حماد بن عثمان: تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۲۳:

حمّاد بن عثمان، محدّث و فقيه شيعه در قرن دوم است. او را در شمار اصحاب سه امام شيعه، امام صادق، امام كاظم و امام رضا ذكر كرده‌اند <ref>(رجوع کنید به برقى، ص 21، 48، 53؛ كشى، ص 375؛ طوسى، 1415، ص 186، 334، 354).</ref> بنابراين، تولد او حداقل حدود دو دهه قبل از شهادت امام صادق (148) بوده است.

حماد ملقب به ناب و ذوالناب <ref>(كشّى، ص 372؛ طوسى، 1415، ص 334، قس ص 186؛ همو، 1420، ص :306)</ref> و اهل كوفه <ref>(طوسى، 1415، ص 186، 334)</ref> بود. ظاهرا قبيله او با يكى از قبايل كوفى، به نام غنى <ref>(رجوع کنید به جوهرى، ذيل «غنى»؛ سمعانى، ج 4، ص 302)</ref>، پيوند ولاء داشتند و به همين سبب او را«مولى غنى» خوانده‌اند (رجوع کنید به كشّى، <ref>همانجا؛ طوسى، 1415، ص 186).</ref> شهرت پدرش، عثمان، به رُواسى <ref>(رجوع کنید به كشّى، همانجا)</ref> نيز مؤيد اين رأى است، زيرا بنى‌رواس خاندانى سرشناس در كوفه بودند <ref>(رجوع کنید به سمعانى، ج 3، ص 97؛ مامقانى، ج 11، ص 171، ج 24، ص 75).</ref> ~~برادران حماد بن عثمان، (جعفر و حسین) نیز فاضل و ثقه‌اند <ref>التحریر الطاووسی، ص۸۳.</ref>~~

حماد ملقب به ناب و ذوالناب <ref>(كشّى، ص 372؛ طوسى، 1415، ص 334، قس ص 186؛ همو، 1420، ص :306)</ref> و اهل كوفه <ref>(طوسى، 1415، ص 186، 334)</ref> بود. ظاهرا قبيله او با يكى از قبايل كوفى، به نام غنى <ref>(رجوع کنید به جوهرى، ذيل «غنى»؛ سمعانى، ج 4، ص 302)</ref>، پيوند ولاء داشتند و به همين سبب او را«مولى غنى» خوانده‌اند (رجوع کنید به كشّى، <ref>همانجا؛ طوسى، 1415، ص 186).</ref> شهرت پدرش، عثمان، به رُواسى <ref>(رجوع کنید به كشّى، همانجا)</ref> نيز مؤيد اين رأى است، زيرا بنى‌رواس خاندانى سرشناس در كوفه بودند<ref>(رجوع کنید به سمعانى، ج 3، ص 97؛ مامقانى، ج 11، ص 171، ج 24، ص 75).</ref> كشّى حماد را در زمره شش راوى فقيه از اصحاب امام صادق عليه‌السلام شمرده و وی اصحاب اجماع است<ref>کشی ، ص 375</ref>.

كشّى حماد را در زمره شش راوى فقيه از اصحاب امام صادق عليه‌السلام شمرده و وی اصحاب اجماع است <ref>کشی ، ص 375</ref>

== اختلاف تاریخی در مورد حماد بن عثمان ==

برخى، حماد را «مولى أَزْد» خوانده‌اند <ref>(رجوع کنید به برقى، ص 21؛ طوسى، 1415، ص 334)</ref>، كه از پيوند ولاء قبيله او در يمن با قبيله ازد <ref>(رجوع کنید به جوهرى، ذيل «ازد»</ref>؛ <ref>خويى، ج 6، ص 215)</ref> حكايت دارد <ref>(قس شوشترى، ج 3، ص 651</ref>، كه غنوى و ازدى را غیر قابل جمع مى‌داند.

خط ۳۲:

خط ۳۱:

ظاهر عبارات علامه حلّى <ref>(ص 125)</ref> و ابن‌داوود حلّى <ref>(ستون 131ـ132)</ref> نيز تغاير آن دو را مى‌رساند، چه اين دو نام را مستقلا آورده و به يكى بودن آن اشاره‌اى نكرده‌اند.

طُرَيحى<ref>(ص 107)</ref> و كاظمى<ref>(ص 197)</ref>، نيز حماد بن عثمان را نام مشترك ميان دو نفر به‌شمار آورده و وجه تمايز آن دو را در راويان از آن دو دانسته‌اند.

همچنين بهبهانى<ref>(ص 157)</ref> با استناد به اختلاف در لقب، نسبت، نام جد و نام برادران اين دو، تصريح به مغايرت و تعدد كرده است.

در مقابل، محمدتقى مجلسى<ref>(ج 14، ص 48)</ref>، كلباسى<ref>(ج 3، ص 239ـ240)</ref>، مامقانى<ref>(ج 24، ص 80)</ref>، خويى<ref>(ج 6، ص 213)</ref> و شوشترى<ref>(ج 3، ص 648)</ref> اين دو نام را از آنِ يك فرد دانسته‌اند.

با توجه به اينكه حماد بن عثمان ناب از راويان مشهور بوده و در زمره اصحاب اجماع شمرده شده و نجاشى رجال خود را پس از كتابهاى كشّى و شيخ‌طوسى نگاشته و از كتابهاى پيشين بهره‌مند بوده، بسيار بعيد است كه نجاشى نام چنين شخصى را از قلم انداخته باشد و در عين حال شخص ديگرى را با نام مشابه ــكه در كتب رجالى پيشين نامى از او برده نشده، اما تصادفا نام پدر، طبقه رجالى، سال و محل وفاتش با او همسان است ــ در رجال خود آورده باشد<ref>(رجوع کنید به كلباسى، ج 3، ص 235ـ 240؛ شوشترى، ج 3، ص 648ـ651؛ خويى، ج 6، ص 213ـ 215).</ref> ازاين‌رو، در مجموع مى‌توان اطمينان يافت كه حماد بن عثمان فزارى در رجال نجاشى، همان حماد ناب است. به گفته نجاشى <ref>(همانجا)</ref> وى ساكن «عرزَم» بوده است. ظاهرا شهرت وى به فزارى <ref>(رجوع کنید به همانجا)</ref> به سبب انتساب وى به قبيله عرزم ــ شاخه‌اى از فزاره ساكن در كوفه ــ بوده است <ref>(رجوع کنید به سمعانى، ج 4، ص 178؛ مامقانى، ج 9، ص 212)</ref> و از آنجا كه غنى و فزاره دو تيره از قبيله عطفان‌اند، احتمال اتحاد حماد ناب و حماد بن عثمان تقويت مى‌شود<ref>(رجوع کنید به خويى، ج 6، ص 214؛ قس كلباسى، ج 3، ص 229 كه عرزم را تصحيف عرازه دانسته و فزارى را به عرازى تصحيح كرده است).</ref> اما بر فرض تعدد، بر صحت روايات منقول از حماد بن عثمان خدشه‌اى وارد نمى‌شود، زيرا هر دو ثقه‌اند<ref>(رجوع کنید به شوشترى، ج 3، ص 651؛ خويى، ج 6، ص 215؛ براى بحث مبسوط درباره ثمره بحث از اتحاد و تعدد رجوع کنید به كلباسى، ج 3، ص 241ـ242).</ref>.

با توجه به اينكه حماد بن عثمان ناب از راويان مشهور بوده و در زمره اصحاب اجماع شمرده شده و نجاشى رجال خود را پس از كتابهاى كشّى و شيخ‌طوسى نگاشته و از كتابهاى پيشين بهره‌مند بوده، بسيار بعيد است كه نجاشى نام چنين شخصى را از قلم انداخته باشد و در عين حال شخص ديگرى را با نام مشابه ــكه در كتب رجالى پيشين نامى از او برده نشده، اما تصادفا نام پدر، طبقه رجالى، سال و محل وفاتش با او همسان است ــ در رجال خود آورده باشد<ref>(رجوع کنید به كلباسى، ج 3، ص 235ـ 240؛ شوشترى، ج 3، ص 648ـ651؛ خويى، ج 6، ص 213ـ 215).</ref> ازاين‌رو، در مجموع مى‌توان اطمينان يافت كه حماد بن عثمان فزارى در رجال نجاشى، همان حماد ناب است.

به گفته نجاشى <ref>(همانجا)</ref> وى ساكن «عرزَم» بوده است. ظاهرا شهرت وى به فزارى <ref>(رجوع کنید به همانجا)</ref> به سبب انتساب وى به قبيله عرزم ــ شاخه‌اى از فزاره ساكن در كوفه ــ بوده است <ref>(رجوع کنید به سمعانى، ج 4، ص 178؛ مامقانى، ج 9، ص 212)</ref> و از آنجا كه غنى و فزاره دو تيره از قبيله عطفان‌اند، احتمال اتحاد حماد ناب و حماد بن عثمان تقويت مى‌شود<ref>(رجوع کنید به خويى، ج 6، ص 214؛ قس كلباسى، ج 3، ص 229 كه عرزم را تصحيف عرازه دانسته و فزارى را به عرازى تصحيح كرده است).</ref> اما بر فرض تعدد، بر صحت روايات منقول از حماد بن عثمان خدشه‌اى وارد نمى‌شود، زيرا هر دو ثقه‌اند<ref>(رجوع کنید به شوشترى، ج 3، ص 651؛ خويى، ج 6، ص 215؛ براى بحث مبسوط درباره ثمره بحث از اتحاد و تعدد رجوع کنید به كلباسى، ج 3، ص 241ـ242).</ref>.

== حماد بن عثمان در دیدگاه رجالیون ==