بوکو حرام

بوکو حرام

نام جریان	بوکو حرام
موسس	محمد یوسف
رهبر فعلی	ابوبکر شکائو
اهداف	اجرای شریعت در تمام نیجریه
جهت گیری نسبت به حاکمیت	عموما در تضاد با حکومت

بوکو حرام مدخلی است به زبان فارسی که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی، در موضوع جریان شناسی جهان اسلام به نگارش در آمده است و به بررسی نحوه پیدایش و اقدامات و تحولات گروه بوکو حرام در آفریقا می پردازد.

معرفی بوکو حرام

بوکو حَرام در زبان هوسه، به معنای "حرام بودن تحصیل به روش غربی" است. با نام رسمی (به عربی: جماعة اهل السنة للدعوة و الجهاد) یک گروه شورشی و جهادی اسلامی در شمال نیجریه است که خواستار تعطیلی تمامی مدارس نوین و تحمیل شریعت اسلامی بر تمامی ۳۶ ایالت نیجریه است. این گروه که در نیجر، چاد و شمال کامرون نیز فعال است در سال ۲۰۰۲ تأسیس شده و پیشتر با شبکه القاعده ارتباط داشت اما در مارس ۲۰۱۵ با ابوبکر بغدادی بیعت کرد و نام خود را به ولایت غرب آفریقای دولت اسلامی تغییر داد. الگوی آنها شباهت بسیار زیادی با طالبان افغانستان دارد و پیروان آنها محاسنی بلند دارند و روی سر پارچه‏ای قرمز یا سیاه می‏ بندند. بوکو حرام فعالیت خود را از سال 2003 آغاز کرد و اولین حمله را در سال 2004 انجام داد. مقر اصلی آنها در شمال شرقی نیجریه در اطراف شهر میادوگوری است.

تاریخچه

قوانین شریعت اسلامی از سال ۲۰۰۰ میلادی در شمال نیجریه اجرا می‌شود ولی شورشیان اسلامی از جمله گروه خودخوانده طالبان نیجریه و گروه «بوکو حرام» خواهان اجرای قوانین اسلامی در سراسر نیجریه هستند. درگیری‌های مسلمانان تندرو با دولت نیجریه در ایالت‌های کانو، بورنو و یوبه در شمال نیجریه در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۹ صدها کشته برجای گذاشت. نیجریه سرزمینی که دو قسمت مجزا دارد. جنوب نیجریه که عمدتاً مسیحیان تشکیل می‌دهند غنی از نفت است و همه تجملات ثروتمندترین کشور آفریقا را در خود دارد، در حالی که شمال مسلمان نشین آن در جمع فقیرترین‌های دنیاست. تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد آنها با سواد هستند، این رقم در میان زنان که به طور معمول هفت بچه می‌آورند مقدار کمتری است. جمعیت آنها با نسل بزرگسال جوانی که هیچ آموزشی ندیده‌اند متورم شده است؛ و نسبت به روی آوردن به ایدئولوژی افراط‌گرایی آسیب‌پذیر هستند. بوکو حرام در چنین محیطی شکل گرفت. گروه بوکو حرام در سال ۲۰۰۲ توسط محمد یوسف در مایدوگوری بنیان‌گذاری شد و در سال ۲۰۰۴ به کاما در ایالت یوبه نقل مکان کرد. این گروه در آن‌جا پایگاهی به نام «افغانستان» بر پا کرده ‌است. محمد یوسف به‌شدت با دموکراسی، آموزشِ سکولار و دانش مخالف بود. او سلفی‌ست و به شدت تحت تأثیر نظرات ابن تیمیه است. آرای ابن تیمیه مبنای نظریِ مکتب سلفی است. محمد یوسف حتی کروی بودن زمین را هم زیر سؤال برده است. با کشته شدن وی در سال ۲۰۰۹، فرد دیگری به نام ابوبکر شکائو رهبر این گروه شده است. این گروه تاکنون با حملات متعددی به بانک‌ها و رستوران‌ها و فروشگاه‌های بزرگ دست به کشتارهای بی‌رحمانه‌ای زده است. در ۷ فوریه ۲۰۱۵ (۱۹ بهمن ۱۳۹۳) پنج کشور درگیر جنگ با گروه تروریستی بوکوحرام (نیجریه، چاد، کامرون، نیجر، و بنین) در بیانیه پایانی نشست مشترک خود متعهد شدند برای مبارزه با این گروه تروریستی ۸ هزار و ۷۰۰ تن نیرو تشکیل دهند. این پنج کشور آفریقایی که در یاوندی پایتخت کامرون نشست ضد بوکوحرام برگزار کردند، هر کدام سهمی از این نیروها را تأمین خواهند کرد. این نیرو شامل نفرات نظامی، امنیتی و غیرنظامی بود. در اسفند ۱۳۹۳ ابوبکر شکائو، رهبر گروه بوکوحرام با انتشار پیامی صوتی در اینترنت به طور رسمی بیعت خود را با ابوبکر البغدادی، خلیفه خودخوانده دولت اسلامی (داعش) اعلام کرد. این گروه نام رسمی خود را «جماعت اهل سنت برای دعوت و جهاد» نهاده است. ابوبکر شاکو گفته بود که هدفش "بلعیدن" گودلاک جاناتان (رئیس جمهور نیجریه) و ساقط کردن دولتش است.

موسس بوکو حرام

محمد یوسف، رهبر سابق و موسس بوکو حرام متولد شهر گیرگیر در ایالت یوبه بود. وی نام رسمی گروه را "جماعة اهل سنة لدعایاتی و الجهاد" (جامعه مردم اهل سنت که خود را موظف به انتشار آموزه‏ ها و جهاد می‏ دانند) برگزید. بر خلاف ظواهر، بنا به ادعای بی.بی.سی. این سلفی جنجالی دارای تحصیلات بوده، به زبان انگلیسی روان صحبت می ‏کرده، زندگی ثروتمندانه‏ ای داشته و خودرو مرسدس بنز داشته است. محمد یوسف در مصاحبه ‏ای با شبکه بی.بی.سی. به دروغ مدعی شده بود که کروی بودن زمین بر خلاف آموزه ‏های قرآن است و پذیرفتنی نیست. منشا باران بودنِ آب‏های تبخیر شده توسط خورشید را نیز قبول ندارد.آنها خواستار اجرای شریعت در تمام نیجریه هستند و تمام کسانی که پیرو آنها نیستند –اعم از مسلمان و مسیحی- را کافر می‏ دانند.

شیوه جذب نیرو در بوکوحرام

شگردهای این گروه در جذب نیرو در برهه‌های زمانی مختلف متغیر بوده است به عنوان مثال محمد یوسف، مؤسس و رهبر معنوی این گروه از طریق خطابه و سخنرانی‌های متعدد توانست با جذب جوانان مسلمان شمال نیجریه هسته اصلی این گروه را ایجاد کند اما بعد از کشته شدن وی در سال 2009 و روی کار آمدن ابوبکر شیکاو رویکرد این گروه در جذب نیرو دچار تغییر گردید. در دوره رهبری شیکاو این گروه با اتکا به سه عامل توانسته است تلفات انسانی خود را از طریق جذب نیروی جدید جبران نماید. بهره‌گیری از پول در بین بیکاران و فقیران، بهره‌گیری از دختران و زنان برای ترغیب و تشویق جوانان و با اتخاذ تاکتیک ارعاب و اجبار توانسته است عناصر متعددی را از کشورهای مختلف به سمت خود جذب کند و با این اقدام توانسته است تلفات انسانی خود را جبران کند. این سه ضلع اصلی جذب نیرو در سازمان بوکوحرام بعد از روی کار آمدن ابوبکر شیکاو بوده است.

فعالیت

برای بوکوحرام و برخی از دیگر گروهک‎ها در آفریقا آدم ربایی تبدیل به شغل شده است و آنها توریست‎ها و کسانی که برای شرکت‎های غربی کار می‎کنند، را هدف قرار می‎دهند. هر بار که نیروهای نیجریه تلاش کردند عملیات نجات انجام دهند، منجر به کشته شدنِ گروگان‎ها شده است. اختلافات مذهبی، قبیله‎ای و فرقه ‏ای در قاره آفریقا، مساله تازه ‏ای نیست، اما با اوج گرفتن فعالیت ‏های گروه ‏هایی که از القاعده الهام گرفته‏ اند و مدعی "اسلام‏ گرایی" هستند، موج جدیدی از درگیری ‏ها به راه افتاده است که در ترسیم چهره‏ ای خشن و غیرواقعی از اسلام، به رسانه‏ های غربی و اسلام ستیز، کمک شایانی کرده است. در حالی که ۵۰ درصد از مردم نیجریه مسلمان و ۴۰ درصد مسیحی هستند، این گروه مسئول جنایت و کشتار فجیع هم مسلمانان و هم مسلمانان در شمال نیجریه است. آنها هم در مساجد و هم در کلیسا‎ها بمب‎گذاری می‎کنند و دست به عملیات انتحاری می‎زنند. در یکی از حملات با خودرو بمب گذاری شده در آبوجا، ساختمان‎های سازمان ملل در سال 2011 هدف قرار گرفتند. درگیری‎های جدیدتر- به خصوص در منطقه روستایی استان بورنو در شمال شرقی نیجریه- ده‎ها کشته به جا گذاشته است.

عمده عملیات های بوکو حرام

کشتار در روستای ایزگه

سناتور علی ندوم، از ایالت بورنو، گفته است: «بر اساس اطلاعاتی که از ایزگه دریافت کرده‌ام، تا به حال ۱۰۶ نفر از جمله یک زن مسن توسط مهاجمان که گمان می‌رود مردان مسلح بوکو حرام باشند، کشته شده‌اند.» به گفته شاهدان در این حمله مهاجمان ابتدا مردان را در دسته‌های مختلف جمع کردند و به ضرب گلوله یا با سلاح سرد کشتند و سپس خانه به خانه رفته و به کشتار خود ادامه دادند. ابوبکر عثمان، یکی از ساکنان این روستا در تماس تلفنی با رویترز گفته است: «اکنون که در حال حرف‌زدن با شما هستم، هنوز اجساد قربانیان در خیابان‌ها دراز به دراز افتاده است. ما بدون به خاک سپردن آن‌ها فرار کردیم، زیرا می‌ترسیدیم تروریست‌ها هنوز داخل بوته‌ها و سبزه-زارها در کمین باشند».

کشتار در روستای مایدوگوری و ماینوک

گروه بوکوحرام در حمله به مناطقی در شمال شرق نیجریه بیش از ۷۵ نفر را به قتل رساندند. همچنین مهاجمان کل روستای ماینوک در حدود ۵۰ کیلومتری غرب شهر مایدوگوری را ویران کردند. یک شاهد عینی حمله را چنین تشریح کرد: «آنها شروع به تیراندازی به هر سو کردند و همه خانه‌های روستا را به آتش کشیدند.» پیشتر دو بمب در یک ناحیه پرجمعیت مایدوگوری منفجر شد – شهری که بوکو حرام اغلب آنجا را هدف گرفته. اولین بمب در یک کامیون حامل الوار جاسازی شده بود. وقتی مردم برای نجات قربانیان می‌کوشیدند بمب دیگری منفجر شد. در زمان حادثه بسیاری از مردم در یک سالن در آن نزدیکی مشغول تماشای یک بازی فوتبال بودند. در آن نزدیکی همچنین یک مهمانی عروسی در حال برگزاری بود. بسیاری از کشته‌ها کودک بودند.

ربودن ۲۷۶ دختر دانش آموز

این گروه در آوریل ۲۰۱۴ اقدام به ربودن ۲۷۶ دختر دانش آموز از منطقه شبوک در ایالت بورنو کرد. این دختران ۱۶ تا ۱۸ ساله از یک مدرسه شبانه‌روزی در شمال شرقی نیجریه ربوده شدند. گفته می‌شود حدود ۵۰ تن از این دختران پس از ربوده شدن موفق به فرار شده‌اند. دو هفته پس از آن ابوبکر شیکاو رهبر این گروه تروریستی در یک نوار ویدیویی ضبط شده اعلام کرد این دانش آموزان را به عنوان برده معامله می‌کند. وی صراحتاً اعلام کرد این دختران در بازار برده‌ها فروخته می‌شوند یا با زور به ازدواج مردان درمی آیند. وی همچنین گفت که خودش با دو تن از این دختران که یکی ۱۲ ساله و دیگری ۹ ساله است ازدواج می‌کند. وی دمکراسی و آموزش‌های غربی و تحصیل دختران را مورد حمله قرار داد و گفت این دانش آموزان را ربوده زیرا تحت آموزش‌های غربی قرار داشتند. همچنین گزارش‌هایی منتشر شده که نشان می‌دهد برخی از این دختران با قیمتی حدود ۱۲ دلار در کشورهای همسایه در مرز چاد و در کامرون به فروش رسیده‌اند. در همان روز انتشار ویدئوی رهبر گروه، هشت دختر دیگر نیز در روستای وارابه در ایالت بورنو ربوده شدند، دختران ربوده شده بین ۱۲ تا ۱۵ سال داشتند. در آمریکا فشار برای یافتن دختران چنان بالا گرفت که نمایندگان دولت آمریکا اعلام کردند که به دولت نیجریه برای پیدا کردن این دانش‌آموزان یاری خواهند رساند. برای یافتن تروریست‌های بوکوحرام، بیش از هرچیز به اطلاعات سرویس‌های مخفی آمریکا امید بسته شد. دفتر ریاست جمهوری آمریکا گفت که در سطح سیاسی و نظامی با این موضوع برخورد خواهد کرد، اما به هیچ عنوان نیروی نظامی به نیجریه نخواهد فرستاد و احتمالاً به ارتش نیجریه در عملیات نجات دختران ربوده شده کمک خواهد شد.

کارزار توییتری

در همان سال کارزار توییتری نیز در حمایت از دانش‌آموزان دختر ربوده‌ شده تشکیل شد، که اقبالی جهانی یافت. این کمپین که در یک روز بیش از یک میلیون بار توییت شد، حمایت میشل اوباما، همسر باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده و ملاله یوسف‌زی، فعال پاکستانی را نیز در پی داشت. هزاران نفر از مردم شهرهای مختلف جهان که تحت تأثیر این کمپین قرار گرفتند به سوی سفارت نیجریه، از جمله در آفریقای جنوبی، لندن و نیویورک راهپیمایی کردند و خواستار شدت عمل برای یافتن و نجات این دختران شدند. میشل اوباما گفت: «دعاهای ما همراه دختران ربوده ‌شده نیجریه‌ای و خانواده‌های آنهاست. زمان آن رسیده که دختران ما را بازگردانید.»

کشتار بیش از ۲۰۰ تن

شبه‌نظامیان افراط گرای مسلمان بوکوحرام در ۱۶ اردیبهشت ۹۳ (۶ مه ۲۰۱۴) در نیجریه به روستای «گامبورو» در شمال شرق این کشور حمله کردند و دست‌کم ۲۰۰ نفر از اهالی این روستا را به قتل رساندند و صدها خانه را به آتش کشیدند. قربانیان به ضرب گلوله، در پی حمله یا در پی آتش‌سوزی خانه‌های‌شان کشته شدند. گفته شد که ۱۶ مأمور پلیس نیز در میان کشتگان این کشتار بودند. همچنین مهاجمان در حمله خود بزرگ‌ترین بازار روستا را با تمام کالاهای آن که برای صادرات آماده شده بودند آتش زدند.

حمله به روستایی در بورنو

در روستایی در ایالات بورنو در نیجریه بین ۹۳ تا ۱۰۶ نفر از ساکنان آن را کشته شده‌اند. گمان می‌رود این کشتار، کار نیروهای شبه‌نظامی «بوکوحرام» باشد. یکی از نجات‌یافتگان این حمله به خبرگزاری فرانسه گفته است که حمله‌کنندگان «خانه به خانه» مردم را بیرون کشیده‌اند. به گفته او پیکارجویان با شش کامیون و چند موتور وارد روستا شده‌اند، لباس نظامی به تن داشته‌اند و همه مردان روستا را در یک محل جمع کرده‌اند و سپس «دست به کشتار آنها زدند».

حمله انتحاری علیه تماشاگران جام جهانی در نیجریه

در جریان جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل و هم‌زمان با آغاز بازی تیم ملی این کشور در مقابل آرژانتین، یک مهاجم انتحاری اقدام به انفجار بمبی در میان جمعیت کرد که دست کم باعث کشته شدن ۷ نفر و مجروح شدن ۱۵ تن شد.

حمله خونبار به یک بازارچه در نیجریه

حمله شبه‌نظامیان گروه بوکوحرام به یک بازارچه روستایی در شمال ‌شرقی نیجریه حداقل ۳۶ کشته بر جا گذاشته است. سیزده نفر از کشته‌شدگان از اعضای بوکوحرام بودند. حداقل ۲۳ غیرنظامی و ۱۳ عضو بوکوحرام در حمله این گروه به ماینوک کشته شدند. تعدادی از شبه‌نظامیان نیز مجروح شدند. به گفته شاهدان عینی حمله بوکوحرام به بازارچه ماینوک با فرار گسترده مردم و نظامیان همراه بود و تعدادی از مردم در اثر برخورد با خودروهای در حال فرار جان خود را از دست دادند.

تشابه بوکوحرام و داعش

رهبر گروه بوکوحرام با انتشار پیامی صوتی در اینترنت به طور رسمی بیعت خود را با ابوبکر البغدادی، خلیفه خودخوانده دولت اسلامی (داعش) اعلام کرد، اگرچه پیش از آن نیز نشانه‌های روشنی از همکاری این دو گروه با یکدیگر مشاهده می‌شد. همسنجی اقدام‌های داعش در عراق و بوکوحرام در نیجریه آشکار می‌کند شیوه دهشت افکنی این ۲ گروه شباهت‌های بسیاری به هم دارد. حتی هر ۲ گروه، وحشی گری‌های یکدیگر را در ربایش و کشتن افراد تأیید می‌کنند. در زمینه اقدام‌های وحشیانه و جنایت‌های تندروانه نیز میان این ۲ گروه شباهت‌هایی وجود دارد. در شرایطی که گروه بوکوحرام برخی از روستاهای مسیحی نشین را در نیجریه آتش زد و با ۲۰۰ دختر ربوده شده همانند بردگان رفتار کرد، داعش هم صدها تن از اقلیت‌های ایزدی و مسیحی شهر «موصل» در عراق را سر برید و زنان و دختران را به بردگی گرفت. همچنین در شرایطی که عناصر گروه داعش ده‌ها نفر و از جمله «جیمز فولی» خبرنگار آمریکایی را سر بریدند عناصر مسلح گروه بوکوحرام نیز دستکم ۲۰۰ نفر از ساکنان منطقه «غوزا» در ایالت بورنو در شمال شرق نیجریه را به طرز فجیعی به قتل رساندند. همچنین بوکوحرام با الگوبرداری از اقدام داعش در سرزمین عراق و شام، در نیجریه اعلام خلافت اسلامی کرد. از این رو به نظر می‌رسد از نظر پایه‌های فکری، گرایش‌های اعتقادی، اهداف، راهبردها و شیوه‌های اجرایی میان داعش و بوکوحرام شباهت‌های بسیاری وجود دارد.

منابع مالی

تجارت عاج فیل، یکی از مهمترین منبع مالی بوکوحرام و الشباب است. عاج در کشور مبدأ، کیلویی صد دلار به واسطه‌ها فروخته می‌شود، اما زمانی که به چین یا تایلند می‌رسد کیلویی ۲۱۰۰ دلار قیمت پیدا می‌کند.