اخلاق: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ي' به 'ی') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
|- | |- | ||
|منابع اخلاقی | |منابع اخلاقی | ||
|قرآن • [[نهج البلاغه]] • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • مجموعه ورام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | |قرآن • [[نهج البلاغه]] • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • مجموعه ورام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | ||
|- | |- | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''اخلاق''' عنوان شاخه‌ای از علوم انسانی است که در آن از ارزش رفتارهای آدمی بحث می شود. این علم نگرشی تاریخی بر رفتارهای انسان به عنوان امور | '''اخلاق''' عنوان شاخه‌ای از علوم انسانی است که در آن از ارزش رفتارهای آدمی بحث می شود. این علم نگرشی تاریخی بر رفتارهای انسان به عنوان امور واقع یا کوششی برای کشف علل و عوامل طبیعی آن نیست؛ بلکه مطالعه آن‌هاست از این حیث که هریک در نظام ارزشی معین از چه جایگاهی برخوردارند. نظام‌های اخلاقی به عنوان مجموعه‌هایی مشتمل بر ارزش‌ها و دربردارنده دستورهایی برای اتصاف به خوی‌های نیک و انجام دادن اعمال پسندیده و دوری‌گزیدن از کردارهای ناپسند در میان بسیاری از ملل باستانی دیده می‌شود و شکل گیری آن‌ها به عنوان علم اخلاق در تمدن‌های گوناگون عهد باستان ازجمله [[ایران]] و [[یونان]]، مسیری موازی را طی کرده و آثار اخلاقی با سبک‌های متفاوت را پدید آورده است. | ||
در [[اسلام]] نیز [[پیامبر اکرم(ص)]] و [[امامان معصوم(ع)]] بر اخلاق و زیست اخلاقی تاکید فراوان ورزیده‌اند؛ به گونه‌ای که پیامبر گرامی هدفِ بعثت و نتیجه [[رسالت]] خود را اکمالِ مکارم اخلاق بیان کرده‌اند: <big>انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق</big> | در [[اسلام]] نیز [[پیامبر اکرم(ص)]] و [[امامان معصوم(ع)]] بر اخلاق و زیست اخلاقی تاکید فراوان ورزیده‌اند؛ به گونه‌ای که پیامبر گرامی هدفِ بعثت و نتیجه [[رسالت]] خود را اکمالِ مکارم اخلاق بیان کرده‌اند: <big>انی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق</big> | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
=واژه شناسی اخلاق= | =واژه شناسی اخلاق= | ||
<big>اخلاق</big> در | <big>اخلاق</big> در اصل واژه‌ای عربی است كه مفرد آن خُلْق و خُلُق می‌باشد. در لغت به‌معنای سرشت و سجیّه به‌کار رفته است؛ اعم از اینكه سجیّه و سرشتی نیكو و پسندیده باشد مانند جوان‌مردی و دلیری یا زشت و ناپسند باشد مثل فرومایگی و بزدلی. <ref>فلسفه اخلاق، مصباح یزدی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ سوم، پاییز 1394، ص 19</ref> در لغت نامه دهخدا آمده است: اخلاق جمع خُلق و در لغت به معناى خوی‌هاست. <ref> لغت نامه دهخدا، دانشگاه تهران، ج 5، ص 1525</ref> | ||
=تعریف اخلاق= | =تعریف اخلاق= | ||
اخلاق ملکه و حالتی مداوم از نفس آدمی است که از آن فعل یا صفتی به سهولت و بی درنگ صادر می‌شود. باید بر این نکته تأکید کرد که دانشمندان [[علم اخلاق]] برای آن تعاریف تعاریف مختلفی آورده‌اند: | |||
[[شیخ طبرسی]] در مقدمه کتاب [[الآداب الدینیه للخزانه المعینیه]] می‌نویسد: «أنّ الأخلاق هو ملکه أو حاله راسخه نفسانیه توجب صدور الأعمال منه بلا رویه و فکر»، و [[علامه مجلسی]] آن را این گونه تعریف می‌کند: «الخُلق، ملکه للنفس یصدر عنها الفعل بسهوله» <ref>بحارالانوارر ج۶۷ر ص۳۷۲</ref> | [[شیخ طبرسی]] در مقدمه کتاب [[الآداب الدینیه للخزانه المعینیه]] می‌نویسد: «أنّ الأخلاق هو ملکه أو حاله راسخه نفسانیه توجب صدور الأعمال منه بلا رویه و فکر»، و [[علامه مجلسی]] آن را این گونه تعریف می‌کند: «الخُلق، ملکه للنفس یصدر عنها الفعل بسهوله» <ref>بحارالانوارر ج۶۷ر ص۳۷۲</ref> | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
اگر اخلاق و راه رسیدن به سعادت و كمال تنها همان راهی باشد كه [[حكیم]] و [[فیلسوف]] با برهان و استقلال پیموده، راهی است بسیار مشكل. به‌ویژه آن‌كه بسیاری از اصول و روش‌هایی كه حكما برای رسیدن به سعادت و كمال معرفی كرده‌اند، فاقد استحكام كامل بوده و سُست و غیر قابل اطمینان است، چون اولاً از خطا و اشتباه مصون نیستند و ثانیاً مبتنی بر اصول و قواعد علمی است كه برای همگان امكان پذیر نیست، افراد عادی نمی‌توانند اخلاق علمی را بیاموزند. پس نمی‌توان اصول و اخلاقی را كه حكما تدوین كرده‌اند، اخلاق واقعی و زمینه ساز سعادت و كمال انسان دانست. | اگر اخلاق و راه رسیدن به سعادت و كمال تنها همان راهی باشد كه [[حكیم]] و [[فیلسوف]] با برهان و استقلال پیموده، راهی است بسیار مشكل. به‌ویژه آن‌كه بسیاری از اصول و روش‌هایی كه حكما برای رسیدن به سعادت و كمال معرفی كرده‌اند، فاقد استحكام كامل بوده و سُست و غیر قابل اطمینان است، چون اولاً از خطا و اشتباه مصون نیستند و ثانیاً مبتنی بر اصول و قواعد علمی است كه برای همگان امكان پذیر نیست، افراد عادی نمی‌توانند اخلاق علمی را بیاموزند. پس نمی‌توان اصول و اخلاقی را كه حكما تدوین كرده‌اند، اخلاق واقعی و زمینه ساز سعادت و كمال انسان دانست. | ||
==راه و روش | ==راه و روش انبیاء== | ||
مبنای اخلاق از نظر انبیاء این است كه انجام كار خوب انسان را به [[بهشت]] می‌برد و كار بد انسان را به [[جهنّم]] می‌فرستد. اصول اخلاقی كه از سوی انبیاء تدوین شده است، چند ویژگی اساسی دارند. | مبنای اخلاق از نظر انبیاء این است كه انجام كار خوب انسان را به [[بهشت]] می‌برد و كار بد انسان را به [[جهنّم]] می‌فرستد. اصول اخلاقی كه از سوی انبیاء تدوین شده است، چند ویژگی اساسی دارند. | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۸: | ||
چنان صفات عالی و مکارم اخلاقی در پیامبر (ص) جمع شده بود، که دشمان سر سخت را تحت تأثیرقرار می‌داد، و به تسلیم وادار می‌کرد، و دوستان را مجذوب می‌ساخت. از جمله پیروزی‌های پیامبر اسلام هر چند با تائید و امداد الهی بود، ولی عوامل زیادی از نظر ظاهری داشت، که یکی از مهم‌ترین آن‌ها جاذبۀ اخلاقی پیامبر (ص) بود. | چنان صفات عالی و مکارم اخلاقی در پیامبر (ص) جمع شده بود، که دشمان سر سخت را تحت تأثیرقرار می‌داد، و به تسلیم وادار می‌کرد، و دوستان را مجذوب می‌ساخت. از جمله پیروزی‌های پیامبر اسلام هر چند با تائید و امداد الهی بود، ولی عوامل زیادی از نظر ظاهری داشت، که یکی از مهم‌ترین آن‌ها جاذبۀ اخلاقی پیامبر (ص) بود. | ||
پس می‌توانیم برخورد اخلاقی پیامبر (ص) را معجزۀ اخلاقی او بنامیم، چنانچه نمونۀ از این [[معجزه]] ای اخلاقی در فتح [[مکه مکرمه]] نمایان گردید: هنگامی که مشرکین سخت دل وخیانت پیشه سالیان دراز هرچه در توان داشتند برضد اسلام وشخص پیامبر (ص) به کار گرفتند، سر انجام به چنگال [[مسلمین]] گرفتارشدند، پیامبر (ص) برخلاف تمام برداشت‌ها و محاسبات دوستان و دشمنان فرمود: (شخصی که داخل [[بیت الله]] گردید در امان است، و شخصی که سلاح در زمین گذاشت و در خانه‌اش آرام نشست درامان است، و هر که به خانه ای [[ | پس می‌توانیم برخورد اخلاقی پیامبر (ص) را معجزۀ اخلاقی او بنامیم، چنانچه نمونۀ از این [[معجزه]] ای اخلاقی در فتح [[مکه مکرمه]] نمایان گردید: هنگامی که مشرکین سخت دل وخیانت پیشه سالیان دراز هرچه در توان داشتند برضد اسلام وشخص پیامبر (ص) به کار گرفتند، سر انجام به چنگال [[مسلمین]] گرفتارشدند، پیامبر (ص) برخلاف تمام برداشت‌ها و محاسبات دوستان و دشمنان فرمود: (شخصی که داخل [[بیت الله]] گردید در امان است، و شخصی که سلاح در زمین گذاشت و در خانه‌اش آرام نشست درامان است، و هر که به خانه ای [[ابوسفیان]] داخل گردید در امان است. | ||
در خطبۀ که پیامبر (ص) بعد از فتح مکۀ مکرمه ایراد نمود فرمود: (یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ «مَا تَرَوْنَ أَنِّی فَاعِلٌ فیِكُمْ؟» قَالُوا: خَیْرًا، أَخٌ كَرِیمٌ، وَابْنُ أَخٍ كَرِیمٍ قَالَ: «اذْهَبُوا فَأَنْتُمُ الطُّلَقَاءُ»). <ref>[البدایه و النهایه، ازحافظ ابن کثیر] طبع دار ابن حزم، ج/ 1، تهذیب سیرة ابن هشام، ازعبد السلام هارون، ص:237، طبع:1990م مؤسسة الرسالة، بیروت]</ref> | در خطبۀ که پیامبر (ص) بعد از فتح مکۀ مکرمه ایراد نمود فرمود: (یَا مَعْشَرَ قُرَیْشٍ «مَا تَرَوْنَ أَنِّی فَاعِلٌ فیِكُمْ؟» قَالُوا: خَیْرًا، أَخٌ كَرِیمٌ، وَابْنُ أَخٍ كَرِیمٍ قَالَ: «اذْهَبُوا فَأَنْتُمُ الطُّلَقَاءُ»). <ref>[البدایه و النهایه، ازحافظ ابن کثیر] طبع دار ابن حزم، ج/ 1، تهذیب سیرة ابن هشام، ازعبد السلام هارون، ص:237، طبع:1990م مؤسسة الرسالة، بیروت]</ref> | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۰۴: | ||
احادیث نبوی در این زمینه، چه در بارۀ شخص پیامبر (ص) و چه در بارۀ اخلاق و وظایف مسلمان‌ها فراوان است که ذیلاً بعضی از آن‌ها ذکر می‌گردد: | احادیث نبوی در این زمینه، چه در بارۀ شخص پیامبر (ص) و چه در بارۀ اخلاق و وظایف مسلمان‌ها فراوان است که ذیلاً بعضی از آن‌ها ذکر می‌گردد: | ||
(«كَانَ خُلُقُهُ الْقُرْآنَ») <ref> مسلم به روایت عایشه (رضی الله عنها) نمبر حدیث (139ـ 746)</ref> | («كَانَ خُلُقُهُ الْقُرْآنَ») <ref> مسلم به روایت عایشه (رضی الله عنها) نمبر حدیث (139ـ 746)</ref> سایلی از[[عایشه]] راجع به اخلاق پیامبر (ص) سوال کرد که چگونه اخلاق داشت؟ درجواب فرمود: آیا [[قرآن]] را نخوانده اید (اخلاق پیامبرکاملاً موافق قرآن بود به همین خاطرعلامه [[ابن قیم]] در[[مدارج السالکین]] می‌نویسد که (دین اسلام تماماً اخلاق نیکواست). | ||
(“إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُدْرِكُ بِحُسنِ خُلُقِهِ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ”). <ref> ابو داود، نمبر(4798) صححه الألبانی فی الجامع الصغیر برقم (1620)</ref> | (“إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَیُدْرِكُ بِحُسنِ خُلُقِهِ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ”). <ref> ابو داود، نمبر(4798) صححه الألبانی فی الجامع الصغیر برقم (1620)</ref> | ||