تقیه: تفاوت میان نسخه‌ها

== معنای لغوی ==

== معنای اصطلاحی ==

سرخسی در المبسوط می‏گوید:  

“التقیة: أن یقی نفسه من العقوبة بما یظهره و ان کان یضمر خلافه؛ تقیه آن است که انسان جانش را با آنچه اظهار می‏دارد حفظ کند، ولو خلاف آن را در دل خود نگاه می‏دارد”.

ابن حجر عسقلانی می‏گوید:  

[[رشید رضا]] در تعریف تقیه می‏گوید:  

“ما یقال أو یفعل مخالفاً للحقّ لأجل توقّی الضرر؛ تقیه یعنی آنچه گفته می‏شود یا انجام می‏گیرد در حالی که مخالف حقّ است به جهت حفظ خود از ضرر”.

=ادله مشروعیّت تقیه=

== الف. نصوص قرآنی ==

 

۱ ـ '''"لا یَتَّخِذِ الْمُؤمِنُونَ الْکافِرینَ اَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ المُؤمِنینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَ اللهِ فی شَیءٍ اِلاّ اَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقاةً وَ یُحَذِّرَکُمُ اللهُ نَفْسَهُ وَ اِلَی اللهِ المَصیرُ'''؛نباید اهل ایمان مؤمنان را واگذاشته، از [[کافران]] دوست بگیرند، و هر کس چنین کند رابطه‏ اش را با خدا بریده است، مگر برای برحذر بودن از شرّشان، و خدا شما را از عقاب خود می‏ترساند، و بازگشت همه به سوی خدا خواهد بود."

فرد مؤمنی از [[آل فرعون]] به [[حضرت موسی]](ع) ایمان آورده بود، و با او رابطه پنهانی داشت. او حضرت موسی را از نقشه قتل وی توسط فرعونیان آگاه نمود اما آن مرد مؤمن ایمان خود را از فرعونیان مکتوم می‏داشت. پنهان داشتن ایمان جز به این نبود که اقوال و افعالی را اظهار نمایند که با عقاید فرعونیان هماهنگ باشد. او این کار را برای حفظ جان خود و هم برای کمک به حضرت موسی(ع) و حفظ جان او از خطر فرعونیان انجام می‏داد. بنابراین او به اصل تقیّه عمل کرد، و قرآن کریم عمل او را با تکریم و ستایش یاد می‏کند.

“باز ما آنان را([[اصحاب کهف]]) از خواب برانگیختیم تا اینکه میان خودشان صحبت و بحث از مقدار زمان خواب، پیش آمد، یکی پرسید: چند مدت در غار درنگ کردید؟ جواب دادند: یک روز تمام یا قسمتی از روز. دیگر بار گفتند: خدا داناتر است که چه مدت در غار بوده‏ایم. باری شما درهم‌‏هایتان را به شهر بفرستید تا مشاهده شود که طعام کدام یک پاکیزه‏تر و حلال‏تر است تا از آن، روزی خود فراهم آرید، و باید با دقت و ملاحظه بروید، به طوری که هیچ‏کس شما را نشناسد، زیرا به طور حتم اگر بر شما آگاهی و ظفر یابند. شما را [[سنگسار]] خواهند کرد یا به آیین خودشان بر می‏ گردانند، و هرگز روی رستگاری نخواهید دید”.

از این آیات به خوبی مسئله [[کتمان]] و تقیّه در امر دین استفاده می‏شود.  

اگرچه آیات مربوط به تقیه مسلمان از کافر می‏باشد، با این حال به حکم این که مورد مخصّص نیست، و ملاک عمومیّت دارد، این آیات تقیه، از مسلمانان را نیز شامل می‏شوند.  

[[فخررازی]] در [[تفسیر]] آیه نخست (آل عمران، آیه ۲۸) می‏گوید: “ظاهر آیه بر این دلالت می‏کند که تقیّه مربوط به کافر است، ولی مذهب [[امام شافعی]] این است که هرگاه حالتی که اگر در [[کفّار]] پیش آید، تقیّه جایز است، در مورد مسلمانان هم تحقّق یابد، تقیه در آن حالت جایز خواهد بود…”.

مراغی نیز در [[تفسیر]] آیه دوّم (نحل، آیه ۱۰۶) می‏‌گوید:  

"وَ ما لَکُمْ اَلاّ مِمّا تَأکُلُوا مِمّا ذُکِرَ اسْمُ اللهِ عَلَیْهِ وَ قَدْ فَصَّلَ لَکُمْ ما حَرَّمَ عَلَیْکُمْ اِلاّ مَا اضْطُرِرْتُمْ اِلَیْهِ؛ چرا از آنچه نام خدا بر آن ذکر شده نمی‏خورید، در صورتی که آنچه را خدا بر شما حرام کرده مفصّلاً بیان شده است که از آنها هم به هر چه ناچار شوید باز حلال است".

قرطبی از مجاهد نقل می‏کند: “همانند شخصی که او را دشمن دستگیر کند و او را به اکراه مجبور به خوردن [[گوشت خوک]] و غیره آن از [[معاصی]] کند، که اکراه، [[مباح]] کننده این امور است”.

و در جای دیگر می‏فرماید:  

از مجموع این آیات آشکارا و به تنقیح مناط و ملاک استفاده می‏شود که هنگام [[اضطرار]] و [[عسر]] و [[حرج]] و در معرض هلاکت قرار گرفتن برای انسان برخی از اموری که حرام است حلال شمرده شده است، و این خود سندی محکم بر وجوب یا جواز تقیّه است.

== ب. روایات نبوی ==

۱ ـ [[بخاری]] به سند خود از [[عایشه]] نقل می‌‏کند:

عایشه می‏گوید: عرض کردم: ای رسول الله! قبل از ورود شخص به خانه، او را مذمّت کردید، ولی الآن با او به نرمی سخن می‏گویید؟ حضرت فرمود: ای عایشه! بدترین مردم نزد خداوند کسی است که مردم او را رها کرده یا با او وداع نمایند، به جهت ترس از فحش و بدزبانی او.

۴ ـ بخاری به سند خود از عایشه نقل می‏کند که رسول خدا(ص) به او فرمود: آیا ندیدی قوم خود را هنگامی که کعبه را بنا کردند بر قواعد ابراهیم اکتفا نمودند؟ عایشه می‏گوید: عرض کردم: آیا شما آنها را بر قواعد ابراهیم باز نمی‏گردانی؟ فرمود: اگر نبود آن که قومت تازه از کفر به اسلام گرویده‏‌اند این کار را انجام می‏دادم.

۵ ـ [[نسایی]] در سنن خود از سعید بن جبیر نقل می‏کند:

چه شده که از مردم صدای [[تلبیه]] را نمی‏شنوم؟ در جواب او عرض کردم: مردم از [[معاویه]] خوف دارند. آن‏گاه ابن عباس از خیمه خود بیرون آمد و شروع به تلبیه گفتن کرد و فرمود: مردم سنّت را به جهت بغض با علی(ع) ترک کرده‏‌اند".

== اشکال عمده وهابیان بر تقیه ==

۱ ـ اخذ به ملاک، زیرا آیات و روایات گرچه در مورد تقیه از کفار است، ولی ملاک که حفظ نفس است، عام است، و ما می‏توانیم با الغای خصوصیت و تنقیح مناط قطعی حکم به لزوم تقیه را در مورد جاری نماییم، ولو طرف مقابل مسلمان باشد.

۵ ـ اهل سنت قیاس به تخریج مناط و مستنبط العلّه، و به تعبیری دیگر قیاس مساوات را جایز می‏دانند، لذا طبق این قاعده و بر فرض صحت آن، تقیّه از مسلمانان را می‏توان قیاس به تقیّه از کفّار نمود.

تقیه در [[روایات]] [[اهل بیت]](ع) که تقیّه قاعده و روشی عقلایی است که از ضروریات زندگی بشر به شمار می‏رود و در قرآن و احادیث نبوی، بلکه در شرایع آسمانی نیز به رسمیت شناخته شده است و مسلمانان ـ فارغ از گرایش‏های مذهبی ـ آن را به کار گرفته‌‏اند. با این حال، در روایات ائمه طاهرین(ع) به تقیّه تأکید و اهتمام ویژه‏‌ای شده، تا آن‏جا که در روایات متعدد آمده است:

=اقسام تقیه=

از مطالعه مجموع روایات اهل بیت(ع) درباره تقیه به دست می‌‏آید که آنان دو گونه تقیه را به کار می‏گرفته و به شیعیان خود توصیه می‌‏کرده‏ اند.

== موارد تقیه خوفی:==

== موارد تقیه مداراتی:==

تقیه مداراتی در جایی است که خوف و ترس از امور یاد شده وجود ندارد، ولی انسان با به کار گرفتن روش تقیه بهتر می‏تواند مسئولیت دینی خود را در هدایت و ارشاد دیگران و تقویت وحدت و اخوّت اسلامی انجام دهد.

* میزان در تشخیص روایات تقیه در احادیثی که از تقیه به عنوان سپر و سنگ (جُنّه، تُرس) یاد شده، تقیّه خوفی مراد است. و روایاتی که به حسن معاشرت و التزام به اعمال پسندیده سفارش کرده بیشتر با تقیه مداراتی مناسبت دارد؛ یعنی هدف عمده و اساسی از آن جلب نظر مخالفان، به شیعه و آیین تشیع است، اگرچه در حفظ جان و آبرو و مال شیعیان نیز مؤثر خواهد بود.

"از انجام کاری که به واسطه آن ما را سرزنش می‏کنند بپرهیزید، زیرا فرزند ناخلف کارهایی می‏کند که پدرش به واسطه آن ملامت می‏شود، برای آن کس که خود را به او وابسته‏‌اید ([[ائمه]] اهل بیت(ع)) مایه زینت باشید، نه مایه عیب و زشتی. با جماعت‏های آنان نماز بگذارید، بیمارانشان را عیادت کنید؛ جنازه‏‌هایشان را تشییع کنید. در هیچ کار خیری آنان بر شما پیشی نگیرند".

*"وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لاَالسَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتی هِیَ أحْسَنُ فَاِذَا الَّذی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیُّ حَمیمٌ وَ ما یُلَقّاها اِلاَّ الَّذینَ صَبَرُوا، وَ ما یُلَقّاها اِلاّ ذُوحَظِّ عَظیمٍ)؛ “و هرگز نیکی و بدی در جهان یکسان نیست (ای رسول) همیشه بدی خلق را به بهترین عمل پاداش ده تا همان کسی که گویی با تو بر سر دشمنی است دوست و خویش تو گردد و به این مقام بنلد کسی نمی‏رسد جز آنانکه مقام [[صبر]] و ثبات یافته صاحب بهره بزرگی شدند”.

در روایت متعدد، ائمه طاهرین این آیه را به تقیه تفسیر کرده‌‏اند. روشن است که مقصود تقیه مداراتی است. دلیل روشن بر این مطلب این است که آیه قبل از آیه یاد شده مربوط به دعوت به توحید و خداپرستی است؛ چنان که می‏فرماید:  

== ضرورت تقیه ==

باتوجه به این شرایط می‏توان به واقع‏نگری، دوراندیشی و روش و منش حکیمانه [[ائمه]] [[اهل بیت]](ع) پی برد.  

آنان با به کارگیری چنین شیوه خیرخواهانه و مصلحت اندیشانه توانستند حقایق دین را برای مردم بیان کنند، و با تحریف‏های معنوی که به عمد یا سهو توسط افرادی در آیین [[اسلام]] می‏شد، به گونه‏‌ای شایسته و استوار مبارزه و مذهب [[تشیع]] را حفظ کنند. در حقیقت اگر بناست در‌این‌باره کسی ملامت و نکوهش شود، این حکومت‏های جابر [[اموی]] و [[عباسی]] و دیگر حکومت‏های ستمکار در دنیای اسلامند که باید سرزنش شوند؛ حکومت‏هایی که بدترین ظلم‏ها و ستم‏ها را در حقّ شیعه اعمال می‌‏کردند. هم‏چنین باید آن دسته از علمای اهل سنت ملامت شوند که بر مباح بودن جان و مال و آبروی [[شیعیان]] [[فتوا]] داده، و حکومت‏ها را بر اعمال شکنجه و قتل و غارت [[شیعیان]] ترغیب می‌‏کردند.

=پاسخ به دو شبهه=

== شبهه اول:==

برخی وهابیان، عقیده [[شیعه]] را در مسئله تقیه مستلزم [[کذب]] محض یا [[نفاق]] آشکار دانسته و با چنین تصویری از تقیه، آن را مردود می‏دانند.

ثالثاً، [[نفاق]] ـ آن‏گونه که در [[قرآن کریم]] و [[روایات]] بیان شده است ـ عبارت است از این‏که [[انسان]] [[حق]] را اظهار کند و در درون به [[باطل]] اعتقاد داشته باشد، در حالی که در تقیه، [[انسان]] [[باطل]] را اظهار می‏کند و در باطن به [[حقّ]] عقیده دارد.

== شبهه دوم:==

شبهه دیگری که برخی از [[وهابیان]] درباره تقیه بر مذهب شیعه وارد کرده‏‌اند این است که گفته‏‌اند: چون در مذهب [[شیعه]] تقیه به عنوان یک قاعده کلّی پذیرفته شده است، نمی‏توان بر عقاید و آرای واقعی آنان پی برد، زیرا در همه مسایل احتمال تقیه داده می‏شود. و در نتیجه اقوال و آرای آنان فاقد اعتبار علمی است.

این شبهه گاهی درباره [[روایات]] [[ائمه طاهرین]](ع) مطرح می‏شود. و زمانی در مورد اقوال علمای [[شیعه]]، در مورد نخست یادآور می‏شویم:

درباره اقوال و آراء علمای [[شیعه]] یادآور می‏شویم که دیدگاه‌های آنان در کتاب‌های بی‏شمار تفسیری، کلامی و فقهی آنان نقل، و در کتابخانه‌‏ها و مراکز علمی دنیا منتشر شده است.

دیدگاه‏های آنان چند دسته است: برخی مورد اجماع و اتفاق آنان است. و گروهی مورد قبول اکثریت یا مشهور میان آنهاست، و دسته‏ای نیز مورد اختلاف است، و [[اجماع]] یا شهرتی در آنها وجود ندارد؛ در هر صورت آراء و نظریّات آنان مکتوم و سرّی نیست تا دیگران نتوانند به آنها دست یابند، یا درباره [[عقاید]] و آراء واقعی آنها دچار تردید شوند.

== مستثنیات تقیه ==

[[امام خمینی]] درباره موارد [[حرمت]] تقیه در چنین مواردی می‏فرماید:  

== حکم وضعی ==

== پانویس ==  

 

[[رده:وحدت اسلامی]]