نه قدیس (الأولیاء التسعة): تفاوت میان نسخه‌ها
(←معرفی) |
(←منابع) |
||
| (۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:نه قدیس.jpg|جایگزین=نه قِدّیس|بندانگشتی|نه قدیس]] | [[پرونده:نه قدیس.jpg|جایگزین=نه قِدّیس|بندانگشتی|نه قدیس]] | ||
'''نُه قِدّیس''' یا الأولیاء التسعة ( اندونزیایی : Wali Songo یا Wali Sanga ) | '''نُه قِدّیس''' یا الأولیاء التسعة (اندونزیایی: Wali Songo یا Wali Sanga) شخصیت‌های اسلامی هستند که در جهان مالایی به ویژه در جزیره جاوه اندونزی به دلیل نقش تاریخی در گسترش اسلام در اندونزی مشهور شدند. این افراد در قرن نهم هجری قمری (قرن پانزدهم میلادی) توانستند دین مردم را از جاوی که برگرفته از هندوئیسم و بودیسم بود به اسلام تبدیل کنند و اکنون [[اندونزی]] دارای بیشترین تعداد مسلمانان در جهان است.<ref>Salam, Solichin (1989). Nine Walis in the perspective of history. Jakarta: Kuning Mas.</ref> آنها از نظر عقاید و مکتب شافعی اهل‌سنت هستند در فقه و تا کنون مکتب فکری شافعی هنوز در میان مسلمانان اندونزی، مالزی و کشورهای اطراف، حتی فیلیپین، سیام و جنوب چین غالب است<ref> Mustofa, Bisri (2018). Sejarah Para Wali (باللغة الإندونیسیة). Kalam. [[ویژه:منابع کتاب/6026197583|ISBN 6026197583]].</ref>. | ||
= | == نام‌گذاری == | ||
نام "نه قدیس" نام مستعاری است که برگرفته از عدد شورای مقدسین است که نه نفر | نام "نه قدیس" نام مستعاری است که برگرفته از عدد شورای مقدسین است که نه نفر بوده‌اند. قبل از ورود اسلام به سرزمین جاوا عدد 9 یک عدد مقدس محسوب می‌شد. و احتمال دیگر اینکه مردم این افراد را به جای خدایگان نه گانه محافظ پذیرفتند. خدایگان 9 گانه‌ای که بر اساس اعتقاد هندوهای جاوایی بر تمام جهات و نقاط جهان اشراف داشتند<ref>Nasuhi, Hamid (2017). "Shakhṣīyat Sunan Kalijaga fī taqālīd Mataram al-Islāmīyah". Studia Islamika. Vol. 24 no. 1. Republic of Indonesia: Syarif Hidayatullah State Islamic University of Jakarta. صفحات 151–184. ISSN 2355-6145.</ref>. | ||
== معرفی == | |||
این قدیس‌ها از اولین مبلغین [[اسلام]] در جزیره جاوا بودند که مردم آنها معتقد به آیین هندوئیسم و بودیسم بودند. توصیف بزرگی و کرامت‌های این افراد به صورت شفاهی و پیوسته از نسلی به نسل دیگر منتقل شد تا زمانی که به طور رسمی به عنوان بخشی از تاریخ سیاست و دین در جاوا توسط شاعران پادشاهی اسلامی ماتارام در نسخه‌های خطی «تاریخ سرزمین» نوشته شد. بنابراین مقبره‌های آنها بیش از سایر اماکن مقدس به محلی برای بازدید تبدیل شده است. جایی که بازدیدکنندگان مراسم مذهبی را با اهداف و انگیزه‌های مختلف انجام می‌دهند. مزار این افراد در جاوه غربی و جاوه مرکزی و جاوه شرقی پراکنده شده‌اند. در میان مبلغین اسلامی، 9 مبلغ مشهورتر از بقیه بودند و اکثر آنها از خاندان [[سادات آل عظمت خان]] بودند و آنها عبارتند از:<ref> "دراسة لمنهج الصوفیة فی الدعوة إلى الله فی عالم الملایو". Ana Ahtaj ila al-ilmi...Aku perlu ilmu...Ask Why. مؤرشف من الأصل فی 3 نوفمبر 2019.</ref> | |||
= | # سونن غریسیک ([[ملک ابراهیم]])(Sunan Gresik)؛ | ||
علاوه بر این | # سونن أمبل ([[احمد رحمت الله]])(Sunan Ampel)؛ | ||
# سونن بونانغ ([[مخدوم ابراهیم]]) (Sunan Bonang)؛ | |||
# سونن قیری ([[محمد عین الیقین]]) (Sunan Giri)؛ | |||
# سونن درجات ([[رادن هاشم|رادین هاشم]]) (Sunan Drajat)؛ | |||
# سونن کالیجاغا ([[رادین سعید]]) (Sunan Kalijaga)؛ | |||
# سونن قدوس ([[سانن قدوس (جعفر صادق )|جعفر الصادق]])(Sunan Kudus)؛ | |||
# سونن موریا ([[رادین عمر سعید]])(Sunan Muria)؛ | |||
# سونن جونونغ جاتی ([[شریف هدآیت‌الله]])(Sunan Gunung Jati). | |||
== قدیس‌های دیگر == | |||
علاوه بر این قدیس‌ها که قبلاً ذکر شد قدیس‌های دیگری نیز وجود دارند که در سرزمین اندونزی منتشر شده‌اند. اما نسبت به نه نفر دیگر کمتر شناخته شده‌اند: | |||
سانان تیمبایت | سانان تیمبایت | ||
| خط ۷۱: | خط ۶۴: | ||
سانان ویلیس | سانان ویلیس | ||
این عناوین آنها است و به | این عناوین آنها است و به مکانهایی که در آن هستند نسبت داده می‌شود. و کلمه "Sunen " عنوان افتخاری است که آنها به برخی از پادشاهان و مدافعان بزرگ اسلام در جاوا می‌دهند<ref>Hamka (2020). Dari Pembendaharaan Lama: Menyingkap Sejarah Islam di Nusantara (باللغة الإندونیسیة). Jakarta: Gema Insani. [[ویژه:منابع کتاب/9786022507338|ISBN 9786022507338]].</ref>. | ||
== دوران آنها == | |||
سده‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی عصر طلایی برای دعوت اسلامی در اندونزی بود و عصر انحطاط سیاسی و اجتماعی برای پادشاهی هندو و بودایی بود. توماس آرنولد مستشرق بریتانیایی در کتاب «The Preaching of Islam» "موعظه اسلام " می‌گوید: اسلام در صلح به اندونزی آمد نه مانند شیوه دولتهای اسپانیا و پرتغالی‌ها که با اسلحه انجام دادند. اسلام بدون سلاح و تجاوز جنسی و کودتای سیاسی به شرق آسیا وارد شد. اسلام با ظهور اخلاق اسلامی در حالی که به سنتهای محلی و ادیان دست ساز بشر احترام می‌گذارد، به Nusantara رسید<ref>Lukens-Bull, Ronald (2005). A Peaceful Jihad: Negotiating Identity and Modernity in Muslim Java. US: Palgrave Macmillan. [[ویژه:منابع کتاب/9781403980298|ISBN 9781403980298]]. مؤرشف من الأصل فی 19 دیسمبر 2020.</ref>. مردم اندونزی در زمینه یادگیری اسلام و گسترش پادشاهی اسلامی، ترکیبی از اندیشه دینی و اندیشه‌های بومی اندونزیایی عمل می‌کردند. بسیاری از بازرگانان مسلمان از نقاط مختلف جهان اسلام به اندونزی می‌آمدند در حالی که رابطه آنها با جامعه اندونزی بسیار خوب و نزدیک بود. از نظر تاریخی اکثر مهاجران عرب به اندونزی حضرامی‌های یمن بوده‌اند و طبق کتاب تاریخ حضرموت، این مهاجرت بزرگترین مهاجرت در تاریخ حضرمی محسوب می‌شود. | |||
همچنین شایان ذکر است که به دست این مبلغین، پادشاهی اسلامی "Damak Bintara" در سرزمین جاوا به قدرتمندترین پادشاهی در Nusantara از نظر نظامی و تسلیحاتی بدل گشت و پایتخت آن در Damak در جاوه مرکزی محور دعوت و گسترش علوم اسلامی بود.<ref>Purwadi; Enis Niken (2007). Dakwah Wali Songo: penyebaran Islam berbasis kultural di Tanah Jawa (باللغة الإندونیسیة). Yogyakarta: Panji Pustaka.</ref> | |||
== آموزه‌های آنها == | |||
اسلامی که این مقدسین به جامعه جاوایی آموختند، اسلام صوفی متمایل به [[عرفان]] بود<ref> طبارة, نایلا (2017). الدراسات الإسلامیة أمام تحدی التنوع الثقافی فی العالم المعاصر. بیروت، لبنان: دار الفارابی.</ref>. روشهای دعوت اسلامی آنها تا کنون نیز مرسوم است. و آن از طریق تمرین آواز، اشعار، منظومه‌های مذهبی و خطبه‌هایی به نام "سرات" و تولید داستانها و عروسک‌های اسلامی بود. آنها هیچ نوشته‌ای به عنوان کتاب ندارند، زیرا ارتباط و تبلیغ در آن زمان با کتاب‌ها مرسوم نبود. همچنین آنها مشغول تقویت قدرت پادشاهی اسلامی از نظر قانون اساسی و نظامی بودند. هرچند مبلغین از بالاترین جایگاه حکومتی بخوردار بودند، ولی دعوت اسلامی آنها بر اساس احترام به سنتهای محلی و اعتقادات مرسوم و قانونی بود<ref> رمضان, محمد رزقی (2006). أثر الأدب العربی الإسلامی فی الأدب الإندونیسی الإسلامی (PDF). الخرطوم، السودان: جامعة إفریقیا العالمیة.</ref>. | |||
بر اساس همین | بهترین شواهد برای این امر وجود مسجد الاقصی در شهر قدوس در جاوه مرکزی است که بر اساس همکاری نزدیک بین مسلمانان و هندوها ساخته شده است و به همین دلیل این مسجد یک نیمه معبد برای هندوها بود. | ||
بر اساس همین احترام متقابل به دلیل اینکه هندوها گاو را مقدس می‌شمارند، شیخ جعفر صادق (Sonnen قدوس) به حرام بودن استفاده از گوشت گاو برای ساکنین شهر قدوس فتوا داد و مردم از خوردن گوشت گاو خودداری کردند. | |||
علاوه بر این، رادین سعید (سانن کالیجاگا) | علاوه بر این، رادین سعید (سانن کالیجاگا) ارزشهای اسلامی را به سنتهای محلی وارد کرده بود مانند: اضافه کردن اهداء ثواب تلاوت قرآن برای آن میّت، ذکرگویی دسته جمعی و گوش دادن به داستانها و توصیه‌های دینی به سنتهای "میتو، یاتوس و ییوو" یعنی مراسمی که برای مردگان با سوزاندن بخور جاوه‌ای انجام می‌شد. | ||
بر اساس فرمایش پیامبر(صلی الله علیه و آله): «کار را آسان کنید و آن را سخت | بر اساس فرمایش پیامبر(صلی الله علیه و آله): «کار را آسان کنید و آن را سخت نگیرید» و همچنین فرمایش دیگر ایشان:«به اندازه عقل مردم صحبت کنید»، این فقها با ذکر آیات قرآنی و احادیث پیامبر و سخنان علمای بزرگ، فتوای به کفر و شرک و حرام و واجب ندادند. به عنوان مثال برای جا انداختن سنت ذبح در عید قربان رادن سعید گفت: "هرکس می‌خواهد سوار بر گوسفند یا گاومیش خود وارد بهشت شود باید آن را در روز عید قربان ذبح کند پس هر کسی که بتواند، این کار را انجام دهد." شخصی از او پرسید: ای شیخ، من یک گاومیش دارم. آیا ممکن است اعضای خانواده من که شش نفر و یک کودک کوچک هستند، در آخرت سوار آن شوند؟ (در فقه شافعی یک گاومیش فقط برای شش نفر کافی است). رادین سعید پاسخ داد: "شما باید یک گوسفند را ذبح کنید زیرا کودک خردسال به نردبانی نیاز دارد تا بتواند با خانواده شما بر روی گاومیش سوار شود." <ref>"نبذة تاریخیة عن مجیئ الإسلام إلى إندونیسیا". CAHAYA ILMU. مؤرشف من الأصل فی 30 أكتوبر 2019.</ref> | ||
به دلیل دعوت این | به دلیل دعوت این مقدسین، بسیاری از دانشمندان اندونزیایی به وجود آمدند که برخی از آنها به سطح بین‌المللی رسیده‌اند؛ | ||
مانند: شیخ نووی | مانند: شیخ نووی البنتنی، مفتی اعظم شافعی در سرزمین مقدس که چندین کتاب از جمله "التفسیر المنیر" یا "تفسیر مراح لبید" و "قامع الطغیان" و "نصائح العباد" و آثاری دیگر. | ||
یا شیخ یاسین الفادانی معروف به مسند الدنیا فی الحدیث وعلومه، | یا شیخ یاسین الفادانی معروف به مسند الدنیا فی الحدیث وعلومه، | ||
و یا مانند: شیخ محفوظ | و یا مانند: شیخ محفوظ ترمذی که کتاب او با نام «منهج ذوی النظر»" به عنوان کتاب درسی برای دانشجویان کارشناسی ارشد حدیث در الازهر الشریف قاهره و جاهای دیگر انتخاب شد. | ||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
== منابع == | |||
شهاب، محمد ضیاء؛ عبدالله بن نوح (1400 ق). امام مهاجر. جده، عربستان سعودی: دارالشروق. صفحه 174 | |||
[[رده: | [[رده:شخصیت‌ها]] | ||
[[رده: اندونزی]] | [[رده:اندونزی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۴۴
نُه قِدّیس یا الأولیاء التسعة (اندونزیایی: Wali Songo یا Wali Sanga) شخصیت‌های اسلامی هستند که در جهان مالایی به ویژه در جزیره جاوه اندونزی به دلیل نقش تاریخی در گسترش اسلام در اندونزی مشهور شدند. این افراد در قرن نهم هجری قمری (قرن پانزدهم میلادی) توانستند دین مردم را از جاوی که برگرفته از هندوئیسم و بودیسم بود به اسلام تبدیل کنند و اکنون اندونزی دارای بیشترین تعداد مسلمانان در جهان است.[۱] آنها از نظر عقاید و مکتب شافعی اهل‌سنت هستند در فقه و تا کنون مکتب فکری شافعی هنوز در میان مسلمانان اندونزی، مالزی و کشورهای اطراف، حتی فیلیپین، سیام و جنوب چین غالب است[۲].
نام‌گذاری
نام "نه قدیس" نام مستعاری است که برگرفته از عدد شورای مقدسین است که نه نفر بوده‌اند. قبل از ورود اسلام به سرزمین جاوا عدد 9 یک عدد مقدس محسوب می‌شد. و احتمال دیگر اینکه مردم این افراد را به جای خدایگان نه گانه محافظ پذیرفتند. خدایگان 9 گانه‌ای که بر اساس اعتقاد هندوهای جاوایی بر تمام جهات و نقاط جهان اشراف داشتند[۳].
معرفی
این قدیس‌ها از اولین مبلغین اسلام در جزیره جاوا بودند که مردم آنها معتقد به آیین هندوئیسم و بودیسم بودند. توصیف بزرگی و کرامت‌های این افراد به صورت شفاهی و پیوسته از نسلی به نسل دیگر منتقل شد تا زمانی که به طور رسمی به عنوان بخشی از تاریخ سیاست و دین در جاوا توسط شاعران پادشاهی اسلامی ماتارام در نسخه‌های خطی «تاریخ سرزمین» نوشته شد. بنابراین مقبره‌های آنها بیش از سایر اماکن مقدس به محلی برای بازدید تبدیل شده است. جایی که بازدیدکنندگان مراسم مذهبی را با اهداف و انگیزه‌های مختلف انجام می‌دهند. مزار این افراد در جاوه غربی و جاوه مرکزی و جاوه شرقی پراکنده شده‌اند. در میان مبلغین اسلامی، 9 مبلغ مشهورتر از بقیه بودند و اکثر آنها از خاندان سادات آل عظمت خان بودند و آنها عبارتند از:[۴]
- سونن غریسیک (ملک ابراهیم)(Sunan Gresik)؛
- سونن أمبل (احمد رحمت الله)(Sunan Ampel)؛
- سونن بونانغ (مخدوم ابراهیم) (Sunan Bonang)؛
- سونن قیری (محمد عین الیقین) (Sunan Giri)؛
- سونن درجات (رادین هاشم) (Sunan Drajat)؛
- سونن کالیجاغا (رادین سعید) (Sunan Kalijaga)؛
- سونن قدوس (جعفر الصادق)(Sunan Kudus)؛
- سونن موریا (رادین عمر سعید)(Sunan Muria)؛
- سونن جونونغ جاتی (شریف هدآیت‌الله)(Sunan Gunung Jati).
قدیس‌های دیگر
علاوه بر این قدیس‌ها که قبلاً ذکر شد قدیس‌های دیگری نیز وجود دارند که در سرزمین اندونزی منتشر شده‌اند. اما نسبت به نه نفر دیگر کمتر شناخته شده‌اند:
سانان تیمبایت
سانان کادیلنگو
سانان لمبایونگ
سانان پاکوان
سانان گسنگ
سانان موجو آگونگ
سانان بانکالان
سانان پرپن
سانان دماک
سانان لامونگان
سانان جپارا
سانان پراوتو
سانان نگودونگ
سانان مولیا
سانان آتاس آنگین
سانان بانگکول
سانان دالم
سانان نگرانگ
سانان پادوسان
سانان سندانگ دوور
سانان ویلیس
این عناوین آنها است و به مکانهایی که در آن هستند نسبت داده می‌شود. و کلمه "Sunen " عنوان افتخاری است که آنها به برخی از پادشاهان و مدافعان بزرگ اسلام در جاوا می‌دهند[۵].
دوران آنها
سده‌های پانزدهم و شانزدهم میلادی عصر طلایی برای دعوت اسلامی در اندونزی بود و عصر انحطاط سیاسی و اجتماعی برای پادشاهی هندو و بودایی بود. توماس آرنولد مستشرق بریتانیایی در کتاب «The Preaching of Islam» "موعظه اسلام " می‌گوید: اسلام در صلح به اندونزی آمد نه مانند شیوه دولتهای اسپانیا و پرتغالی‌ها که با اسلحه انجام دادند. اسلام بدون سلاح و تجاوز جنسی و کودتای سیاسی به شرق آسیا وارد شد. اسلام با ظهور اخلاق اسلامی در حالی که به سنتهای محلی و ادیان دست ساز بشر احترام می‌گذارد، به Nusantara رسید[۶]. مردم اندونزی در زمینه یادگیری اسلام و گسترش پادشاهی اسلامی، ترکیبی از اندیشه دینی و اندیشه‌های بومی اندونزیایی عمل می‌کردند. بسیاری از بازرگانان مسلمان از نقاط مختلف جهان اسلام به اندونزی می‌آمدند در حالی که رابطه آنها با جامعه اندونزی بسیار خوب و نزدیک بود. از نظر تاریخی اکثر مهاجران عرب به اندونزی حضرامی‌های یمن بوده‌اند و طبق کتاب تاریخ حضرموت، این مهاجرت بزرگترین مهاجرت در تاریخ حضرمی محسوب می‌شود.
همچنین شایان ذکر است که به دست این مبلغین، پادشاهی اسلامی "Damak Bintara" در سرزمین جاوا به قدرتمندترین پادشاهی در Nusantara از نظر نظامی و تسلیحاتی بدل گشت و پایتخت آن در Damak در جاوه مرکزی محور دعوت و گسترش علوم اسلامی بود.[۷]
آموزه‌های آنها
اسلامی که این مقدسین به جامعه جاوایی آموختند، اسلام صوفی متمایل به عرفان بود[۸]. روشهای دعوت اسلامی آنها تا کنون نیز مرسوم است. و آن از طریق تمرین آواز، اشعار، منظومه‌های مذهبی و خطبه‌هایی به نام "سرات" و تولید داستانها و عروسک‌های اسلامی بود. آنها هیچ نوشته‌ای به عنوان کتاب ندارند، زیرا ارتباط و تبلیغ در آن زمان با کتاب‌ها مرسوم نبود. همچنین آنها مشغول تقویت قدرت پادشاهی اسلامی از نظر قانون اساسی و نظامی بودند. هرچند مبلغین از بالاترین جایگاه حکومتی بخوردار بودند، ولی دعوت اسلامی آنها بر اساس احترام به سنتهای محلی و اعتقادات مرسوم و قانونی بود[۹].
بهترین شواهد برای این امر وجود مسجد الاقصی در شهر قدوس در جاوه مرکزی است که بر اساس همکاری نزدیک بین مسلمانان و هندوها ساخته شده است و به همین دلیل این مسجد یک نیمه معبد برای هندوها بود.
بر اساس همین احترام متقابل به دلیل اینکه هندوها گاو را مقدس می‌شمارند، شیخ جعفر صادق (Sonnen قدوس) به حرام بودن استفاده از گوشت گاو برای ساکنین شهر قدوس فتوا داد و مردم از خوردن گوشت گاو خودداری کردند.
علاوه بر این، رادین سعید (سانن کالیجاگا) ارزشهای اسلامی را به سنتهای محلی وارد کرده بود مانند: اضافه کردن اهداء ثواب تلاوت قرآن برای آن میّت، ذکرگویی دسته جمعی و گوش دادن به داستانها و توصیه‌های دینی به سنتهای "میتو، یاتوس و ییوو" یعنی مراسمی که برای مردگان با سوزاندن بخور جاوه‌ای انجام می‌شد.
بر اساس فرمایش پیامبر(صلی الله علیه و آله): «کار را آسان کنید و آن را سخت نگیرید» و همچنین فرمایش دیگر ایشان:«به اندازه عقل مردم صحبت کنید»، این فقها با ذکر آیات قرآنی و احادیث پیامبر و سخنان علمای بزرگ، فتوای به کفر و شرک و حرام و واجب ندادند. به عنوان مثال برای جا انداختن سنت ذبح در عید قربان رادن سعید گفت: "هرکس می‌خواهد سوار بر گوسفند یا گاومیش خود وارد بهشت شود باید آن را در روز عید قربان ذبح کند پس هر کسی که بتواند، این کار را انجام دهد." شخصی از او پرسید: ای شیخ، من یک گاومیش دارم. آیا ممکن است اعضای خانواده من که شش نفر و یک کودک کوچک هستند، در آخرت سوار آن شوند؟ (در فقه شافعی یک گاومیش فقط برای شش نفر کافی است). رادین سعید پاسخ داد: "شما باید یک گوسفند را ذبح کنید زیرا کودک خردسال به نردبانی نیاز دارد تا بتواند با خانواده شما بر روی گاومیش سوار شود." [۱۰]
به دلیل دعوت این مقدسین، بسیاری از دانشمندان اندونزیایی به وجود آمدند که برخی از آنها به سطح بین‌المللی رسیده‌اند؛
مانند: شیخ نووی البنتنی، مفتی اعظم شافعی در سرزمین مقدس که چندین کتاب از جمله "التفسیر المنیر" یا "تفسیر مراح لبید" و "قامع الطغیان" و "نصائح العباد" و آثاری دیگر.
یا شیخ یاسین الفادانی معروف به مسند الدنیا فی الحدیث وعلومه،
و یا مانند: شیخ محفوظ ترمذی که کتاب او با نام «منهج ذوی النظر»" به عنوان کتاب درسی برای دانشجویان کارشناسی ارشد حدیث در الازهر الشریف قاهره و جاهای دیگر انتخاب شد.
پانویس
- ↑ Salam, Solichin (1989). Nine Walis in the perspective of history. Jakarta: Kuning Mas.
- ↑ Mustofa, Bisri (2018). Sejarah Para Wali (باللغة الإندونیسیة). Kalam. ISBN 6026197583.
- ↑ Nasuhi, Hamid (2017). "Shakhṣīyat Sunan Kalijaga fī taqālīd Mataram al-Islāmīyah". Studia Islamika. Vol. 24 no. 1. Republic of Indonesia: Syarif Hidayatullah State Islamic University of Jakarta. صفحات 151–184. ISSN 2355-6145.
- ↑ "دراسة لمنهج الصوفیة فی الدعوة إلى الله فی عالم الملایو". Ana Ahtaj ila al-ilmi...Aku perlu ilmu...Ask Why. مؤرشف من الأصل فی 3 نوفمبر 2019.
- ↑ Hamka (2020). Dari Pembendaharaan Lama: Menyingkap Sejarah Islam di Nusantara (باللغة الإندونیسیة). Jakarta: Gema Insani. ISBN 9786022507338.
- ↑ Lukens-Bull, Ronald (2005). A Peaceful Jihad: Negotiating Identity and Modernity in Muslim Java. US: Palgrave Macmillan. ISBN 9781403980298. مؤرشف من الأصل فی 19 دیسمبر 2020.
- ↑ Purwadi; Enis Niken (2007). Dakwah Wali Songo: penyebaran Islam berbasis kultural di Tanah Jawa (باللغة الإندونیسیة). Yogyakarta: Panji Pustaka.
- ↑ طبارة, نایلا (2017). الدراسات الإسلامیة أمام تحدی التنوع الثقافی فی العالم المعاصر. بیروت، لبنان: دار الفارابی.
- ↑ رمضان, محمد رزقی (2006). أثر الأدب العربی الإسلامی فی الأدب الإندونیسی الإسلامی (PDF). الخرطوم، السودان: جامعة إفریقیا العالمیة.
- ↑ "نبذة تاریخیة عن مجیئ الإسلام إلى إندونیسیا". CAHAYA ILMU. مؤرشف من الأصل فی 30 أكتوبر 2019.
منابع
شهاب، محمد ضیاء؛ عبدالله بن نوح (1400 ق). امام مهاجر. جده، عربستان سعودی: دارالشروق. صفحه 174