مرتضی مطهری: تفاوت میان نسخه‌ها

توحید و شرک مبنای نخستین اعتقادی مسلمانان است. تمام احكام و معارف شریعت بر اساس این اصل اساسی و زیربنایی تشریع گردیده و هر نوع تفسیری از آن در سلوک فكری و عملی معتقدین به آن تاثیر بسزایی خواهد داشت. وهابیت با تفسیر نادرست آن بیشتر مسلمانان را تكفیر نموده و خودشان را موحدین حقیقی می‌دانند. در نوشتار ذیل دیدگاه شهید مطهری در زمینه توحید و مرز آن با شرک، محل نزاع وهابیت با سائر مسلمین در این مساله  تبیین گردیده است.   

:‌ایشان می فرماید از قرآن كریم بدست می‌آید كه توحید و شرک هر یک دارای مراتبی است:‌

توحید، درجات و مراتب دارد، همچنان كه شرک نیز كه مقابل توحید است مراتب و درجات دارد. تا انسان همه مراحل توحید را طى نكند، موحد واقعى نیست. آنگاه در تبیین مراتب توحید پرداخته و می‌فرماید:‌

توحید ذاتى یعنى شناختن ذات حق به وحدت و یگانگى. توحید ذاتى یعنى این حقیقت «دویى» بردار و تعدّدپذیر نیست، مثل و مانند ندارد لَیْسَ كَمِثْلِهِ شَیْ‏ءٌ ، در مرتبه وجود او موجودى نیست‏ وَ لَمْ یَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ.... جهان نه از اصل‌هاى متعدّد پدید آمده و نه به اصل‌هاى متعدّد بازمی‌‏گردد، از یک اصل و از یک حقیقت پدید آمده‏ قُلِ اللَّهُ خالِقُ كُلِّ شَیْ‏ءٍ و به همان اصل و همان حقیقت بازمی‌گردد أَلا إِلَى اللَّهِ تَصِیرُ الْأُمُورُ  و به تعبیر دیگر، جهان هستى، یک قطبى و یک كانونى و تک محورى است.

توحید صفاتى یعنى درک و شناسایى ذات حق به یگانگى عینى با صفات و یگانگى صفات با یكدیگر. توحید ذاتى به معنى نفى ثانى داشتن و نفى مثل و مانند داشتن است و توحید صفاتى به معنى نفى هرگونه كثرت و تركیب از خود ذات است... براى وجود لایتناهى همچنان كه دومى قابل تصور نیست، كثرت و تركیب و اختلاف ذات و صفات نیز متصور نیست.

توحید افعالى یعنى درک و شناختن اینكه جهان، با همه نظامات و سنن و علل و معلولات و اسباب و مسبّبات، فعل او و كار او و ناشى از اراده اوست. موجودات عالم همچنان كه در ذات استقلال ندارند و همه قائم به او و وابسته به او هستند و او به تعبیر قرآن «قیوم» همه عالم است، در مقام تأثیر و علّیت نیز استقلال ندارند، و در نتیجه خداوند همچنان كه در ذات شریک ندارد در فاعلیّت نیز شریک ندارد. هر فاعل و سببى، حقیقت خود و وجود خود و تأثیر و فاعلیّت خود را از او دارد و قائم به اوست. همه حولها و قوّه‏ها «به او» است (ما شاء اللّه و لا قوّة الّا به، لا حول و لا قوّة الّا باللّه).

ایشان در ذیل تفسیر آیه (ایّاكَ نَعْبُدُ) كه بیانگر توحید عبادی است می‌نویسد:‌ و اما توحید در عبد بودن و در عبادت به معنى این است كه در مقابل هیچ موجود دیگر و هیچ فرمان دیگرى این حالت را نداشته باشد، بلكه نسبت به غیر خدا حالت عصیان و تمرد داشته باشد.

پس همواره انسان باید دو حالت متضاد داشته باشد: تسلیم محض خدا، و عصیان محض غیر خدا. این است معنى‏ (ایّاكَ نَعْبُدُ) خدایا تنها تو را می‌پرستیم و غیر تو را نمی‌‏پرستیم. <ref>مجموعه ‏آثاراستادشهیدمطهرى، ج‏26، ص:101- 102</ref>

مراتب سه‌‏گانه توحید ذاتی صفاتی و افعالی، توحید نظرى و از نوع شناختن است، اما توحید در عبادت، توحید عملى و از نوع «بودن» و «شدن» است. آن مراتب توحید، تفكر و اندیشه راستین است و این مرحله از توحید، «بودن» و «شدن» راستین. توحید نظرى بینش كمال است و توحید عملى جنبش در جهت رسیدن به كمال. توحید نظرى پى بردن به «یگانگى» خداست و توحید عملى «یگانه شدن» انسان است. توحید نظرى «دیدن» است و توحید عملى «رفتن».<ref>همان ص 103-99</ref>  

شناخت خداى یگانه به عنوان كامل‌ترین ذات با كامل‌ترین صفات، منزه از هر گونه نقص و كاستى، و شناخت رابطه او با جهان كه آفرینندگى و نگهدارى و فیاضیت، عطوفت و رحمانیت است، عكس العملى در ما ایجاد می‌‏كند كه از آن به «پرستش» تعبیر می‌‏شود. <ref>مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (جهان‌‏بینى توحیدى)، ج‏2، ص:-97 96</ref>

ایشان در معنای پرستش می‌فرماید :‌ پرستش نوعى رابطه خاضعانه و ستایشگرانه و سپاسگزارانه است كه انسان با خداى خود برقرار می‌كند. این نوع رابطه را انسان تنها با خداى خود می‌تواند برقرار كند و تنها در مورد خداوند صادق است، در مورد غیر خدا نه صادق است نه جایز. <ref>همان</ref>  

4- قرآن كریم تأكید و اصرار زیاد دارد بر اینكه عبادت و پرستش باید مخصوص خدا باشد، هیچ گناهى مانند شرک به خدا نیست. <ref>همان </ref>

5- از منظر ایشان توحید در عبادت انگاه محقق می گردد كه انسان عبادتگر بداند :‌ ...جز او كامل مطلق نیست، جز او هیچ ذاتى منزه از نقص نیست، جز او كسى منعم اصلى و منشأ اصلى نعمت‌ها كه همه سپاس‌ها به او برگردد نیست، جز او هیچ موجودى استحقاق مطاع محض بودن و تسلیم محض در برابر او شدن را ندارد.  

ایشان در توسعه معنای توحید عبادی می فرماید:‌ هر اطاعتى مانند اطاعت پیامبر و امام و حاكم شرعى اسلامى و پدر و مادر یا معلم باید به اطاعت از او و رضاى او منتهى شود وگرنه جایز نیست.این است عكس العملى كه شایسته یک بنده در مقابل خداى بزرگ است و جز در مورد خداى یگانه در مورد هیچ موجودى دیگر نه صادق است نه جایز. <ref>همان  ص 99-98</ref>

یعنى اگر كسى در اعتقادش به یكى از این دو اصل خللى باشد جزء مسلمین محسوب نمی‌گردد. احدى از مسلمین با این دو اصل مخالف نیست. <ref>مجموعه آثار استاد شهید مطهرى ؛ ج‏3 ؛ ص71</ref>

‌ اختلاف وهابیّه با سایر مسلمین در این نیست كه آیا یگانه موجود شایسته پرستش، خداوند است یا غیر خداوند، مثلًا انبیا و اولیا نیز شایسته پرستش‏‌اند؛ در این جهت تردید نیست كه غیر خدا شایسته پرستش نیست، اختلاف در این است كه آیا [[استشفاعات]] و [[توسلات‏]]، عبادت است یا نه؟ پس نزاع فیما بین، صغروى است نه كبروى. <ref>همان</ref>