعوت شیخ جواد ایلکانی و به صلاحدید پدر صورت گرفت و سوّمی سفر به کشور [[عراق]]، برای [[زیارت]] [[عتبات]] بود که همراه برادرش کربلایی محمد ابراهیم و در سال 1313ق آغاز شد. شیخ آقا‌بزرگ به هیچ وجه نمی‌خواست از این سفر برگردد و مصمّم بود که برای تحصل علم در [[حوزه علمیه نجف اشرف]]، در آن شهر بماند امّا اصرار بیش از حد برادر و همراهان او را وادار به بازگشت ساخت تا اینکه در سال 1315ق برای همیشه [[ایران]] را ترک کرد و راه [[نجف]] را در پیش گرفت.


مادر محمد محسن زنى باورمند و نیکو کردار بود که از سادات علوى محسوب مى گشت. و با نام بیگم خوانده مى شد و دختر حاج سید عطار تهرانى بود. <ref> شیخ الباحثین، عبدالرحیم محمد على، ص 14، چاپ اول، 1390 ق، نجف، مطبعه النعمان</ref>
آن سال در حالی که تنها بیست و دو بهار از عمرش می‌گذشت وارد عراق شد.
پس از آن که چند صباحی را در شهر [[کربلا]]، با زیارت و [[عبادت]] گذراند، روز چهارشنبه 17 [[شعبان]] همان سال وارد نجف گشت تا در سایه سار آستان قدس علوی، از چشمه‌های جاری علم و حکمت سیراب گردد<ref> تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره (فصلنامه) سال 4، شماره 1 و2، ص 303، (بهار و تابستان 1374 ش)، ص305، 308 و 310.</ref>.


پس از دهها سال زمانى که هر کس براى گرفتن شناسنامه نام خانوادگى خاصى بر مى گزید او شهرت منزوى را برگزید و به این ترتیب مولود ماه میلاد در شناسنامه محمد مُحسن منزوى خوانده شد اما هیچ وقت به این اسم و رسم نامیده نگشت و مشهور نشد. <ref>شیخ الباحثین، ص 16 - 18</ref>
== اجازه‌های روایی ==
علامه تهرانی اهمیت بسیاری به [[روایت]] و [[نقل حدیث]] می‎داد و در کسب اجازه برای نقل [[حدیث|احادیث]] می‎کوشید. علماء و فقهای بسیاری برای او اجازه‌نامه روایی نوشته یا از او اجازه گرفته‎اند تا آن جا که او پس از [[محدث نوری]]، سرشناس‎ترین شیخ روایت یاد می‌شود. کسانی‌که شیخ آقا‌بزرگ از آنان گواهی نقل روایت داشته است عبارتند از:


اما از آنجا که در میان تهرانیها از دیر باز عادت چنین بود که پسرى را به نام جد بزرگ خانواده و به اسم «آقا بزرگ» صدا کنند، محمد محسن آقا بزرگ خوانده شد. با این تفاوت که آقا بزرگ خاندان مُحسنى براستى «آقایى بزرگ» شد و با همین نام شهره آفاق گشت. <ref> طبقات اعلام الشیعه، ج اول، مقدمه</ref>
=== علمای شیعه ===
* [[حسین نوری|محدث نوری]]: وی نخستین کسی است که برای شیخ آقا‌بزرگ در حالی که او هنوز در دوران جوانی بود، اجازه نقل حدیث داده است.
* آیت‌الله سید حسن صدر کاظمی (م 1354 ق).
* شیخ محمد صالح آل طعان بحرانی (1284ـ1333 ق).
* شیخ علی خآقانی (م 1334 ق).
* سید محمدعلی شاه عبدالعظیم (1258ـ1334 ق).
* شیخ موسی بن جعفر کرمانشاهی.
* سید ابوتراب خوانساری (1271ـ1346 ق).
* [[علی کاشف الغطاء|شیخ علی کاشف‌الغطاء]](م 1350 ق)<ref> الذریعه، ج 20، مقدمه.</ref>.
* ملا علی نهاوندی.
* شیخ محمد طه نجف.
* [[سید مرتضی کشمیری]].
* حاج میرزا حسین خلیلی تهرانی.
* [[محمد کاظم خراسانی|آخوند محمدکاظم خراسانی]].
* سید احمد تهرانی کربلایی.
* میرزا محمدعلی مدرسی رشتی.
* [[شریعت اصفهانی|شیخ الشریعه اصفهانی]].
* سید ناصر حسین لکهنوی (فرزند علامه مجاهد میر حامد حسین هندی).
* آخوند محمدتقی نهاوندی.
* [[سید عبدالحسین شرف ‌‌الدین|علامه سید عبدالحسین شرف الدین عاملی]].
* آقا سید علی شوشتری.
* [[عباس قمی|شیخ عباس قمی]].
* [[سید هبةالدین شهرستانی|سید محمدعلی هبةالدین شهرستانی]].
* آقا میرزا هادی خراسانی حائری.


=پانویس=
روایت از این پنج بزرگوار هم‌‌چون روایت از شیخ محمدصالح طعان بحرانی به صورت مْدبجه می‌باشد<ref>والمسلسلات فی الاجازات، ج 2، ص 323؛ تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پیشین، ص 314</ref>. یعنی اجازه‎ای که دونفر به یکدیگر اعطا کرده باشند.
{{پانویس|2}}


[[رده:فقیهان شیعه]]
=== علمای اهل سنت ===
[[رده:تقریب‌گرایان مذاهب اسلامی]]
* شیخ محمدعلی ازهری مکی، از علمای [[مالکی مذهب|مالکی مذهب]] و رئیس مدرسان [[مسجد‌الحرام]]
[[رده:کتاب‌شناسان اهل ایران]]
* شیخ عبدالوهاب شافعی، امام جماعت مسجدالحرام.
* شیخ ابراهیم بن احمد حمدی، از عالمان شهر [[مدینه]].
* شیخ عبدالقادر خطیب طرابلسی، مدرس حرم شریف.
* شیخ عبدالرحمن علیش حنفی، از مدرسان [[دانشگاه الازهر]] و امام جماعت در [[مسجد]] «رأس الحسین ‌علیه‌السلام» واقع در [[قاهره]] [[مصر]]<ref>الهادی، سال 4، ش 4، ص 76، سال 1396 ق، شیخ الباحثین، ص 22.</ref>.
 
== آثار آقا‌بزرگ تهرانی ==
آثار فرهنگی آقابزرگ در بیست‌وسه مورد در دست است. مهم‌ترین آنها دو [[دائرةالمعارف بزرگ الذریعه الی تصانیف الشیعه]] در ۲۶ مجلد (که به سبب این‌که مجلد نهم در چهار جلد است در مجموع الذریعه ۲۹ جلد است)، و نیز طبقات اعلام الشیعه در ۱۷ جلد می‌باشد. به گفته آقا‌بزرگ تهرانی در الذریعه الی تصانیف الشیعه: «دائرةالمعارف (دانشنامه) نویسی ریشه‌ای کهن دارد و به قرن‌های دوم و سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد. وی سپس به ده‌ها دائرةالمعارف یونانی، لاتینی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و چینی، و از [[مسلمین]] به ۵۱ تألیف در این زمینه اشاره می‌کند<ref>درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی. ۲. صص. ۴۱۳</ref>.»
 
* الذریعه إلی تصانیف الشیعة. علی نقی منزوی و چند تن دیگر فهرستی برای الذریعه نوشته‌اند که در ۳ جلد توسط دانشگاه تهران در سال ۱۳۷۷ چاپ شده‌است.
* طبقات اعلام الشیعه.
* نقباءالبشر.
* حیاة الشیخ الطوسی.
* هدیة الرازی إلی المجدد الشیرازی.
* مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال.
* المشیخة.
* النقد اللطیف فی نفی التحریف عن القرآن الشریف.
* توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهاد.
* تفنید قول العوام بقدم الکلام.
* ضیاءالمفازات فی طُرق مشایخ الإجازات.
* إجازات الروایة والوراثة فی القرون الأخیرة الثلاثة.
* مستدرک کشف الظنون.
* ترجمه تعریف الأنام بحقیقة المدنیة والإسلام<ref>مقالات کنگره آخوند خراسانی، ج۸، ص۳۴۴.</ref>.
* تقریرات دروس أساتذته فی الفقه والأصول.
* منظومة شعریة عقائدیة.
 
== ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری ==
از [[سید محسن امین|سید محسن امین عاملی]]، نویسنده [[اعیان الشیعه (کتاب)|اعیان الشیعه]] نقل می‌کنند که گفت: «برای تهیه اسناد اعیان الشیعه که به شهرها سفر می‌کردم، در [[کربلا]] به کتابخانه شیخ العراقین وارد شدم و از متصدی آن خواستم که یک هفته کتابخانه را در اختیار من بگذارد. پذیرفت مشروط بر این که در این هفته میهمان او باشم. شبی به من اطلاع داد امشب میهمان دیگری هم داریم و آن شیخ آقا‌بزرگ بود که اسمش را شنیده بودم.
 
هنگامی که او را زیارت کردم و بحثی میان ما درگرفت فهمیدم که او تنها یک فهرست‌نگار نیست بلکه اطلاعات فقهی و اصولی و فلسفی وسیعی نیز دارد. از این رو مسرور شدم. ساعت چهار و نیم شب بود که خستگی بر من غالب شد و خوابیدم. از خواب که برخاستم دیدم شیخ آقا‌بزرگ نخوابیده و هم‌چنان مشغول یادداشت‌برداری است. از او پرسیدم نمی‎خوابید؟ فرمود: من هنوز نشاط دارم و نخوابید. ما هفت روز و شب در آن جا بودیم. ایشان استراحت منظمی نداشت و می‌فرمود ما برای استراحت این جا نیامده‎ایم و من با وجود این که پرکار بودم به ایشان غبطه می‎خوردم<ref> مجله نور علم، ش 38، ص 54.</ref>».
 
محقق تهرانی تا سن هشتاد سالگی که توانش را داشت هر شب چهارشنبه از [[نجف]] تا [[مسجد سهله]] را پیاده می‎پیمود.
 
شیخ آقا‌بزرگ نستوه و پرتلاش کار می‌کرد. همیشه به یاد خدا بود. در وفا به عهد حساس بود. تکریم میهمان و احترام به [[سادات]] از صفات بارز او بود. از جاه و مقام و ریاست دنیا گریزان بود، چنان که از انتخابات شهرت «منزوی» نشان داد. نسبت به [[اهل بیت|اهل‌بیت(علیه‌السلام)]] ارادات ویژه‌ای داشت. در ضمن آن تقریط که بر کتاب گران سنگ [[الغدیر]] نوشت آن را چنین ستود: «من قاصرم از توصیف این کتاب گران‌بها و ستایش آن الغدیر بالاتر و بزرگتر از آن است که آن را توصیف کنند و ثنا گویند. من تنها کاری که می‎توانم کرد این است که دعا کنم تا خداوند عمر مؤلف کتاب را طولانی کند. به او فرجام نیک بخشد. این است که با خلوص دل از درگاه خدای متعال مسألت می‎کنم که بقیه عمر مرا، بر عمر شریف او بیفزاید تا او بتواند به همه آرمان خویش دست یابد...<ref>میر حامد حسین، استاد حکیمی، ص 145</ref>.»
 
استاد بزرگوار [[سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی|علامه سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی]] قدس سره می‎نویسد: «شیخ مشایخ معاصر، بزرگ پژوهش‌گران و فهرست‌نگاران، حجت و دلیل تاریخ، احیاگر آثار گذشتگان، نمونه ناب تقوا و صلاح، شیخ آقا‌بزرگ تهرانی است<ref> الذریعه فی التراث الاسلامی، علامه سید عبدالعزیز طباطبایی، ص 236.</ref>».
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
[[رده:عالمان]]
[[رده:عالمان شیعه]]
[[رده:محدثان شیعه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۴۰

آقابزرگ تهرانی
آقا بزرگ تهرانی.jpg
نام کاملمحمدمحسن بن‌ علی ‌منزوی تهرانی
نام‌های دیگرآقابزرگ تهرانی
اطلاعات شخصی
محل تولدتهران
محل درگذشتنجف
دیناسلام، شیعه
استادان
شاگردان
  • سید عبدالعزیز طباطبایی
  • سید احمد حسینی اشکوری
  • سید مرتضی نجومی
آثار
  • الذریعة الی تصانیف الشیعة
  • طبقات‌ اعلام‌ الشیعه
  • مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال
فعالیت‌هافقیه و کتاب‌شناس

محمدمحسن بن علی منزوی تهرانی معروف به «آقابزرگ تهرانی» فقیه و کتاب‌شناس شیعی قرن چهاردهم هجری است که در بین مردم و نیز در مجامع علمی به آقابزرگ معروف است. آقا بزرگ تهرانی با تألیف دائرةالمعارف بزرگ الذریعه و کتاب طبقات اعلام الشیعه گام بزرگی در شناسایی آثار و نسخ خطی اسلامی در حوزه‌های علوم مختلف برداشت.

زندگی‌نامه

سال 1293 قمری ماه ربیع‌الاول و شب پنجشنبه بود. درست یازده روز از ماه میلاد و ربیع المولود می‌گذشت و تنها یک هفته به سال گشت میلاد بزرگ‌ترین مولود آفرینش حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه) مانده بود که از لطف خدا حاج ملا علی تهرانی صاحب پسری سالم و کامل شد.

حاج ملا علی از پیش بر آن بود که نام جدّش حاج محسن را بر فرزند نهد تا یاد او بماند اما تقارن این تولد با ماه میلاد پیامبر چنان خرسندش ساخت که اسم فرزند دلبندش را محمد محسن نامید[۱].

مادر محمد محسن زنی باورمند و نیکو کردار بود که از سادات علوی محسوب می‌گشت و با نام بیگم خوانده می‌شد و دختر حاج سید عطار تهرانی بود[۲].

پس از ده‌ها سال زمانی که هر کس برای گرفتن شناسنامه نام خانوادگی خاصی بر می‌گزید او شهرت منزوی را برگزید و به این ترتیب مولود ماه میلاد در شناسنامه محمد مُحسن منزوی خوانده شد اما هیچ وقت به این اسم و رسم نامیده نگشت و مشهور نشد[۳].

اما از آنجا که در میان تهرانی‌ها از دیر باز عادت چنین بود که پسری را به نام جد بزرگ خانواده و به اسم «آقا بزرگ» صدا کنند محمد محسن آقا‌بزرگ خوانده شد. با این تفاوت که آقا‌بزرگ خاندان مُحسنی براستی «آقایی بزرگ» شد و با همین نام شهره آفاق گشت[۴].

حدیث هجرت

شیخ آقابزرگ تهرانی تا سال 1315 ق در تهران بود و در آن مدّت تنها برای چند سفر زیارتی و تفریحی از تهران خارج شد. یکی از آن سفرها، سفر به مشهد مقدس بود که او و پدرش در حالی که در رفت و برگشت همراه و هم قافله با شیخ فضل الله نوری بودند در سال 1311 ق انجام دادند و دیگری سفر به ایلکا (از روستاهای نور در مازندران) بود که به دعوت شیخ جواد ایلکانی و به صلاحدید پدر صورت گرفت و سوّمی سفر به کشور عراق، برای زیارت عتبات بود که همراه برادرش کربلایی محمد ابراهیم و در سال 1313ق آغاز شد. شیخ آقا‌بزرگ به هیچ وجه نمی‌خواست از این سفر برگردد و مصمّم بود که برای تحصل علم در حوزه علمیه نجف اشرف، در آن شهر بماند امّا اصرار بیش از حد برادر و همراهان او را وادار به بازگشت ساخت تا اینکه در سال 1315ق برای همیشه ایران را ترک کرد و راه نجف را در پیش گرفت.

آن سال در حالی که تنها بیست و دو بهار از عمرش می‌گذشت وارد عراق شد. پس از آن که چند صباحی را در شهر کربلا، با زیارت و عبادت گذراند، روز چهارشنبه 17 شعبان همان سال وارد نجف گشت تا در سایه سار آستان قدس علوی، از چشمه‌های جاری علم و حکمت سیراب گردد[۵].

اجازه‌های روایی

علامه تهرانی اهمیت بسیاری به روایت و نقل حدیث می‎داد و در کسب اجازه برای نقل احادیث می‎کوشید. علماء و فقهای بسیاری برای او اجازه‌نامه روایی نوشته یا از او اجازه گرفته‎اند تا آن جا که او پس از محدث نوری، سرشناس‎ترین شیخ روایت یاد می‌شود. کسانی‌که شیخ آقا‌بزرگ از آنان گواهی نقل روایت داشته است عبارتند از:

علمای شیعه

روایت از این پنج بزرگوار هم‌‌چون روایت از شیخ محمدصالح طعان بحرانی به صورت مْدبجه می‌باشد[۷]. یعنی اجازه‎ای که دونفر به یکدیگر اعطا کرده باشند.

علمای اهل سنت

  • شیخ محمدعلی ازهری مکی، از علمای مالکی مذهب و رئیس مدرسان مسجد‌الحرام
  • شیخ عبدالوهاب شافعی، امام جماعت مسجدالحرام.
  • شیخ ابراهیم بن احمد حمدی، از عالمان شهر مدینه.
  • شیخ عبدالقادر خطیب طرابلسی، مدرس حرم شریف.
  • شیخ عبدالرحمن علیش حنفی، از مدرسان دانشگاه الازهر و امام جماعت در مسجد «رأس الحسین ‌علیه‌السلام» واقع در قاهره مصر[۸].

آثار آقا‌بزرگ تهرانی

آثار فرهنگی آقابزرگ در بیست‌وسه مورد در دست است. مهم‌ترین آنها دو دائرةالمعارف بزرگ الذریعه الی تصانیف الشیعه در ۲۶ مجلد (که به سبب این‌که مجلد نهم در چهار جلد است در مجموع الذریعه ۲۹ جلد است)، و نیز طبقات اعلام الشیعه در ۱۷ جلد می‌باشد. به گفته آقا‌بزرگ تهرانی در الذریعه الی تصانیف الشیعه: «دائرةالمعارف (دانشنامه) نویسی ریشه‌ای کهن دارد و به قرن‌های دوم و سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد. وی سپس به ده‌ها دائرةالمعارف یونانی، لاتینی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و چینی، و از مسلمین به ۵۱ تألیف در این زمینه اشاره می‌کند[۹]

  • الذریعه إلی تصانیف الشیعة. علی نقی منزوی و چند تن دیگر فهرستی برای الذریعه نوشته‌اند که در ۳ جلد توسط دانشگاه تهران در سال ۱۳۷۷ چاپ شده‌است.
  • طبقات اعلام الشیعه.
  • نقباءالبشر.
  • حیاة الشیخ الطوسی.
  • هدیة الرازی إلی المجدد الشیرازی.
  • مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال.
  • المشیخة.
  • النقد اللطیف فی نفی التحریف عن القرآن الشریف.
  • توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهاد.
  • تفنید قول العوام بقدم الکلام.
  • ضیاءالمفازات فی طُرق مشایخ الإجازات.
  • إجازات الروایة والوراثة فی القرون الأخیرة الثلاثة.
  • مستدرک کشف الظنون.
  • ترجمه تعریف الأنام بحقیقة المدنیة والإسلام[۱۰].
  • تقریرات دروس أساتذته فی الفقه والأصول.
  • منظومة شعریة عقائدیة.

ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری

از سید محسن امین عاملی، نویسنده اعیان الشیعه نقل می‌کنند که گفت: «برای تهیه اسناد اعیان الشیعه که به شهرها سفر می‌کردم، در کربلا به کتابخانه شیخ العراقین وارد شدم و از متصدی آن خواستم که یک هفته کتابخانه را در اختیار من بگذارد. پذیرفت مشروط بر این که در این هفته میهمان او باشم. شبی به من اطلاع داد امشب میهمان دیگری هم داریم و آن شیخ آقا‌بزرگ بود که اسمش را شنیده بودم.

هنگامی که او را زیارت کردم و بحثی میان ما درگرفت فهمیدم که او تنها یک فهرست‌نگار نیست بلکه اطلاعات فقهی و اصولی و فلسفی وسیعی نیز دارد. از این رو مسرور شدم. ساعت چهار و نیم شب بود که خستگی بر من غالب شد و خوابیدم. از خواب که برخاستم دیدم شیخ آقا‌بزرگ نخوابیده و هم‌چنان مشغول یادداشت‌برداری است. از او پرسیدم نمی‎خوابید؟ فرمود: من هنوز نشاط دارم و نخوابید. ما هفت روز و شب در آن جا بودیم. ایشان استراحت منظمی نداشت و می‌فرمود ما برای استراحت این جا نیامده‎ایم و من با وجود این که پرکار بودم به ایشان غبطه می‎خوردم[۱۱]».

محقق تهرانی تا سن هشتاد سالگی که توانش را داشت هر شب چهارشنبه از نجف تا مسجد سهله را پیاده می‎پیمود.

شیخ آقا‌بزرگ نستوه و پرتلاش کار می‌کرد. همیشه به یاد خدا بود. در وفا به عهد حساس بود. تکریم میهمان و احترام به سادات از صفات بارز او بود. از جاه و مقام و ریاست دنیا گریزان بود، چنان که از انتخابات شهرت «منزوی» نشان داد. نسبت به اهل‌بیت(علیه‌السلام) ارادات ویژه‌ای داشت. در ضمن آن تقریط که بر کتاب گران سنگ الغدیر نوشت آن را چنین ستود: «من قاصرم از توصیف این کتاب گران‌بها و ستایش آن الغدیر بالاتر و بزرگتر از آن است که آن را توصیف کنند و ثنا گویند. من تنها کاری که می‎توانم کرد این است که دعا کنم تا خداوند عمر مؤلف کتاب را طولانی کند. به او فرجام نیک بخشد. این است که با خلوص دل از درگاه خدای متعال مسألت می‎کنم که بقیه عمر مرا، بر عمر شریف او بیفزاید تا او بتواند به همه آرمان خویش دست یابد...[۱۲]

استاد بزرگوار علامه سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی قدس سره می‎نویسد: «شیخ مشایخ معاصر، بزرگ پژوهش‌گران و فهرست‌نگاران، حجت و دلیل تاریخ، احیاگر آثار گذشتگان، نمونه ناب تقوا و صلاح، شیخ آقا‌بزرگ تهرانی است[۱۳]».

پانویس

  1. طبقات اعلام الشیعه، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج اول، مقدمه، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
  2. شیخ الباحثین، عبدالرحیم محمد علی، ص 14، چاپ اول، 1390 ق، نجف، مطبعه النعمان.
  3. شیخ الباحثین، ص 16 - 18.
  4. طبقات اعلام الشیعه، ج اول، مقدمه.
  5. تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره (فصلنامه) سال 4، شماره 1 و2، ص 303، (بهار و تابستان 1374 ش)، ص305، 308 و 310.
  6. الذریعه، ج 20، مقدمه.
  7. والمسلسلات فی الاجازات، ج 2، ص 323؛ تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پیشین، ص 314
  8. الهادی، سال 4، ش 4، ص 76، سال 1396 ق، شیخ الباحثین، ص 22.
  9. درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی. ۲. صص. ۴۱۳
  10. مقالات کنگره آخوند خراسانی، ج۸، ص۳۴۴.
  11. مجله نور علم، ش 38، ص 54.
  12. میر حامد حسین، استاد حکیمی، ص 145
  13. الذریعه فی التراث الاسلامی، علامه سید عبدالعزیز طباطبایی، ص 236.