معراج در منابع مکتب اهل‌بیت

تفصیل معراج در روایات مکتب اهل بیت

شرح تفصیلی معراج در تفاسیر و اخبار بسیار زیاد هستند و ما در اینجا اندکی از آن را نقل می کنیم:

شروع معراج از ابطح

هشام بن حکم گوید: امام صادق (علیه‌السلام) در مورد آیه اول سوره اسراء از رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) روایت کرده که فرمود: «درحالی‌که من در ابطح خوابیده بودم و علی (علیه‌السلام) در سمت راست و جعفر (رحمةالله‌علیه) در سمت چپ و حمزه (رحمةالله‌علیه) در مقابل من بود، به ناگاه خود را پوشیده در بال ملائکه دیدم»، یکی پرسید: «ای جبرئیل! تو به‌سوی کدام یک فرستاده شده‌ای»؟ گفت: «به‌سوی این و به من اشاره کرد پس گفت: این سرور و سیّد فرزندان آدم (علیه‌السلام) است و این دیگر وصیّ و جانشین و وزیر و داماد و خلیفهٔ او در میان امّت اوست و این عموی او سیدالشّهداء، حمزه (رحمةالله‌علیه) است و دیگری پسرعموی او جعفر (رحمةالله‌علیه) است، دو بال خضاب شده دارد که در بهشت همراه ملائکه پرواز می‌کند».

هدف معراج در روایات:

1- اکرام سماواتیان و نشان دادن عجایب خلقت به رسول اکرم

یونس بن عبدالرحمن گوید: از امام کاظم (علیه‌السلام) پرسیدم: «چرا خداوند پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) خود را به آسمان و از آنجا به سدرةالمنتهی و از آنجا به حجاب‌های نور عروج داد و در آنجا او را مخاطب قرار داده و با او صحبت کرد، درحالی‌که خداوند مکان و جا ندارد»؟
امام (علیه‌السلام) فرمود: «خداوند مکان و جا ندارد و زمان بر او نمی‌گذرد، امّا خداوند می‌خواست او را بر ملائکه و ساکنان آسمان‌ها برتری دهد و با مشاهده و زیارت پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) آنها را اکرام نماید و عجایب عظمتش را به او نشان دهد که بعد از آنکه پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به زمین بازگشت، خبر دهد و آن‌گونه که شبهه‌اندازان در دین می‌گویند نیست و خدا از آنچه آنها می‌گویند مبرّا و پاک و منزّه است؛ «و برتر است از آن همتایانی که قرار می‌دهند! »..

آشنایی پیامبر با آیات الهی:از امام رضا (علیه‌السلام) سؤال شد. امام (علیه‌السلام) فرمود: «خداوند در این آیه اعلام می‌کند که پیامبرش را به هنگام شب سیر داده بعد خودش می‌فرماید: سیر برای چه بوده، لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا؛ آیات خدا غیر خداست. در آیه توضیح علّت سیر را داده و آنچه پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) دیده است. در آیه دیگری می‌فرماید: به کدام سخن بعد از سخن خدا و آیاتش ایمان می‌آورند؟!». از این آیه معلوم می‌شود که آیات غیر از خدا هستند [چون می‌گوید بعد از خدا و آیاتش].

تحقق پرسش پیامبر از انبیا در شب معراج: ابومنصور گوید ابوربیع نقل می‌کند: با امام باقر (علیه‌السلام) حج به جا آوردیم ... نافع به امام باقر (علیه‌السلام) گفت: «به من بگو مقصود از این فرموده‌ی خداوند به پیامبرش (صلی‌الله علیه و آله)؛ از رسولانی که پیش از تو فرستادیم بپرس: آیا غیر از خداوند رحمان معبودانی برای پرستش قرار دادیم، چیست؟ بگو با اینکه محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پانصد سال پس از عیسی (علیه‌السلام) بوده است، از چه کسی باید این پرسش را بپرسد»؟ امام باقر (علیه‌السلام) این آیه را تلاوت فرمود: سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمسْجِدِ الحَرامِ إِلَی المَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا یکی از آیاتی که خداوند تبارک‌وتعالی در این سفر محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به بیت‌المقدس به وی نمود این بود که خداوند همهٔ پیامبران و رسولان (را از آغازین تا آخرین برانگیخت».. هدف از معراج پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)تنها دیدار خدا در آسمانها نبوده، آنچنان که ساده لوحان پنداشته اند و متأسفانه! بعضی از دانشمندان غربی به خاطر ناآگاهی یا تعمّد در دگرگون ساختن چهرة اسلام، به آن قایل شده‌اند؛ بلکه هدف این بوده که روح بزرگ پیامبر اسلام(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)اسرار عظمت خدا را در سراسر جهان هستی و نهان جهان مشاهده کند، و برای هدایت و رهبری انسانها درک و دید تازه ای بیابد
سید جعفر مرتضی عاملی (ره) پس از اظهار عجز از درک و بیان تمام اهداف معراج رسول خدا (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)، پنج مورد از این اهداف را بیان کرده است که در اینجا فقط به خلاصة آنها اشاره می‌شود:

1. درک انسان از عجز خویش از از انجام و درک اسرار معراج که یکی از معجزات مهمّ و بزرگ است.
2. آماده‌شدن پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) برای تحمّل مشکلات و سختی‌های انجام رسالت بزرگ از طریق مشاهدة برخی از آثار عظمت پروردگار عالم، همان گونه که در قرآن کریم بیان شده است: «لِنُرِیهُ مِنْ آیاتِنا» و «لَقَدْ رَأی مِنْ آیات رَبهِ الْکبری»
3. در این دنیا انسان در عالمی محدود زندگی می‌کند. پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)به‌عنوان خلیفة خدا در زمین، لازم بود که اطلاعاتی از عوالم دیگر کسب کند، چشمش باز شود و اطلاعاتش بیش‌تر گردد، تا در مقام تبلیغ دین، با آگاهی کامل سخن بگوید.
4. پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) باید عظمت آثار خدا را از نزدیک درک کند تا اطمینانش بیش‌تر و به رکن وثیق و محکم اعتماد نماید، شبیه این مطلب درباره بعضی از پیامبران سابق نیز بوده؛ مثل ابراهیم(علیه‌السلام)پس از درخواست مشاهده زنده شدن مردگان، گفت: (وَ لَکن لِیطمَئِنَّ قَلبِی)و حضرت عُزیر(علیه‌السلام)پس از مشاهده زنده‌شدن مرده گفت: (اَعلَمُ اَنَّ اللهَ علَی کلِّ شیءٍ قَدِیرٌ.
5. بدین‌طریق پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم) خبرهایی از آینده بدهد و با عملی‌شدن آنها، صحّت ادعای او آشکار شود، و اطمینان مؤمنان نیز بیش‌تر گردد.

پیامبر اعظم کلیم الله اعظم و برتر از موسی (علیه السلام) و دیگر پیامبران

ابن‌عباس (رحمةالله‌علیه) گوید: چهل نفر از یهودیان مدینه گفتند، برویم پیش این جادوگر دروغگو و او را سرزنش نماییم و تکذیبش کنیم. او مدّعی است من پیامبر خدای جهانم، چگونه می‌تواند پیامبر باشد با اینکه آدم (علیه‌السلام) بهتر از اوست و نوح (علیه‌السلام) از او بهتر است و یکایک انبیاء را نام بردند. ...

پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به عبد الله‌بن‌سلام فرمود: «بین من و تو تورات حاکم باشد». یهودیان راضی شدند ... یهودیان گفتند: «موسی (علیه‌السلام) بهتر از تو است».

فرمود: «به چه دلیل»؟

گفتند: «زیرا خداوند عزیز با چهارهزار کلمه با او صحبت کرد؛ ولی با تو یک کلمه هم صحبت نکرده است».

فرمود: «به من بهتر از او داده‌اند». پرسیدند «چه چیز»؟ فرمود: «سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بارَکْنا حَوْلَهُ؛ من بر بال جبرئیل نشستم تا به آسمان هفتم رسیدم و از سدرةالمنتهی گذشتم، آنجا که جنّةً الماوی است، تا بالأخره به ساق عرش چسبیدم از ساق عرش صدایی برآمد: إِنِّی أَنَا اللهُ لا إِلهَ إِلَّا أَنَا السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ. با دل او را دیدم نه با چشم و این بهتر است از آنچه به موسی (علیه‌السلام) داده‌اند».

یهودیان اعتراف نموده گفتند، این‌ها در تورات مکتوب است .

زمان و مکان معراج پیامبر (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)

زمان اولین معراج پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)9 ماه یا 2 سال قبل از ولادت حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) بوده است. زیرا حضرت محمد(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)در جواب یکی از همسران خود که از شدت محبت به حضرت زهرا (سلام‌الله علیها) گله کرده بود تشکیل نطفه ایشان را در آسمان و شب معراج خوانده‌اند. به گفته علامه طباطبایی دیدگاه مشهور عالمان مسلمان این است که معراج در سال‌های آخر اقامت پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)در مکه (پیش از هجرت و پس از بعثت) روی داده است. برخی از علما نیز بر این باورند که معراج در سال 12 بعثت رخ داده است.

درباره این که معراج در چه شبی رخ داده است نیز نظرهای متفاوتی وجود دارد و یکی از شب‌های 17 ربیع الاول، 27 رجب، 17 رمضان و یا شبی از شوال یا ربیع الثانی را شب معراج پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)می‌دانند. مکان اولین معراج پیامبر(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)یک از این مکان‌ها بوده است؛ خانه حضرت خدیجه(سلام‌الله علیها)، خانه ام هانی خواهر حضرت علی (علیه‌السلام)، شعب ابی‌طالب و یا مسجد‌الحرام در کنار کعبه.

مسیر معراج

اسماعیل جعفی گوید: در مسجدالحرام نشسته بودم و امام محمدباقر (علیه‌السلام) نیز در گوشه‌ای نشسته بود، ایشان سر بلند کرد و نگاهی به آسمان و نگاهی به کعبه کرد و فرمود: سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِّنَ المَسْجِدِ الحَرَامِ إِلَی الْمسْجِدِ الأَقْصَی الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ و این آیه را سه بار فرمود، سپس رو به‌سوی من کرد و فرمود: «ای عراقی! عراقیان درباره‌ی این آیه چه می‌گویند»؟

عرض کردم: «می‌گویند: ایشان را شبانگاهی از مسجدالحرام به‌سوی بیت‌المقدس سیر داد».

حضرت (علیه‌السلام) فرمود: «چنین که می‌گویند نیست، بلکه ایشان را شبانگاه از اینجا به اینجا سیر داد» و با دست خود به آسمان اشاره کرد، سپس فرمود: «بین این دو جا، حرم است».

مکانهای دیدار شده در شب معراج

دیدار پیامبر از مسجد کوفه در شب معراج

هارون‌بن‌خارجه از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده است که فرمود: «ای هارون! فاصله‌ی خانه‌ی تو از مسجد جامع چقدر است»؟

عرض کردم: «نزدیک است».

فرمود: «یک میل است»؟

عرض کردم: «شاید از آن هم نزدیک‌تر»؛

پرسید: «آن‌وقت تو همهٔ نمازها را در آنجا نمی‌خوانی»؟

عرض کردم: «به خدا سوگند! نه، فدایتان شوم! چه‌بسا بعضی وقت‌ها از آن غافل می‌شوم».

فرمود: «اگر من نزدیک مسجد بودم، همهٔ نمازها را در آنجا می‌خواندم».

سپس درحالی‌که دست خود را حرکت می‌داد، فرمود: «هر مَلَک مقرّب و هر پیامبر و بندهٔ صالحی در مسجد کوفه نماز خوانده است، حتّی وقتی محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به معراج می‌رفت، جبرئیل او را از این مسجد عبور داد» و گفت:»ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! این مسجدِ کوفه است».

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «به من اجازه بده تا دو رکعت در این مسجد نماز بخوانم» و جبرئیل به او اذن داد و حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پایین آمد و در آنجا دو رکعت نماز خواند. .

نام‌گذاری شهر قم در شب معراج

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: جدم رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «هنگامی‌که مرا به آسمان سیر و عروج دادند، جبرئیل مرا بر کتف راستش حمل می‌کرد پس چشمم در زمین به بقعه‌ای سرخ که رنگش از زعفران زیباتر و عطرش از مشک خوشبوتر بود افتاد، در آن بقعه شیخی و پیرمردی که بر سرش کلاه بلندی نهاده بود دیدم، به جبرئیل گفتم: «این بقعه‌ی سرخ رنگی که رنگش از زعفران زیباتر و عطرش از مشک خوشبوتر است چیست»؟

جبرئیل عرضه داشت: «اینجا مکان شیعیان شما و پیروان وصیّ شما علی (علیه‌السلام) است».

به جبرئیل گفتم: «این شیخ و پیرمردی که کلاه بلند بر سر دارد کیست»؟

جبرئیل عرض کرد: «این ابلیس است».

به او گفتم: «او از این شیعیان چه می‌خواهد»؟

جبرئیل عرضه داشت: «می‌خواهد ایشان را از ولایت و دوستی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بازدارد و آنها را به فسق و فجور دعوت می‌کند».

به او گفتم: «ای جبرئیل، به‌سوی ایشان فرود آییم، پس با سرعتی سریع‌تر از برق جهنده و تیزتر از شعاع چشم، خود را به ایشان رسانیدیم».

به ابلیس گفتم: «بایست ای مطرود درگاه حق! و در اموال و اولاد و زنان دشمنان شیعیانم شرکت کن نه در اموال و اولاد و زنان ایشان زیرا بر شیعهٔ من و علی (علیه‌السلام) برای تو اجازه‌ای نیست و سلطه‌ای بر ایشان نخواهی داشت».

بازدید از طیبه، طورسینا و بیت‌لحم

جبرئیل نزد من آمد و گفت: «نماز بگزار». پایین رفتم و نماز خواندم.

پرسید: «می‌دانی کجا نماز خواندی»؟

گفتم: «نه»!

گفت: «تو در طور سینایی؛ جایی که خداوند با موسی سخن گفت، نماز خواندی».

دوباره سوار بر براق شدم و حرکت کردیم.

جبرئیل دوباره گفت: «پایین بیا و نماز بگزار». چنین کردم.

پرسید: «می‌دانی کجا نماز خواندی»؟

گفتم: «نه»!

گفت: «تو در بیت‌لحم نماز خواندی، بیت‌لحم نزدیک بیت‌المقدس است و زادگاه عیسی بن مریم (علیه‌السلام) است».

بازدید پیامبر اکرم از جهنم و بهشت و خوردن رطب بهشتی

هروی گوید: از امام رضا (علیه‌السلام) خواستم درباره‌ی بهشت و جهنّم برایم توضیح دهد و بگوید که آیا آنها خلق شده‌اند؟ فرمود: «آری آنها خلق شده‌اند و وجود دارند و رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) داخل بهشت شده و به هنگام معراجش آتش جهنّم را دیده و از آن خبر داده است».

گفتم: «گروهی از مردم می‌گویند: آنها هنوز خلق نشده‌اند و جزء مقدّرات هستند و در قیامت خلق خواهند شد»!

امام فرمود: «آن‌ها از ما نیستند و ما نیز با آنها کاری نداریم، کسی که خلق بهشت و جهنّم را انکارکند نبیّ و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) اسلام را انکار نموده و ما را منکر شده و از ولایت ما نصیبی نبرده است و در جهنّم داخل می‌شود، خداوند فرمود: این همان دوزخی است که مجرمان آن را انکار می‌کردند! امروز در میان آن و آب سوزان در رفت و آمدند! و پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرموده: هنگامی‌که به آسمان عروج کردم جبرئیل دست مرا گرفت و مرا داخل بهشت کرد و خرمایی بهشتی را به من داد که آن را خوردم و در اثر آن نطفه‌ای در صلب من ایجاد گردید، پس هنگامی‌که به زمین بازگشتم با خدیجه (سلام‌الله‌علیها) همبستر شدم و او به فاطمه(سلام‌الله‌علیها) حامله گردید، پس فاطمه (سلام‌الله‌علیها) حوریّه‌ای انسانی است و هرگاه که مشتاق بوی بهشت می‌گردم وی را می‌بویم چراکه او بوی بهشت را می‌دهد».

دیدارهای پیامبر در شب معراج

رؤیت نور عظمت الهی در شب معراج و در مقام او ادنی

ابن ابى‌نصر از امام رضا (علیه‌السلام) نقل مى‌كند كه رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمودند: زمانى كه مرا به سوى آسمان بردند، جبرئيل مرا به مكانى رساند كه هرگز پاى خود را در آن‌جا نگذاشته بود. پس (همه چيز) براى من روشن شد و خداوند، خود را به‌صورت نور، طبق آن‌چه مى‌خواست، نشان داد.

رؤیت نور عظمت الهی در معراج

احمدبن‌محمّدبن‌ابونصر نقل کرده که امام رضا (علیه‌السلام) از من پرسید: «اختلاف میان شما و طرفداران هشام بن حکم در زمینه‌ی توحید چیست»؟

عرض کردم: «فدایت شوم! ما به دلیل روایتی که می‌گوید رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پروردگارش را [در شب معراج] در شکل یک جوان مشاهده نمود معتقد به جسمانی‌بودن خداوند هستیم و هشام بن حکم منکر جسمانی‌بودن خداوند است».

امام (علیه‌السلام) فرمود: «ای احمد! هنگامی‌که رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) شبانه به آسمان برده شد و به سدرۀ المنتهی (درخت پُر برگ و پر سایه‌ایست که در اوج آسمان‌ها قرارگرفته و فرشتگان از آن فراتر نمی‌روند)، رسید در میان حجاب‌ها برای او به‌اندازه‌ی سوراخ سوزنی شکافته شد و به‌مقداری که خداوند می‌خواست او ببیند، از نور عظمت [ِالهی] را مشاهده کرد و شما [از این جریان] قصد تشبیه (تشبیه خدا به موجودات دیگر) نمودید؟! ای احمد! این کار را رها کن که از آن، چیز مهمّی دستگیرت نمی‌شود».

دیدار پیامبر با ملک الموت

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: هنگامی‌که مرا به آسمان بردند، در آسمان سوّم مردی را دیدم که نشسته و یک پا در مشرق دارد و یکی در مغرب؛ و لوحی در دست دارد و سرش را می‌جنباند، به جبرئیل گفتم: «این کیست»؟ گفت: «ملک‌الموت است».

دیدار پیامبر با «مالک» خازن جهنم

ابن‌بکیر گوید امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: وقتی پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به آسمان دنیا عروج کرد، به هر مَلَکی که رسید با دیدن او شادمان می‌شد و با روی گشاده از حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) استقبال می‌کرد به‌جز مالک و نگهبان جهنّم، سپس پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به جبرئیل فرمود: «ای جبرئیل! به هر ملکی گذر کردم با دیدن من شادمان شد به‌جز این ملک، این مَلَک کیست»؟ گفت: این مالک، خازن و نگهبان جهنّم است و خدا او را این‌گونه آفریده است». پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «از او بخواه تا آتش را به من نشان‌دهد»، جبرئیل گفت: «ای مالک، این محمّد (صلی‌الله علیه و آله)، پیامبر خداست، به من شکایت‌کرده و گفته است؛ به هر ملکی رسیدم از دیدن من شادمان شد و به من سلام داده به‌جز این ملک، من به او گفتم: خداوند او را این‌گونه آفریده است و از من خواست که از تو بخواهم جهنّم را به او نشان دهی». مالک، یک طبقه از طبقات آتش را به او نشان داد و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) تا آن لحظه که جان‌به‌جان آفرین تسلیم کرد هرگز خندان دیده ‎نشد».

رؤیت عذاب شدن گروه‌های مختلف زنان در معراج نبی مکرم

عبدالعظیم حسنی از امام جواد (علیه‌السلام) از پدرانش از امام علی (علیه‌السلام) روایت فرمود:

من و فاطمه بر رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) وارد شدیم، پس ایشان را در حالی که سخت می‌گریست یافتیم، من عرض کردم: «پدر و مادرم فدایت یا رسول اللَّه! چه باعث شده که شما این چنین گریه می‌کنید»؟

در پاسخم فرمود: «ای علیّ! شبی (معراج) که مرا به آسمان بردند، زنانی از امّتم را در عذابی شدید نگریستم، و آن وضع برای من سخت گران آمد، و گریه‌ام از جهت عذاب سخت آنان است که به چشم خویش وضعشان را دیدم:

زنی را به مویش در دوزخ، معلّق، آویخته بودند که مغز سر او می‌جوشید،

و زن دیگری را دیدم که به زبانش در جهنّم آویزان بود و آتش در حلقوم او می‌ریختند،

و زن دیگری را مشاهده کردم که او را به پستان‌هایش آویخته بودند،

و دیگری را دیدم که گوشت بدن خویش را می‌خورد، و آتش در زیر او شعله می‌کشید،

و زنی دیگر را دیدم که پاهایش را به دست‌هایش زنجیر کرده بودند و مارها و عقرب‌ها بر او مسلّط بودند،

و زنی را دیدم کر و کور و لال که در تابوتی از آتش است و مخ او از بینی‌اش خارج می‌شود و همه بدنش قطعه‌قطعه از جذام و برص (خوره و پیسی) است

و زنی دیگر را مشاهد کردم که در تنوری از آتش به پاهایش آویزان است،

و زنی را دیدم که گوشت بدنش را از پس‌وپیش با قیچی آتشین می‌برند،

و دیگری را دیدم صورت و دست‌هایش آتش‌گرفته و مشغول خوردن روده‌های خویش است،

و زنی را دیدم که سرش سر خوک و بدنش بدن حمار است و هزار، هزار نوع او را عذاب می‌کنند

و زنی را به‌صورت سگ دیدم که از عقب به شکم او آتش می‌ریزند و از دهانش بیرون می‌ریزد و فرشتگان با گرزهایی آتشین بر سر و پیکر او می‌زنند».

پس فاطمه (سلام‌الله‌علیها) به پدرش عرض کرد: «ای حبیب من، و ای نور دیدگانم به من بگو که اینان چه کرده بودند و رفتارشان چه بود که به این عقوبت گرفتار شدند».

رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «ای دختر عزیزم امّا:

آن زنی که به موی سرش معلّق در آتش بود، آن فردی بود که موی سر خویش از نامحرمان نمی‌پوشانید،

و امّا آن زنی که به زبانش آویخته بود او کسی بود که با زبان، شوهر خویش را آزار می‌داد، و آنکه به پستان‌هایش آویزان بود شوهرداری بود که از آمیزش با شویش پرهیز داشت

و امّا آنکه به پاهایش معلّق در دوزخ بود کسی بود که بدون اذن همسر خود از خانه بیرون می‌رفت، و امّا آن زنی که گوشت بدن خویش را می‌خورد آن بود که خود را برای نامحرمان زینت می‌کرد،

و امّا آنکه دست‌وپایش را به هم زنجیر کرده بودند و مارها و عقرب‌ها بر او مسلّط بودند زنی بود که درست وضو نمی‌ساخت و لباسش را از آلودگی به نجس، تطهیر نمی‌کرد، و غسل جنابت و حیض به‌جای نمی‌آورد و خود را پاک نمی‌ساخت، و به نماز اهمیّت نمی‌داد،

و امّا آن کر و کور و لال زنی بود که از غیر شوهر خویش دارای فرزند می‌شد و به شوهر خود نسبت می‌داد،

و آنکه گوشت بدنش را با مقراض‌ها می‌برید پس وی زنی بود که خود را در اختیار مردان اجنبی می‌نهاد و خود را به آنها عرضه می‌نمود،

و امّا آن زنی که سرورویش آتش گرفته بود و مشغول خوردن روده‌های خود بود آن کسی بود که دلّالی جنسی به حرام می‌کرد،

و امّا آنکه سرش سر خوک و بدنش بدن حمار بود آن زنی بود که سخن‌چینی به‌دروغ می‌نمود،

و امّا آنکه رخسارش رخسار سگ بود و آتش در دبر او می‌ریختند و از دهانش بیرون می‌آمد آن زنی آوازه‌خوان و نوحه‌گر و حسود بود».

آنگاه پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «وای بر زنی که شوی خویش را به غضب آرد، و خوشا به حال بانویی که شوهرش از او راضی باشد» .

پیامبر اکرم، امیر قاب قوسین او ادنی و اولین لبیک‌گوی الست

ابن‌سنان گوید: امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «اوّلین کسی که در جواب پیمان نخستین که خداوند از انسان‌ها در عالم ذرّ گرفت، پاسخ مثبت داد رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) بود و این بدین خاطر است که پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نزدیک‌ترین آفریدگان به خداوند متعال و در مکانی بود که جبرئیل در شبی که پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به آسمان برده شد به ایشان گفت: «ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! به پیش برو که در جایی قدم گذاشته‌ای که هیچ فرشته‌ی مقرّب و پیامبری در آن گام ننهاده است و اگر روح و جان پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) از [سِنخِ] آن مکان نبود هرگز نمی‌توانست به آنجا برسد و در نزدیکی به خداوند چنان بود که خدا فرموده است: فاصله‌ی او [با پیامبر] به‌اندازه‌ی فاصله دو کمان یا کمتر یعنی بلکه فاصله [از فاصله‌ی دو قوس کمان] کمتر بود» .

وسیله معراج

عبدالله‌بن‌عطاء گوید: امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «براقی که جبرئیل برای پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) آورد از قاطر کوچک‌تر و از الاغ بزرگ‌تر بود، گوش‌هایش آویخته و چشم‌هایش روی پاهایش قرار داشت و گامش به گستره‌ی چشم اندازش بود و چون به کوهی می‌رسید دست‌هایش کوتاه و پاهایش بلند می‌شد و چون سرازیر می‌شد دست‌ها بلند و پاها کوتاه می‌گشت. یال بلندی داشت که به طرف راستش ریخته بود و از پشت سر خود دو بال داشت» .

طول زمان معراج

امام کاظم (علیه‌السلام) از پدرانش نقل می‌کند:

امام حسین (علیه‌السلام) فرمود: یکی از یهودیان اهل شام که از دانشمندان آنها نیز بود به مجلسی که یاران رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) از جمله علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) در آن حضور داشتند وارد شد و گفت: «ای پیروان محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! هیچ مقام و منزلتِ پیامبری را وانگذاشتید مگر اینکه آن را به پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) خود نسبت دادید، آیا پاسخ سؤال‌های مرا می‌دهید»؟
یاران پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) از پاسخ به او درماندند؛ ولی امام علی (علیه‌السلام) فرمود: «آری»!

یهودی به حضرت (علیه‌السلام) عرض کرد: «این سلیمان (علیه‌السلام) است که باد برایش رام و مسخّر شد و سلیمان (علیه‌السلام) به‌وسیلهٔ آن، در سرزمین‌هایش سیر می‌کرد و صبحگاهان مسیر یک ماه و عصرگاهان مسیر یک ماه را می‌پیمود».

امام علی (علیه‌السلام) به او فرمود: «آری! چنین بوده است؛ ولی به محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) بهتر از آن عنایت شده است، چرا که او از مسجدالحرام به مسجدالاقصی سیر داده شد که یک ماه [میان آن دو] راه است برده شد و در ملکوت آسمان‌ها در زمانی کمتر از یک‌سوّم شب، بالا برده شد که به‌اندازهٔ پنجاه‌هزار سال راه بود تا جایی که به ساق عرش رسید و به [مقامِ] علم [الهی] نزدیک و نزدیک‌تر شد و برایش از بهشت، فرشی سبز فرو آویخته شد و نور، چشمش را فراگرفت و عظمت پروردگارش را با دیده‌ی دلش و نه با چشم سرش مشاهده کرد» .

هشام بن حکم از امام صادق (علیه‌السلام)نقل کرده که امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: پیامبر خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نماز عِشاء آخر و نماز فجر را در شبی که به معراج رفته بود، در مکّه خواند .

شب معراج و حضرات معصومین

اسامی ائمه معصومین بر ساق عرش الهی

عبدالله‌بن‌صالح هروی از پیامبر (صلی‌الله علیه و آله)برایمان حدیث کرد: وقتی مرا به آسمان بردند، جبرئیل دوفصل، دوفصل، اذان و اقامه گفت. سپس به من گفت: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پیش بیفت».

به او گفتم: «ای جبرئیل بر تو پیشی بگیرم»؟

گفت: «آری! زیرا خداوند متعال انبیائش (را عموماً و تو را به‌خصوص بر تمام فرشتگان برتری داده است، پس جلو برو و با فرشتگان نماز بگذار و این افتخاری نیست».

من جلو رفته و وقتی به حجاب‌های نور رسیدم جبرئیل گفت: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پیش‌رو و از من جدا شو».

گفتم: «ای جبرئیل! در چنین جایی مرا تنها می‌گذاری»؟

عرضه داشت: «آخرین حدّی که حق عزّوجلّ برای من قرار داده همین‌جاست، اگر از آن تجاوزکنم بال‌هایم می‌سوزد»،

پس مرا در نور پرتاب نمود و در آن به جلو رفتم تا جایی که خدا خواست سپس ندایی به گوشم رسید؛ «یا محمّد (صلی‌الله علیه و آله)»!

عرض کردم: «بلی پروردگارم»!

ندا رسید: «ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! تو بندهٔ من بوده و من پروردگار تو هستم، تنها مرا بپرست و فقط توکّلت بر من باشد تو در بین بندگانم نور و به‌سوی خلق رسول و بر آفریدگانم حجّت من هستی، بهشتم را برای تو و پیروانت آفریده و جهنّم را برای مخالفینت ایجاد نموده‌ام. به جانشینانت عزّت و به شیعیانت اجر و ثواب خواهم داد».

عرضه داشتم: «پروردگارا! جانشینانم چه کسانی هستند»؟

ندا رسید: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) اسامی ایشان بر عمود عرش نوشته شده، پس درحالی‌که مقابل پروردگار جل‌جلاله ایستاده بودم به عمود عرش نگریستم، دوازده نور دیدم در هر نوری خطی سبز بود که بر آن اسم یکی از اوصیاء و جانشینانم به چشم می‌خورد، اوّل ایشان علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) و آخر آنها نام مهدی (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) امّتم بود».

عرضه داشتم: «پروردگارا! اینان جانشینان بعد از من هستند»؟

ندا رسید: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) ایشان والیان و محبوبان و برگزیدگان و حجّت‌های من بعد از تو بر مردمانند و ایشان جانشینان تو و بهترین مخلوقات من بعد از تو هستند، به عزّت و بزرگی خود قسم! که البتّه به‌وسیلهٔ ایشان دین خود را آشکار کرده و آیین خویش را برپا نموده و با آخرین ایشان زمین را از دشمنانم پاک خواهم کرد و او را بر مشارق و مغارب کرده زمین مسلّط نموده، بادها را مسخّرش کرده و ابرهای سخت را رامش قرار داده و اسباب و ابزار را در اختیارش نهاده و با لشکریانم کمکش نموده و با فرشتگانم یاری‌اش خواهیم کرد تا دعوت من بر فراز کره زمین مستقّر گشته و خلق بر یکتاپرستی من اجتماع کنند و سپس مُلک و سلطنتش را گسترانده و پیوسته روزگار را بین دوستانم سپری نموده تا روز قیامت فرا رسد».

اخبار از سرنوشت حضرت امیر و حسنین (علیهم السلام) در شب معراج

کامل الزیارات به نقل از حمّاد بن عثمان، از امام صادق (علیه‌السلام) :

شبی که پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) را به آسمان بردند، به او گفته شد: خداوند تبارک و تعالی تو را در سه چیز می آزماید تا شکیبایی ات را ببیند.

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «ای خدای من! در برابر امرت، تسلیم هستم و جز به نیروی تو، مرا صبری نیست. آنها چیستند؟».

به پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفته شد: نخستین آنها، گرسنگی و مقدّم داشتن نیازمندان بر خود و خانواده‌ات است.

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «ای خدای من! پذیرفتم و راضی و تسلیم شدم و توفیق و صبر، از توست».

[گفته شد:] دومین چیز [که باید بر آن صبر کنی]، تکذیب‌شدن و هراس شدید و جانبازی‌ات در جنگ با مال و جان در برابر کافران است و [نیز] صبر بر آزاری است که از آنان (کافران) و منافقان به تو می‌رسد و نیز درد و زخم جنگ.

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «ای خدای من! پذیرفتم و راضی و تسلیم شدم و توفیق و صبر، از توست». [گفته شد:] و سومین چیز، [صبر بر] کشتارهایی است که خاندانت پس از تو با آن روبه‌رو می‌شوند. برادرت علی، از امّتت دشنام و زورگویی و سرزنش و ناکامی و انکار و ستم می‌بیند و در پایان هم کشته می‌شود.

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «ای خدای من! پذیرفتم و خشنود شدم و توفیق و صبر، از توست».

[گفته شد:] و دخترت، بر او ستم می‌شود و محروم می‌گردد و حقّی را که تو برایش قرار داده‌ای، از او غاصبانه می‌گیرند و او را در حال بارداری می‌زنند و بر او و حریم و خانه‌اش بدون اجازه درمی‌آیند و سستی و تحقیر و خواری به او می‌رسد و جلو گیرنده‌ای نمی‌یابد و بر اثر زده شدن، آنچه در شکم دارد، سقط می‌کند و از همان زدن نیز از دنیا می‌رود.

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «ما از خدا هستیم و به‌سوی او بازمی‌گردیم. ای خدای من! پذیرفتم و تسلیم شدم و توفیق و صبر، از توست»

[گفته شد:] و فاطمه از برادرت (علی)، دو پسر دارد که یکی از آن دو را به نیرنگ و خیانت می‌کشند و اموالش را به غارت می‌برند و نیزه‌اش می‌زنند و اینها را امّتت انجام می‌دهند.

پیامبر گفت: «ای خدای من! پذیرفتم و تسلیم هستم. ما از آنِ خداییم و به‌سوی او بازمی‌گردیم و توفیق و صبر، از توست».

[گفته شد:] و امّتت پسر دیگر فاطمه را به جهاد می‌خوانند و آن گاه او را محاصره می‌کنند و می‌کشند و فرزندان و هر کس از خاندانش را که همراه اوست، می‌کشند و حرمش را غارت می‌کنند. او از من کمک می‌جوید؛ امّا قضای حتمی من، در شهادت او و همراهیان اوست و کشته‌شدنش حجّت بر همه ساکنان سراسر زمین است. آسمانیان و زمینیان از سر بی‌تابی بر او می‌گریند و نیز فرشتگانی که به یاری‌اش نرسیده‌اند. سپس از صُلب او، پسری می‌آید که با او تو را یاری می‌دهم و مثالِ (تصویر) او نزد من زیر عرش است....

ملاقات پیامبر با انوار همه ائمه معصومین در شب معراج

مفضّل گوید: امام صادق (علیه‌السلام) از پدرانش و ایشان از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل می‌کند:

رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «چون مرا به آسمان سیر دادند، پروردگار عزّوجلّ به من وحی کرد و فرمود: ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! به‌راستی من یک نظری به زمین کردم و تو را از آن برگزیدم و تو را پیغمبر نمودم و از نام خودم برای تو نامی باز گرفتم من محمودم و تو محمّدی. سپس دوباره نظری افکندم و علی (علیه‌السلام) را در آن انتخاب کردم و او را وصیّ تو و خلیفهٔ تو و شوهر دختر تو و پدر نژاد تو نمودم و برای او هم نامی از نام‌های خود برگرفتم من اعلایم و او علی (علیه‌السلام) است و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و حسن و حسین (علیهاالسلام) را از نور شما آفریدم سپس ولایت آنها را به فرشتگان عرضه داشتم، هرکس پذیرفت، نزد من از مقرّبین شد.

ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! اگر بنده‌ای مرا عبادت کند تا بریده شود و مانند مشک پوسیده گردد و منکر ولایت آنان نزد من آید من او را در بهشتم جا ندهم و زیر عرشم سایه نبخشم، ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! دوست داری آنها را ببینی»؟

عرض کردم: «آری! پروردگارا».

خدای عزّوجلّ فرمود: «سر بلند کن».

سر بلند کردم و ناگاه انوار علی (علیه‌السلام) و فاطمه (سلام‌الله‌علیها) و حسن و حسین (علیهاالسلام) و علیّ‌بن‌الحسین و محمّدبن‌علی و جعفربن‌محمّد و موسی‌بن‌جعفر و علیّ‌بن‌موسی و محمّدبن‌علی و علیّ‌بن‌محمّد و الحسن‌بن‌علی و محمّدبن‌الحسن‌قائم (را دیدم و قائم (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) در وسط آنها مانند ستاره‌ی درخشنده بود، عرض کردم: «پروردگارا! این‌ها کیانند»؟

فرمود: «امامان و این است قائم (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) آنکه:

• حلال مرا حلال کند
• و حرام مرا حرام کند
• و به‌وسیلهٔ او از دشمنانم انتقام بکشم
• و او راحتِ دوستان من است
• و اوست که دل شیعیانت را شفا می‌دهد از ظالمین و جاهدین و کافرین
• و لات و عزّی را تروتازه بیرون می‌آورد و آنها را می‌سوزاند

و مردم در آن روز سخت‌تر از فتنه‌ی گوساله و سامری به آنها فریفته شوند و در آزمایش قرار گیرند » .

حب الرسول و اهل البیت و شیعیان در قلوب مومنین و ملائکه

پیامبر (صلی‌الله علیه و آله)- از امام علی (علیه‌السلام) روایت است:

رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «همانا خدا اسلام را آفرید، پس برای او میدانی ساخت و نوری قرار داد و حصاری نهاد و یاوری نیز برایش مقرّر کرد. امّا میدان اسلام قرآن است و امّا نورش حکمت و حصارش نیکی و یاورانش من و اهل‌بیت و شیعیانم می‌باشیم، پس اهل بیتم و شیعیان و یارانشان را دوست دارید، زیرا چون مرا به آسمان دنیا عروج دادند و جبرئیل نَسَب و وصف مرا برای اهل آسمان بیان کرد، خدا دوستی من و دوستی خاندان و شیعیانم را در دل ملائکه سپرد و آن دوستی تا روز قیامت نزد آنها سپرده است، سپس جبرئیل مرا به‌سوی اهل زمین فرود آورد و نسب و وصفم را برای اهل زمین بیان کرد و خدای عزّوجلَّ دوستی من و دوستی اهل بیتم و شیعیانشان را در دل‌های مؤمنین امّت سپرد، پس مؤمنین امّتم تا روز قیامت سپرده‌ی مرا نسبت به اهل بیتم حفظ کنند. همانا اگر مردی از امّتم در تمام دوران عمرش عبادت خدای عزّوجلَّ کند ولی با حالت بغض و دشمنی اهل‌بیت و شیعیانم خدا را ملاقات کند خدا دلش را جز با نفاق نگشاید [یعنی چون باطن و حقیقتش را خدا آشکار کند، مردم او را منافق یعنی بی‌ایمان و دو رو بینند]» .

مثال علی امیرالمومنین همراه پیامبر در شب معراج

رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) فرمود: «ای علی (علیه‌السلام)! خداوند تبارک‌وتعالی در هفت‌جا تو را با من همراه نمود.

اوّل؛ در شبی که به معراج رفتم،

گفتم: «ای جبرئیل! این‌ها کیستند»؟

گفت: «آن‌ها کسانی‌اند که خداوند روز قیامت به‌واسطه‌ی تو به آنها مباهات می‌کند». من نزدیک شدم و درباره‌ی آنچه بوده و تا قیامت خواهد بود برایشان صحبت کردم.

وقتی برای بار دوّم به معراج رفتم، جبرئیل به من گفت: «برادرت کجاست»؟

گفتم: «او را در زمین باقی گذاشتم».

گفت: «از خدا بخواه او را با تو همراه کند» و من دعا کردم، خدا مثال تو را برایم حاضر کرد و حجاب‌ها از آسمان‌های هفتگانه برایم کنار رفت و من همهٔ ساکنان و اهل آسمان را دیدم، هر ملکی را در جای خودش، درحالی‌که مثال تو پشت سر من بود .

تعیین جانشین پیامبر در شب معراج

امام باقر (علیه‌السلام)- اسماعیل جُعفی گوید: هنگامی‌که پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به سدرهًْ المنتهی رسید، جبرئیل از همراهی ایشان باز ایستاد.

رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «ای جبرئیل! آیا در مثل چنین جایگاهی مرا رها می‌کنی»؟!

جبرئیل گفت: «به پیش برو که به‌خدا سوگند! به جایگاهی رسیده‌ای که تاکنون کسی از آفریدگان خداوند پیش از تو به آن نرسیده است».

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «در آن هنگام پرتوی از نور پروردگارم را مشاهده کردم درحالی‌که میان من و خدای سُبحه فاصله انداخته بود».
اسماعیل جعفی گوید: به امام باقر (علیه‌السلام) عرض کردم: «فدایت شوم! مراد از سُبحه چیست»؟

امام (علیه‌السلام) با صورتش به زمین و با دستش به آسمان اشاره نمود و سه مرتبه فرمود: «[مراد] عظمت و شکوه پروردگارم [است]».

خداوند فرمود: «ای محمّد»!

عرض کردم: «لبّیک ای پروردگارِ من»!

فرمود: «فرشتگانِ عالَم بالا درباره‌ی چه چیز بحث و گفتگو می‌کردند»؟

عرض کردم: «پاک و منزّهی تو! من دانشی به‌غیر آنچه تو به من آموختی ندارم».

پس خداوند دست [قدرتِ] خویش را میان سینه‌ام قرار داد و من سردی آن را میان دو کتفم احساس کردم و پس از آن، چیزی از گذشته و آینده از من سؤال نفرمود مگر اینکه به آن دانا گشتم».

[خداوند برای بار دوّم] فرمود: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! فرشتگان عالَم بالا در چه چیز بحث و گفتگو می‌کردند»؟

عرض کردم: «ای پروردگار من! در مورد درجات (کارهایی که بر رتبه‌ی انسان‌ها می‌افزاید) و کفّارات (کارهایی که گناهان را جبران می‌کند) و کارهای نیک و پسندیده».

خداوند فرمود: «ای محمّد! پیامبری‌ات به پایان رسیده و عمرت تمام گشته است، جانشینت کیست»؟

عرض کردم: «ای پروردگارم! من آفریدگانت را امتحان کردم و در میانشان مطیع‌تر از علی (علیه‌السلام) برای خودم ندیدم».
خداوند فرمود: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! علی (علیه‌السلام) برای من نیز [چنین است]».

عرض کردم: «ای پروردگارم! من آفریدگانت را امتحان کردم و در میانشان کسی که بیش از علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) مرا دوست بدارد ندیدم».

خداوند فرمود: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! علی (علیه‌السلام) برای من نیز چنین است، علی (علیه‌السلام) را بشارت بده که او پرچم هدایت و پیشوای دوستداران من است، او نوری است برای کسانی که مرا فرمان برند و کلمه [و حقیقتِ] ماندگاری است که آن را همراه همیشگیِ پرهیزگاران ساختم، هرکس او را دوست بدارد مرا دوست داشته و هرکس با او دشمنی کند با من دشمنی کرده است. بااین‌حال او را به بلا و مصیبت‌هایی اختصاص می‌دهم که کسی را به آنها اختصاص نداده‌ام».

[از روی تعجّب] عرض کردم: «ای پروردگار من! برادرم، همراهم، وزیر و وارثم را»؟!

فرمود: «این حُکمی است حتمی که او دچار بلا و امتحان شود و دیگران نیز به‌وسیلهٔ او [و پذیرفتن یا نپذیرفتنِ ولایتش] مورد امتحان قرار گیرند، بااین‌حال من به او چهار چیز را بخشیده‌ام که گره‌ی آنها به دست اوست و او هرگز آنها را فاش نسازد».

دادن لباس معراج به علی علیه‌السلام

پیامبر (صلی‌الله علیه و آله)- ابان‌بن‌عثمان گوید: امام صادق (علیه‌السلام) از قول پدرانش فرمود: «هنگامی‌که لحظه‌ی فوت پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرا رسید لباسی که در آن به معراج رفته بود را به علی (علیه‌السلام) داد».

تعداد معراج و توصیه به ولایت علی علیه‌السلام و اولاد طاهرینش

صباح مزنی گوید: امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) را صدوبیست مرتبه به معراج بردند در هر مرتبه خداوند به پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) در مورد ولایت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) و امامان (بعد از او بیشتر از آنچه درباره‌ی واجبات سفارش می‌کرد، توصیه می‌فرمود .

تصریح به اسامی حضرات ائمه

ابن‌اذینه گوید: امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «ناصبی دراین‌باره چه می‌گوید»؟

پرسیدم: «فدایتان شوم! درباره‌ی چه امری»؟

فرمود: «درباره‌ی اذان و رکوع و سجودشان».

عرض کردم: «می‌گویند؛ ابیّ‌بن‌کعب آن را در خواب دیده است».

فرمود: «دروغ می‌گویند، قطعاً دین خداوند عزّوجلّ مهم‌تر و برتر از آن است که در خواب دیده شود».

سدیر صیرفی پرسید: «فدایتان شوم! شما خود آن را برایمان بگویید».

امام (علیه‌السلام) فرمود: «وقتی خداوند عزّوجلّ پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) را در آسمان‌های هفت‌گانه‌اش به معراج برد، در آسمان اوّل بر مَجد و کَرامت و شرف او افزود،

در آسمان دوّم فرائض و واجبات را به او آموخت و خداوند محملی از نور نازل کرد که در آن چهل نوع نور بود که به عرش خداوند خیره شده بودند و چشم ناظران را خیره می‌کرد، یکی از آنها به رنگ زرد است و رنگ زرد در دنیا از آن ناشی شده و یکی به رنگ سرخ است و رنگ سرخ در دنیا از آن ناشی شده و دیگری به رنگ سفید است و رنگ سفید در دنیا از آن ناشی شده است و بقیّه به رنگ سایر رنگ‌هایی است که خدا از نور خلق کرده است و رنگ‌ها در این محل، حلقه‌ها و زنجیرهایی از جنس نقره بودند».

سپس به آسمان عروج کرد و ملائکه به گوشه‌وکنار آسمان گریختند و به سجده افتادند و گفتند: «پاک و منزّه است پروردگار ما، چقدر این نور به نور پروردگار ما شبیه است»! جبرئیل گفت: «اللهُ أکبر، اللهُ أکبر»، سپس درهای آسمان باز شد و ملائکه گرد آمده، گروه‌گروه بر پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) سلام دادند و گفتند: «ای پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) خدا! حال برادرت چگونه است؟ هرگاه به زمین برگشتی، سلام ما را به او برسان»،

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پرسید: «آیا او را می‌شناسید»؟ گفتند: «چگونه او را نشناسیم، درحالی‌که برای تو و او و شیعهٔ او تا روز قیامت از ما بیعت گرفته شده است تا هر روز پنج بار با شیعیان او مصافحه کنیم منظور در وقت نمازهای پنج‌گانه است و بر تو و او درود فرستیم»؟! سپس خداوند چهل نوع نور به من بخشید که به نورهای اوّلین [مَحْمِل] شبیه نبودند و همچنین از آن حلقه‌ها و زنجیرها به من بخشید و مرا به آسمان دوّم عروج داد، وقتی به درِ آسمان دوّم رسیدم، ملائکه به گوشه‌وکنار آن گریختند و به سجده افتادند و گفتند: «پاک و منزّه و مقدّس است خداوند و پروردگار ملائکه و روح، چقدر این نور به نور پروردگارمان شبیه است»!

جبرئیل گفت: أشهَدُ أن لا إلهَ إلا الله، أشهَدُ أن لا إلهَ إلا الله،

ملائکه جمع شدند و گفتند: «ای جبرئیل! این شخص کیست که همراه توست»؟

گفت: «این، محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) است».

پرسیدند: «آیا مبعوث شده است»؟ گفت: «آری»!

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «پس پیکرهایی شبیه اسب‌های نیکو نزد من حاضر شدند و به من سلام کرده و گفتند: «سلام ما را به برادرت برسان»،

گفتم: «آیا او را می‌شناسید»؟

گفتند: «چگونه او را نشناسیم که تا روز قیامت برای تو و او و شیعیان او از ما بیعت گرفته‌اند و ما در هر شبانه‌روز پنج بار با شیعیان او مصافحه می‌کنیم»؟! و منظور آنها در زمان هر نمازی است.

پس پروردگارم چهل نوع نور از انواع نور را به من بخشید که به نورهای اوّلین [مَحْمِل] شبیه نبودند،

آنگاه به آسمان سوّم عروج کردم، ملائکه گریختند و به سجده افتادند و گفتند: «پاک و منزّه و مقدّس است پروردگار ملائکه و روح، این نور چیست که بسیار به نور پروردگار ما شبیه است»؟!

جبرئیل گفت: «أشهَدُ أنَّ محمّداً رسول‌الله، أشهَدُ أنَّ محمّداً رسول‌الله، گواهی می‌دهم که محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پیامبر و فرستاده‌ی خداست».

ملائکه گرد آمدند و گفتند: «خوش آمدی، ای اوّل و ای آخر و ای گردآورنده و ای نشردهنده! محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) بهترین نبیّ و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) و علی (علیه‌السلام) بهترین وصیّ و وزیر است».

پس به من سلام داده و از حال برادرم پرسیدند.

گفتم: «او در زمین است، آیا او را می‌شناسید»؟

گفتند: «چگونه او را نشناسیم، درحالی‌که ما هر سال بیت‌المعمور را زیارت می‌کنیم؟!

در آنجا صفحه‌ سفیدی است که بر آن نام محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) و علی (علیه‌السلام) و حسن و حسین (علیهاالسلام) و امامان (و شیعهٔ آنها تا روز قیامت نوشته شده است و ما هر شب و روز پنج بار برای آنها دعا می‌کنیم تا برکت و مجد و کرامت بیشتری یابند منظور آنها در زمان نمازهای پنج‌گانه است و با دست خود سر آنها را مسح می‌کنیم».

سپس خداوند چهل نوع نور دیگر به من بخشید که به نورهای پیشین شبیه نبودند و آنگاه به آسمان چهارم عروج کردم، ملائکه در آنجا هیچ نگفتند و من صدای مبهمی شنیدم، گویی از درون سینه زمزمه می‌شد، ملائکه جمع شدند و درهای آسمان باز شد و پیکره‌هایی شبیه اسب‌های نیکو نزد من حاضر شدند، جبرئیل گفت: «حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ، حَیَّ عَلَی‌الصَّلاةِ، حَیَّ‌عَلَی الفَلاحِ، حَیَّ عَلَی الفَلاحِ».

ملائکه گفتند: «این دو جمله مقرون به هم و آشنا هستند». جبرئیل گفت: «قَد قَامَتِ الصَّلاةُ، قَد قَامَتِ الصَّلاةُ».

ملائکه گفتند: این جمله تا روز قیامت از آن شیعیان او خواهد بود»، پس دور هم گرد آمده پرسیدند: «حال برادرت چگونه است»؟

گفتم: «مگر شما او را می‌شناسید»؟!

گفتند: «او و شیعهٔ او را [می‌شناسیم]، آنها در اطراف عرش الهی نورهایی هستند و در بیت‌المعمور صفحه‌ سفیدی از نور وجود دارد که در آن مکتوبی از نور وجود دارد، در آن اسم محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) و علی (علیه‌السلام) و حسن و حسین (علیهاالسلام) و ائمّه (و شیعهٔ آنها تا روز قیامت نوشته شده است، نه کسی به آنها افزوده می‌شود و نه کسی از آن کم می‌شود و این عهد و میثاق ماست و هر روز جمعه آن مکتوب بر ما خوانده می‌شود».

سپس به من گفته شد: «ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! سرت را بالا بگیر». چنین کردم، دیدم طبقات آسمان شکافته شده و پرده‌های حجاب به کنار رفته است، سپس به من گفت: «سرت را پایین بینداز! چه می‌بینی»؟ سرم را پایین انداختم، خانه‌ای همانند کعبه دیدم و حرمی شبیه به حرم خانه‌ی کعبه، اگر چیزی از دست می‌افتاد حتماً بر روی همان خانه می‌افتاد. گفته شد: «ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! این حرم و تو مُحرِم هستی، هر مثلی تمثالی دارد» .

اسامی ائمه معصومین بر ساق عرش الهی

عبدالله‌بن‌صالح هروی از پیامبر (صلی‌الله علیه و آله)نقل کرد که وقتی مرا به آسمان بردند، جبرئیل دوفصل، دوفصل، اذان و اقامه گفت.

سپس به من گفت: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پیش بیفت».

به او گفتم: «ای جبرئیل بر تو پیشی بگیرم»؟

گفت: «آری! زیرا خداوند متعال انبیائش (را عموماً و تو را به‌خصوص بر تمام فرشتگان برتری داده است، پس جلو برو و با فرشتگان نماز بگذار و این افتخاری نیست».

من جلو رفته و وقتی به حجاب‌های نور رسیدم جبرئیل گفت: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پیش‌رو و از من جدا شو».

گفتم: «ای جبرئیل! در چنین جایی مرا تنها می‌گذاری»؟

عرضه داشت: «آخرین حدّی که حق عزّوجلّ برای من قرار داده همین‌جاست، اگر از آن تجاوزکنم بال‌هایم می‌سوزد»، پس مرا در نور پرتاب نمود و در آن به جلو رفتم تا جایی که خدا خواست سپس ندایی به گوشم رسید؛ «یا محمّد (صلی‌الله علیه و آله)»! عرض کردم: «بلی پروردگارم»!

ندا رسید: «ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! تو بندهٔ من بوده و من پروردگار تو هستم، تنها مرا بپرست و فقط توکّلت بر من باشد تو در بین بندگانم نور و به‌سوی خلق رسول و بر آفریدگانم حجّت من هستی، بهشتم را برای تو و پیروانت آفریده و جهنّم را برای مخالفینت ایجاد نموده‌ام. به جانشینانت عزّت و به شیعیانت اجر و ثواب خواهم داد».

عرضه داشتم: «پروردگارا! جانشینانم چه کسانی هستند»؟

ندا رسید: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) اسامی ایشان بر عمود عرش نوشته شده، پس درحالی‌که مقابل پروردگار جل‌جلاله ایستاده بودم به عمود عرش نگریستم، دوازده نوردیدم در هر نوری خطی سبز بود که بر آن اسم یکی از اوصیاء و جانشینانم به چشم می‌خورد، اوّل ایشان علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) و آخر آنها نام مهدی (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف) امّتم بود». عرضه داشتم: «پروردگارا! اینان جانشینان بعد از من هستند»؟

ندا رسید: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) ایشان والیان و محبوبان و برگزیدگان و حجّت‌های من بعد از تو بر مردمان‌اند و ایشان جانشینان تو و بهترین مخلوقات من بعد از تو هستند، به عزّت و بزرگی خود قسم! که البتّه به‌وسیلهٔ ایشان دین خود را آشکار کرده و آیین خویش را برپا نموده و با آخرین ایشان زمین را از دشمنانم پاک خواهم کرد و او را بر مشارق و مغارب کرده زمین مسلّط نموده، بادها را مسخّرش کرده و ابرهای سخت را رامش قرار داده و اسباب و ابزار را در اختیارش نهاده و با لشکریانم کمکش نموده و با فرشتگانم یاری‌اش خواهیم کرد تا دعوت من بر فراز کره زمین مستقّر گشته و خلق بر یکتاپرستی من اجتماع کنند و سپس مُلک و سلطنتش را گسترانیده و پیوسته روزگار را بین دوستانم سپری نموده تا روز قیامت فرا رسید» .

ایمان صادق پیامبر به فضایل علی علیه‌السلام و عدم تردید در آن

ابن‌مسکان از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند: چون رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) را شبانه به معراج بردند و خداوند بلند مرتبگی و بزرگی علی (علیه‌السلام) نزد خویش را به پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) ابلاغ فرمود و [پس از آن] پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به بیت‌المعمور بازگردانده شد و خداوند، پیامبران (را برای او گرد آورد و آنها پشت‌سر پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نماز گزاردند، عظمت و بزرگیِ آنچه خدا در مورد علی (علیه‌السلام) به پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) ابلاغ نموده بود به ذهن رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) خطور کرد، دراین‌هنگام خداوند این آیه را نازل فرمود: و اگر در آنچه بر تو نازل کرده‌ایم تردیدی داری، از کسانی که پیش از تو کتاب آسمانی را می‌خواندند بپرس. (یونس/۹۴) یعنی از پیامبران گذشته بپرس چرا که فضیلت‌هایی‌که پیرامون علی (علیه‌السلام) در قرآن بر تو نازل کردیم بر آن پیامبران نیز در کتب آسمانی‌شان نازل نموده‌ایم؛ به یقین، «حق» از طرف پروردگارت به تو رسیده است بنابراین، هرگز از تردیدکنندگان مباش! [مسلماً او تردیدی نداشت! این درسی برای مردم بود!] و از آنها مباش که آیات خدا را تکذیب کردند، که از زیانکاران خواهی بود! (یونس/۹۵۹۴) امام صادق (علیه‌السلام) [در ادامه] فرمود: «به خدا سوگند! پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) هرگز شکّ و تردید به دل خود راه نداد و [چون تردید نداشت از پیامبران (نیز] نپرسید» .

ابلاغ سلام خداوند و جبرئیل به حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها در شب معراج

ابوسعید خدری در حدیثی نقل می‌کند که پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: جبرئیل در شب معراج همراه من بود، وقتی برگشتم، گفتم: «ای جبرئیل! آیا امر و خواسته‌ای داری»؟

گفت: «خواسته‌ی من آن است که از جانب من و خدا به خدیجه (سلام‌الله‌علیها) سلام برسانی».

هنگامی‌که پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) خدیجه (سلام‌الله‌علیها) را دید و کلام جبرئیل را برایش گفت.

خدیجه (سلام‌الله‌علیها) در پاسخ گفت: «خداوند، خود سلام است و سلام از اوست و به اوست و بر جبرئیل سلام و درود باد».

توصیه به وصایت حضرت امیر المومنین علی علیه‌السلام

فضاله گوید: حضرمی از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده که مردی خدمت حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) آمد، ایشان در مسجد کوفه بود و به شمشیر خود تکیه داشت آن مرد گفت: «یا امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) آیه‌ای در قرآن موجب تباهی دل و تردید در دین من شده است».

پرسید: «آن آیه کدام است»؟

گفت: «آیه: از رسولانی که پیش از تو فرستادیم بپرس. (زخرف/۴۵) بفرمایید آیا در زمان حضرت رسول (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پیامبری وجود داشت که از او بپرسد»؟

حضرت علی (علیه‌السلام) به او فرمود: «بنشین! ان‌شاءاللَّه برایت توضیح می‌دهم.

خداوند در قرآن می‌فرماید: سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا مِنَ الْمسْجِدِ الحَرامِ إِلَی المَسْجِدِ الْأَقْصَی الَّذِی بارَکْنا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیاتِنا از جمله آیاتی که خداوند به پیامبرش نشان داد در شب معراج این بود که جبرئیل آمد و او را از مکّه در ظرف یک ساعت از شب به بیت‌المقدس رساند بعد براق را برایش آورد، پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) را به آسمان برد تا بیت‌المعمور، جبرئیل وضو گرفت پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نیز مانند او وضو گرفت، جبرئیل اذان گفت و اقامه گفت دوتا دوتا به حضرت پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) عرض کرد جلو بایست و نماز بخوان با صدای بلند؛ زیرا پشت تو گروهی از ملائکه هستند که تعداد آنها را جز خدا نمی‌داند در صف اوّل پدرت آدم و نوح و هود و ابراهیم و موسی (علیهم السلام) و هر پیامبری که خدا فرستاده از ابتدای آفرینش آسمان‌ها و زمین تا موقع بعثت تو هستند.

پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) بدون ترس و اهمیّت پیش رفت دو رکعت نماز خواند.

پس از تمام‌شدن نماز خدا به او وحی کرد: از رسولانی که پیش از تو فرستادیم بپرس. (زخرف/۴۵)».

پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) روی به آنها نموده فرمود: «گواهی به چه چیز می‌دهید»؟

گفتند: «گواهی به اینکه خدایی نیست جز پروردگار یکتا که شریکی ندارد و تو پیامبر اویی و علی امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) و وصیّ توست و هر پیامبری که از دنیا رفت جانشینی از خانواده‌ی خود گذاشت غیر از این. [اشاره به عیسی‌بن‌مریم (علیه‌السلام) کرد؛ چون او از طرف پدر خویشاوندی نداشت وصیّ او شمعون‌صفا پسر حمون‌بن‌عمامه بود] و گواهی می‌دهم که تو رسول خدا و سیّد انبیاء (هستی و علی بن ابی‌طالب (علیهما‌السلام) سرور اوصیاء است از ما نسبت به گواهی درباره‌ی شما پیمان گرفته شده است». آن مرد گفت: «دلم را زنده کردی و عقده‌ی دلم را گشودی، یا امیرالمؤمنین (علیه‌السلام)»! .

علی علیه‌السلام ناظر صحنه‌های معراج

ابوصالح از عبدالله‌بن‌عباس نقل می‌کند: شنیدم رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: خدای تبارک‌وتعالی پنج چیز به من عطا فرمود و پنج چیز به علی (علیه‌السلام) ... و برای او درهای آسمان‌ها را گشود و حجاب‌ها برداشت که هرچه من دیدم او هم دید .

اسلام و جهاد و هجرت، مایه برتری ایمان و علی (علیه‌السلام) برترین مؤمن

انس‌بن مالک گوید: پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «چون به آسمان برده شدم به ستونی رسیدم که در دو سر آن دو دایره‌ی موازیِ یکدیگر قرار داشت که بُن آن از نقره‌ی سپید و میانه‌اش از یاقوت و زبرجد و بالای آن از طلای سرخ بود، به جبرئیل گفتم: «این چیست»؟

گفت: «این آئین توست که سفید و آشکار و درخشان است»،

پرسیدم: «در میانه‌اش چیست»؟

گفت: «جهاد».

سؤال کردم: «پس این طلای سرخ چه می‌باشد»؟ پاسخ داد: «هجرت و چون علی (علیه‌السلام) واجد همهٔ این‌ها بود درجه‌ی ایمان او بر ایمان همهٔ مؤمنین برتری دارد» .

خطاب الهی به پیامبر با لغت و بیان امیر المومنین علی علیه‌السلام در معراج

عبدالله‌بن‌عمر گوید: از رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) شنیدم که از آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پرسیده شد: «خدا در شب معراج با چه لغتی با تو سخن گفت و تو را مخاطب قرار داد»؟

فرمود: «مرا به لغت و بیان علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) مخاطب قرار داد سپس به من الهام کرد که بگو پروردگارا تو مرا مخاطب قراردادی یا علی (علیه‌السلام)»؟.

سپس فرمود: «ای احمد! من چیزی هستم ولی از همهٔ چیزها فاصله دارم مانند چیزهای دیگر نیستم و من به مردم قیاس نمی‌شوم و به موجودات تعریف نمی‌شوم. تو را از نورم آفریدم و علی (علیه‌السلام) را از نور تو آفریدم او را به رازهای نهانی دل تو آگاه کردم من کسی را به‌سوی دل تو دوست‌تر از علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) پیدا نکردم سپس تو را با زبان علی (علیه‌السلام) مخاطب قرار دادم تا دلت آرام بگیرد».

حوراء بهشتی در معراج

ابوسعید خدری گوید: پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: هنگامی که مرا در آسمان‌ها سیر دادند، جبرئیل دست مرا گرفت و مرا بر بساطی از بساطهای بهشت نشاند. پس از آن یک گلابی به من داد و من آن را زیر و رو کردم، ناگهان شکافته شد و از آن کنیزی از حوریان بهشتی خارج شد که من زیباتر از او ندیده بودم، پس به من گفت: «سلام بر تو ای محمّد»!

گفتم: «تو کیستی» گفت: «من راضیه مرضیّه هستم که پروردگار مرا از سه چیز آفریده است، پائین تنه‌ی من از عطر است، و میان تنه‌ی من از کافور و بالا تنه‌ی من از عنبر است. خدای مرا به آب حیات سرشته است.

خدای جبّار به من گفت هست شو، پس موجود شدم، و مرا برای برادر و پسر عمویت علی‌بن‌ابی‌طالب آفریده است» .

فلسفه بوی بهشت‌داشتن فاطمه سلام‌الله‌علیها

طاووس یمانی از ابن‌عباس نقل می‌کند: عایشه بر رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) وارد شد درحالی‌که پیامبر (صلی‌الله علیه و آله)، فاطمه (سلام‌الله‌علیها) را می‌بوسید، پس به او گفت: «ای رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله)! آیا او را خیلی دوست می‌داری»؟

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «آری! به خدا سوگند! اگر می‌دانستی که چقدر او را دوست می‌دارم تو نیز او را بیشتر دوست می‌داشتی، زیرا هنگامی‌که در شب معراج مرا به آسمان چهارم بردند، جبرئیل اذان گفت و میکائیل اقامه، آنگاه به من گفته شد: ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! جلو بیا و نماز بگزار».

گفتم: «ای جبرئیل! با بودن تو من چگونه جلو بایستم و نماز بگزارم»؟

گفت: «بله، به‌درستی‌که خداوند عزیز پیامبران مرسل خود را بر ملائکه‌ی مقرّبش فضیلت و برتری داده است و علاوه‌بر آن تو را نیز نسبت به ایشان، فضیلت مخصوصی عطا فرموده است». پس جلو رفتم و با ساکنان آسمان چهارم نماز گزاردم و وقتی به طرف راست برگشتم [حضرت] ابراهیم (علیه‌السلام) را دیدم که در یکی از باغ‌های بهشت قرار گرفته و گروهی از ملائک در اطراف ایشان اجتماع نموده‌اند.

سپس وقتی به‌سوی آسمان پنجم و ششم بالا می‌رفتم ندایی شنیدم که گفت: «ای محمّد (صلی‌الله علیه و آله)! پدر تو ابراهیم (علیه‌السلام) پدری خوب و برادرت علی (علیه‌السلام) برادری شایسته است. هنگامی‌که به سراپرده‌ها رسیدیم جبرئیل دستم را گرفت و داخل بهشت نمود، در آنجا درختی نورانی توجّه مرا جلب‌کرد درحالی‌که دو فرشته آن را به زیورهایی می‌آراستند، پس گفتم: «ای جبرئیل! این درخت از آنِ چه‌کسی است»؟ گفت: «آن درخت علیّ‌بن‌ابی‌طالب (علیه‌السلام) است و این‌ها تا روز قیامت وظیفه دارند آن را زینت نمایند».

وقتی کمی جلوتر رفتم با خرمایی مواجه شدم که از کره نرمتر و از مشک خوشبوتر و از عسل شیرین‌تر بود، من یکی از آنها را خوردم و در اثر آن نطفه‌ای در پشت من به هم رسید، هنگامی‌که به زمین برگشتم با خدیجه (سلام‌الله‌علیها) همبستر شدم و وی به فاطمه (سلام‌الله‌علیها) حامله گردید، پس فاطمه (سلام‌الله‌علیها) حوریّه‌ای انسیّه است که هرگاه اشتیاق بهشت پیدا می‌کنم بوی او را استشمام می‌نمایم .

شب معراج و نماز

پیامبر اسلام امام جماعت پیامبران و فرشتگان

زراره و فضل از امام باقر (علیه‌السلام) نقل می‌کنند: هنگامی‌که رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) شبانه به آسمان برده شد و به بیت‌المعمور (خانه‌ای به موازات خانه‌ی کعبه در آسمان‌ها که عبادتگاه فرشتگان است) رسید و وقت نماز شد، جبرئیل اذان و اقامه گفت و رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) جلو ایستاد و فرشتگان و پیامبران پشت سر ایشان به صف ایستادند.

پیامبر اعظم امام جماعت انبیا

نافع‌بن‌ارزق از امام باقر (علیه‌السلام) چند سؤال کرد؛ از آن‌جمله از این آیه: از رسولانی که پیش از تو فرستادیم بپرس: آیا غیر از خداوند رحمان معبودانی برای پرستش قرار دادیم؟! (زخرف/۴۵) پرسید.

حضرت رسول (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) از چه کسی سؤال می‌کند با اینکه بین او و عیسی (علیه‌السلام) پانصد سال فاصله است»؟

امام باقر (علیه‌السلام) آیه: سُبْحانَ الَّذِی أَسْری بِعَبْدِهِ لَیْلًا را خواند و بعد جریان اجتماع پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) با انبیاء و مرسلین (را [در معراج] ذکر کرد که با آنها نماز می‌خواند .

تخفیف گرفتن در رکعات نماز در معراج

- محمدبن‌علی‌بن‌حسین از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کرده که همانا رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) هنگامی‌که به گردش شبانه به آسمان‌ها برده شد پروردگارش آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) را به پنجاه [نوبت] نماز در شبانه‌روز امر فرمود که امّت آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نیز باید به‌جای آورند و حدّاقل بالغ بر صد رکعت می‌گشت، بعد آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) بر یکایک پیامبران (که در آسمان صف کشیده بودند گذشت و هیچ‌یک از پیامبران (از او چیزی نپرسید تا به موسی‌بن‌عمران (علیه‌السلام) رسید،

او از آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پرسید: «پروردگارت تو را به چه چیز امر فرمود»؟

آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پاسخ داد: «به پنجاه نماز».

موسی (علیه‌السلام) گفت: «از پروردگارت تخفیف بخواه که امّت تو طاقت انجام آن را ندارد».

پس آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) از خداوند خواست و حق‌تعالی ده نماز را تخفیف داد،

بار دیگر آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) بر یکایک پیامبران (که در آسمان صف کشیده بودند گذشت و هیچ‌یک از ایشان از آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) چیزی نپرسید تا بر موسی‌بن‌عمران (علیه‌السلام) گذشت

و او از رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پرسید: «خداوند تو را به چه چیز امر فرمود»؟

پاسخ داد: «به خواندن چهل نماز»، باز موسی (علیه‌السلام) به آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «از پروردگارت تخفیف بخواه که امّت تو طاقت به‌جاآوردن آن را ندارد»

و رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) درخواست تخفیف نمود و خداوند تعالی ده نماز از آن را تخفیف داد، بار دیگر آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) بر یکایک پیامبران (گذشت و هیچ‌کدام چیزی از او نپرسید تا بر موسی‌بن‌عمران (علیه‌السلام) گذشت و او پرسید: «پروردگارت تو را به چه‌چیز امر فرمود»؟

آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پاسخ داد: «به سی نماز و موسی (علیه‌السلام) تکرار کرد؛ از پروردگارت تخفیف بخواه که امّت تو طاقت به‌جاآوردن آن را ندارد

و آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) از خداوند عزّوجلّ درخواست نمود و خداوند ده نماز دیگر را تخفیف داد، باز رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) بر یکایک پیامبران گذشت و هیچ‌یک چیزی از آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نپرسید تا بر موسی‌بن‌عمران (علیه‌السلام) گذشت

و او از آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پرسید: «پروردگارت تو را به چه چیز امر فرمود»؟

و آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پاسخ داد: «به بیست نماز»

و موسی (علیه‌السلام) باز به آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «از پروردگار خویش تخفیف بخواه که امّت تو توان انجام آن را ندارد».

رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) از خداوند درخواست کرد و حق‌تعالی ده نماز دیگر از آن را تخفیف عطا فرمود، بار دیگر رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) بر یکایک پیامبران (گذرکرد و هیچ‌یک از ایشان چیزی از آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نپرسید تا اینکه بر موسی (علیه‌السلام) گذشت

و او به رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «اکنون پروردگارت تو را به انجام چه چیز دستور داد»؟

آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پاسخ داد: «به ده نماز».

موسی (علیه‌السلام) گفت: «باز هم از پروردگارت تخفیف بخواه که امّت تو طاقت انجام آن را نیز ندارد که من خود برای بنی‌اسرائیل واجبات خداوند عزّوجلّ را آوردم و آنان نپذیرفتند و بدان عمل نکردند و خود را ملزم نساختند که به آن عمل نمایند».

پس پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) از پروردگار خود درخواست تخفیف نمود و خداوند عزّوجلّ آن را تخفیف داده و پنج نماز را واجب ساخت، باز رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) بر یکایک پیامبران (گذشت و هیچ‌یک از ایشان چیزی از آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نپرسید تا به موسی (علیه‌السلام) رسید»

و او از آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پرسید: «پروردگارت تو را به چه‌چیز امر فرمود»؟

آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پاسخ داد: «به ادای پنج نماز».

موسی (علیه‌السلام) گفت: «باز هم از پروردگارت برای امّت خویش تخفیف بخواه که ایشان طاقت انجام آن را نیز ندارند».

رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «من خود شرم دارم از اینکه باز نزد پروردگارم بازگردم و بیش از این تخفیف بخواهم».

پس رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) همان نمازهای پنج‌گانه را برای امّت خود آورد و فرمود: «خداوند از جانب امّت من موسی‌بن‌عمران (علیه‌السلام) را جزای خیر دهد».

امام صادق (علیه‌السلام) نیز اضافه فرمود: «خداوند موسی‌بن‌عمران (علیه‌السلام) را برای تخفیفی که او موجب شد، از جانب ما جزای خیر دهد». .

دستور نماز در شب معراج

از اسحاق‌بن‌عمّار روایت است که از امام کاظم (علیه‌السلام) پرسیدم: «چرا نماز یک رکعت و دو سجده دارد»؟ و چگونه است وقتی دو سجده شد دو رکعت نشد»؟

فرمود: «حال‌که درباره‌ی امری سؤالی کردی، خوب دقّت کن تا جواب را نیک بفهمی، اوّلین نمازی که پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) خواند، در آسمان و در محضر خداوند تبارک‌وتعالی و جلوی عرش الهی بود.

وقتی خداوند پیامبر (علیه‌السلام) را به معراج برد و وقتی حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به عرش خداوند رسید، خداوند فرمود: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم)! به صاد نزدیک شو و مواضع و جوارح سجده خود را بشوی و پاکیزه گردان و برای پروردگارت نماز بگزار.

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به آنجا که خدا امر کرده بود رفت و وضو گرفت، وقتی وضویش کامل شد به‌سوی خداوند تبارک‌وتعالی برگشت و ایستاد، خدا به او امر کرد شروع (افتتاح) نماز را بخواند و حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) چنین کرد»،

سپس خداوند فرمود: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم)! بخوان: «به نام خداوند رحمتگر مهربان، ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است.

تا آخر سوره‌ی حمد و حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) چنین کرد سپس امر کرد که نسبتِ پروردگار متعالش را بخواند: به نام خداوند رحمتگر مهربان، بگو: اوست خدای یگانه، خدای صمد (ثابت متعالی).

سپس خداوند وحی را قطع کرد و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) خواند: «بگو: اوست خدای یگانه، خدای صمد (ثابت متعالی)».

خداوند فرمود: بگو: «[هرگز] نزاد، و زاده نشد، و برای او هیچگاه شبیه و مانندی نبوده است!)».

سپس وحی قطع شد و رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «پروردگارِ من، الله، چنین است. پروردگار من، الله، چنین است».

سپس خداوند فرمود: «ای محمّد(صلّی‌الله علیه واله وسلّم)! برای پروردگارت رکوع کن». و پیامبر رکوع کرد و خداوند در حال رکوع او به آن حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «بگو سُبحانَ ربی العَظِیمِ وَ بِحَمدِهِ و حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) سه بار این جمله را تکرار کرد»،

خداوند فرمود: «ای محمّد(صلّی‌الله علیه واله وسلّم)! سرت را بلند کن».

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) سر برداشت و راست در مقابل خداوند عزّوجلّ ایستاد».

خداوند فرمود: «ای محمّد(صلّی‌الله علیه واله وسلّم)! برای پروردگارت سجده کن».

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به زمین افتاد و سجده کرد»،

خداوند فرمود: «بگو سُبحانَ ربی الأعلَی وَ بِحَمدِهِ و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) چنین گفت.

خداوند فرمود: «ای محمّد(صلّی‌الله علیه واله وسلّم)! برخیز و صاف بنشین».

حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نشست؛ وقتی آرام گرفت، جلال عظمت و خداوند عزّوجلّ را به یاد آورد و به میل خود بدون آنکه خداوند به او امر کند به سجده رفت و سه بار جمله‌ تسبیح را تکرار کرد.

خداوند فرمود: «برخیز و بنشین». و حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) چنین کرد و دیگر آن عظمت و تجلّی پروردگار را ندید،

خداوند به او فرمود: «ای محمّد(صلّی‌الله علیه واله وسلّم)! بخوان و همان کار را که در رکعت اوّل انجام دادی دوباره تکرار کن. پیامبر چنان کرد و وقتی به سجده رفت و سر برداشت، دوباره جلال و عظمت پروردگار را به یاد آورد و با میل خود بی‌آنکه خدا به او امر کند به سجده رفت و تسبیح را خواند.

خداوند به او فرمود: «سرت را بلند کن، خداوند به تو آرامش و استقرار داده است و گواهی بده که هیچ معبودی جز الله نیست و محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پیامبر و فرستاده‌ی خداست و اینکه رستاخیز آمدنی است، و شکّی در آن نیست و خداوند تمام کسانی را که در قبرها هستند زنده می‌کند خداوندا! بر محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) و آل او درود فرست و بر محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) و آل محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) رحم کن، همچنان که بر ابراهیم (علیه‌السلام) و آل او درود فرستادی و بر آنها رحم کردی و برکت دادی. تو ستوده صفت و صاحب مجد و عظمت هستی. خدایا! شفاعت محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) در حقّ امّتش را بپذیر و درجه و مقام او را بالاببر». حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) چنین گفت.

خداوند فرمود: «ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم)! سلام بده».

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) رویش را به خدای تبارک‌وتعالی کرد و سر به زیر انداخت و گفت: «اَلسَّلامُ عَلَیکَ». خداوند در جواب او فرمود: «و سلام بر تو ای محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم)! با نعمت من بر طاعت من نیرو یافتی و به‌خاطر رحمتم تو را به‌عنوان پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) و دوست خود برگزیدم».

پس امام (علیه‌السلام) فرمود: «نمازی که خدا به پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) امر فرمود که بخواند دو رکعت بود با دو سجده و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) همان‌طور که برایت گفتم در هر رکعت دو سجده به‌جا آورد؛ زیرا عظمت پروردگارش را به یاد آورد و خداوند، آن را برای او واجب گرداند».

پرسیدم: «فدایتان شوم! صاد چیست که خدا به پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) دستور داد با آن خود را بشوید و وضو بگیرد»؟

فرمود: «صاد چشمه‌ایست که از یکی از ارکان عرش می‌جوشد، به آن آب حیات گفته می‌شود و آن چشمه همان است که خداوند فرمود: «سوگند به قرآنی که دارای ذکر است [که این کتاب، معجزه الهی است]». و خدا به پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) امر کرد که وضو بگیرد و نماز بگزارد .

دستور نماز در شب معراج

عمربن‌اذینه در حدیثی طولانی از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند: پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: خداوند به من وحی کرد: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! به صاد نزدیک شو و اعضای سجده‌ی خود را بشوی و مطهّر گردان و برای پروردگارت نماز بگزار. پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به صاد نزدیک شد، صاد نام آبی است که از طرف راست عرش جاری است، پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) صورت خود را بشوی؛ چرا که تو به عظمت من می‌نگری، سپس ساعدهای راست و چپ را تا آرنج بشوی؛ زیرا تو با دستان خود کلام مرا دریافت می‌کنی. سپس با آن آبی که بر دست تو مانده سر و روی پاهایت را تا محلّ برآمدگی مسح کن که من آن را برایت مبارک می‌گردانم و من راه تو را چنان هموار و مهیّا می‌کنم که تا به حال جز تو هیچ‌کس در آن راه قدم نگذاشته است و این علّت اذان و وضوست.

پس خداوند عزّوجلّ به او وحی کرد: «ای محمّد(صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! حجرالأسود را استقبال کن و به تعداد حجاب‌هایم مرا تکبیر بگو». به همین دلیل، تعداد تکبیرها هفت عدد شد، چون تعداد حجاب‌ها هفت عدد است و هنگام پایان‌یافتن حجاب‌ها، افتتاح را آغاز کرد، به همین خاطر افتتاح سنّت شد و آن حجاب‌ها با هم مساوی و بر هم مطابق‌اند و میان آنها دریاهایی از نور وجود دارد و این همان نوری است که خدا به محمّد (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نازل کرد. فلذا سه بار افتتاح سنّت شد، به‌خاطر افتتاح سه مرتبه حجاب‌ها، پس تکبیر هفت مرتبه و افتتاح سه مرتبه شد، وقتی تکبیر و افتتاح را به پایان رساند، خداوند به او وحی کرد که نام مرا یاد کن. به همین دلیل در ابتدای سوره‌ [حمد]، عبارت بِسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحِیمِ را قرار داد. پس به او وحی کرد: «حمد و ثنای مرا بگو»، گفت: «ستایش مخصوص خداوندی است که پروردگار جهانیان است».

و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) با خود گفت: «شکر و سپاس خدای را». به او وحی شد: «ذکر و یاد مرا بُریدی، پس نام مرا یاد کن». از همین روست که الرَّحمنِ الرَّحِیمِ را در حمد قرار داد. وقتی به وَ لاَ الضَّالِّینَ رسید، پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «الحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ شُکراً». دوباره وحی شد که ذکر و نام مرا بُریده و منقطع کردی، پس دوباره مرا یاد کن. به همین خاطر در اوّل سوره بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ را قرار داد.

پس خداوند عزّوجلّ به او وحی کرد: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! نسبت پروردگارت را بخوان «بگو: اوست خدای یگانه، خدای صمد (ثابت متعالی)، [کسی را] نزاده و زاده نشده است، و هیچ‌کس او را همتا نیست». سپس وحی قطع شد و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «الوَاحِدُ الأحَدُ الصَّمَدُ». خداوند به او وحی کرد: [کسی را] نزاده و زاده نشده است، و هیچ‌کس او را همتا نیست پس وحی قطع شد و پیامبر خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: «پروردگار ما چنین است». و خدا به او وحی کرد: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! برای پروردگارت رکوع کن» و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) رکوع کرد و خدا درحالی‌که او در رکوع بود به او وحی نمود که بگو: «سُبحانَ رَبِّی العَظِیمِ». و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) سه بار این جمله را گفت.

سپس به او وحی کرد: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! سرت را بلند کن» و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) از رکوع برخاست و راست ایستاد و خدا به او وحی کرد: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! برای پروردگارت سجده کن». و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به سجده افتاد و خداوند [درحالی‌که او در سجده بود] به او وحی کرد: «بگو سبُحانَ رَبِّی الأعلَی». و پیامبر سه بار این عبارت را گفت، سپس خداوند به او وحی کرد: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! برخیز و بنشین»! و پیامبر چنین کرد، وقتی سر از سجده برداشت و نشست، به عظمت الهی که برایش متجلّی شده بود نگریست و به اراده‌ی خود دوباره به سجده افتاد، نه از روی امر و فرمانی و سه بار تسبیح گفت، خداوند به او وحی کرد: «برخیز و بایست». حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) ایستاد و دیگر آن عظمت متجلّی را ندید، فلذا نماز یک رکعت و دو سجده شد.

سپس خداوند عزّوجلّ به او وحی کرد: «حمد و ثنای الله را بخوان». او همان گونه که بار اوّل خوانده بود دوباره خواند و سپس خداوند به او وحی کرد: بخوان: ما آن [قرآن] را در شب قدر نازل کردیم! که این نسبت تو و اهل‌بیت تو تا روز قیامت است» و همانند رکعت اوّل رکوع به‌جای آورد، سپس یک سجده انجام داد و وقتی سر برداشت تجلّی عظمت باری‌تعالی را دید و به اراده‌ خود و بی‌هیچ امر و دستوری به سجده افتاد و باری‌تعالی را تسبیح گفت. سپس خدا به او وحی کرد: «سرت را بلند کن و برخیز که پروردگارت به تو ثبات و آرامش داد». وقتی خواست برخیزد و بایستد خداوند به او فرمود: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! بنشین» و او نشست.

خداوند فرمود: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! حال که به تو نعمت داده‌ام، پس نام مرا تسبیح گوی. پس به او الهام شد که بگوید: بِسْمِ اللهِ وَ بِاللهِ و لا إلهَ إلا الله و الأسماءُ الحُسنَی کُلُّها لِلهِ، سپس خدا به او وحی کرد: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! بر خود و اهل‌بیت خودت درود بفرست». پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) گفت: «صلی‌الله عَلَیَّ وَ عَلَی أهلِ بَیتِی» و خداوند دعای او را اجابت فرمود، سپس برگشت و صف‌های ملائکه و پیامبران (و فرستاده‌ها را دید، گفته شد: «ای محمّد (صلی‌الله‌ علیه‌ و‌آله‌ وسلّم)! بر آنها درود فرست»، گفت: «اَلسَّلامُ عَلَیکُم وَ رَحمَةُ اللهِ وَ بَرَکاتُه». خداوند به او وحی کرد: «سلام و تحیّت و رحمت و برکت، تو و نسل و ذرّیّه‌ی تو هستید».

سپس به او وحی کرد: «به سمت چپ التفات مکن». اوّلین آیه‌ای که بعد از قُلْ هُوَ اللهُ أَحَدٌ و إِنَّا أَنزَلْنَاهُ شنید آیه: اَصْحَابُ الْیَمِینِ و أَصْحَابُ الشِّمَالِ بود. فلذا سلام در مقابل قبله یکی است و تکبیر در سجده‌ها حمد و شکر است. و امّا این عبارت؛ سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَهُ، به‌خاطر آن گفته شد که پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فریاد و ناله حمد و تسبیح و تهلیل ملائکه را شنید و این جمله را گفت؛ سَمِعَ اللهُ لِمَن حَمِدَهُ. از همین روست که اگر در دو رکعت اوّل، حدثی پیش بیاید، شخص باید آن دو رکعت را اعاده کند و این اوّلین واجب در نماز زوال یعنی ظهر است

فلسفه استحباب هفت تکبیر در تکبیرةالاحرام

از هشام بن حکم روایت است که از امام کاظم (علیه‌السلام) پرسیدم: «چرا تعداد هفت تکبیر در شروع نماز بهتر است؟ چرا در رکوع سُبحانَ رَبی العَظِیمِ وَ بِحَمدِهِ و در سَجده، سُبحانَ رَبّی‌الأعلَی وَ بِحَمدِهِ گفته می‌شود»؟ فرمود: «ای هِشام! خداوند تبارک‌وتعالی آسمان‌ها و زمین را در هفت طبقه آفرید و هفت حجاب خلق نمود، وقتی پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به معراج رفت و آنگاه که فاصله‌ی او از خداوند به‌اندازه‌ی (طول) دو [انتهای] کمان یا نزدیک‌تر بود، یکی از حجاب‌ها کنار رفت، رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) تکبیر گفت و جملاتی را که در افتتاح گفته می‌شود، خواند. وقتی دوّمین حجاب کنار رفت، حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) تکبیر گفت و جملاتی را که در افتتاح گفته می‌شود خواند. وقتی سوّمین حجاب کنار رفت، حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) تکبیر گفت و همین‌طور ادامه یافت تا اینکه هفت حجاب کنار رفت و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) هفت بار تکبیر گفت، به همین دلیل در ابتدا و شروع نماز هفت بار تکبیر گفته می‌شود. سپس وقتی عظمت خدا را به یاد آورد بسیار ترسید و بر زانوهایش خم شد و گفت: «سُبحانَ ربی‌العَظِیمِ وَ بِحَمدِهِ». وقتی از رکوع سر برداشت و راست ایستاد خداوند را برتر و با عظمت‌تر یافت، بر سجده افتاد درحالی‌که می‌گفت: «سُبحانَ ربّی الأعلَی وَ بِحَمدِهِ». وقتی هفت بار این قول را گفت ترس او آرام گرفت و این قول سنّت شد .

فلسفه جهر و اخفاتی بودن نمازها

امام صادق (علیه‌السلام)- محمّدبن‌عمران از امام صادق (علیه‌السلام) پرسید: «چرا نماز صبح و مغرب و عشا با صدای بلند خوانده می‌شود، امّا بقیه‌ی نمازها مثل نماز ظهر و عصر با صدای بلند خوانده نمی‌شود؟ و چرا ذکر تسبیح در دو رکعت آخر نماز از خواندن [حمد و سوره] بهتر و افضل است»؟

امام (علیه‌السلام) فرمود: «زیرا وقتی پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به آسمان عروج کرد، اوّلین نمازی که خدا بر او واجب کرد، نماز ظهر روز جمعه بود، سپس خداوند عزّوجلّ به ملائکه امر کرد پشت سر حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نماز بگزارند و به پیامبرش امر کرد نماز را با صدای بلند قرائت کند تا فضل و مرتبت او برای ملائکه آشکار شود، سپس نماز عصر را بر او واجب کرد، امّا هیچ‌یک از ملائکه را به همراهی او امر نکرد و به پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) امر کرد حمد و سوره نماز را با صدای آرام قرائت کند، زیرا کسی در پشت‌سر حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) نبود. سپس نماز مغرب را بر او واجب کرد و ملائکه را با او همراه کرد و به او امر کرد با صدای بلند حمد و سوره را قرائت کند و همین‌طور نماز عشا را. وقتی فجر نزدیک شد، خدا نماز صبح را بر پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) واجب کرد و به او امر کرد آن را با صدای بلند بخواند تا فضل و مرتبت او برای مردم آشکار شود، همان‌گونه که برای ملائکه آشکار شد. به‌همین‌علّت نماز صبح با صدای بلند خوانده می‌شود». پرسیدم: «چرا در دو رکعت آخر نماز تسبیح از قرائت [حمد و سوره] افضل و بهتر است»؟ فرمود: «زیرا وقتی پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) در دو رکعت آخر نماز بود، عظمت متجلّی شده پروردگار را به یاد آورد و متحیّر شد و گفت: سُبحانَ اللهِ وَ الحَمدُ لِلهِ وَ لا إلهَ إلا اللهُ وَ اللهُ أکبَر، به همین خاطر ذکر تسبیح از قرائت بهتر است».

شروع اذان گفتن از شب معراج

در تفسیر عیّاشی از عبدالصَّمدبن‌بشیر روایت است که نزد امام صادق (علیه‌السلام) درباره‌ی شروع و پیدایش اذان سخن به میان آمد و گفته شد؛ مردی از انصار اذان را در خواب دید و آن را برای پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) تعریف کرد و پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به او امر کرد آن را به بلال بیاموزد. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: «دروغ می‌گویند! پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) در سایه‌ی کعبه در خواب بود، جبرئیل نزد پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) آمد، درحالی‌که ظرف آب بهشتی در دست داشت، پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) را بیدار کرد و به او امر کرد با آن آب خود را بشوید، سپس پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) را در مَحمِلی که هزاران هزار رنگ نور داشت سوار کرد و به آسمان برد تا اینکه به درهای آسمان رسیدند».

جبرئیل مؤذن پیامبر در معراج

امام صادق (علیه‌السلام)- حفض‌بن بختری گوید: امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: وقتی پیامبر خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به معراج رفت، وقت نماز رسید و جبرئیل اذان گفت، وقتی گفت: «اللهُ أکبَر، اللهُ أکبَر»، ملائکه گفتند: «اللهُ اکبَر، اللهُ اکبَر»، وقتی گفت: «أشهَدُ أن لا إلهَ إلا الله». گفتند: «بت‌ها و الهه‌ها نابود شدند»، وقتی گفت: «أشهَدُ أنَّ محمّداً رسول‌الله»، گفتند: «پیامبری است که مبعوث شده است». وقتی گفت: «حَیَّ عَلَی‌الصَّلاةً»، گفتند: «به عبادت پروردگارش تشویق و ترغیب نمود»، وقتی گفت: «حَیَّ عَلَی الفَلاحِ»، گفتند: «هرکس از او تبعیّت کند، رستگار می‌شود»

معارفی ناب که در شب معراج گفته شد

1- در خواست پیامبر برای امت در شب معراج

فَإِنَّهُ حَدَّثَنِي أَبِي عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامٍ عَنْ أَبِي عبدالله (علیه‌السلام) أَنَّ هَذِهِ الْآيَةَ مُشَافَهَةُ اللَّهِ تَعَالَى لِنَبِيِّهِ (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) لَيْلَةَ أُسْرِيَ بِهِ إِلَى السَّمَاءِ- قَالَ النَّبِيُّ (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) انْتَهَيْتُ إِلَى مَحَلِّ سِدْرَةِ الْمُنْتَهَى وَ إِذَا بِوَرَقَةٍ مِنْهَا تُظِلُّ أُمَّةً مِنَ الْأُمَمِ- فَكُنْتُ مِنْ رَبِّي كَقَابِ‏ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنى‏ كَمَا حَكَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فَنَادَانِي رَبِّي تَبَارَكَ وَ تَعَالَى «آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ‏» فَقُلْتُ أَنَا مُجِيبٌ عَنِّي وَ عَنْ أُمَّتِي‏ وَ الْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ- وَ قالُوا سَمِعْنا وَ أَطَعْنا غُفْرانَكَ رَبَّنا وَ إِلَيْكَ الْمَصِيرُ فَقَالَ اللَّهُ‏ لا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلَّا وُسْعَها- لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اكْتَسَبَتْ‏ فَقُلْتُ‏ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا وَ قَالَ اللَّهُ لَا أُؤَاخِذُكَ، فَقُلْتُ‏ رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً- كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا فَقَالَ اللَّهُ لَا أَحْمِلُكَ، فَقُلْتُ‏ رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ- وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِينَ‏ فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَى قَدْ أَعْطَيْتُكَ ذَلِكَ لَكَ وَ لِأُمَّتِكَ، فَقَالَ الصَّادِقُ (علیه‌السلام) مَا وَفَدَ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى أَحَدٌ أَكْرَمُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) حَيْثُ سَأَلَ لِأُمَّتِهِ هَذِهِ الْخِصَال.

2- صله‌رحم تا چهل نسل

أَباحسن بن على وشاء از امام رضا (علیه‌السلام) از پدران بزرگوارش از على (علیه‌السلام) نقل مى‌كند كه فرمود: پيامبر خدا (صلی‌الله عليه و آله) فرمود: هنگامى كه به آسمان برده شدم، رحمى را ديدم كه به عرش (خدا) آويزان است، و از رحم ديگرى به پروردگارش شكايت مى‌كند. به او گفتم: بين تو و آن رحم چند نسل فاصله است‌؟ گفت: در نسل چهلمين به هم مى‌رسيم .

3- اذکار انسان مصالح بنای بهشتی مشاهده شده در معراج نبی مکرم

امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرمود: چون شب معراج به آسمان‌ها پرواز کردم، وارد بهشت شدم سپس زمین همواری را دیدم که در آن زمین فرشتگان بقعه‌ای می‌ساختند، یک خشت از طلا و یکی از نقره. پرسیدم: «چرا گاهی مشغول کار هستید و گاهی هم بیکار». گفتند: «منتظر مصالح هستیم». پرسیدم: «از کجا مصالح ساختمانی برای شما می‌آید». گفتند: «مصالح ساختمانی ما گفتن مؤمن است؛ سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اکبر، هرگاه این ذکر را بگوید ما مشغول ساختن بقعه می‌شویم هرگاه از این ذکر خاموش شود ما هم بیکار می‌ایستیم.

ملاقات پیامبر با کاروان قریش در بیت‌المقدس در معراج و انکار آن توسط ابوسفیان

امام صادق(عليه السّلام)مى‌فرمايد:نخست شبانه پيامبر(صلّى الله عليه و آله)را به بيت المقدس بردند و محرابهاى پيامبران را به ايشان عرضه كردند و رسول خدا در آنها نماز گزاردند و جبريل ايشان را برگرداند.

به هنگام بازگشت پيامبر(صلّى الله عليه و آله)از كنار كاروانى از قريش عبور فرمودند كه در ظرفى مقدارى آب داشتند و يكى از شتران خود را گم كرده و در جستجوى آن بودند.چون صبح شد پيامبر(صلّى الله عليه و آله)به قريش گفتند كه خداى عز و جل ديشب مرا به بيت المقدس برد و منازل و نشانه‌هاى باز مانده از پيامبران را كه درود خدا بر ايشان باد به من ارائه دادند،و من در فلان جا از كنار كاروانى از قريش گذشتم كه شترى گم كرده بودند و از ظرف آب ايشان آب نوشيدم و بقيۀ آن را بر زمين ريختم.

ابو جهل گفت:اينك فرصت به دست شما رسيد.از او بپرسيد شمار ستونها و قنديلهاى مسجد الاقصى چند است.

آنان گفتند:اى محمد!اينجا كسانى هستند كه به بيت المقدس رفته‌اند اينك براى ما وصف كن كه شمار ستونها و قنديلها و محرابهاى آن چند است‌؟در اين هنگام جبرئيل(عليه السّلام)آمد و تصويرى از بيت المقدس برابر رسول خدا نهاد و پيامبر شروع به پاسخ دادن به پرسشهاى ايشان فرمود و چون خبر داد،گفتند:باشد تا كاروانى برسد و از ايشان در بارۀ آنچه گفتى بپرسيم.

پيامبر فرمودند:نشان راستى اين گفتار اين است كه فردا با بر آمدن خورشيد،كاروان شما اينجا مى‌رسد و پيشاپيش آن شترى خاكسترى رنگ حركت مى‌كند.

سپيده دم فردا آنان آمدند و به گردنه مى‌نگريستند و مى‌گفتند:هم اكنون آفتاب طلوع مى‌كند.در همان حال كه قرص خورشيد سر زد كاروان هم فرا رسيد و پيشاپيش آن شترى خاكسترى در حال حركت بود.قريش از آنچه رسول خدا فرموده بود از كاروانيان پرسيدند.

گفتند:آرى،شترى از ما در فلان جا گم شده بود و آبى در ظرفى نهاده بوديم و چون صبح شد ديديم آب به زمين ريخته است.با وجود اين چيزى جز سركشى برايشان نيفزود

انکار ملاقات پیامبر با کاروان قریش در بیت‌المقدس در شب معراج توسط کفار قریش

هشام بن حکم از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند: وقتی پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) به قریش فرمود: «دیشب به معراج رفته بودم»، به همدیگر گفتند: «بهترین فرصت برای غلبه بر او به‌دست آمده است، از او درباره‌ی شهر اَیْله بپرسید». آنها درباره‌ی آن شهر از پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پرسیدند، پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) سر به زیر انداخت و مَکث و درنگ کرد، جبرئیل نزد حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) آمد و گفت: «ای رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله)! سرت را بلند کن، خداوند شهر اَیله را برای تو آشکار کرده است و به هر درّه‌ای و گودالی امر کرده تا برآید و هر کوه و تپّه‌ای امر کرده ‎است فرو رود».

پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) سرش را بلند کرد و شهر ایله را دید که برای او مرتفع و آشکار شده است، آنها از حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) سؤال کردند و حضرت (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) پاسخ آنها را می‌داد، درحالی‌که به آن شهر می‌نگریست، سپس فرمود: «علامت و نشانه‌ صدق کلام من این است که کاروانی از آنِ ابوسفیان که بار گندم دارد و شتری کاملاً سرخ‌رنگ در جلوی آن حرکت می‌کند، فردا هم‌زمان با طلوع آفتاب به شهر وارد می‌شود».

قریش افرادی را فرستادند و به آنها گفتند: «هرکجا کاروان را دیدید همان جا نگه دارید تا سخن پیامبر (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) دروغ از آب درآید و به‌درستی تعبیر نشود»، خداوند سر قافله را به سمت ساحل برگرداند. مردم صبحگاه از خانه بیرون‌آمده بودند. امام (علیه‌السلام) فرمود: «تا به آن روز، مکّه هرگز ندیده بود آن‌قدر زن و مرد از خانه بیرون آیند، تا آنچه را که رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) فرموده بود را ببینند.

ناگاه شتری از سوی ساحل پیدا شد. کسی گفت: «شتر، آفتاب است. آفتاب، شتر است». حضرت (علیه‌السلام) فرمود: «آفتاب و شتر هر دو با هم در آن شهر طلوع کردند (نمایان شدند)».

نقل واقعه معراج برای مردم توسط رسول اکرم در اولین فرصت

ابان‌بن‌عثمان از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده که فرمود: رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) صبح آن شب که به معراج رفت شرح مسافرت خود را با مردم بازگو کرد، گفتند: «اگر راست می‌گویی معبد بیت‌المقدس را توصیف کن».

رسول خدا (صلّی‌الله علیه واله وسلّم) توصیف کرد، ولی چون شبانه زیارت کرده بود نتوانست توصیف کاملی به عمل آورد؛ جبرئیل آمد و گفت: «به این‌جا بنگر».

صورت معبد در دیدگاه رسول خدا نمایان شد و رسول خدا بنای معبد را توصیف کرد، سپس کاروان قریش مجسّم شد و رسول خدا خبر داد که شتری خاکستری‌رنگ در پیشاپیش قافله روان است که با طلوع خورشید به مکّه می‌رسند؛ مردم قریش دیدبان فرستادند تا اگر راست باشد قافله را نگه دارند، ولی قافله با طلوع خورشید وارد شد. اینجا بود که قرظةً‌بن‌عبد عمرو گفت: «واحسرتا، چه‌قدر باید متأسف باشم که جوان نیستم تا یارویاور تو باشم، یارویاور مردی که مدّعی است یک‌شبه تا بیت‌المقدس رفته و بازگشته است».