سجده بر زمین و استفاده از مهر (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - 'ي' به 'ی') |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
==اهمیت سجده== | ==اهمیت سجده== | ||
در حدیث آمده که هیچ کار انسان برای شیطان ناراحتکنندهتر از سجده نیست، و در حدیثی دیگر [[محمد (ص) خاتم الانبیاء|پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله)]] به یکى از یاران خود فرمود: «وَ إِذَا أرَدْتَ أنْ یَحْشُرَکَ اللهُ مَعِى یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَأطِلِ السُّجُودَ بَیْنَ یَدَىِ اللهِ الوَاحِدِ الْقَهّارِ»اگر مىخواهى در قیامت با من محشور شوى براى خداوند قهّار سجدههاى طولانى بجا آور <ref>( | در حدیث آمده که هیچ کار انسان برای شیطان ناراحتکنندهتر از سجده نیست، و در حدیثی دیگر [[محمد (ص) خاتم الانبیاء|پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله)]] به یکى از یاران خود فرمود: «وَ إِذَا أرَدْتَ أنْ یَحْشُرَکَ اللهُ مَعِى یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَأطِلِ السُّجُودَ بَیْنَ یَدَىِ اللهِ الوَاحِدِ الْقَهّارِ»اگر مىخواهى در قیامت با من محشور شوى براى خداوند قهّار سجدههاى طولانى بجا آور <ref>(سفینة البحار، مادّه سجود.)</ref> | ||
==سجود مختص خداست== | ==سجود مختص خداست== | ||
جمله (لَهُ یَسْجُدُونَ) <ref>(در | جمله (لَهُ یَسْجُدُونَ) <ref>(در آیه 206 اعراف)</ref> و همچنین تعبیر (وَ لِلَّهِ یَسْجُدُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) <ref>(رعد، آیه 15.)</ref> با توجه به مقدّم شدن «للّه» در جمله مزبور، آیه دلالت بر حصر دارد یعنى همه و همه در آسمان و زمین فقط براى خدا سجده مىکنند! | ||
جالب‌توجه این‌که در کتاب «وسائل الشیعة» در ابواب سجده نماز، بابى تحت عنوان «عدم جواز السجود لغیر الله» ذکر شده و در آن هفت حدیث از پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) و امامان معصوم نقل شده است که سجده براى غیر خدا جایز نیست. <ref>(وسائل | جالب‌توجه این‌که در کتاب «وسائل الشیعة» در ابواب سجده نماز، بابى تحت عنوان «عدم جواز السجود لغیر الله» ذکر شده و در آن هفت حدیث از پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) و امامان معصوم نقل شده است که سجده براى غیر خدا جایز نیست. <ref>(وسائل الشیعة، جلد 4، صفحه 984.)</ref>از این سخن در بحثهاى آینده نتیجهگیرى می‌کنیم. | ||
==سجده شرایط و آدابی دارد که یکی از آنها چیزی است که می‌توان بر آن سجده کرد== | ==سجده شرایط و آدابی دارد که یکی از آنها چیزی است که می‌توان بر آن سجده کرد== | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
پیروان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به استناد روایاتى که از رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) و ائمّه اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و عمل صحابه نقل شده، بر این عقیده اصرار دارند، لذا در مسجدالحرام و مسجد پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) ترجیح مىدهند روى فرشها سجده نکنند بلکه روى سنگها سجده کنند و گاه حصیرى همراه خود مىآورند و روى حصیر سجده مىکنند.<br> | پیروان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به استناد روایاتى که از رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) و ائمّه اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و عمل صحابه نقل شده، بر این عقیده اصرار دارند، لذا در مسجدالحرام و مسجد پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) ترجیح مىدهند روى فرشها سجده نکنند بلکه روى سنگها سجده کنند و گاه حصیرى همراه خود مىآورند و روى حصیر سجده مىکنند.<br> | ||
در مساجد ایران و عراق و کشورهاى شیعهنشین که تمام مساجد مفروش است، قطعه خاکى را به نام «مهر نماز» درست کرده و آن را روى فرش گذارده و بر آن سجده مىکنند تا پیشانى که اشرف اعضاى انسان است، در پیشگاه خداوند به خاک ساییده شود و نهایت تواضع در پیشگاه خدا به عمل آید. گاه این قطعه خاک را از تربت شهیدان انتخاب مىکنند که یادآور جانفشانىهاى آنها در راه خدا باشد و حضور قلب بیشترى در نماز حاصل کنند، و تربت شهیدان کربلا را بر دیگران ترجیح مىدهند، ولى نه همیشه مقیّد به تربت هستند و نه خاک، بلکه همانطور که گفته شد بر سنگهاى کف مساجد- مانند مسجد الحرام و مسجد النبى (صلی‌الله علیه و آله)- به راحتى سجده مىکنند. (دقّت کنید)<ref>مکارم | در مساجد ایران و عراق و کشورهاى شیعهنشین که تمام مساجد مفروش است، قطعه خاکى را به نام «مهر نماز» درست کرده و آن را روى فرش گذارده و بر آن سجده مىکنند تا پیشانى که اشرف اعضاى انسان است، در پیشگاه خداوند به خاک ساییده شود و نهایت تواضع در پیشگاه خدا به عمل آید. گاه این قطعه خاک را از تربت شهیدان انتخاب مىکنند که یادآور جانفشانىهاى آنها در راه خدا باشد و حضور قلب بیشترى در نماز حاصل کنند، و تربت شهیدان کربلا را بر دیگران ترجیح مىدهند، ولى نه همیشه مقیّد به تربت هستند و نه خاک، بلکه همانطور که گفته شد بر سنگهاى کف مساجد- مانند مسجد الحرام و مسجد النبى (صلی‌الله علیه و آله)- به راحتى سجده مىکنند. (دقّت کنید)<ref>مکارم شیرازى، ناصر، شیعه پاسخ مى گوید، 1جلد، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام - قم - ایران، چاپ: 8.</ref> | ||
== احادیث و سیره پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) == | == احادیث و سیره پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) == | ||
====الف) حدیث معروف نبوى در مورد سجده بر زمین==== | ====الف) حدیث معروف نبوى در مورد سجده بر زمین==== | ||
این حدیث را شیعه و اهل سنّت از پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) نقل کردهاند که فرمود: | این حدیث را شیعه و اهل سنّت از پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) نقل کردهاند که فرمود: | ||
«جُعِلَتْ لِىَ الأرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً؛ زمین براى من محلّ سجده و طهارت (تیمّم) قرار داده شده است».<ref> | «جُعِلَتْ لِىَ الأرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً؛ زمین براى من محلّ سجده و طهارت (تیمّم) قرار داده شده است».<ref>صحیح بخارى، جلد 1، صفحه 91 و سنن بیهقى، جلد 2، صفحه 433( در کتب بسیار دیگرى نیز این حدیث نقل شده است).</ref> | ||
بعضى گمان کردهاند معناى حدیث آن است که سراسر روى زمین محلّ عبادت پروردگار است و انجام عبادات، مخصوص محلّ معیّنى نیست، آن گونه که یهود و نصارى گمان مىکردهاند که عبادت حتماً باید در کلیسا و معابد خاص انجام گردد، ولى این تفسیر با کمى دقّت با معناى واقعى حدیث سازگار نیست، زیرا پیامبر فرمود: «زمین هم طهور است و هم مسجد» و مىدانیم آنچه طهور است و با آن مىتوان تیمّم کرد، خاک و سنگ زمین است، بنابراین سجدهگاه نیز باید همان خاک و سنگ باشد.<br> | بعضى گمان کردهاند معناى حدیث آن است که سراسر روى زمین محلّ عبادت پروردگار است و انجام عبادات، مخصوص محلّ معیّنى نیست، آن گونه که یهود و نصارى گمان مىکردهاند که عبادت حتماً باید در کلیسا و معابد خاص انجام گردد، ولى این تفسیر با کمى دقّت با معناى واقعى حدیث سازگار نیست، زیرا پیامبر فرمود: «زمین هم طهور است و هم مسجد» و مىدانیم آنچه طهور است و با آن مىتوان تیمّم کرد، خاک و سنگ زمین است، بنابراین سجدهگاه نیز باید همان خاک و سنگ باشد.<br> | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
در حدیثى از أبو هریره مىخوانیم که مىگوید: «سجد رسول الله فى یوم مطیر حتّى أنّى لانظر إلى أثر ذلک فى جبهته و ارنبته؛ رسول خدا را در یک روز بارانى دیدم که بر زمین سجده مىکرد و اثر آن بر پیشانى و بینى او نمایان بود». <ref>مجمع الزوائد، جلد 2، صفحه 126.</ref>اگر سجده بر فرش و پارچه جایز بود، لزومى نداشت آن حضرت در روز بارانى بر زمین سجده کند.<br> | در حدیثى از أبو هریره مىخوانیم که مىگوید: «سجد رسول الله فى یوم مطیر حتّى أنّى لانظر إلى أثر ذلک فى جبهته و ارنبته؛ رسول خدا را در یک روز بارانى دیدم که بر زمین سجده مىکرد و اثر آن بر پیشانى و بینى او نمایان بود». <ref>مجمع الزوائد، جلد 2، صفحه 126.</ref>اگر سجده بر فرش و پارچه جایز بود، لزومى نداشت آن حضرت در روز بارانى بر زمین سجده کند.<br> | ||
عایشه نیز مىگوید: «ما رأیت رسول الله متقیاً وجهه بشىء؛ من هرگز ندیدم پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) (به هنگام سجده) پیشانى خود را به چیزى بپوشاند». <ref>مصنف ابن ابى | عایشه نیز مىگوید: «ما رأیت رسول الله متقیاً وجهه بشىء؛ من هرگز ندیدم پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) (به هنگام سجده) پیشانى خود را به چیزى بپوشاند». <ref>مصنف ابن ابى شیبه، جلد 1، صفحه 397.</ref> | ||
ابن حجر در شرح این حدیث مىگوید: این حدیث اشاره به این است که اصل در سجده این است که پیشانى به زمین برسد ولى در موقع عدم توانایى واجب نیست. <ref>فتح البارى، جلد 1، صفحه 404.</ref><br> | ابن حجر در شرح این حدیث مىگوید: این حدیث اشاره به این است که اصل در سجده این است که پیشانى به زمین برسد ولى در موقع عدم توانایى واجب نیست. <ref>فتح البارى، جلد 1، صفحه 404.</ref><br> | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
====1- جابر بن عبد الله انصارى==== | ====1- جابر بن عبد الله انصارى==== | ||
مىگوید: «کنت اصلّى مع النبى (صلی‌الله علیه و آله) الظهر فآخذ قبضة من الحصى فاجعلها فى کفّى ثم احولها إلى الکف الأخرى حتّى تبرد ثمّ اضعها لجبینى حتّى اسجد علیها من شدّة الحرّ؛ من با پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) نماز ظهر مىخواندم، مقدارى از سنگریزهها را در یک کف دست مىگرفتم و آن را از این دست به آن دست مىکردم تا خنک شود و بر آن سجده کنم، این کار به خاطر شدّت گرما بود». <ref>مسند احمد، جلد 3، صفحه 327؛ سنن | مىگوید: «کنت اصلّى مع النبى (صلی‌الله علیه و آله) الظهر فآخذ قبضة من الحصى فاجعلها فى کفّى ثم احولها إلى الکف الأخرى حتّى تبرد ثمّ اضعها لجبینى حتّى اسجد علیها من شدّة الحرّ؛ من با پیغمبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) نماز ظهر مىخواندم، مقدارى از سنگریزهها را در یک کف دست مىگرفتم و آن را از این دست به آن دست مىکردم تا خنک شود و بر آن سجده کنم، این کار به خاطر شدّت گرما بود». <ref>مسند احمد، جلد 3، صفحه 327؛ سنن بیهقى، جلد 1، صفحه 439.</ref> این حدیث به خوبى نشان مىدهد که اصحاب پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) مقیّد بودند بر زمین سجده کنند، حتّى براى موقع گرما چاره مىاندیشیدند. اگر سجده بر زمین لازم نبود این کار پرزحمت لزومى نداشت. | ||
====2- برخی اصحاب به شهادت انس بن مالک==== | ====2- برخی اصحاب به شهادت انس بن مالک==== | ||
انس بن مالک مىگوید: «کنّا مع رسول الله (صلی‌الله علیه و آله) فى شدّة الحرّ فیأخذ أحدنا الحصباء فى یده فإذا برد وضعه و سجد علیه؛ ما در شدّت گرما در خدمت رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) بودیم بعضى از ما سنگریزه را در دستش مىگرفت تا خنک شود سپس آن را بر زمین مىنهاد و بر آن سجده مىکرد».<ref>السنن الکبرى | انس بن مالک مىگوید: «کنّا مع رسول الله (صلی‌الله علیه و آله) فى شدّة الحرّ فیأخذ أحدنا الحصباء فى یده فإذا برد وضعه و سجد علیه؛ ما در شدّت گرما در خدمت رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) بودیم بعضى از ما سنگریزه را در دستش مىگرفت تا خنک شود سپس آن را بر زمین مىنهاد و بر آن سجده مىکرد».<ref>السنن الکبرى بیهقى، جلد 2، صفحه 106.</ref> این تعبیر نیز نشان مىدهد که این کار در بین اصحاب رایج بوده است. | ||
====3- ابن مسعود==== | ====3- ابن مسعود==== | ||
أبو عبیده نقل مىکند «أنّ ابن مسعود لا یسجد- أو قال لا یصلّى- إلّا على الأرض؛ عبد الله بن مسعود نماز نمىخواند یا گفت: سجده نمىکرد، مگر بر زمین». <ref>مصنف ابن | أبو عبیده نقل مىکند «أنّ ابن مسعود لا یسجد- أو قال لا یصلّى- إلّا على الأرض؛ عبد الله بن مسعود نماز نمىخواند یا گفت: سجده نمىکرد، مگر بر زمین». <ref>مصنف ابن أبی شیبه، جلد 1، صفحه 397.</ref>اگر منظور از زمین، فرش باشد احتیاج به گفتن ندارد، بنابراین زمین به همان معناى خاک، سنگ، شن و مانند اینهاست. | ||
====4- در حالات مسروق بن اجدع==== | ====4- در حالات مسروق بن اجدع==== | ||
از یاران ابن مسعود آمده است: «کان لا یرخص فى السجود على غیر الأرض حتّى فى السفینة و کان یحمل فى السفینة شیئاً یسجد علیه؛ او اجازه نمىداد بر غیر زمین سجده کنند، حتّى هنگامى که به کشتى سوار مىشد، چیزى با خود به کشتى مىبرد و بر آن سجده مىکرد».<ref>طبقات الکبرى، ابن سعد، جلد 6، صفحه 53.</ref> | از یاران ابن مسعود آمده است: «کان لا یرخص فى السجود على غیر الأرض حتّى فى السفینة و کان یحمل فى السفینة شیئاً یسجد علیه؛ او اجازه نمىداد بر غیر زمین سجده کنند، حتّى هنگامى که به کشتى سوار مىشد، چیزى با خود به کشتى مىبرد و بر آن سجده مىکرد».<ref>طبقات الکبرى، ابن سعد، جلد 6، صفحه 53.</ref> | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
فرمود: «لَانَّ السُّجُودَ هُوَ الْخُضُوعُ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَا یَنْبَغِى أنْ یَکُونَ عَلَى مَا یُؤْکَلُ وَ یُلْبَسُ لَانَّ أبْنَاءَ الدُّنْیَا عَبِیدُ مَا یَأْکُلُونَ وَ یَلْبَسُونَ وَ السَّاجِدُ فِى سُجُودِهِ فِى عِبَادَةِ اللهِ فَلَا یَنْبَغِى أنْ یَضَعَ جَبْهَتَهُ فِى سُجُودِهِ عَلَى مَعْبُودِ أبْنَاءِ الدُّنْیَا الَّذِینَ اغْتَرُّوا بِغُرُورِهَا ؛ زیرا سجود خضوع براى خداوند متعال است و سزاوار نیست بر خوردنىها و پوشیدنىها سجده کرد، زیرا دنیاپرستان بنده خوردنىها و پوشیدنىها مىباشند و کسى که سجده مىکند در حال سجود مشغول عبادت خداست. بنابراین سزاوار نیست پیشانى را در سجدهاش بر چیزى بگذارد که معبود دنیاپرستانى است که فریفته زرق و برق دنیا هستند.<br> | فرمود: «لَانَّ السُّجُودَ هُوَ الْخُضُوعُ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فَلَا یَنْبَغِى أنْ یَکُونَ عَلَى مَا یُؤْکَلُ وَ یُلْبَسُ لَانَّ أبْنَاءَ الدُّنْیَا عَبِیدُ مَا یَأْکُلُونَ وَ یَلْبَسُونَ وَ السَّاجِدُ فِى سُجُودِهِ فِى عِبَادَةِ اللهِ فَلَا یَنْبَغِى أنْ یَضَعَ جَبْهَتَهُ فِى سُجُودِهِ عَلَى مَعْبُودِ أبْنَاءِ الدُّنْیَا الَّذِینَ اغْتَرُّوا بِغُرُورِهَا ؛ زیرا سجود خضوع براى خداوند متعال است و سزاوار نیست بر خوردنىها و پوشیدنىها سجده کرد، زیرا دنیاپرستان بنده خوردنىها و پوشیدنىها مىباشند و کسى که سجده مىکند در حال سجود مشغول عبادت خداست. بنابراین سزاوار نیست پیشانى را در سجدهاش بر چیزى بگذارد که معبود دنیاپرستانى است که فریفته زرق و برق دنیا هستند.<br> | ||
سپس امام افزود:«وَ السُّجُودُ عَلَى الأرْضِ أَفْضَلُ لَانَّهُ أبْلَغُ لِلتَّوَاضُعِ وَ الْخُضُوعِ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَ؛ سجده بر زمین افضل است، چرا که تواضع و خضوع در برابر خدا را بهتر نشان مىدهد».<ref>علل | سپس امام افزود:«وَ السُّجُودُ عَلَى الأرْضِ أَفْضَلُ لَانَّهُ أبْلَغُ لِلتَّوَاضُعِ وَ الْخُضُوعِ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَ؛ سجده بر زمین افضل است، چرا که تواضع و خضوع در برابر خدا را بهتر نشان مىدهد».<ref>علل الشرایع، جلد 2، صفحه 341.</ref> | ||
==منابع== | ==منابع== | ||