فضیل بن عیاض

قبرستان معلاة (قبرستان ابوطالب) محل دفن فضیل بن عیاض

نام	فضیل بن عیاض بن مسعود بن بشر تمیمی یربوعی
نام‎های دیگر	ابوعلی، شیخ المشایخ
درگذشت	187ق

فضیل بن عیاض درگذشته در ۱۸۷ق از دیگر صوفیان خراسانی بود که در آغاز میان ابیورد و سرخس دزدی می‌کرد، اما به دنبال جذبه‌ای الاهی، گام در طریق سلوک نهاد و از سرآمدانِ عصر خود شد. گفته‌اند که «دائم الحزن» بود، چندان‌که به گفتۀ قشیری هنگامی که او رحلت کرد حزن از جهان رخت بربست فضیل از معاشرت با مردم کراهت داشت و خلوت بی‌تفرقۀ خود را بر تشویش دیدار خلق ترجیح می‌داد.

زندگی‌نامه

فضیل بن عیاض بن مسعود بن بشر تمیمی یربوعی در ناحیه مرو خراسان و در روستایی به نام فُندِین به دنیا آمده است. کنیه‌اش ابوعلی است و اصالتاً او را از اهل کوفه می‌دانند وی در ابتدا در محلی بین ابی‌ورد و سرخس به راهزنی مشغول بود ولی در پی واقعه‌ای توبه کرد و به عبادت و زهد مشغول شدو حدیث را از محدثان بزرگ فراگرفت. سپس به مکه رفت و در آن جا به عبادت پرداخت و از پیشوایان زهّاد گردید. وی شیخ المشایخ صوفیه به حساب می‌آید.

روایت‎‌های مشهور تاریخی درباره داستان توبه فضیل گفته‌اند که شبی وی به نیت یک زن از دیوار خانه‌ای بالا رفته بود صدای کسی را شنید که مشغول خواندن این آیه از قرآن بود:

«أَلَمْ یأْنِ لِلَّذِینَ آمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِکْرِ اللّهِ...» (ترجمه: آیا براى کسانى که ایمان آورده‌اند هنگام آن نرسیده که دلهایشان به یاد خدا نرم [و فروتن‏] گردد.) و بر این اساس فضیل با شنیدن این کلام دگرگون شد و فریاد برآورد: پروردگارا، اکنون زمانش رسیده است. وی در پی این حادثه به گوشه‌ای رفت و زهد اختیار کرد.داستان توبه او در منبرهای واعظان زیاد یاد می‌شود.

فضیل از منظر بزرگان

عالمان رجال شیعه از جمله نجاشی، محمدتقی شوشتری و سید ابوالقاسم خویی، فضیل را از رجال اهل سنت معرفی کرده‌اند. از وحید بهبهانی نقل شده که وی فضیل را شیعه دانسته است.

از منظر علمای شیعه فضیل از راویان موثق و قابل اعتماد و از اصحاب امام صادق(ع)است.

درگذشت

تاریخ درگذشت فضیل در ماه محرم سال ۱۸۷ق گزارش شده استاو در زمان وفات ۸۲ سال از عمر خود را سپری کرده بود.