سلمان رشدی

سلمان رشدی
نام کامل	احمد سلمان رشدی
اطلاعات شخصی
سال تولد	1947 م، ۱۳۲۵ ش‌، ۱۳۶۵ ق
محل تولد	بمبئی، هند

سلمان رشدی که فرزند یک بازرگان موفق هندی است در سال ۱۹۴۷م در خانواده‌ای مسلمان در شهر بمبئی به دنیا آمد. نویسنده کتاب آیات شیطانی شاید یکی از خبر سازترین مؤلفان قرن بیستم است؛ البته نه با کتاب و یا مقاله‌ای که تحسین خوانندگان را بر انگیزد، بلکه با نوشته‌ای که خشم یک میلیارد مسلمان را برانگیخت و چنان نفرتی را علیه خود بر ایجاد کرد که حتی هم اکنون نیز بدون محافظ نمی‌تواند در خیابان قدم بزند. فتوای تاریخی حضرت امام خمینی مبنی بر قتل این نویسنده موهن، واکنش‌های فراوانی را در سراسر جهان برانگیخت که هنوز ادامه دارد.

کتاب آیات شیطانی برخلاف آنچه گفته می‌شود، یک کتاب ادبی با دورنمایه علمی و نظری نیست؛ بلکه داستانی است بلند در ۹ فصل که شخصیت‌های آن را حضرت رسول اکرم صلوات‌الله‌علیه، همسرانشان و صحابی شناخته‌شده ایشان و حضرت جبرئیل تشکیل می‌دهند. این کتاب، دربردارنده وقیحانه‌ترین اهانت‌ها به ساحت مقدس پیامبر (ص) و قرآن است که معتقدات مسلمانان را به سخره گرفته است.

زندگی‌نامه

سلمان رشدی در بمبئی هند و در خانواده‌ای مسلمان به دنیا آمد. پدر او بازرگانی هندی بود. رشدی در همان نوجوانی بارقه‌های شرارت را از خود نشان داد، به طوری که پدر وی نزدیک به سیزده بار به دلیل اعمال رشدی به اداره پلیس احضار شد. رشدی در محیطی سرشار از اندیشه‌های عرفانی متعلق به مکاتب شرقی همچون هندوئیسم رشد کرد و ذهن وی نیز بسیاری از این اندیشه‌ها را جذب کرد.

اندیشه‌هایی که به وضوح می‌توان رد آن را در آثار بعدی رشدی دید. در نهایت، رشدی مانند اغلب جوانان هندی برای تحصیل راهی انگلستان شد. سلمان رشدی برای اقامت در لندن در یک پانسیون که متعلق به خانمی به نام "مادام روزا " اقامت می‌کند.

همجنسگرایی

رشدی در لندن با پسری به نام "عمر " از مصر اشنا شد. سلمان و عمر به اندازه‌ای به هم علاقه‌مند شدند که تصمیم گرفتند با هم ازدواج کنند، ولی هیچ راهی برای این کار در هیچ یک از ادیان و آیین‌ها پیدا نکردند. "مادام روزا" وقتی فهمید به پدر عمر اطلاع داد. پدر عمر که یک ژنرال مصری بود. بعد شنیدن این مطلب عمر را به مصر برد و او هم خودسوزی کرد. سلمان که به خاطر مرگ عمر بسیار ناراحت شده بود تصمیم گرفت به همهٔ ادیان و مذاهب و عقاید دهن کجی کند.

فعالیت سیاسی و فرهنگی

رشدی در سال 1968، هنگامی که دانشجوی دانشگاه کمبریج بود به جنبشِ چپ پیوست و در تظاهرات دانشجویان علیه جنگ ویتنام شرکت جست. در همان سال‌ها، تماشای تئاتر در تماشاخانه‌های پیشرو (آوانگارد) لندن، عشق به هنرپیشگی را در او زنده کرد. با این حال در پایان تحصیلاتش در یک آژانس کوچک تبلیغاتی سردبیر شد و نگارش اولین رُمانش را آغاز کرد. این رُمان که دربارهٔ یکی از قدیسین مسلمان بود، توفیق انتشار نیافت و دومین اثرش، مجموعه داستان گریموس نیز مورد پسند منتقدین قرار نگرفت.

اما او مأیوس نشد و پس از پنج سال در سال 1981، رُمان "بچه‌های نیمه شب" را منتشر کرد. رمانی که پس از انتشار، صفحات مطبوعات انگلستان را به خود اختصاص داد و قصهٔ استقلال هند است که از زبان مسلمان جوانی حکایت می‌شود. از قضا این رُمان رشدی نیز به این خاطر که در آن خانم گاندی را بیوه لقب داده و از فساد دولت کنونی هند انتقاد کرده است، باعث جنجال فراوانی در هندوستان شد.

حیرت آور نیست که در سال 1983 نیز نویسنده که همچنان جهان را با معیارهای ناشی از عدالت طلبی ارزیابی می‌کند، در رُمان شرم با سَبکی که افسانه، واقعیت و تاریخ را در هم می‌آمیزد، شخصیت‌های سیاسی مُعاصر پاکستان را به انتقاد گرفت و از بی نظیر بوتو با لقب "باکرهٔ تنکه آهنی" یاد کرده است. انتشار این رُمان نیز در پاکستان ممنوع شد.

به نظر می‌رسید رشدی قصد دارد تا به هر وسیله و با توهین به هرکسی خود را به شهرت برساند و این بار برای این که عقده‌های دوران جوانی خود را فرو بنشاند، توهین به پیامبر گرامی اسلام را انتخاب کرد.

در نهایت، سلمان رشدی در سن 41 سالگی رمان آیات شیطانی را به نگارش درآورد. کتابی که با الهام از یک روایت مجعول شدیدترین توهین‌ها به رسول اکرم (ص) انجام داد.

کتاب آیات شیطانی

آیات شیطانی» (ترجمه عبارت انگلیسی Satanic Verses) رمانی است در 547 صفحه (نسخه انگلیسی در چاپ اول) که در تاریخ 26 سپتامبر 1988) توسط انتشارات «وایکینگ» (جزو گروه انتشاراتی «پنگوئن») منتشر شد.

نویسنده این کتاب، «سلمان رشدی» مسلمان هندی تباری بود که تبعه «بریتانیای کبیر» محسوب می‌شد و «آیات شیطانی» پنجمین رمان این نویسنده بود. «سلمان رشدی» کتاب مذکور را به سفارش «گیلون ریتکن» (رئیس یهودی انتشارات وایکینگ) با دستمزد بی سابقه 580 هزار پوند به رشته تحریر در آورد.

واکنش‌ها در برابر کتاب

حمایت گسترده رسانه‌ای از این کتاب و انتشارآن با تیراژ وسیع در کشورهای مختلف از همان ابتدا حمایت محافل پشت پرده را از انتشار این کتاب را نشان داد.

به تدریج صدای اعتراضات مسلمان نسبت به انتشار این کتاب بلند شد و عده‌ای از مسلمانان در شهر "برادفورد" صدها نسخه از این کتاب را به آتش کشیدند.

در سایر کشورهای مسلمان نیز از جمله در پاکستان و هند اعتراض خود را با تظاهرت‌های گسترده نشان دادند که به کشته شدن چندین تن انجامید.

در نهایت حضرت امام خمینی ره حکم تاریخی خود را مبنی بر ارتداد سلمان رشدی را صادر کرد، که زندگی رشدی را تبدیل به یک جهنم تمام عیار کرد.

فتوای امام خمینی

«إنا للَّه و إنا إلیه راجعون

به اطلاع مسلمانان غیور سراسر جهان می‌رسانم مؤلف کتاب «آیات شیطانی» که علیه اسلام و پیامبر و قرآن، تنظیم و چاپ و منتشر شده است، همچنین ناشرین مطلع از محتوای آن، محکوم به اعدام می‌باشند. از مسلمانان غیور می‌خواهم تا در هر نقطه که آنان را یافتند، سریعاً آنها را اعدام نمایند تا دیگر کسی جرأت نکند به مقدسات مسلمین توهین نماید و هر کس در این راه کشته شود، شهید است ان شاء اللَّه. ضمناً اگر کسی دسترسی به مؤلف کتاب دارد ولی خود قدرت اعدام او را ندارد، او را به مردم معرفی نماید تا به جزای اعمالش برسد؛ و السلام علیکم و رحمة اللَّه و برکاته.» روح اللَّه الموسوی الخمینی 25 بهمن 1367

رشدی اگر زاهد زمان شود باید کشته شود

کمی بعد از انتشار این خبر از سوی دفتر امام (ره) اطلاعیه‌ای بدین شرح صادر شد: رسانه‌های گروهی استعماری خارجی به دروغ به مسئولان نظام جمهوری اسلامی نسبت می‌دهند که اگر نویسنده کتاب آیات شیطانی توبه کند، حکم اعدام او لغو می‌شود اما حضرت امام خمینی (ره) در این زمینه فرموده‌اند:

«سلمان رشدی اگر توبه کند و زاهد زمان شود بر هر مسلمان واجب است با جان و مال، تمامی هم‌ّ خود را به کار گیرد تا او را به درک واصل کند».

حضرت امام (ره) اضافه کردند که «اگر غیرمسلمانی از مکان او مطلع گردد و قدرت این را داشته باشد تا سریع‌تر از مسلمان او را اعدام نماید، بر مسلمان واجب است آنچه را در قبال این عمل می‌خواهد به عنوان جایزه یا مزد عمل به او بدهند».

رهبر کبیر انقلاب در این رابطه گفته‌اند:

«والله اگر جوان بودم و قدرت حرکت داشتم شخصاً می‌رفتم و او [سلمان رشدی] را می‌کشتم.»

حکم، همان حکم است

رهبر معظم انقلاب علاوه بر اظهارات قاطعی که در حمایت از حکم امام (ره) در زمان حیات ایشان داشتند، پس از رحلت امام نیز بارها بر تغییرناپذیری آن حکم تأکید کردند؛ از جمله در آذرماه ۱۳۶۹ چنین اعلام نمودند:

«حکم تاریخی و تغییرناپذیر حضرت امام «رضوان الله تعالی علیه» در مورد نویسنده کتاب کفرآمیز آیات شیطانی و تعهد مسلمانان در سراسر جهان به اجرای این حکم اسلامی، نخستین ثمرات خود را در صحنه رویارویی اسلام با کفر جهانی نشان می‌دهد و استکبار غرب که حمله به مقدسات یک‌میلیارد مسلمان جهان را مقدمه‌ای برای تحقیر مسلمین و از بین بردن انگیزه‌های خیزش اسلامی در جهان قرار داده بود، به صورت مفتضحانه و گام‌به‌گام مجبور به عقب‌نشینی شده ...»

شبکه رسانه‌ای غرب تاکنون بارها اعلام کرده که حکم اعدام این نویسنده از طرف ایران پس گرفته شده است که هربار با واکنش سریع رهبر معظم انقلاب اسلامی این مسئله تکذیب و اعلام شد که حکم شرعی یک مرجع، قابل نقض نمی‌باشد و حتی پس از فوت او نیز بر همه مسلمانان لازم‌الاجراست. آخرین بار نیز در پیام آیت‌الله خامنه‌ای به حجاج بیت‌الله الحرام در سال ۱۳۸۳ بر مهدورالدم بودن سلمان رشدی و لزوم اجرای حکم خداوند تأکید شد.

استقبال گسترده جهان اسلام

حمایت از فتوای امام خمینی

هرچند پیش از صدور حکم امام خمینی دربارهٔ سلمان رشدی، واکنش‌های زیادی اعم از تظاهرات، سانسور و سوزاندن کتاب، در برخی از کشورهای اسلامی علیه کتاب آیات شیطانی و نویسندهٔ آن صورت گرفته بود، [4] اما این واکنش‌ها در نظر رشدی و حامیان غربی او چندان جدی گرفته نمی‌شد و حتی رشدی انعکاس این واکنش‌ها و تظاهرات در رسانه‌های جمعی را وسیله‌ای برای معروفیت بیشتر خود در جهان می‌پنداشت و احساس رضایت می‌کرد.

با صدور حکم ارتداد رشدی توسط امام خمینی، واکنش‌های مردم و نخبگان مذهبی در سراسر جهان اسلام، جانی دوباره گرفت و این‌بار برای اولین‌بار سلمان رشدی و حامیانش احساس خطر کردند؛ چراکه دیگر واکنش مسلمانان به معنای شهرت بیشتر رشدی نبود، بلکه شمارش معکوسی برای پایان زندگی و آرامش شیطانی وی محسوب می‌شد. بدین ترتیب، بلافاصله پس از انعکاس بین‌المللی فتوای امام در مورد رشدی، وی به‌ناچار به زندگی مخفی تحت حفاظت پلیس انگلیس (اسکاتلندیار) روی آورد.

حمایت گستردهٔ مسلمانان از حکم اعدام نویسنده کتاب آیات شیطانی آن‌قدر وسیع بود که همگان به‌ویژه حامیان غربی سلمان رشدی را به شگفتی واداشت و نه تنها سایه‌ای از مرگ را بر سر سلمان رشدی حاکم کرد، بلکه جبههٔ متحدی را در مقابل استکبار جهانی به وجود آورد.

قطع رابطه با انگلستان

در نهم اسفند، مجلس شورای اسلامی طی جلسه فوق‌العاده‌ای با اعلام یک ضرب‌الأجل یک هفته‌ای برای انگلیس، تداوم رابطه سیاسی با دولت انگلیس را به عذرخواه مقامات انگلیسی و تجدید‌نظر آنان در مواضع غیر اصولی‌شان نسبت به جهان اسلام و کتاب «آیات شیطانی» مشروط ساخت.

بنابر این مصوبه در صورتی که انگلیس در عرض یک هفته علیه انتشار آیات شیطانی اعلام موضع نمی‌کرد، روابط سیاسی و دیپلماتیک با آن کشور به‌طور کامل قطع می‌گشت. دولت انگلیس نیز در یک عقب‌نشینی آشکار اعلام نمود که خواهان قطع روابط با ایران نیست و در تاریخ ۱۳ اسفند، جفری هاو، وزیر خارجه انگلیس بدون مخالفت با تداوم انتشار آیات شیطانی و بدون محکوم نمودن اهانت به مقدسات مسلمانان، اعلام کرد که این کشور به اسلام احترام می‌گذارد و خود را از ماجرای انتشار آیات شیطانی جدا می‌داند.

اما چون این اظهارات و موضع‌گیری‌ها فاقد عذرخواه رسمی و علنی لندن از مسلمانان بود، در تاریخ ۱۶ اسفند ۶۷ وزارت امور خارجه ایران طی بیانیه‌ای در پایان مهلت یک هفته‌ای به دولت انگلیس برای اصلاح مواضع خود در قبال کتاب موهن آیات شیطانی، به علت عدم تحقق خواسته مجلس شورای اسلامی، قطع کامل روابط سیاسی ایران با انگلیس را اعلام کرد. امام خمینی (ره) در یکی از پیام‌های خود درباره واکنش انفعالی غرب در برابر اعلام حکم اله مجازات توهین به قرآن و پیامبر (ص) چنین نوشتند:

«راستی به چه علت است که در پی اعلام حکم شرعی و اسلامی مورد اتفاق همه علما در مورد یک مزدور بیگانه، این‌قدر جهان‌خواران برافروخته شدند و سران کفر و بازار مشترک و امثال آنان به تکاپو و تلاش مذبوحانه افتاده‌اند؟ غیر از این نیست که سران استکبار از قدرت برخورد عملی مسلمانان در شناخت و مبارزه با توطئه‌ای شوم آنان به هراس افتاده‌اند و از این که امروز مسلمانان، اسلام را یک مکتب بالنده و متحرک و پر حماسه می‌دانند و از این‌که فضای شرارت آنان محدود شده است و مزدبگیران آنان چون گذشته با اطمینان نمی‌توانند علیه مقدسات قلم‌فرسائی کنند، مضطرب شده‌اند ...

ترس من این است که تحلیل‌گران امروز، ده سال دیگر بر کرسی قضاوت بنشینند و بگویند که باید دید فتوای اسلامی و حکم اعدام سلمان رشدی مطابق اصول و قوانین دیپلماسی بوده است یا خیر؛ و نتیجه‌گیری کنند که چون بیان حکم خدا آثار و تبعاتی داشته است و بازار مشترک و کشورهای غربی علیه ما موضع گرفته‌اند پس باید خامی نکنیم و از کنار اهانت‌کنندگان به مقام مقدس پیامبر و اسلام و مکتب بگذریم.»

موضع اروپا

بنابر تصمیم جامعه اقتصادی اروپا سطح روابط با ایران به پایین‌ترین حد خود تنزل داده شد و در ابتدای اسفند ۶۷، سفرای ۱۲ کشور اروپایی به کشورهای خود فراخوانده شدند و هرگونه تماس در سطح بالا با دولت ایران را لغو کردند. دولت ایران نیز متقابلاً سفرای خود را از آن کشورها به ایران فراخواند. امام خمینی (ره) در پیام خویش چنین تأکید نمودند: «... آیات شیطانی کاری است حساب‌شده برای زدن ریشه دین و دین‌داری و در رأس آن اسلام ... استکبار غرب شاید تصور کرده است از این که اسم بازار مشترک و حصر اقتصادی را به میان بیاورد ما درجا می‌زنیم و از اجرای حکم خداوند بزرگ صرف نظر می‌نماییم.»

طی هفته‌های بعد، نویسندگان آفریقای جنوبی به احترام عواطف مسلمانان، دعوت قبلی خود از رشدی را لغو کردند و سفرای چند کشور اسلامی و عربی در لندن به دولت انگلیس اعتراض نمودند. در ماه‌های دی و بهمن جمع زیادی از مسلمانان مقیم انگلیس ابتدا در شهر برادفورد و سپس لندن در تظاهرات خشمگینانه‌ای به اقدام دولت انگلیس در حمایت از انتشار این کتاب موهن شدیداً اعتراض کردند. دامنه اعتراضات مردمی به هند و پاکستان گسترش یافت تا آن‌که روز ۲۳ اسفند در جریان تظاهرات هزاران پاکستانی در مقابل مرکز فرهنگی آمریکا در اسلام آباد، شش تن از تظاهرکنندگان کشته شدند و ده‌ها تن نیز مجروح گشتند. فردای آن روز در تظاهرات مسلمانان هند نیز یک نفر کشته شد.

حفاظت دولتی انگلستان

به دلیل فشار ناشی از حکم امام پلیس انگلیس وظیفه حفاظت از رشدی را بر عهده می‌گیرد و همین وضعیت سبب طلاق همسر وی می‌شود.

سلمان رشدی از لحظه صدور حکم امام خمینی (ره) مخفی شد و پلیس انگلیس (اسکاتلندیارد) حفاظت از وی را در مکان‌هائی نامعلوم برعهده گرفت. هزینه‌های محافظت از او در سال بین یک تا 10 میلیون پوند تخمین زده می‌شد؛ در حدی که یکبار شاهزاده چارلز (ولیعهد انگلستان) اعلام کرد: سلمان رشدی سرباری پرخرج برای مالیات دهندگان انگلیسی است.

سلمان رشدی با وجود خشم جهان اسلام علیه خود، از تجدید چاپ کتاب کفرآمیز خود صرف نظر نکرد و زمانی که انگلستان حاضر به چاپ ارزان قیمت این کتاب (بدون جلد گالینگور و با کاغذ کاهی) نشد، آن را به آمریکا برد و به صورت ارزان قیمت (برای سهولت خرید عمومی آن) به چاپ رساند.

اعطای شوالیه ملکه: ملکه الیزابت دوم انگلیس لقب «شوالیه» را به سلمان رشدی که پس از نوشتن کتاب «آیات شیطانی» احساسات مسلمانان را برانگیخت، اعطا کرد. با این اقدام این از این پس این نویسنده با لقب «سر (Sir)» خوانده می‌شوند که به هنرمندان، ورزشکاران، دیپلمات‌ها، روزنامه‌نگاران و دیگران در مراسم سالگرد تولد ملکه اعطا می‌شود. رشدی پس از دریافت این لقب گفت: «من از دریافت این افتخار بزرگ احساس هیجان می‌کنم و عمیقاً سپاسگذارم که کارم به این شکل مورد توجه قرار گرفته است.»

شایعه خودکشی

در تابستان 1399 شایعه خودکشی این مرتد در شهر منچستر انگلیس توسط برخی خبرگزاری‌ها منتشر شد که صحت نداشت.

فرار به آمریکا

رشدی پس از چند سال برای رهایی از وضعیت موجود در انگلستان به آمریکا می‌گریزد. اما در آنجا نیز مجبور به استفاده ازحفاظت پلیس آمریکا برای مصون ماندن از انتقام مسلمانان می‌شود.

رشدی در آمریکا سه کتاب دیگر شامل "دلقک شالیمار"، "جادوگر فلورانس" و "لوکا" و "آتش زندگی" را منتشر می‌کند و البته در آنجا نیز مورد مرحمت شاهانه انگلیس قرار می‌گرد و نشان شوالیه را دریافت می‌کند.

ترور و زندگی مخفیانه

سلمان رشدی در یکی از آخرین کتاب‌های خود، به فلاکت و ذلت پس از انتشار کتاب "آیات شیطانی " اشاره می‌کند. وی در کتاب خود با اشاره به مجروحیت مترجم ایتالیایی کتابش توسط مسلمانان ایتالیایی تا سر حد مرگ و به هلاکت رسیدن مترجم ژاپنی آیات شیطانی بر اثر حمله مسلمانان ژاپنی، از روز اعدام ناشر نروژی کتابش به این شکل یاد می‌کند: «روزی که ناشر نروژی مورد اصابت گلوله قرار گرفت یکی از بدترین روزهای عمر من است.»

مصطفی محمود مازح

او در آن ایام تنها طی 20 روز 13 بار محل خواب خود را تغییر داد. چنان فضای جهنمی بر زندگی او حاکم گردید که همسرش از وی جدا شد و در مطبوعات وی را «فردی بزدل» نامیدند.

مصطفی مازح و از اعضای حزب الله لبنان از جمله کسانی بود که برای کشتن رشدی اقدام کرد و در هنگام بمب‌گذاری در یک هتل در پدینگتون مرکز لندن به خاطر نابه هنگام عمل کردن بمب کشته شد.

شرکت هواپیمایی "بریتیش ایرویز " حضور رشدی را در هواپیماهای خود تا سال 1998 ممنوع اعلام کرده بود و شرکت هواپیمایی «ایرکانادا» چند سال پیش سفر رشدی را با پروازهای خود غیرممکن اعلام نمود.

جزای برخی همکاران رشدی

در ۱۹۹۱ میلادی، هیتوشی ایگاراشی مترجم کتاب آیات شیطانی به ژاپنی در تسوکوبا، ایباراکی و در دانشگاهی که تدریس می‌کرد ترور و کشته شد.

همچنین مترجم ایتالیایی کتاب در میلان مورد ضرب و شتم و ضربات چاقو قرار گرفت.

در ۱۹۹۳ ویلیام نیگارد ناشر نروژی کتاب به ضرب گلوله کشته شد.

سی و هفت نفر از کسانی که برای سخنرانی مترجم بخش‌هایی از کتاب به ترکی یعنی عزیز نسین طنزپرداز شناخته‌شده گرد آمده بودند، در هتل محل تجمع در سیواس ترکیه به آتش کشیده شده و جان باختند.

عدم پیشمانی

سلمان در گفتگو با روزنامه بیگ ایشوز در مورد زندگی امنیتی خود می‌گوید: پشیمان نیستم و اگر به گذشته بازگردم بازهم آن کتاب را می‌نویسم.

اگر به گذشته بروم و با سلمان نوجوان صحبت کنم به او می‌گویم: سختی بزرگی پیش رو داری، برای ده سالی که ایام خوبی از عمرت نیست، آماده باش.