بیت المال: تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۳۳:

اما در مورد نحوه تقسیم اموال بیت المال، [[ابن ابی الحدید]] در شرح نهج البلاغه می‌نویسد: چون مردم گرد [[ابوبكر]] اجتماع نمودند، هدایایی بین زن‌های [[مهاجرین]] و [[انصار]] توزیع نمود. ( یعنی: بر خلاف [[عدالت]] و [[مساوات]] عمل نمود و آنها را بر دیگران ترجیح داد، در حالی كه چنین چیزی بر خلاف دستورات الهی و ترجیح بعد مرجّح است)، اما هنگامی كه عمر به خلافت رسید، بعضی از مردم را بر بعضی دیگر ترجیح داد، پیشینیان از [[مسلمین]] را بر دیگران ترجیح داد، همه مهاجرین را بر انصار، عرب را بر عجم و آزاد را بر برده ترجیح داد<ref>نهج البلاغه: خطبه 126.</ref>.

لیكن در زمان [[عثمان]] از این بدتر عمل شد و شیوه‌ای كه او اتخاذ كرد، در تضاد كامل با دستورات [[قرآن]] و روش [[پیامبر]] و حتّی دو [[خلیفه]] قبل از خود عمل نمود و رسماً اعلام می‌كرد كه ما نیازمندی‌های خود را از این مال برداشت می‌كنیم گرچه بینی عدّه‌ای به خاك مالیده شود<ref>سنن ~~بيهقي،~~ ج 6، ص 351.</ref>. او درآمدهای بیت المال را بین خویشان و بستگان خود توزیع می‌كرد و هیچ گونه اشكالی در این مسأله نمی‌دید و این روش او سبب آشوب‌هایی علیه او گردید و در زمان او اموال [[بنی امیه]] تا مقدار زیادی بالا رفته بود و اوضاع بیت المال در نهایت آشفتگی قرار داشت. تا آن كه نوبت به خلافت [[حضرت علی (ع)]] رسید، آن حضرت در توزیع بیت المال بسیار دقیق و حساب شده برخورد می‌كرد و بر خلاف خلفای قبل از خود، نهایت عدالت و مساوات را به كار می‌گرفت و همین مسأله باعث گردید كه دنیا پرستان و سودجویان نتوانستند شیوه آن حضرت را تحمّل نمایند.

لیكن در زمان [[عثمان]] از این بدتر عمل شد و شیوه‌ای كه او اتخاذ كرد، در تضاد كامل با دستورات [[قرآن]] و روش [[پیامبر]] و حتّی دو [[خلیفه]] قبل از خود عمل نمود و رسماً اعلام می‌كرد كه ما نیازمندی‌های خود را از این مال برداشت می‌كنیم گرچه بینی عدّه‌ای به خاك مالیده شود<ref>سنن بیهقی، ج 6، ص 351.</ref>. او درآمدهای بیت المال را بین خویشان و بستگان خود توزیع می‌كرد و هیچ گونه اشكالی در این مسأله نمی‌دید و این روش او سبب آشوب‌هایی علیه او گردید و در زمان او اموال [[بنی امیه]] تا مقدار زیادی بالا رفته بود و اوضاع بیت المال در نهایت آشفتگی قرار داشت. تا آن كه نوبت به خلافت [[حضرت علی (ع)]] رسید، آن حضرت در توزیع بیت المال بسیار دقیق و حساب شده برخورد می‌كرد و بر خلاف خلفای قبل از خود، نهایت عدالت و مساوات را به كار می‌گرفت و همین مسأله باعث گردید كه دنیا پرستان و سودجویان نتوانستند شیوه آن حضرت را تحمّل نمایند.

آن حضرت نظریه خود را در مورد بیت المال در یك جمله كوتاه چنین بیان می‌كند: «آگاه باشید كه بخشیدن بیت المال در غیر حقّ خود [[اسراف]] و تبذیر است، در حالی كه این عمل باعث بالا بردن منزلت انسان در دنیا و پائین آوردن درجة او در آخرت است، او را نزد مردم گرامی می‌دارد و نزد [[خداوند]] خوار می‌نماید.» هم چنین می‌فرماید: « اگر بیت المال متعلّق به خودم بود آن را به گونه‌ای مساوی توزیع می‌كردم، چه رسد به این كه بیت المال متعلّق به خداوند است و اختیار آن در دست من نیست و باید به همان گونه‌ای كه خداوند دستور داده عمل شود<ref>نهج البلاغه: خطبه 126.</ref>.

اوضاع و احوال بیت المال در ابتدای خلافت حضرت به قدری آشفته بود كه آن حضرت می‌فرمودند: اگر اموال بیت المال را مهر و كابین زنان خود كرده باشید، آنها را باز پس می‌گیرم. و آن حضرت تمامی امتیازاتی را كه تا آن زمان پیدا شده بود لغو نمود و حتی به برادرش عقیل كه برای طلب نزد او آمده بود آهن گداخته نشان می‌دهد و هیچ گاه حاضر نشد كه عدل و مساوات را كنار گذارد.

=بودجه و در آمد بیت المال=

==فیء==

كه مهمترین درآمد مالی دولت اسلامی بود. كه مطابق فرمان خداوند [[انفال]] و فیء را از آن خداوند و پیامبر می‌داند كه به منظور اصلاح ذات النبی در اختیار پیامبر قرار می‌گیرد<ref>سوره انفال/آیه 1</ref>. علما و دانشمندان اسلامی در تعریف انفال و فیء گفته‌اند: انفال جمع نَفل به معنای زیاده است و عبارت از اموال زیر می‌باشد:

اراضی انفال، جنگل‌های طبیعی و نیزارها و نظایر آنها، اموال كسی كه [[وارث]] قانونی ندارد، اموال شخصی رؤسای ممالك خارجی كه در جنگ با [[حكومت اسلامی]] مغلوب می‌شوند، اشیاء مطلوب و بندگان خوب و زیبا كه از [[غنمیت]] جنگ قبل از تسلیم آن، خود [[پیغمبر]] یا امام (ع) جدا كند كه آنها را صفایا می‌نامند، غنیمت جنگی در جنگی كه بدون دستور امام صورت گرفته باشد، دریاها و اقیانوس‌ها و رودهای طبیعی كه ملك اشخاص شناخته شده نیست و آن چه كه از دریاها و رودها صید می‌شود، مانند مروارید، ماهی و غیره<ref>جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، ش 730، ص 94.</ref>.

هم اكنون نیز این مورد به عنوان یكی از منابع درآمدی بیت المال جمهوری اسلامی ایران می‌باشد كه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اصل 45 بدان اشاره شده است.

و بر اساس این اصل، در آمدهای نفتی و گازی حاصل برای جمهوری اسلامی نیز جزء انفال بوده و به عنوان یكی از منابع در آمدی بیت المال محسوب می‌شود.

==جزیه و خراج==

جزیه عبارت بود از سرانه‌ای كه اهل ذمّه به دولت اسلامی در عوض زكات و خمس می‌پرداختند و در سورة مباركه توبه، آیة 29 ذكر شده است<ref>همان، ش 2057، ص 260.</ref>. وخراج مالیات مخصوص اراضی که دولت اسلامی از مسلمین یا اجانب تحت مقررات معین می گرفت مكه از سه نوع زمین دریافت می‌شد: زمین‌های مفتوحة عنوة، زمین‌هایی كه به زور به تصرف مسلمانان در می‌آمد، زمین‌هایی كه از طریق مصالحه به اختیار مسلمانان در می‌آمد و زمین‌هایی كه در اثنای فتوحات، صاحبان آنها كوچ می‌كردند و به مسلمانان انتقال می‌یافت<ref>ماوردی، الأحكام، ص 146؛ محمودی گلپایگانی، سید محمود، فقه اقتصاد اسلامی، ص 134؛ بیات، اسداله، منابع مالی دولت اسلامی، ص 219.</ref>.

ولی امروزه مالیاتی به عنوان جزیه و خراج معمول نبوده است و اهل كتاب نیز همانند سایر مسلمانان تابع قوانین مالیاتی جمهوری اسلامی بوده و همانند مسلمین مالیات می‌پردازند كه در بخش دولت جدید و مالیات‌ها به آن خواهیم پرداخت.

==درآمد‌ تأسیسات عمومی==

در آن زمان دولت دست به ایجاد بسیاری بازارها، خانه‌ها، كاروان سراها و ... می‌زد و آنها را در برابر مبلغی معیّن اجاره می‌داد. امروزه نیز دولت دست به احداث برخی كارخانه‌ها و كارگاه‌ها و ... می‌زند كه انحصار آنها، مانند كارخانه‌های پتروشیمی، پالایشگاه‌ها و ... به دست دولت است و درآمد‌های حاصل از آنها به خزانه‌داری كل واریز می‌شود و یكی از منابع درآمدی بیت المال است و همین گونه است در آمدهای شهرداری.

=پانویس=