افزودن پیوند

    ابراهیم نخعی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌وحدت
    بدون خلاصۀ ویرایش
    بدون خلاصۀ ویرایش
     
    (۴۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class="wikiInfo">[[پرونده:ابراهیم نخعی.jpg |جایگزین=ابراهیم نخعی|ابراهیم نخعی]]
    {{جعبه اطلاعات شخصیت
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    | عنوان = ابراهیم بن مالِک اَشْتَر
    !نام
    | تصویر = ابراهیم نخعی.jpg  
    !ابراهیم نخعی
    | نام = ابونعمان، ابراهیم بن مالِک اَشْتَر نَخَعی
    |-
    | نام‌های دیگر =
    |نام کامل
    | سال تولد =  
    |ابونعمان،ابراهیم بن مالِک اَشْتَر نَخَعی
    | تاریخ تولد = حوالی ۱۵.ق
    |-
    | محل تولد = کوفه
    |نام پدر
    | سال درگذشت =
    |[[مالک اشتر]]
    | تاریخ درگذشت = ۷۱ یا ۷۲.ق
    |-
    | محل درگذشت =
    |محل زندگی
    | استادان =
    |[[کوفه]] • موصل
    | شاگردان =
    |-
    | دین = [[اسلام]]
    |نقش‌های برجسته
    | مذهب = [[شیعه]]
    |فرمانده سپاه [[مختار ثقفی]] در قیام علیه قاتلان سیدالشهداء • فرمانده موصل از سوی مختار و سپس [[عبدالله بن زبیر]]
    | آثار =
    |-
    | فعالیت‌ها = فرمانده سپاه [[مختار ثقفی]] در قیام علیه قاتلان امام حسین ع • فرمانده موصل از سوی مختار و سپس [[عبدالله بن زبیر]]
    |منصب
    | وبگاه =
    |فرمانده سپاه مختار ثقفی در قیام علیه قاتلان سیدالشهداء • فرمانده موصل از سوی مختار و عبدالله بن زبیر
    }}
    |-
    '''ابراهیم بن مالِک اَشْتَر نَخَعی''' فرزند [[مالک اشتر]] یار صمیمی و [[صحابی]] خاص [[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام)]] است. ابراهیم سرور قبیله نخع و یکه‏‌تاز آنان از فرماندهان شریف و باسیادتی بود که به شجاعت و تدبیر مشهور بود. بسیاری از مورخان او را در شجاعت ستوده‏‌اند و از قهرمانی‌‏ها و شجاعت‌هایش در میدان جنگ که به ‏مانند صاعقه بی ‏امان بر قلب دشمن می‌تاخت و از یمین و یسار از کشته پشته می‏‌ساخت با شگفتی یاد کرده و سخن‌ها گفته‌‏اند.
    |[[دین]]
    از دیگر مواردی که مورخان در وصف شجاعتش گفته‏‌اند، حضور او در [[جنگ صفین]] است. او با وجود آن‏که نوجوانی کم ‏سن و سال بود در این جنگ حضور یافت و در کنار [[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین(علیه‌السلام)]] و پدرش مالک اشتر رشادت‌ها از خود نشان داد.
    |[[اسلام]]
    منابع روایی [[شیعه]] و [[سنی]] از ابراهیم بن مالک اشتر به ‏عنوان یکی از [[روات حدیث]] نام برده‌اند. او یکی از راویان روایت‌های پدرش مالک بن اشتر برشمرده شده. روایت‌هایی را از او نقل کرده است که [[حدیث]] وفات [[ابوذر]] در ربذه از آن جمله است.
    |-
    |[[مذهب]]
    |[[شیعه]]
    |-
    |زادروز
    |حوالی ۱۵ق
    |-
    |زادگاه
    |کوفه
    |-
    |نسب
    |تیره نخع از قبیله مذحج
    |-
    |نام زیارتگاه
    |شیخ ابراهیم
    |-
    |علت درگذشت
    |در جنگ با محمد بن مروان
    |-
    |درگذشت
    |۷۱ یا ۷۲ق
    |-
    |محل فوت
    |حوالی [[بغداد]]
    |-
    |}
    </div>


    '''ابراهیم بن مالِک اَشْتَر نَخَعی''' فرزند [[مالک اشتر]] یار صمیمی و [[صحابی]] خاص [[امیرالمؤمنین علی (ع)]] است.ابراهیم، سرور [[قبیله ‏ی نخع]] و یکه‏ تاز آنان از فرماندهان شریف و باسیادتی بود که به شجاعت و تدبیر مشهور بود. بسیاری از مورخان او را در شجاعت ستوده‏ اند. و از قهرمانی ‏ها و شجاعت ‏هایش در میدان جنگ که به ‏مانند صاعقه بی ‏امان بر قلب دشمن می‏ تاخت و از یمین و یسار از کشته پشته می‏ساخت با شگفتی یاد کرده و سخن ‏ها گفته ‏اند.
    == ولادت و نسب ==
    از سال تولد ابراهیم بن مالک اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما به استناد این که او در جنگ صفین نوجوان بوده معلوم می‌‌شود که او بین سال‌های ۱۵ تا ۲۱ ق. به دنیا آمده است. او از قبیله نخع که تیره‌ای از قبیله مذحج است می‌‌باشد. قبیله مذحج یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین قبائل [[یمن]] است. این قبیله در مقابل دشمن شدیدتر از همه قبائل مبارزه می‌‌کرد. آنها بعد از [[شهادت]] [[علی بن ابی طالب|امام علی(علیه‌السلام)]] در [[کوفه]] ساکن شدند<ref> اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۴۱ و ج ۲، ص ۲۴۹</ref>.


    از دیگر مواردی که مورخان در وصف شجاعتش گفته‏ اند، حضور او در [[جنگ صفین]] است. او با وجود آن‏که نوجوانی کم ‏سن و سال بود، در این جنگ حضور یافت و در کنار [[امیرالمؤمنین (ع)]] و پدرش مالک اشتر رشادت ‏ها از خود نشان داد.
    == اوصاف ابراهیم ==
    ابراهیم سرور قبیله نخع و یکه تاز آنان<ref>امین؛ محسن؛ اعیان الشیعه، چاپ اول1983،ج2،ص200</ref>. از فرماندهان شریف و با سیادتی بود که به شجاعت و تدبیر مشهور بود<ref>ذهبی؛ تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، چاپ دوم، 1993، ج5، ص344</ref>. بسیاری از مورخان او را در شجاعت ستوده‌اند<ref> بلاذری؛ انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، ج6، ص389 و تاریخ الطبری، پیشین، ج6، ص19 و مسکویه، ابوعلی؛ تجارت الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، ج2، ص148</ref>. و از قهرمانی‌ها و شجاعت‌هایش در میدان جنگ که به مانند صاعقه بی‌امان بر قلب دشمن می‌تاخت و از یمین و یسار از کشته پشته می‌ساخت با شگفتی یاد کرده، سخن‌ها گفته‏‌اند.


    منابع روایی [[شیعه]] و [[سنی]] از ابراهیم بن مالک اشتر به ‏عنوان یکی از [[روات حدیث]] نام برده‏ اند. او یکی از راویان روایت ‏های پدرش مالک بن اشتر برشمرده شده، روایت ‏هایی را از او نقل کرده است که [[حدیث]] وفات [[ابوذر]] در [[ربذه]] از آن جمله است.
    از دیگر مواردی که مورخان در وصف شجاعتش گفته‏‌اند، حضور او در جنگ صفین است. او با وجود آن که نوجوانی کم سن و سال بود، در این جنگ حضور یافت و در کنار امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) و پدرش مالک اشتر رشادت‌ها از خود نشان داد<ref>منقری، نصر بن مزاحم؛ وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، ص441 و ابن ابی الحدید؛ شرح نهج‌البلاغه، ج8، ص81</ref>.


    =ولادت و نسب=
    ابراهیم نه تنها در شجاعت و شهامت؛ بلکه در سخاوت و جوانمردی و [[ایمان]] و [[اخلاق]] و محبت به اهل‌بیت(علیه‌السلام) نیز برترین مردم [[عراق]] بود<ref>اعیان الشیعه، پیشین، ص200</ref>.


    از سال تولد ابراهیم بن مالک اطلاع دقیقى در دست نیست؛ اما به استناد این که او در جنگ صفین نوجوان بوده، معلوم می‌‌شود که او بین سال‌هاى ۱۵ تا ۲۱ ق. به دنیا آمده است. او از [[قبیله نخع]] که تیره‌اى از [[قبیله مذحج]] است، می‌‌باشد. قبیله مذحج، یکى از بزرگترین و مشهورترین قبائل [[یمن]] است. این قبیله در مقابل دشمن شدیدتر از همه قبائل مبارزه می‌‌کرد. آن‌ها بعد از [[شهادت]] [[امام على (ع)]] در [[کوفه]] ساکن شدند. <ref> اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۴۱ و ج ۲، ص ۲۴۹</ref>
    علامه [[سید محسن امین]] نیز او را در کتابش [[اعیان الشیعه (کتاب)|اعیان الشیعه]] چنین می‌ستاید: «ابراهیم مردی شجاع، سلحشور، با شهامت، صف‌شکن و رئیس بود، او دارای طبعی عالی و همتی بلند و طرفدار حق بود و دارای طبع شعر و زبانی فصیح و هوادار و دوستدار خاندان [[عصمت]] و طهارت؛ همان گونه که پدرش مالک اشتر نیز دارای چنین صفات و امتیازات عالی بود و حق هم همین است که چنین فرزندی مجسمه چنین پدری باشد<ref>اعیان الشیعه، پیشین، ج2، ص200</ref>.»


    =اوصاف ابراهیم=
    == ابراهیم بن اشتر و همراهی او با مختار ==
    اقدامات ابراهیم موجبات پیشرفت هرچه بیشتر مختار را فراهم آورد و موفقیت‌های بسیاری را نصیب [[قیام مختار]] کرده بود. [[جنگ نهر خازر]] بارزترین عرصه ظهور و بروز قابلیت‌های فرماندهی این فرمانده شجاع بود. در این جنگ سپاه عراق که تعدادشان بسی کمتر از سپاه شام به فرماندهی [[عبیدالله بن زیاد]] بود بر سپاه [[شام (شامات)|شام]] چیره آمد و ابن زیاد نیز در نبردی تن به تن با ابراهیم کشته شد<ref>ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل، ج ‏4، ص 261 – 264، دار صادر، بیروت، 1385ق</ref>.


    ابراهیم سرور قبیله نخع و یکه تاز آنان <ref>امین؛محسن؛اعیان الشیعه،چاپ اول1983،ج2،ص200</ref> از فرماندهان شریف و با سیادتی بود که به شجاعت و تدبیر مشهور بود. <ref>ذهبی؛ تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، چاپ دوم، 1993، ج5، ص344</ref> بسیاری از مورخان او را در شجاعت ستوده اند. <ref> بلاذری؛ انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، ج6، ص389 و تاریخ الطبری، پیشین، ج6، ص19 و مسکویه، ابو علی؛ تجارت الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، ج2، ص148</ref> و از قهرمانی ها و شجاعت هایش در میدان جنگ که به مانند صاعقه بی امان بر قلب دشمن می تاخت و از یمین و یسار از کشته پشته می ساخت با شگفتی یاد کرده ، سخن ها گفته اند.
    ابراهیم بعد از اتمام کار جنگ به عنوان حاکم موصل در آن‌جا مستقر شد<ref>الکامل، ج ‏4، ص 265</ref>. وی به دستور مختار منطقه را با اختیارات تام اداره می‌کرد. در زمان جنگ مختار با [[مصعب بن زبیر|مصعب]] در محل مأموریت خود مشغول انجام وظیفه بود. مدرک معتبری نداریم که گفته باشد مختار از او کمک خواسته و او در انجام وظیفه و کمک به مختار سستی کرده باشد.


    از دیگر مواردی که مورخان در وصف شجاعتش گفته اند، حضور او در جنگ صفین است. او با وجود آن که نوجوانی کم سن و سال بود، در این جنگ حضور یافت و در کنار امیرالمؤمنین(ع) و پدرش مالک اشتر رشادت ها از خود نشان داد. <ref>منقری، نصر بن مزاحم؛ وقعة صفین، تحقیق عبد السلام محمد هارون، ص441 و ابن ابی الحدید؛ شرح نهج البلاغه، ج8، ص81</ref>
    مختار فرماندهی جنگ با مصعب را به احمر بن شمیط<ref> الکامل، ج ‏4، ص 268؛ ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، تحقیق، سلمی، محمد بن صامل، خامسة 2، ص 83، مکتبة الصدیق، طائف، چاپ اول، 1414ق</ref>. که مرد شجاع و از محبان اهل‌بیت بود، واگذار کرد و از ابراهیم نخواست که فرماندهی این جنگ را به عهده بگیرد. شاید به جهت حساسیت و اهمیت منطقه موصل بود. شاید هم اشتباه مختار بود که فرماندهی این نبرد مهم را به ابراهیم واگذار نکرد<ref>ماهیت قیام مختار، ص 604 – 605</ref>. شاید هم علل دیگری در کار بوده که ما آگاهی نداریم. هیچ‌کدام عهد‌شکنی نکردند و عهد و پیمانی در کار نبوده و از هر دو در تاریخ به عظمت یاد شده است.


    ابراهیم نه تنها در شجاعت و شهامت ؛ بلکه در سخاوت و جوانمردی و [[ایمان]] و [[اخلاق]] و محبت به [[اهل بیت(ع)]] نیز برترین مردم [[عراق]] بود. <ref>اعیان الشیعه، پیشین، ص200</ref>
    اما اگرچه انتقام از قاتلان امام حسین(علیه‌السلام) نیز در بیعت ابراهیم با مختار نقش داشته است، اما ابراهیم درخواست اِمارت نیز از او کرده است و شاید همین مسئله سبب شد که بعد از مختار با مصعب -قاتل مختار- نیز [[بیعت]] نماید.


    علامه [[سید محسن امین]] نیز او را در کتابش [[اعیان الشیعه]] چنین می ستاید: « ابراهیم مردی شجاع، سلحشور، با شهامت، صف شکن و رئیس بود، او دارای طبعی عالی و همتی بلند و طرفدار حق بود و دارای طبع شعر و زبانی فصیح و هوادار و دوستدار خاندان [[عصمت]] و طهارت؛ همان گونه که پدرش مالک اشتر نیز دارای چنین صفات و امتیازات عالی بود و حق هم همین است که چنین فرزندی مجسمه چنین پدری باشد .» <ref>اعیان الشیعه، پیشین،ج2، ص200</ref>
    [[ابن اثیر]] در این‌باره می‌نویسد: مختار چون آماده قیام و جنگ شد بعضی از یاران او گفتند: اشراف و اعیان اهل کوفه بر جنگ ما و متابعت ابن مطیع اجماع و اتفاق دارند. اگر ابراهیم بن اشتر دعوت ما را اجابت کند، امیدواریم قدرت و توانایی ما در مقابله با دشمن زیاد گردد؛ زیرا او جوانمرد، رئیس و فرزند مرد شریف و دارای قبیله‌ای است که از نظر تعداد بسیار و افرادی بزرگوارند.  


    =ابراهیم بن اشتر و همراهی او با [[مختار]]=
    مختار به آنها گفت: او را دعوت کنید. آنها هم به اتفاق شعبی نزد او رفتند و او را از تصمیم خود خبردار نمودند و از او یاری و همکاری خواستند و دوستی پدرش را نسبت به امام علی(علیه‌السلام) یادآوری کردند که او (مالک اشتر) هواخواه و دوستدار علی(علیه‌السلام) و خاندان او بود. ابراهیم دعوت مختار را به شرطی پذیرفت که او را امیر کند، ولی گفتند اگرچه تو شایسته این کار هستی، اما این شدنی نیست؛ زیرا مختار از طرف [[محمد بن حنفیه]] آمده و به ما امر شده که او را اطاعت و متابعت کنیم، ابراهیم سکوت اختیار کرد و به آنها پاسخ نداد.


    اقدامات ابراهیم موجبات پیشرفت هرچه بیشتر مختار را فراهم آورد و موفقیت‌های بسیاری را نصیب [[قیام مختار]] کرده بود. جنگ نهر خازر، بارزترین عرصه ظهور و بروز قابلیت‌های فرماندهی این فرمانده شجاع بود. در این جنگ، سپاه عراق که تعدادشان بسی کمتر از سپاه شام به فرماندهی عبیدالله بن زیاد بود، بر سپاه شام چیره آمد و ابن زیاد نیز در نبردی تن به تن با ابراهیم کشته شد. <ref>ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل، ج ‏4، ص 261 – 264، دار صادر، بیروت، 1385ق</ref>
    خبر این گفت‌وگو به مختار داده شد و پس از سه روز با عده‌ای که شعبی و پدرش نیز در میان آنها بود، نزد ابراهیم رفتند و او از آنها پذیرایی کرد و مختار، نامه محمد بن حنفیه را خواند که در آن نامه از ابراهیم خواسته بود که مختار را یاری کند و به انتصاب مختار به وزیری از طرف او و این‌که منصب زمامداری و فرماندهی لشکر برای او نیز ثابت است، اشاره شده بود.


    ابراهیم بعد از اتمام کار جنگ به عنوان حاکم [[موصل]] در آن‌جا مستقر شد. <ref>الکامل، ج ‏4، ص 265</ref> وی به دستور مختار منطقه را با اختیارات تام اداره می‌کرد. در زمان جنگ مختار با [[مصعب]] در محل مأموریت خود مشغول انجام وظیفه بود. مدرک معتبری نداریم که گفته باشد مختار از او کمک خواسته و او در انجام وظیفه و کمک به مختار سستی کرده باشد.
    ابراهیم وقتی از خواندن نامه فراغت یافت گفت: [[محمد بن حنفیه|ابن حنفیه]] پیش از این به من نامه می‌نوشت و در نامه خود فقط نام خود و پدرش و نام من و پدرم را می‌نوشت، مختار گفت: آن زمان گذشت و این زمان دیگری است گفت: چه کسی می‌داند که این نامه از او است (تا گواهی بدهد). جمعی که در آن‌جا بودند گواهی دادند که آن نامه خود محمد بن حنفیه است<ref>الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 215 – 216</ref>.


    مختار فرماندهی جنگ با مصعب را به احمر بن شمیط <ref> الکامل، ج ‏4، ص 268؛ ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، تحقیق، سلمى، محمد بن صامل، خامسة 2، ص 83، مکتبة الصدیق، طائف، چاپ اول، 1414ق</ref> که مرد شجاع و از محبان [[اهل بیت]] بود، واگذار کرد و از ابراهیم نخواست که فرماندهی این جنگ را به عهده بگیرد. شاید به جهت حساسیت و اهمیت منطقه موصل بود. شاید هم اشتباه مختار بود که فرماندهی این نبرد مهم را به ابراهیم واگذار نکرد. <ref>ماهیت قیام مختار، ص 604 – 605</ref> شاید هم علل دیگری در کار بوده که ما آگاهی نداریم. هیچ‌کدام عهد شکنی نکردند و عهد و پیمانی در کار نبوده و از هر دو در تاریخ به عظمت یاد شده است.
    [[ابن اثیر]] در ادامه به حوادث قیام مختار و نقش ابراهیم در پیروزی او تا کشته شدن ابن زیاد می‌پردازد<ref>الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 216 - 259</ref>.


    اما اگرچه انتقام از قاتلان [[امام حسین(ع)]] نیز در بیعت ابراهیم با مختار نقش داشته است، اما ابراهیم درخواست اِمارت نیز از او کرده است و شاید همین مسئله سبب شد که بعد از مختار با مصعب -قاتل مختار- نیز [[بیعت]] نماید.
    == بارزترین عرصه ظهور ابراهیم ==
    جنگ نهر خازر بارزترین عرصه ظهور و بروز قابلیت‌های فرماندهی این فرمانده شجاع بود. در این جنگ سپاه بیست هزار نفری [[عراق]] بر لشکر هشتاد و سه هزار نفری [[شام]] به فرماندهی [[عبیدالله بن زیاد]] فائق آمد و [[ابن زیاد]] نیز در نبردی تن به تن با ابراهیم کشته شد<ref>الکامل، پیشین، ص261 و تاریخ الطبری، پیشین، ص86</ref>.


    [[ابن اثیر]] در این‌باره می‌نویسد: مختار چون آماده قیام و جنگ شد بعضى از یاران او گفتند: اشراف و اعیان اهل کوفه بر جنگ ما و متابعت ابن مطیع اجماع و اتفاق دارند. اگر ابراهیم بن اشتر دعوت ما را اجابت کند، امیدواریم قدرت و توانایی ما در مقابله با دشمن زیاد گردد؛ زیرا او جوانمرد، رئیس و فرزند مرد شریف و دارای قبیله‌ای است که از نظر تعداد بسیار و افرادی بزرگوارند.  
    ابراهیم بعد از اتمام کار از موصل به نصیبین رفت و کارگزاران خود را به نواحی مختلف جزیره فرستاد و آنجا را فتح کرد<ref>انساب الاشراف، پیشین، ص447 و تاریخ الطبری، پیشین، ص92 و اخبار الطوال، پیشین، ص296 و تجارب الامم، پیشین، ص236</ref>.


    مختار به آنها گفت: او را دعوت کنید. آنها هم به اتفاق شعبى نزد او رفتند و او را از تصمیم خود خبردار نمودند و از او یارى و همکارى خواستند و دوستی پدرش را نسبت به امام على(ع) یادآورى کردند که او (مالک اشتر) هواخواه و دوستدار على(ع) و خاندان او بود. ابراهیم دعوت مختار را به شرطی پذیرفت که او را امیر کند، ولی گفتند اگرچه تو شایسته این کار هستی، اما این شدنی نیست؛ زیرا مختار از طرف [[محمد بن حنفیه]] آمده و به ما امر شده که او را اطاعت و متابعت کنیم، ابراهیم سکوت اختیار کرد و به آنها پاسخ نداد.
    == عاقبت ابراهیم اشتر نخعی ==
    در اواخر قیام مختار دشمن میان مختار وابراهیم اختلاف افکند. این حیله دشمن موجب شد که میان ابراهیم و مختار جدایی وفاصله ایجاد شده و گویا ابراهیم در ادامه کار از نهضت مختار کناره گرفته بود، از این رو در پی حادثه حمله مصعب بن زبیر در پیوستن به مختار تعلل و سستی ورزید و حتی گفته شده به نامه‌های مکرر و پشت سر هم مختار پس از شکست اولیه‌اش از قوای مصعب توجهی نکرده نزد او باز نگشت. همین کناره‌گیری او از مختار باعث شده بود که بعد از شهادت مختار مصعب بن زبیر از یک سو و [[عبدالملک مروان]] از سوی دیگر در او طمع ببندند تا ابراهیم را که مردی پر نفوذ و مدیر بود را با خود همراه سازند.


    خبر این گفت‌وگو به مختار داده شد و پس از سه روز با عده‌ای که شعبى و پدرش نیز در میان آنها بود، نزد ابراهیم رفتند و او از آنها پذیرایی کرد و مختار، نامه محمد بن حنفیه را خواند که در آن نامه از ابراهیم خواسته بود که مختار را یارى کند و به انتصاب مختار به وزیری از طرف او و این‌که منصب زمامداری و فرماندهی لشکر برای او نیز ثابت است، اشاره شده بود.
    از این رو مصعب نامه‌ای به ابراهیم نوشته به او وعده داد که در صورتی که حکومت ابن زبیر را بپذیرد امارت مناطق شمالی عراق را به او می‌سپارد. نامه مشابهی نیز از سوی [[عبدالملک بن مروان|عبدالملک مروان]] خلیفه اموی [[شام]] به دست ابراهیم رسید. ابراهیم با یاران و مشاورانش در این باب به مشورت پرداخت و سرانجام تصمیم گرفت با مصعب بن زبیر همراه شود. پس نامه‌ای به مصعب نوشت و با گروهی از یاران خود از موصل یا نصیبین - مقر حکومت خود - حرکت کرد و به کوفه آمد و با مصعب ملاقات کرد. سرانجام ابراهیم در سال 72 هجری در پی شکست لشکر عراق از سپاهیان عبدالملک مروان که برای تصرف عراق به جنگ [[مصعب بن عمیر]] فرستاده شده بودند در 13 [[جمادی الاول|جمادی الاولی]] در سن چهل سالگی<ref>البته این سن با توجه به روایت منقری و ابن ابی الحدید که او را با وجود سن کمش، یکی از حاضرین در جنگ صفین می‌دانند بعید به نظر می‌رسد. وقعة صفین، پیشین، ص441 و شرح نهج‌البلاغه، پیشین، ص81</ref>. کشته شد<ref> انساب الاشراف، پیشین، ج7، ص91 و الکامل، پیشین، ج4، ص326 و تجارب الامم، پیشین، ص236</ref>. و نزدیک [[سامراء]] به خاک سپرده شد<ref>زرکلی، خیرالدین؛ 1986، ج1، ص58</ref>.


    ابراهیم وقتی از خواندن نامه فراغت یافت گفت: [[ابن حنفیه]] پیش از این به من نامه می‌نوشت و در نامه خود فقط نام خود و پدرش و نام من و پدرم را می‌نوشت، مختار گفت: آن زمان گذشت و این زمان دیگرى است گفت: چه کسى می‌داند که این نامه از او است (تا گواهى بدهد). جمعی که در آن‌جا بودند گواهى دادند که آن نامه خود محمد بن حنفیه است. <ref>الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 215 – 216</ref>
    == پانویس ==
    {{پانویس}}


    ابن اثیر در ادامه به حوادث قیام مختار و نقش ابراهیم در پیروزی او تا کشته شدن ابن زیاد می‌پردازد. <ref>الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 216 - 259</ref>
    [[رده:شخصیت‌ها]]
     
    [[رده:شخصیت‌های تاریخی]]
    =بارزترین عرصه ظهور ابراهیم=
     
    [[جنگ نهر خازر]] بارزترین عرصه ظهور و بروز قابلیت های فرماندهی این فرمانده شجاع بود. در این جنگ سپاه بیست هزار نفری [[عراق]] بر لشکر هشتاد و سه هزار نفری [[شام]] به فرماندهی [[عبیدالله بن زیاد]] فائق آمد و [[ابن زیاد]] نیز در نبردی تن به تن با ابراهیم کشته شد . <ref>الکامل، پیشین، ص261 و تاریخ الطبری، پیشین، ص86</ref>
     
    ابراهیم بعد از اتمام کار از [[موصل]] به نصیبین رفت و کارگزاران خود را به نواحی مختلف جزیره فرستاد و آنجا را فتح کرد . <ref>انساب الاشراف، پیشین، ص447 و تاریخ الطبری، پیشین، ص92 و اخبار الطوال، پیشین، ص296 و تجارب الامم، پیشین، ص236</ref>
     
    =عاقبت ابراهیم اشتر نخعی=
     
    در اواخر قیام مختار، دشمن میان مختار وابراهیم اختلاف افکند. این حیله دشمن موجب شد که میان ابراهیم و مختار جدایی وفاصله ایجاد شده و گویا ابراهیم در ادامه کار از نهضت مختار کناره گرفته بود، از این رو در پی حادثه حمله مصعب بن زبیر در پیوستن به مختار تعلل و سستی ورزید و حتی گفته شده به نامه های مکرر و پشت سر هم مختار پس از شکست اولیه اش از قوای مصعب، توجهی نکرده، نزد او باز نگشت.همین کناره گیری او از مختار باعث شده بود که بعد از شهادت مختار، مصعب بن زبیر از یک سو و [[عبدالملک مروان]] از سوی دیگر در او طمع ببندند تا ابراهیم را که مردی پر نفوذ و مدیر بود ، را با خود همراه سازند.
     
    از این رو مصعب نامه ای به ابراهیم نوشته به او وعده داد که در صورتی که حکومت ابن زبیر را بپذیرد، امارت مناطق شمالی عراق را به او می سپارد . نامه ی مشابهی نیز از سوی عبدالملک مروان [[خلیفه اموی]] [[شام]] به دست ابراهیم رسید . ابراهیم با یاران و مشاورانش در این باب به مشورت پرداخت و سرانجام تصمیم گرفت با مصعب بن زبیر همراه شود ، پس نامه ای به مصعب نوشت و با گروهی از یاران خود از موصل یا نصیبین - مقر حکومت خود - حرکت کرد و به کوفه آمد و با مصعب ملاقات کرد .سرانجام ابراهیم در سال 72 هجری در پی شکست لشکر عراق از سپاهیان عبدالملک مروان که برای تصرف عراق به جنگ [[مصعب بن عمیر]] فرستاده شده بودند، در 13 جمادی الاولی در سن چهل سالگی <ref>البته این سن با توجه به روایت منقری و ابن ابی الحدید که او را با وجود سن کمش، یکی از حاضرین در جنگ صفین می دانند بعید به نظر می رسد. وقعة صفین، پیشین، ص441 و شرح نهج البلاغه، پیشین، ص81</ref> کشته شد <ref> انساب الاشراف، پیشین، ج7، ص91 و الکامل، پیشین، ج4، ص326 و تجارب الامم، پیشین، ص236</ref> و نزدیک [[سامراء]] به خاک سپرده شد. <ref>زرکلی، خیرالدین؛ 1986، ج1، ص58</ref>
     
    =پانویس=
    {{پانویس|4}}
     
    [[رده:تابعین]]
    [[رده:خونخواهان واقعه کربلا]]
    [[رده:یاران امام علی]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۰:۱۰

    ابراهیم بن مالِک اَشْتَر
    ابراهیم نخعی.jpg
    نام کاملابونعمان، ابراهیم بن مالِک اَشْتَر نَخَعی
    اطلاعات شخصی
    روز تولدحوالی ۱۵.ق
    محل تولدکوفه
    روز درگذشت۷۱ یا ۷۲.ق
    دیناسلام، شیعه
    فعالیت‌هافرمانده سپاه مختار ثقفی در قیام علیه قاتلان امام حسین ع • فرمانده موصل از سوی مختار و سپس عبدالله بن زبیر

    ابراهیم بن مالِک اَشْتَر نَخَعی فرزند مالک اشتر یار صمیمی و صحابی خاص امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) است. ابراهیم سرور قبیله نخع و یکه‏‌تاز آنان از فرماندهان شریف و باسیادتی بود که به شجاعت و تدبیر مشهور بود. بسیاری از مورخان او را در شجاعت ستوده‏‌اند و از قهرمانی‌‏ها و شجاعت‌هایش در میدان جنگ که به ‏مانند صاعقه بی ‏امان بر قلب دشمن می‌تاخت و از یمین و یسار از کشته پشته می‏‌ساخت با شگفتی یاد کرده و سخن‌ها گفته‌‏اند. از دیگر مواردی که مورخان در وصف شجاعتش گفته‏‌اند، حضور او در جنگ صفین است. او با وجود آن‏که نوجوانی کم ‏سن و سال بود در این جنگ حضور یافت و در کنار امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) و پدرش مالک اشتر رشادت‌ها از خود نشان داد. منابع روایی شیعه و سنی از ابراهیم بن مالک اشتر به ‏عنوان یکی از روات حدیث نام برده‌اند. او یکی از راویان روایت‌های پدرش مالک بن اشتر برشمرده شده. روایت‌هایی را از او نقل کرده است که حدیث وفات ابوذر در ربذه از آن جمله است.

    ولادت و نسب

    از سال تولد ابراهیم بن مالک اطلاع دقیقی در دست نیست؛ اما به استناد این که او در جنگ صفین نوجوان بوده معلوم می‌‌شود که او بین سال‌های ۱۵ تا ۲۱ ق. به دنیا آمده است. او از قبیله نخع که تیره‌ای از قبیله مذحج است می‌‌باشد. قبیله مذحج یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین قبائل یمن است. این قبیله در مقابل دشمن شدیدتر از همه قبائل مبارزه می‌‌کرد. آنها بعد از شهادت امام علی(علیه‌السلام) در کوفه ساکن شدند[۱].

    اوصاف ابراهیم

    ابراهیم سرور قبیله نخع و یکه تاز آنان[۲]. از فرماندهان شریف و با سیادتی بود که به شجاعت و تدبیر مشهور بود[۳]. بسیاری از مورخان او را در شجاعت ستوده‌اند[۴]. و از قهرمانی‌ها و شجاعت‌هایش در میدان جنگ که به مانند صاعقه بی‌امان بر قلب دشمن می‌تاخت و از یمین و یسار از کشته پشته می‌ساخت با شگفتی یاد کرده، سخن‌ها گفته‏‌اند.

    از دیگر مواردی که مورخان در وصف شجاعتش گفته‏‌اند، حضور او در جنگ صفین است. او با وجود آن که نوجوانی کم سن و سال بود، در این جنگ حضور یافت و در کنار امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) و پدرش مالک اشتر رشادت‌ها از خود نشان داد[۵].

    ابراهیم نه تنها در شجاعت و شهامت؛ بلکه در سخاوت و جوانمردی و ایمان و اخلاق و محبت به اهل‌بیت(علیه‌السلام) نیز برترین مردم عراق بود[۶].

    علامه سید محسن امین نیز او را در کتابش اعیان الشیعه چنین می‌ستاید: «ابراهیم مردی شجاع، سلحشور، با شهامت، صف‌شکن و رئیس بود، او دارای طبعی عالی و همتی بلند و طرفدار حق بود و دارای طبع شعر و زبانی فصیح و هوادار و دوستدار خاندان عصمت و طهارت؛ همان گونه که پدرش مالک اشتر نیز دارای چنین صفات و امتیازات عالی بود و حق هم همین است که چنین فرزندی مجسمه چنین پدری باشد[۷].»

    ابراهیم بن اشتر و همراهی او با مختار

    اقدامات ابراهیم موجبات پیشرفت هرچه بیشتر مختار را فراهم آورد و موفقیت‌های بسیاری را نصیب قیام مختار کرده بود. جنگ نهر خازر بارزترین عرصه ظهور و بروز قابلیت‌های فرماندهی این فرمانده شجاع بود. در این جنگ سپاه عراق که تعدادشان بسی کمتر از سپاه شام به فرماندهی عبیدالله بن زیاد بود بر سپاه شام چیره آمد و ابن زیاد نیز در نبردی تن به تن با ابراهیم کشته شد[۸].

    ابراهیم بعد از اتمام کار جنگ به عنوان حاکم موصل در آن‌جا مستقر شد[۹]. وی به دستور مختار منطقه را با اختیارات تام اداره می‌کرد. در زمان جنگ مختار با مصعب در محل مأموریت خود مشغول انجام وظیفه بود. مدرک معتبری نداریم که گفته باشد مختار از او کمک خواسته و او در انجام وظیفه و کمک به مختار سستی کرده باشد.

    مختار فرماندهی جنگ با مصعب را به احمر بن شمیط[۱۰]. که مرد شجاع و از محبان اهل‌بیت بود، واگذار کرد و از ابراهیم نخواست که فرماندهی این جنگ را به عهده بگیرد. شاید به جهت حساسیت و اهمیت منطقه موصل بود. شاید هم اشتباه مختار بود که فرماندهی این نبرد مهم را به ابراهیم واگذار نکرد[۱۱]. شاید هم علل دیگری در کار بوده که ما آگاهی نداریم. هیچ‌کدام عهد‌شکنی نکردند و عهد و پیمانی در کار نبوده و از هر دو در تاریخ به عظمت یاد شده است.

    اما اگرچه انتقام از قاتلان امام حسین(علیه‌السلام) نیز در بیعت ابراهیم با مختار نقش داشته است، اما ابراهیم درخواست اِمارت نیز از او کرده است و شاید همین مسئله سبب شد که بعد از مختار با مصعب -قاتل مختار- نیز بیعت نماید.

    ابن اثیر در این‌باره می‌نویسد: مختار چون آماده قیام و جنگ شد بعضی از یاران او گفتند: اشراف و اعیان اهل کوفه بر جنگ ما و متابعت ابن مطیع اجماع و اتفاق دارند. اگر ابراهیم بن اشتر دعوت ما را اجابت کند، امیدواریم قدرت و توانایی ما در مقابله با دشمن زیاد گردد؛ زیرا او جوانمرد، رئیس و فرزند مرد شریف و دارای قبیله‌ای است که از نظر تعداد بسیار و افرادی بزرگوارند.

    مختار به آنها گفت: او را دعوت کنید. آنها هم به اتفاق شعبی نزد او رفتند و او را از تصمیم خود خبردار نمودند و از او یاری و همکاری خواستند و دوستی پدرش را نسبت به امام علی(علیه‌السلام) یادآوری کردند که او (مالک اشتر) هواخواه و دوستدار علی(علیه‌السلام) و خاندان او بود. ابراهیم دعوت مختار را به شرطی پذیرفت که او را امیر کند، ولی گفتند اگرچه تو شایسته این کار هستی، اما این شدنی نیست؛ زیرا مختار از طرف محمد بن حنفیه آمده و به ما امر شده که او را اطاعت و متابعت کنیم، ابراهیم سکوت اختیار کرد و به آنها پاسخ نداد.

    خبر این گفت‌وگو به مختار داده شد و پس از سه روز با عده‌ای که شعبی و پدرش نیز در میان آنها بود، نزد ابراهیم رفتند و او از آنها پذیرایی کرد و مختار، نامه محمد بن حنفیه را خواند که در آن نامه از ابراهیم خواسته بود که مختار را یاری کند و به انتصاب مختار به وزیری از طرف او و این‌که منصب زمامداری و فرماندهی لشکر برای او نیز ثابت است، اشاره شده بود.

    ابراهیم وقتی از خواندن نامه فراغت یافت گفت: ابن حنفیه پیش از این به من نامه می‌نوشت و در نامه خود فقط نام خود و پدرش و نام من و پدرم را می‌نوشت، مختار گفت: آن زمان گذشت و این زمان دیگری است گفت: چه کسی می‌داند که این نامه از او است (تا گواهی بدهد). جمعی که در آن‌جا بودند گواهی دادند که آن نامه خود محمد بن حنفیه است[۱۲].

    ابن اثیر در ادامه به حوادث قیام مختار و نقش ابراهیم در پیروزی او تا کشته شدن ابن زیاد می‌پردازد[۱۳].

    بارزترین عرصه ظهور ابراهیم

    جنگ نهر خازر بارزترین عرصه ظهور و بروز قابلیت‌های فرماندهی این فرمانده شجاع بود. در این جنگ سپاه بیست هزار نفری عراق بر لشکر هشتاد و سه هزار نفری شام به فرماندهی عبیدالله بن زیاد فائق آمد و ابن زیاد نیز در نبردی تن به تن با ابراهیم کشته شد[۱۴].

    ابراهیم بعد از اتمام کار از موصل به نصیبین رفت و کارگزاران خود را به نواحی مختلف جزیره فرستاد و آنجا را فتح کرد[۱۵].

    عاقبت ابراهیم اشتر نخعی

    در اواخر قیام مختار دشمن میان مختار وابراهیم اختلاف افکند. این حیله دشمن موجب شد که میان ابراهیم و مختار جدایی وفاصله ایجاد شده و گویا ابراهیم در ادامه کار از نهضت مختار کناره گرفته بود، از این رو در پی حادثه حمله مصعب بن زبیر در پیوستن به مختار تعلل و سستی ورزید و حتی گفته شده به نامه‌های مکرر و پشت سر هم مختار پس از شکست اولیه‌اش از قوای مصعب توجهی نکرده نزد او باز نگشت. همین کناره‌گیری او از مختار باعث شده بود که بعد از شهادت مختار مصعب بن زبیر از یک سو و عبدالملک مروان از سوی دیگر در او طمع ببندند تا ابراهیم را که مردی پر نفوذ و مدیر بود را با خود همراه سازند.

    از این رو مصعب نامه‌ای به ابراهیم نوشته به او وعده داد که در صورتی که حکومت ابن زبیر را بپذیرد امارت مناطق شمالی عراق را به او می‌سپارد. نامه مشابهی نیز از سوی عبدالملک مروان خلیفه اموی شام به دست ابراهیم رسید. ابراهیم با یاران و مشاورانش در این باب به مشورت پرداخت و سرانجام تصمیم گرفت با مصعب بن زبیر همراه شود. پس نامه‌ای به مصعب نوشت و با گروهی از یاران خود از موصل یا نصیبین - مقر حکومت خود - حرکت کرد و به کوفه آمد و با مصعب ملاقات کرد. سرانجام ابراهیم در سال 72 هجری در پی شکست لشکر عراق از سپاهیان عبدالملک مروان که برای تصرف عراق به جنگ مصعب بن عمیر فرستاده شده بودند در 13 جمادی الاولی در سن چهل سالگی[۱۶]. کشته شد[۱۷]. و نزدیک سامراء به خاک سپرده شد[۱۸].

    پانویس

    1. ↑ اعیان الشیعه، ج ۹، ص ۴۱ و ج ۲، ص ۲۴۹
    2. ↑ امین؛ محسن؛ اعیان الشیعه، چاپ اول1983،ج2،ص200
    3. ↑ ذهبی؛ تاریخ اسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، چاپ دوم، 1993، ج5، ص344
    4. ↑ بلاذری؛ انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، ج6، ص389 و تاریخ الطبری، پیشین، ج6، ص19 و مسکویه، ابوعلی؛ تجارت الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، ج2، ص148
    5. ↑ منقری، نصر بن مزاحم؛ وقعة صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، ص441 و ابن ابی الحدید؛ شرح نهج‌البلاغه، ج8، ص81
    6. ↑ اعیان الشیعه، پیشین، ص200
    7. ↑ اعیان الشیعه، پیشین، ج2، ص200
    8. ↑ ابن اثیر جزری، علی بن محمد، الکامل، ج ‏4، ص 261 – 264، دار صادر، بیروت، 1385ق
    9. ↑ الکامل، ج ‏4، ص 265
    10. ↑ الکامل، ج ‏4، ص 268؛ ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، تحقیق، سلمی، محمد بن صامل، خامسة 2، ص 83، مکتبة الصدیق، طائف، چاپ اول، 1414ق
    11. ↑ ماهیت قیام مختار، ص 604 – 605
    12. ↑ الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 215 – 216
    13. ↑ الکامل فی التاریخ، ج 4، ص 216 - 259
    14. ↑ الکامل، پیشین، ص261 و تاریخ الطبری، پیشین، ص86
    15. ↑ انساب الاشراف، پیشین، ص447 و تاریخ الطبری، پیشین، ص92 و اخبار الطوال، پیشین، ص296 و تجارب الامم، پیشین، ص236
    16. ↑ البته این سن با توجه به روایت منقری و ابن ابی الحدید که او را با وجود سن کمش، یکی از حاضرین در جنگ صفین می‌دانند بعید به نظر می‌رسد. وقعة صفین، پیشین، ص441 و شرح نهج‌البلاغه، پیشین، ص81
    17. ↑ انساب الاشراف، پیشین، ج7، ص91 و الکامل، پیشین، ج4، ص326 و تجارب الامم، پیشین، ص236
    18. ↑ زرکلی، خیرالدین؛ 1986، ج1، ص58
    برگرفته از «https://fa.wikivahdat.com/w/index.php?title=ابراهیم_نخعی&oldid=191568»