تعدد مذاهب (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'شده اند' به 'شده‌اند') |
جز (جایگزینی متن - 'آیت الله' به 'آیت‌الله') |
||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
در حدود نیم قرن پیش شیخ [[محمود شلتوت]] که در رأس روحانیت اهل سنت قرار داشتدر فتوای خویش جواز پیروی از فقه مذهب جعفری را عرضه کرد و خواستار همدلی بیش تر مسلمانان شد . از آن زمان حرکت «تقریب مذاهب» شکل گرفته و امروزه به راهبردی تأثیرگذار بدل شده است. دانشمندان و عالمان مسلمان، پس از وضع مبانی و تبیین ریشه های دینی و ضرورت رشد و ریشه دار کردن آن در وجدان مسلمانان، مقالات متعددی نوشتند. اینان معتقدند با ملاحظه ی برخی اصول از جمله ایمان به اصول اعتقادی اسلام، التزام کامل به تمامی ضروریات و ارکان اسلامی و نیز قرآن و سنت می توان مسلمانان را گرد هم آورد. این کتاب در حقیقت مجموعه-ای است از فتاو ای علماء و صاحب نظران فقهی مذاهب گوناگون اسلامی در خصوص این سؤال «اطلاق امت اسلامی بر اتباع مذاهب د یگر اسلامی اعم از شیعه، فرق چهارگانه اهل سنت، زیدیه، ظاهریه، ابازیه ود یگران که اصول دین مبین را معتقدند چیست؟ و آیا تکفیر فرق مذبور جایز است یا خیر؟ و اصولا حدود تکف یر در عصر حاضر چگونه است؟» این سوال را هشت نفر از علمای شیعه پاسخ گفته اند و سیزده نفر از علمای اهل سنت و سه نفر از علمای زیدیه و یک نفر از علمای ابازیه، فتاوی در خصوص سوال فوق بالاجماع فرق اسلامی را از امت اسلامی دانسته اند و تکفیر آنان را در هیچ شرایطی جایز ندانسته اند. | در حدود نیم قرن پیش شیخ [[محمود شلتوت]] که در رأس روحانیت اهل سنت قرار داشتدر فتوای خویش جواز پیروی از فقه مذهب جعفری را عرضه کرد و خواستار همدلی بیش تر مسلمانان شد . از آن زمان حرکت «تقریب مذاهب» شکل گرفته و امروزه به راهبردی تأثیرگذار بدل شده است. دانشمندان و عالمان مسلمان، پس از وضع مبانی و تبیین ریشه های دینی و ضرورت رشد و ریشه دار کردن آن در وجدان مسلمانان، مقالات متعددی نوشتند. اینان معتقدند با ملاحظه ی برخی اصول از جمله ایمان به اصول اعتقادی اسلام، التزام کامل به تمامی ضروریات و ارکان اسلامی و نیز قرآن و سنت می توان مسلمانان را گرد هم آورد. این کتاب در حقیقت مجموعه-ای است از فتاو ای علماء و صاحب نظران فقهی مذاهب گوناگون اسلامی در خصوص این سؤال «اطلاق امت اسلامی بر اتباع مذاهب د یگر اسلامی اعم از شیعه، فرق چهارگانه اهل سنت، زیدیه، ظاهریه، ابازیه ود یگران که اصول دین مبین را معتقدند چیست؟ و آیا تکفیر فرق مذبور جایز است یا خیر؟ و اصولا حدود تکف یر در عصر حاضر چگونه است؟» این سوال را هشت نفر از علمای شیعه پاسخ گفته اند و سیزده نفر از علمای اهل سنت و سه نفر از علمای زیدیه و یک نفر از علمای ابازیه، فتاوی در خصوص سوال فوق بالاجماع فرق اسلامی را از امت اسلامی دانسته اند و تکفیر آنان را در هیچ شرایطی جایز ندانسته اند. | ||
این کتاب دارای یک مقدمه و پنج فصل است. در مقدمه، مؤلف، صادرکنندگان فتاوی را از برجسته ترین فقها و مجتهدان می‌دانند. فتاوی گردآوری شده نیز با مصلحت اندیشی و ملاحظات سیاسی و تحت تأثیر منافع زودگذر صادر نشده است، هر چند که زمینه فتوا در شر ایط اجتماعی سیاسی فراهم می شود. | این کتاب دارای یک مقدمه و پنج فصل است. در مقدمه، مؤلف، صادرکنندگان فتاوی را از برجسته ترین فقها و مجتهدان می‌دانند. فتاوی گردآوری شده نیز با مصلحت اندیشی و ملاحظات سیاسی و تحت تأثیر منافع زودگذر صادر نشده است، هر چند که زمینه فتوا در شر ایط اجتماعی سیاسی فراهم می شود. | ||
فصل اول: تحت عنوان درآمدی بر تقر یب مذاهب اسلامی، شامل دو مقاله؛ «مذاهب اسلامی از اختلاف تا ائتلاف» نوشته حضرت | فصل اول: تحت عنوان درآمدی بر تقر یب مذاهب اسلامی، شامل دو مقاله؛ «مذاهب اسلامی از اختلاف تا ائتلاف» نوشته حضرت آیت‌الله محمدعلی تسخیری، واقع گرایی اسلامی، مبانی وحدت و نقش آفرینی آن، اختلافات فکری و ضوابط آن، و اختلافات مذهبی را تجزیه و تحلیل کرده اند. ایشان همچنین آسیب پیش فرض-های مجتهد بر روند اجتهاد و راه های جلوگیری از آن را متذکر شده‌اند. همچنین به مذاهب فراموش شده و ظهور مذاهب مختلف اسلامی پرداخته اند و اختلاف در مذاهب را باعث رشد فکری و تعالی تمدن اسلامی برشمرده اند منتها آنچه این پدیده را به شکلی منفی در مسیر تارخی مسلمانان جلوه داده است، تغییر آن به سوی طایفه گرایی تنگ نظرانه بوده است. به اعتقاد وی تقر یب مذاهب ریشه در کهن ترین دوران های اسلامی‌دارد و سرزندگی خود را مدیون اصول شریعت اسلامی است. در ادامه مباحث پا یه های تقریب اصول و ارزش های شایسته تقریب، نقش دانشمندان و اندیشمندان را در روند تقریب مورد تحلیل قرار داده اند. مقاله دوم، «پیش نویس سند تأسیسی جمعیت وحدت و تقر یب» از علامه محمدمهدی شمس الدین. در این مقاله مرحوم شمس-الدین نوع اختلافاتی که مانع وحدت و تضعیف انسجام است را بررسی می کند و گفتمان وحدت را در اعتقادات و احکام می جوید. به نظر وی باید در اختلافات شیوه ای پیش گرفت که در فرهنگ سازی عمومی، وقایع تاریخی و پیامدهای سیاسی آن، وحدت امت مراعات شود و از هر امری که به جدایی و پراکندگی بیانجامد، پرهیز شود. سپس وی برای به رسمیت شناختن مذاهب اسلامی از طرف د یگر مسلمانان، راه کارهایی ارائه می‌دهد و مشکلات تبشیر را در داخل جوامع اسلامی بر می شمرد. به نظر ایشان در همه موسساتی که بر پایه اندیشه تبشیری و تبلیغات مذهبی به وجود آمده اند باید تجدید نظر کرد، زیرا بسیاری از شعارهای آنان سدّ راه تقریب و وحدت است . علامه شمس الدین تشکیل جمعیت وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی را به منظور ارتباط با مراکز فقهی و فکری در جوامع اسلامی سوق می‌دهد و معتقد است که جامعه الازهر از همه راه ها مستقیم تر است تا این جمعیت بتواند اقدامات خود را به ظهور برساند بر مبنای این سند تأسیسی جمعیت وحدت و تقر یب باید مجله‌ای جهانی به زبان های زنده دنیا به ویژه زبان های اسلامی انتشار دهد و کنفرانس های علمی تحقیقاتی و سمینارهای وحدت اسلامی برپا نماید و بر ای گشایش باب فقهی بین مذاهب اسلامی تلاش کند و مراکز آموزشی و دانشکده های الهیات تأسیس نماید و از اختلافات سیاسی که ریشه های طائفه ای مذهبی دارند پرهیز نمود. علم کلام جدید با موضوع وحدت که ر یشه در قرآن و سنت دارد ترویج یابد به نظر وی همچنین وحدت اسلامی شامل وحدت با غ یر مسلمانان (گفتگوی ادیان و تمدن ها) نیز می شود. در این مقاله سپس مبا نی سند تأسیسی جمعیت وحدت وتقریب مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. | ||
فصل دوم: بیانیه های گروهی علما و اندیشمندان مسلمان پیرامون تعدد مذاهب: شامل بخش های زیر است: «استراتژی مجمع جهانی تقر یب مذاهب اسلامی» که دارای طرحی جامع و برنامه ریزی شده جهت رسیدن به آرمان ها و اهداف این مجمع است و به تأیید اعضای مجمع رسیده است؛ «پیش نویس منشور وحدت اسلامی» که به پیشنهاد مقام معظم رهبری و توسط کمیته ای از صاحب نظران در امر تقریب و وحدت اسلامی و با بهره-گیری از تجربیات آماده گردید تا مبنای حرکت و تعامل پیروان مذاهب اسلامی‌باشد؛ متن «بیانیه کنفرانس بین المللی حقیقت اسلام و نقش آن در جامعه معاصر» که در امّان، پایتخت اردن هاشمی برگزار شد به همراه اسامی شخصیت‌ها و علمای تأیید کننده آن، «مجمع علما و اندیشمندان مسلمان» گزارش اجلاس مقدماتی نشست فوق العاده سران سازمان کنفرانس اسلامی در مکه مکرمه به همراه اسامی شرکت کنندگان؛ «اولین کنفرانس بین المللی مذاهب اسلامی و چالش های معاصر» که توسط دانشگاه آل البیت اردن برگزار گردید به همراه اسامی شرکت کنندگان «برنامه ده ساله رویارویی با چالش های امت اسلامی در قرن بیست ویکم» که در سومین دوره فوق العاده کنفرانس سران اسلامی در مکه مکرمه به تصو یب رسید؛ متن «قطعنامه شماره 28/34 وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی» که در سی و چهارمین اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (اجلاس صلح، پیشرفت و هم نوایی) در اسلام آباد پایتخت پاکستان برگزار شد. | فصل دوم: بیانیه های گروهی علما و اندیشمندان مسلمان پیرامون تعدد مذاهب: شامل بخش های زیر است: «استراتژی مجمع جهانی تقر یب مذاهب اسلامی» که دارای طرحی جامع و برنامه ریزی شده جهت رسیدن به آرمان ها و اهداف این مجمع است و به تأیید اعضای مجمع رسیده است؛ «پیش نویس منشور وحدت اسلامی» که به پیشنهاد مقام معظم رهبری و توسط کمیته ای از صاحب نظران در امر تقریب و وحدت اسلامی و با بهره-گیری از تجربیات آماده گردید تا مبنای حرکت و تعامل پیروان مذاهب اسلامی‌باشد؛ متن «بیانیه کنفرانس بین المللی حقیقت اسلام و نقش آن در جامعه معاصر» که در امّان، پایتخت اردن هاشمی برگزار شد به همراه اسامی شخصیت‌ها و علمای تأیید کننده آن، «مجمع علما و اندیشمندان مسلمان» گزارش اجلاس مقدماتی نشست فوق العاده سران سازمان کنفرانس اسلامی در مکه مکرمه به همراه اسامی شرکت کنندگان؛ «اولین کنفرانس بین المللی مذاهب اسلامی و چالش های معاصر» که توسط دانشگاه آل البیت اردن برگزار گردید به همراه اسامی شرکت کنندگان «برنامه ده ساله رویارویی با چالش های امت اسلامی در قرن بیست ویکم» که در سومین دوره فوق العاده کنفرانس سران اسلامی در مکه مکرمه به تصو یب رسید؛ متن «قطعنامه شماره 28/34 وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی» که در سی و چهارمین اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (اجلاس صلح، پیشرفت و هم نوایی) در اسلام آباد پایتخت پاکستان برگزار شد. | ||
فصل سوم؛ فتاوای فقهای مذاهب اسلامی پیرامون ملاک های مسلمانی و شر ایط افتاء: که شامل: «فتاوای فقهای عظام و مراجع ش یعه پیرامون ملاک های اسلام و شرایط فتوا» که برخی از آنها عبارت اند از: فتوای حضرت | فصل سوم؛ فتاوای فقهای مذاهب اسلامی پیرامون ملاک های مسلمانی و شر ایط افتاء: که شامل: «فتاوای فقهای عظام و مراجع ش یعه پیرامون ملاک های اسلام و شرایط فتوا» که برخی از آنها عبارت اند از: فتوای حضرت آیت‌الله خامنه ای (مدظله العالی)؛ فتو ای حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی (مدظله العالی)؛ فتوای حضرت آیت‌الله فاضل لنکرانی (رحمه الله علیه)؛ فتوای حضرت آیت‌الله محمدعلی تسخیری (رحمه الله علیه) و...؛ «فتاوای علمای اهل سنت، پیرامون ملاک های مسلمان بودن و شر ایط فتوا دادن» که برخی از آنها عبارت-اند از: فتوای شیخ محمود شلتوت ـ فتو ای شیخ جادالحق علی جادالحق ـ دکتر شیخ محمد سید طنطاوی، فتوای دکتر شیخ یوسف قرضاوی ـ فتوای شیخ احمد کفتارو ـ فتو ای شورای عالی امور دینی ترکیه ـ ...، «فتاوای علمای زیدیه درباره ملاک های مسلمانی و شرایط افتاء» از قبیل: فتو ای شیخ ابراهیم بن محمد الوز یر ـ فتوای شیخ محمد بن محمد بن اسماعیل المنصور ـ فتوای شیخ حمود بن عباس بن عبدالله المؤ ید؛ فتوای شیخ احمد بن حمد خلیلی، مفتی کل سلطنت نشینی عمان و اباضیه جهان که مؤسسه آل البیت اردن، پیش از برگزاری کنفرانس بین المللی اسلامی و صدور بیانیه پایانی آن، درباره اصول و ضوابط مسلمان بودن و شرایط افتاء از برخی از فضلای بزرگ مذاهب مختلف اسلامی سؤال کرده بود و اساس و مبنای بیانیه امّان، پاسخ هایی است که رهبران بزرگ مذهبی فرق اسلامی به پرسش ها داده اند. | ||
فصل چهارم؛ پاسخ به کج اندیشان: که شامل دو بخش زیر است: پاسخ | فصل چهارم؛ پاسخ به کج اندیشان: که شامل دو بخش زیر است: پاسخ آیت‌الله مکارم شیرازی به فتوای ۳۸ تن از علمای وهابی مبنی بر تکفیر شیعیان و جواز قتل آنان؛ و متن نامه آیت‌الله تسخیری به جمعی از علما و اندیشمندان جهان اسلام جهت نظرخواهی در خصوص فتوای فوق الذکر و پاسخ علمای جهان اسلام به نامه ایشان و محکوم کرن فتوای تکفیری عبدالله الجبرین. | ||
فصل پنجم؛ پیوست ها، شامل: متن منشور مکه معظمه، پیرامون اوضاع جاری عراق و اسامی امضاکنندگان این منشور؛ و بیانیه جمعی از فضلای حوزه علمیه قم، پیرامون اوضاع جاری عراق و مسائل منطقه و اسامی امضاکنندگان آن است . یادآور می‌گردد: کتاب حاضر ترجمه فارسی کتاب «التعددیه المذهبیه فی الاسلام و آراء العلماء فیها» و افزودن برخی بیانیهها، اسناد و مقالات است. | فصل پنجم؛ پیوست ها، شامل: متن منشور مکه معظمه، پیرامون اوضاع جاری عراق و اسامی امضاکنندگان این منشور؛ و بیانیه جمعی از فضلای حوزه علمیه قم، پیرامون اوضاع جاری عراق و مسائل منطقه و اسامی امضاکنندگان آن است . یادآور می‌گردد: کتاب حاضر ترجمه فارسی کتاب «التعددیه المذهبیه فی الاسلام و آراء العلماء فیها» و افزودن برخی بیانیهها، اسناد و مقالات است. | ||
[[رده:کتاب های تقریبی]] | [[رده:کتاب های تقریبی]] | ||
[[رده:مذاهب اسلامی]] | [[رده:مذاهب اسلامی]] | ||
نسخهٔ ۱۴ مارس ۲۰۲۲، ساعت ۱۹:۲۷
| نام کتاب | تعدد مذاهب |
|---|---|
| نویسنده | جلال میرآقایی |
| زبان کتاب | فارسی |
| سال نشر | 1386 ش |
| ناشر | مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی |
| تیراژ | 1000 نسخه |
| نوبت چاپ | اول |
تعدد مذاهب
در حدود نیم قرن پیش شیخ محمود شلتوت که در رأس روحانیت اهل سنت قرار داشتدر فتوای خویش جواز پیروی از فقه مذهب جعفری را عرضه کرد و خواستار همدلی بیش تر مسلمانان شد . از آن زمان حرکت «تقریب مذاهب» شکل گرفته و امروزه به راهبردی تأثیرگذار بدل شده است. دانشمندان و عالمان مسلمان، پس از وضع مبانی و تبیین ریشه های دینی و ضرورت رشد و ریشه دار کردن آن در وجدان مسلمانان، مقالات متعددی نوشتند. اینان معتقدند با ملاحظه ی برخی اصول از جمله ایمان به اصول اعتقادی اسلام، التزام کامل به تمامی ضروریات و ارکان اسلامی و نیز قرآن و سنت می توان مسلمانان را گرد هم آورد. این کتاب در حقیقت مجموعه-ای است از فتاو ای علماء و صاحب نظران فقهی مذاهب گوناگون اسلامی در خصوص این سؤال «اطلاق امت اسلامی بر اتباع مذاهب د یگر اسلامی اعم از شیعه، فرق چهارگانه اهل سنت، زیدیه، ظاهریه، ابازیه ود یگران که اصول دین مبین را معتقدند چیست؟ و آیا تکفیر فرق مذبور جایز است یا خیر؟ و اصولا حدود تکف یر در عصر حاضر چگونه است؟» این سوال را هشت نفر از علمای شیعه پاسخ گفته اند و سیزده نفر از علمای اهل سنت و سه نفر از علمای زیدیه و یک نفر از علمای ابازیه، فتاوی در خصوص سوال فوق بالاجماع فرق اسلامی را از امت اسلامی دانسته اند و تکفیر آنان را در هیچ شرایطی جایز ندانسته اند. این کتاب دارای یک مقدمه و پنج فصل است. در مقدمه، مؤلف، صادرکنندگان فتاوی را از برجسته ترین فقها و مجتهدان می‌دانند. فتاوی گردآوری شده نیز با مصلحت اندیشی و ملاحظات سیاسی و تحت تأثیر منافع زودگذر صادر نشده است، هر چند که زمینه فتوا در شر ایط اجتماعی سیاسی فراهم می شود. فصل اول: تحت عنوان درآمدی بر تقر یب مذاهب اسلامی، شامل دو مقاله؛ «مذاهب اسلامی از اختلاف تا ائتلاف» نوشته حضرت آیت‌الله محمدعلی تسخیری، واقع گرایی اسلامی، مبانی وحدت و نقش آفرینی آن، اختلافات فکری و ضوابط آن، و اختلافات مذهبی را تجزیه و تحلیل کرده اند. ایشان همچنین آسیب پیش فرض-های مجتهد بر روند اجتهاد و راه های جلوگیری از آن را متذکر شده‌اند. همچنین به مذاهب فراموش شده و ظهور مذاهب مختلف اسلامی پرداخته اند و اختلاف در مذاهب را باعث رشد فکری و تعالی تمدن اسلامی برشمرده اند منتها آنچه این پدیده را به شکلی منفی در مسیر تارخی مسلمانان جلوه داده است، تغییر آن به سوی طایفه گرایی تنگ نظرانه بوده است. به اعتقاد وی تقر یب مذاهب ریشه در کهن ترین دوران های اسلامی‌دارد و سرزندگی خود را مدیون اصول شریعت اسلامی است. در ادامه مباحث پا یه های تقریب اصول و ارزش های شایسته تقریب، نقش دانشمندان و اندیشمندان را در روند تقریب مورد تحلیل قرار داده اند. مقاله دوم، «پیش نویس سند تأسیسی جمعیت وحدت و تقر یب» از علامه محمدمهدی شمس الدین. در این مقاله مرحوم شمس-الدین نوع اختلافاتی که مانع وحدت و تضعیف انسجام است را بررسی می کند و گفتمان وحدت را در اعتقادات و احکام می جوید. به نظر وی باید در اختلافات شیوه ای پیش گرفت که در فرهنگ سازی عمومی، وقایع تاریخی و پیامدهای سیاسی آن، وحدت امت مراعات شود و از هر امری که به جدایی و پراکندگی بیانجامد، پرهیز شود. سپس وی برای به رسمیت شناختن مذاهب اسلامی از طرف د یگر مسلمانان، راه کارهایی ارائه می‌دهد و مشکلات تبشیر را در داخل جوامع اسلامی بر می شمرد. به نظر ایشان در همه موسساتی که بر پایه اندیشه تبشیری و تبلیغات مذهبی به وجود آمده اند باید تجدید نظر کرد، زیرا بسیاری از شعارهای آنان سدّ راه تقریب و وحدت است . علامه شمس الدین تشکیل جمعیت وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی را به منظور ارتباط با مراکز فقهی و فکری در جوامع اسلامی سوق می‌دهد و معتقد است که جامعه الازهر از همه راه ها مستقیم تر است تا این جمعیت بتواند اقدامات خود را به ظهور برساند بر مبنای این سند تأسیسی جمعیت وحدت و تقر یب باید مجله‌ای جهانی به زبان های زنده دنیا به ویژه زبان های اسلامی انتشار دهد و کنفرانس های علمی تحقیقاتی و سمینارهای وحدت اسلامی برپا نماید و بر ای گشایش باب فقهی بین مذاهب اسلامی تلاش کند و مراکز آموزشی و دانشکده های الهیات تأسیس نماید و از اختلافات سیاسی که ریشه های طائفه ای مذهبی دارند پرهیز نمود. علم کلام جدید با موضوع وحدت که ر یشه در قرآن و سنت دارد ترویج یابد به نظر وی همچنین وحدت اسلامی شامل وحدت با غ یر مسلمانان (گفتگوی ادیان و تمدن ها) نیز می شود. در این مقاله سپس مبا نی سند تأسیسی جمعیت وحدت وتقریب مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. فصل دوم: بیانیه های گروهی علما و اندیشمندان مسلمان پیرامون تعدد مذاهب: شامل بخش های زیر است: «استراتژی مجمع جهانی تقر یب مذاهب اسلامی» که دارای طرحی جامع و برنامه ریزی شده جهت رسیدن به آرمان ها و اهداف این مجمع است و به تأیید اعضای مجمع رسیده است؛ «پیش نویس منشور وحدت اسلامی» که به پیشنهاد مقام معظم رهبری و توسط کمیته ای از صاحب نظران در امر تقریب و وحدت اسلامی و با بهره-گیری از تجربیات آماده گردید تا مبنای حرکت و تعامل پیروان مذاهب اسلامی‌باشد؛ متن «بیانیه کنفرانس بین المللی حقیقت اسلام و نقش آن در جامعه معاصر» که در امّان، پایتخت اردن هاشمی برگزار شد به همراه اسامی شخصیت‌ها و علمای تأیید کننده آن، «مجمع علما و اندیشمندان مسلمان» گزارش اجلاس مقدماتی نشست فوق العاده سران سازمان کنفرانس اسلامی در مکه مکرمه به همراه اسامی شرکت کنندگان؛ «اولین کنفرانس بین المللی مذاهب اسلامی و چالش های معاصر» که توسط دانشگاه آل البیت اردن برگزار گردید به همراه اسامی شرکت کنندگان «برنامه ده ساله رویارویی با چالش های امت اسلامی در قرن بیست ویکم» که در سومین دوره فوق العاده کنفرانس سران اسلامی در مکه مکرمه به تصو یب رسید؛ متن «قطعنامه شماره 28/34 وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی» که در سی و چهارمین اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (اجلاس صلح، پیشرفت و هم نوایی) در اسلام آباد پایتخت پاکستان برگزار شد. فصل سوم؛ فتاوای فقهای مذاهب اسلامی پیرامون ملاک های مسلمانی و شر ایط افتاء: که شامل: «فتاوای فقهای عظام و مراجع ش یعه پیرامون ملاک های اسلام و شرایط فتوا» که برخی از آنها عبارت اند از: فتوای حضرت آیت‌الله خامنه ای (مدظله العالی)؛ فتو ای حضرت آیت‌الله العظمی سیستانی (مدظله العالی)؛ فتوای حضرت آیت‌الله فاضل لنکرانی (رحمه الله علیه)؛ فتوای حضرت آیت‌الله محمدعلی تسخیری (رحمه الله علیه) و...؛ «فتاوای علمای اهل سنت، پیرامون ملاک های مسلمان بودن و شر ایط فتوا دادن» که برخی از آنها عبارت-اند از: فتوای شیخ محمود شلتوت ـ فتو ای شیخ جادالحق علی جادالحق ـ دکتر شیخ محمد سید طنطاوی، فتوای دکتر شیخ یوسف قرضاوی ـ فتوای شیخ احمد کفتارو ـ فتو ای شورای عالی امور دینی ترکیه ـ ...، «فتاوای علمای زیدیه درباره ملاک های مسلمانی و شرایط افتاء» از قبیل: فتو ای شیخ ابراهیم بن محمد الوز یر ـ فتوای شیخ محمد بن محمد بن اسماعیل المنصور ـ فتوای شیخ حمود بن عباس بن عبدالله المؤ ید؛ فتوای شیخ احمد بن حمد خلیلی، مفتی کل سلطنت نشینی عمان و اباضیه جهان که مؤسسه آل البیت اردن، پیش از برگزاری کنفرانس بین المللی اسلامی و صدور بیانیه پایانی آن، درباره اصول و ضوابط مسلمان بودن و شرایط افتاء از برخی از فضلای بزرگ مذاهب مختلف اسلامی سؤال کرده بود و اساس و مبنای بیانیه امّان، پاسخ هایی است که رهبران بزرگ مذهبی فرق اسلامی به پرسش ها داده اند. فصل چهارم؛ پاسخ به کج اندیشان: که شامل دو بخش زیر است: پاسخ آیت‌الله مکارم شیرازی به فتوای ۳۸ تن از علمای وهابی مبنی بر تکفیر شیعیان و جواز قتل آنان؛ و متن نامه آیت‌الله تسخیری به جمعی از علما و اندیشمندان جهان اسلام جهت نظرخواهی در خصوص فتوای فوق الذکر و پاسخ علمای جهان اسلام به نامه ایشان و محکوم کرن فتوای تکفیری عبدالله الجبرین. فصل پنجم؛ پیوست ها، شامل: متن منشور مکه معظمه، پیرامون اوضاع جاری عراق و اسامی امضاکنندگان این منشور؛ و بیانیه جمعی از فضلای حوزه علمیه قم، پیرامون اوضاع جاری عراق و مسائل منطقه و اسامی امضاکنندگان آن است . یادآور می‌گردد: کتاب حاضر ترجمه فارسی کتاب «التعددیه المذهبیه فی الاسلام و آراء العلماء فیها» و افزودن برخی بیانیهها، اسناد و مقالات است.