تصوف در تونس: تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۴۶:

تصوف تأثیر و نقش خود را در جامعه از طریق خانقاه اعمال می‌كرد، جایی كه دستورات صوفیان در حفظ ساختار و انسجام جامعه در زمانی كه یك خلاء شبه مذهبی نقش اصلی و محوری را در جامعه تونس آغاز كرد كه با ساده سازی اعتقاد دینی نزد عامه مردم آغاز شد و به مقاومت در برابر افراط¬ گرایی مذهبی رسید.

==نقش اجتماعی تصوف و خانقاه¬ها در جامعه تونس==

تصوف و خانقاه¬ها با توجه به نقش¬ها و كاركردهایی كه در درون جامعه انجام می¬دهند، براساس الگوهای اجتماعی متفاوت بنا شده اند و محیطی كه خانقاه¬ها در آن وجود دارند و دستورات صوفی كه در آیین¬های مذهبی آنها انجام می¬شود، بر خصوصیات الگوی اجتماعی آنها تأثیر می¬گذارد، كه منجر به نوعی تفاوت در نقش¬های اجتماعی صوفیان و گوشه و كنار از یك كشور به كشور دیگر می¬شود. بنابراین تونس، مانند كشورهای مغرب عربی، تصوف سنی را گسترش داده و از طریق نقش¬های اجتماعی خود به جامعه تونس نفوذ كرده است كه مهمترین آنها ایجاد اصل همبستگی اجتماعی و تعیین سنت¬های دینداری مردمی است.

==هنر تصوف ملی حضره (حضور)==

«حضور» به عنوان یكی از آیین¬های طریقت¬های صوفی است كه در تجلی صحنه فرهنگی نقش دارد و ابعاد عمیقی از تجلی معنوی پیروان تصوف را محقق می¬كند. حضرة اصطلاح اسلامی –صوفی است كه به مجالس ذكر دسته جمعی و به شكل خاص، به طریقت¬های صوفی اهل سنت اطلاق می¬شود. در رأس آن شیخی است كه به این طریقت شناخت دارد و به همه چیزهایی كه آرامش را مختل می¬كند توجه دارد. دلیل نامگذاری «الحضرة» این است كه باعث حضور قلب در پیشگاه خداوند است و این از اركان مهم طریقت صوفی به شمار می¬آید. در این عمل، انواع مختلف ذكر مانند خطبه¬ها تلاوت قرآن و دیگر متون؛ دعاها، اوراد، اشعار، سروده¬های دینی و مدائح نبوی، اذكار گروهی به صورت ریتمی و با تلاوت اسماء الحسنی خوانده می-شود. گاهی محافظه كاران تصوف از ساز دف در مراسم «حضرات» خود استفاده می¬كنند در حالی كه برخی طریقت¬ها، سازهای موسیقی دیگری به كار می¬برند. «حضرة» در كشورهای عربی و برخی كشورهای اسلامی غیر عربی مانند: اندونزی و مالزی با همین نام شناخته شده¬اند و كشورهای دیگر مانند تركیه و بالكان با نام-های دیگر از آن نام می¬برند. این مراسم اكثرا در شب پنجشنبه و بعد از نماز عشاء یا در روز جمعه، بعد از نماز جمعه برگزار می¬شود. مسلمانان صوفی، معتقدند اصل «حضرة» در شریعت اسلام به تفسیرآنان از آیات قرآن و احادیث نبوی بر می¬گردد كه به برگزاری مراسم ذكر و دعا دسته جمعی و صلوات بر پیامبر فرا می-خواند و آن را وسیله¬ای برای افزایش رغبت انسان برای اداء واجبات دینی میدانند.

این در حالی است كه مسلمانان سلفی حضرة را بدعت و جدای از دین اسلام می¬دانند. صادق رزقی در كتاب «الأغانی التونسیة» بیان می¬كند: «حضرة عبارت است از ایستادن گروهی پابرنه و با لباس مخصوص صوفی در صف جلو است كه اسم جلاله الله را با ضمیر «هو»، با ضربه¬های هماهنگ، یكی پس از دیگری بیان می¬كنند و هماهنگ با ریتم گروه، در بیان این ذكر اوج می¬گیرند». حضرة اصطلاحی است كه به معنای «حضور قلب در پیشگاه خداوند است كه یكی از مهم¬ترین اصول طریقت صوفی به شمار می¬آید. و گروهی زیر نظر شیخ یا نائب او به اسم (مقدم)، به ذكر خداوند می¬پردازند. این مراسم با تلاوت قرآن آغاز می¬شود. سپس سروده های عرفایی چون شیخ عبدالغنی نابلسی، ابن فارض، ابن عربی و غیره را می¬خوانند. پس از آن دوباره با ذكر می¬پردازند تا زمانی كه شیخ یا مقدم آن را پایان دهند. حضرة از شیوخ و عرفای بزرگ به ارث رسیده است و براساس آنچه در كتاب متصوفه آمده حضرة به عنوان مظهری از مظاهر تصوف به شمار می-آید. به عقیده دكتر مراد سیالة: «حضرة به معنای حضور و اجتماعی است كه اشخاصی كه منسوب به طریقت خاصی هستند گرد هم می¬آیند و به تمرین آیین و عادات خویش در محضر شیخ طریقت می¬پردازند».

حضرة در تصوف تونسی یكی از مظاهر فعالیت¬های طریقت صوفی است كه آن را از سایر طریقت¬ها جدا میكند. عادتا پیروان به همراه شیخ خویش در خانقاه برای تمرین آیین خود گرد هم می¬آیند. این دیدار به دو بخش تقسیم می¬شود: بخش اول مربوط به ذكر و تلاوت اوراد، احزاب و بحوری است كه مؤسس طریقت آن را تالیف نموده و بخش دوم كه همان حضرة است از سروده¬ها و آوازهایی تشكیل شده كه در برخی از طریقت¬ها برای تمجید و مدح ولی مورد استفاده قرار می¬گیرد. حضرة در طریقت¬های مختلف متفاوت است. در حالی كه پیروان شاذلیه به ذكر اسم جلاله الله، همراه با حركات ساده بدن می¬پردازند پیروان طریقت¬های دیگر مانند عیساویه، رقص¬های پیچیده و هماهنگ اجرا می¬كنند و مجلس، به جشن موسیقی تبدیل می¬شود كه طبق آیین، درآن تار و دف می¬نوازند.