حجاج بن یوسف

نام	حجاج بن یوسف
نام کامل	حَجّاج بن یوسف ثقفی
لقب	اشتر
نقش‌ برجسته	فرمانده پیاده‌نظام عبدالملک بن مروان • والی حجاز • والی عراق
علت معروفیت	خونریزی • تخریب کعبه • بازسازی کعبه
محل تولد	طائف • روستای بنی‌صخر
محل زندگی	عراق • حجاز
درگذشت	۹۵ق
آرامگاه	میان راه بصره و کوفه

حَجّاج بن یوسف ثَقَفی امیر حجاز و عراق در دوره عبدالملک بن مروان است که برای شکست دادن عبدالله بن زبیر، مسجدالحرام را محاصره و بخشی از کعبه را با منجنیق تخریب کرده و به آتش کشید. او در سال ۷۴ق. یک سال پس از تخریب، خانه خدا را به شکل پیش از بازسازی آن توسط عبدالله بن زبیر بازگرداند.

از حجاج با تعابیر خونریز، ستمگر و کینه‌جو یادشده است. او مدینه را به جهت مخالفت مردم آن با عبدالملک، آلوده‌ترین شهرها دانسته و احترام مردم به منبر و قبر حضرت محمد(ص) را به سخره گرفته است.

حجاج بن یوسف، در سن ۴۵ سالگی در سال ۹۵ق. در حالی که تعادل روحی‌اش را از دست داده بود، به سبب بیماری خوره یا سل و بی‌خوابی در شهر واسط درگذشت و در همان جا دفن شد.

قبیله و تبار حجاج بن یوسف

حجاج بن یوسف بن حکم، از قبیله ثقیف طائف، و مکنّی به ابومحمد است. مادرش، فارعه دختر هَمام بن عروة بن مسعود ثقفی است، که پیش از ازدواج با یوسف، همسر حارث بن کلده ثقفی حکیم عرب و به قولی همسر مغیرة بن شعبه ثقفی بوده است.

یوسف پدر حجاج، بر پایه برخی گزارش‌ها نزد عبدالملک بن مروانِ (۶۵–۸۵ق) اموی، از مقام و منزلتی برخوردار و حکمرانی مناطقی را از سوی او عهده‌دار بود.

حجاج بن یوسف که بود

یکی از شخصیت­‌های مهم در دوره حکومت بنی‌امیه که جایگاه مهمی در استقرار و تحکیم بنای این حکومت داشته، حجاج بن یوسف بن حکم بن ابى عقیل بن مسعود بن عامر بن معتب بن مالک بن کعب بن عمرو بن سعد بن عوف بن ثقیف قسى بن منبه بن بکر بن هوازن بن منصور بن عکرمه بن خصفه بن قیس بن عیلان بن مضر از قبیله ثقفی بود که در سال چهل‌ودو هجری در طائف دیده به جهان گشود. در برخی منابع آمده است که وی در شبی که عمر بن خطاب مرد به دنیا آمد وی کسی بود که عبدالملک در مورد او به پسرش گفت: حجاج بود که ما را بر منبر خلافت قرارداد و برخی معتقدند که حجاج بلایی بود که خداوند به دعای عمر بن خطاب بر سر مردم عراق فرو فرستاده است.

گویند حجاج فردی بود که چشمان تنگ و کم‌­نور داشت و استخوان نشیمن گاهش دارای عیب و نقصان بود. از دیگر ویژگی­‌های جسمی او دارا بودن ساق­‌هایى بسیار لاغر و نازک، کوچک اندام و با صدایى نازک بود و بالاتنه کوتاهی داشت. کنیه‏‌اش ابو محمد بود و مادرش او را کلیب نام نهاده بود. مادرش فارغه دختر همام بن عروه بن مسعود ثقفی، همسر مطلقه حارث بن کلده بود که قبل از آن در نکاح مغیره بن شعبه بود و در ازدواجش با یوسف، حجاج را به دنیا آورد.

در مورد تولدش این‌طور آمده که سحرگاهی حارث بر فارغه، مادر حجاج، وارد شد، وی را دید که دندان خویش خلال می­‌کند. حارث بیرون رفت و طلاق‌نامه برای زن فرستاد. بعدازآن یوسف بن ابی عقیل او را به زنی گرفت و او حجاج را که طفلی زشت‌رو بود، از مادر و غیر مادر پستان به دهان نمی­‌گرفت.

در این موقع به او خون خوراندند و این پیشنهاد ابلیس بود که در قالب آدمی ظاهر گشته بود ابلیس از کار آن­ها پرسید، گفتند: «فارعه (این نام مادر حجاج بود) پسرى از یوسف آورده و پستان مادر و غیر مادر نمی­‌گیرد.» گفت: «یک بزغاله سیاه را بکشید و سق او را با خون بزغاله بیالایید روز دوم نیز چنین کنید و روز سوم بز سیاهى را کشتند و سق وی را با خون آن بیالایید، پس‌ازآن گوسفند سیاهى را بکشید و سق وی را با خون آن بیالایید، و صورتش را خون‏آلود کنید که به‌روز چهارم پستان خواهد گرفت.» گوید چنین کردند. به همین جهت پیوسته در کار خونریزى بی‌اختیار بود و می­‌گفت که بهترین لذت­هاى او خونریزى است و انجام اعمالى که دیگران از ارتکاب آن دریغ دارند. البته به نظر می­‌رسد این نقل افسانه باشد، چراکه غیرممکن به نظر می­‌رسد و شاید به سبب ظلم و آدمکشی حجاج به این صورت نقل گردیده است. ازجمله خصلت­‌های حجاج پرخوری بود که در برخی محافل نقل‌قول می­‌گردیده است.

حجاج بن یوسف ثقفی در دیدگاه اهل سنت و شیعه

ظلم و ستم حجاج ثقفی

بنابر گفته مورخان، حجاج جبار و ستمگر ، کافر فاسق دروغ‌گو و خبیث بود.حجاج در پاسخ به نامه عبدالملک، خود را آدمی لجوج و حسود و کینه‌توز وصف کرده است.

منجنیق بستن کعبه

عبدالملک پس از تصرف عراق، حجاج را از کوفه ، در رأس سپاهی که بیش‌تر آن از مردم شام بودند، برای سرکوبی عبداللّه‌بن زبیر روانه حجاز کرد. در جمادی الاولی ۷۲، حجاج کوفه را ترک کرد و در شعبان همان سال وارد طائف شد و در آن‌جا اردو زد. ظاهرا" دلیل این کار آن بود که وی در آغاز مأمور بود به مکه و مسجدالحرام تعرض نکند. پس از یک یا دو ماه اقامت در طائف و درگیری‌های جزئی با لشکریان عبداللّه‌بن زبیر در عرفات و در پی رسیدن نیروهای کمکی درخواستی و کسب اجازه از خلیفه اموی، وی راهی مکه شد و از اول ذیقعده ۷۲ شهر را به مدت هفت یا نُه ماه محاصره ، و کعبه را با منجنیق سنگ باران کرد .

گفتار و کردار کفر آمیز

برخی از گفتارها و کردارهای حجاج نمود عینی کفرگویی و کافر بودن اوست، از جمله قصد وی برای قدم گذاشتن روی مقام ابراهیم . توهین به مرقد و منبر پیامبر اکرم و شهر مدینه، به تأخیرانداختن نماز توصیه کردن برخلاف سفارش‌های حضرت رسول ، حسود دانستن حضرت سلیمان ، برتر شمردن خلیفه اموی از فرشتگان و پیامبران و رسول خدا و اطاعت از خود را از اطاعت خدا واجب‌تر دانستن و فضیلت شمردن دشنام دادن به آل‌علی (ع) از آن جمله می باشد .

دشمنی با شیعیان

حجاج کینه شدیدی از امام علی(ع) و دیگر اهل‌بیت داشت، از این رو کینه آن حضرت را ترویج و مردم را به لعن و تبری از وی فرا می‌خواند. بر پایه گزارشی در تعمیراتی که در زمان او در کاخ حکمرانی کوفه انجام می‌شد جسدی پیدا شد. حجاج به گمان این که آن جسد امام علی(ع) است، خواست آن را بر دار کشد؛ ولی به توصیه برخی از مشاورانش از این کار منصرف شد. بر پایه روایتی از امام باقر(ع)، شنیدن کلمه زندیق برای حجاج بسیار بهتر از این بود که کلمه شیعه علی را بشنود. حجاج اصحاب امام علی(ع) را به شهادت می‌رساند.

مرگ حجاج ثقفی

حجاج ثقفی در سال ۹۵ هجری و در سن ۵۴ سالگی درگذشت. برخی علت مرگ حجاج را از دعای سعید بن جبیر دانسته‌اند. سعید بن جبیر از جمله کسانی بود که به دست حجاج به قتل رسید.