نگاهی به جنبش نرم افزاری قرآن کریم در رشته تاریخ و پی آمدهای آن (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها
Mollahashem (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «<div class="wikiInfo"> پرونده:Jeld7.jpg|بندانگشتی|فصلنامه اندیشه تقریب - شماره هفتم، تابس...» ایجاد کرد) |
Mollahashem (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
نگرش قرآن کریم به علم، نگرشى متفاوت از نگرش جوامع آن روز یا امروز مى‌باشد و این نگرش، یکى از عوامل اساسى تحول این جنبش نرم‌افزارى است. | نگرش قرآن کریم به علم، نگرشى متفاوت از نگرش جوامع آن روز یا امروز مى‌باشد و این نگرش، یکى از عوامل اساسى تحول این جنبش نرم‌افزارى است. | ||
منهج و روش تعامل قرآن کریم با مقوله علم، و هدفمند نمودن علم و معرفت، و ابزار قراردادن علم براى مقاصد برتر، با آن نگرش ویژه نسبت به تکامل انسان‌ها، مهم‌ترین عامل‌ها‌ى این جنبش نرم‌افزارى به شمار مى‌روند. | منهج و روش تعامل قرآن کریم با مقوله علم، و هدفمند نمودن علم و معرفت، و ابزار قراردادن علم براى مقاصد برتر، با آن نگرش ویژه نسبت به تکامل انسان‌ها، مهم‌ترین عامل‌ها‌ى این جنبش نرم‌افزارى به شمار مى‌روند. | ||
قرآن کریم روح پژوهشگرى و تحقیق را در جان‌ها‌ى خفته بیدار نمود و روش صحیح پژوهش را درسرتاسر قرآن و در آیاتى ویژه مورد توجه قرارداد. | قرآن کریم روح پژوهشگرى و تحقیق را در جان‌ها‌ى خفته بیدار نمود و روش صحیح پژوهش را درسرتاسر قرآن و در آیاتى ویژه مورد توجه قرارداد. <ref>به سوره زمر آيه 18 توجه فرماييد که در بردارنده روش صحيح پژوهش و انتخاب مبناى علمى در مسايل مختلف مى‌باشد.</ref> | ||
قرآن کریم خود بسترى مناسب و منبعى نامحدود براى کاوش و تحقیق مى‌باشد، و انسان‌ها را نیز به سایر منابع معرفتى راهنمایى کرده و انگیزه‌ها‌ى فراوانى براى تحقیق ومعرفت و کنکاش در سایر منابع معرفتى به وجود مى‌آورد. | قرآن کریم خود بسترى مناسب و منبعى نامحدود براى کاوش و تحقیق مى‌باشد، و انسان‌ها را نیز به سایر منابع معرفتى راهنمایى کرده و انگیزه‌ها‌ى فراوانى براى تحقیق ومعرفت و کنکاش در سایر منابع معرفتى به وجود مى‌آورد. | ||
یکى از منابع معرفتى نامحدود و قابل توجه، گذشته انسان‌ها و جوامع بشرى است، که معارفى فراوان و با ارزش براى ایجاد تحوّل پیوسته در جامعه انسانى، به انسان‌ها‌ى تاریخ شناس و تحلیل گر ارایه مى‌دهد، و آنان را براى آینده شناسى و آینده سازى در بهترین شرایط قرار مى‌دهد. | یکى از منابع معرفتى نامحدود و قابل توجه، گذشته انسان‌ها و جوامع بشرى است، که معارفى فراوان و با ارزش براى ایجاد تحوّل پیوسته در جامعه انسانى، به انسان‌ها‌ى تاریخ شناس و تحلیل گر ارایه مى‌دهد، و آنان را براى آینده شناسى و آینده سازى در بهترین شرایط قرار مى‌دهد. | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
روشن است که تمدن اسلامى تمدنى مبتنى برعلم و فرهنگ و دانش و ادب بوده، ولى این به آن معنا نیست که قرآن کریم علم‌گرایى و علم‌زدگى را ترویج نموده و فرهنگ علمى خود را بر این اساس ساخته و پرداخته است. | روشن است که تمدن اسلامى تمدنى مبتنى برعلم و فرهنگ و دانش و ادب بوده، ولى این به آن معنا نیست که قرآن کریم علم‌گرایى و علم‌زدگى را ترویج نموده و فرهنگ علمى خود را بر این اساس ساخته و پرداخته است. | ||
قرآن کریم اصطلاح «هدایت» و مشتقات آن را حدود 340 مورد و در کنار «علم» و مشتقات آن در بیش از 700 مورد آورده است، که با محور قرار دادن هدایت براى انسان‌ها، توجهى ویژه به علم دارد. تعبیر قرآن در جریان هبوط آدم به سرزمین تکلیف و مسئولیت، چنین است: | قرآن کریم اصطلاح «هدایت» و مشتقات آن را حدود 340 مورد و در کنار «علم» و مشتقات آن در بیش از 700 مورد آورده است، که با محور قرار دادن هدایت براى انسان‌ها، توجهى ویژه به علم دارد. تعبیر قرآن در جریان هبوط آدم به سرزمین تکلیف و مسئولیت، چنین است: | ||
(فَإِمَّا یأْتِینَّکم مِّنِّی هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَاىَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلاَ هُمْ یحْزَنُونَ) . | (فَإِمَّا یأْتِینَّکم مِّنِّی هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَاىَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلاَ هُمْ یحْزَنُونَ)<ref>بقره / 38 (هرآينه از سوى من هدايتى براى شما بيايد، هر کس که هدايت مرا پيروى نمايد از هر گونه ترس و هراس به دور خواهد بود.) تعبير قرآن به هدايت، به جاى علم و دانش، بسيار قابل تأمل مى‌باشد.</ref> | ||
علاوه بر این نکته، در قرآن کریم، تعلیم نیز در کنار تزکیه بلکه در پرتو تزکیه قرار داده شده است. | علاوه بر این نکته، در قرآن کریم، تعلیم نیز در کنار تزکیه بلکه در پرتو تزکیه قرار داده شده است. <ref>به سوره بقره، آيه‌ها‌ى 129 و 151 و سوره آل عمران آيه 164 و سوره جمعه آيه 2 توجه شود.</ref> | ||
تزکیه همان تربیت مطلوب است که رستگارى و فلاح انسان در گرو آن قرار داده شده است. | تزکیه همان تربیت مطلوب است که رستگارى و فلاح انسان در گرو آن قرار داده شده است. <ref>«به درستى که رستگار شد هرکس که خود را تزکيه نمود» (اعلى /14).</ref> | ||
در قرآن کریم همیشه باید سراغ اهداف برتر و هدف نهایى از آفرینش بشریت باشیم، و جایگاه علم و دانش را در یک خط سیر تکاملى، که انسان و رستگارى را به هم ربط مى‌دهد، ببینیم، تا بتوانیم دیدگاه قرآن را نسبت به علم و دانش به طور دقیق پیدا نماییم. | در قرآن کریم همیشه باید سراغ اهداف برتر و هدف نهایى از آفرینش بشریت باشیم، و جایگاه علم و دانش را در یک خط سیر تکاملى، که انسان و رستگارى را به هم ربط مى‌دهد، ببینیم، تا بتوانیم دیدگاه قرآن را نسبت به علم و دانش به طور دقیق پیدا نماییم. | ||
از چهار آیه‌اى که تزکیه و تعلیم را در کنار هم مطرح نموده، سه آیه، تعلیم را در پرتو تزکیه و پس از تزکیه یاد کرده است، در حالى‌که فقط یک آیه، تعلیم را قبل از تزکیه و مقدّم بر آن مطرح کرده است که این امر مى‌تواند گویاى این حقیقت باشد که تعلیم اگر با هدف تزکیه و تربیت انسان انجام مى‌گیرد خود نیز تزکیه‌اى دیگر و تربیتى برتر به دنبال خواهد داشت. | از چهار آیه‌اى که تزکیه و تعلیم را در کنار هم مطرح نموده، سه آیه، تعلیم را در پرتو تزکیه و پس از تزکیه یاد کرده است، در حالى‌که فقط یک آیه، تعلیم را قبل از تزکیه و مقدّم بر آن مطرح کرده است که این امر مى‌تواند گویاى این حقیقت باشد که تعلیم اگر با هدف تزکیه و تربیت انسان انجام مى‌گیرد خود نیز تزکیه‌اى دیگر و تربیتى برتر به دنبال خواهد داشت. <ref>البته آيه‌اى که تعليم را مقدّم بر تزکيه مطرح نموده از زبان حضرت ابراهيم(عليه السلام) مى‌باشد، در حالى‌که سه آيه ديگر که تعليم را پس از تزکيه آورده است از زبان و کلام خداوند منّان است.</ref> | ||
هدایت همان دانش هدف‌مندى است که انسان را به آن هدف مطلوب مى‌رساند و آنچه به عنوان مهم‌ترین خواسته و نیاز انسان در مهم‌ترین سوره قرآن کریم ـ فاتحة الکتاب ـ مطرح شده است همان هدایت است که تمام انسان‌ها آن را با تمام وجود از خدا مى‌خواهند. | هدایت همان دانش هدف‌مندى است که انسان را به آن هدف مطلوب مى‌رساند و آنچه به عنوان مهم‌ترین خواسته و نیاز انسان در مهم‌ترین سوره قرآن کریم ـ فاتحة الکتاب ـ مطرح شده است همان هدایت است که تمام انسان‌ها آن را با تمام وجود از خدا مى‌خواهند. | ||
در خواست هدایت به صراط مستقیم در آیه (اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ) (حمد/6) یعنى درخواست راه یابى به کوتاه‌ترین راه و بهترین مسیر براى رسیدن به هدف والاى آفرینش انسان که خواسته نهفته و آشکار هر انسان است که از اعماق وجود خود، خواهانِ آن مى‌باشد. | در خواست هدایت به صراط مستقیم در آیه (اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ) (حمد/6) یعنى درخواست راه یابى به کوتاه‌ترین راه و بهترین مسیر براى رسیدن به هدف والاى آفرینش انسان که خواسته نهفته و آشکار هر انسان است که از اعماق وجود خود، خواهانِ آن مى‌باشد. | ||
بنابراین فراگیرى علم و دانش در چنین بسترى معنایى ویژه و مفهومى تربیتى خواهد داشت و به همین دلیل جایگاه رفیع علم و معرفت در قرآن کریم جایگاهى منحصر به فرد و ممتاز خواهد بود و همین جایگاه ممتاز علم در قرآن کریم، ریشه انقلاب فرهنگى اسلام و منشأ یک جنبش نرم‌افزارى توسط قرآن کریم بوده است، زیرا قرآن در تاریک‌ترین محیط اجتماعى و در پایین‌ترین سطح علمى در شبه جزیره عربستان فرودآمد که این خود یک معجزه به شمار مى‌رود، به ویژه وقتى دریابیم که تمدن عظیم اسلامى را تمدنى ممتاز و رفیع و قابل توجه و قابل ستایش نسبت به سایر تمدن‌ها قرارداده است. | بنابراین فراگیرى علم و دانش در چنین بسترى معنایى ویژه و مفهومى تربیتى خواهد داشت و به همین دلیل جایگاه رفیع علم و معرفت در قرآن کریم جایگاهى منحصر به فرد و ممتاز خواهد بود و همین جایگاه ممتاز علم در قرآن کریم، ریشه انقلاب فرهنگى اسلام و منشأ یک جنبش نرم‌افزارى توسط قرآن کریم بوده است، زیرا قرآن در تاریک‌ترین محیط اجتماعى و در پایین‌ترین سطح علمى در شبه جزیره عربستان فرودآمد که این خود یک معجزه به شمار مى‌رود، به ویژه وقتى دریابیم که تمدن عظیم اسلامى را تمدنى ممتاز و رفیع و قابل توجه و قابل ستایش نسبت به سایر تمدن‌ها قرارداده است. | ||
==فلسفه علم در قرآن کریم== | ==فلسفه علم در قرآن کریم== | ||
قرآن کریم به زمینه‌ها‌ى گوناگون معرفتى توجه نموده و علم را به عنوان یکى از عوامل برترى انسان بر ملائک معرفى نموده است؛ همان‌طور که در سوره بقره آمده است: (وَعَلَّمَ آدَمَ الاَْسْمَآءَ کلَّهَا) | قرآن کریم به زمینه‌ها‌ى گوناگون معرفتى توجه نموده و علم را به عنوان یکى از عوامل برترى انسان بر ملائک معرفى نموده است؛ همان‌طور که در سوره بقره آمده است: (وَعَلَّمَ آدَمَ الاَْسْمَآءَ کلَّهَا) <ref>بقره / 31: «تمام نام‌ها را به آدم آموخت».</ref> | ||
سرفصل‌ها‌یى از قرآن کریم که در زمینه علم و دانش الهى و بشرى قابل مطالعه و بررسى و استنباط است و باید مد نظر اندیشمندان قرارگیرد و دیدگاه قرآن کریم درباره علم را از آن به دست آورد | سرفصل‌ها‌یى از قرآن کریم که در زمینه علم و دانش الهى و بشرى قابل مطالعه و بررسى و استنباط است و باید مد نظر اندیشمندان قرارگیرد و دیدگاه قرآن کریم درباره علم را از آن به دست آورد<ref>اين مجموعه از سرفصل‌ها، مى‌تواند نظريه علم در قرآن کريم را نشان دهد.</ref> از قرار ذیل مى‌باشد: | ||
1 ـ تاریخچه علم در جامعه انسانى؛ | 1 ـ تاریخچه علم در جامعه انسانى؛ | ||
2 ـ حقیقت علم؛ | 2 ـ حقیقت علم؛ | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۲: | ||
18 ـ فلسفه علم؛ | 18 ـ فلسفه علم؛ | ||
19 ـ نظام آموزشى؛ | 19 ـ نظام آموزشى؛ | ||
20 ـ تولید علم و تکامل علوم و جنبش نرم‌افزارى از دیدگاه قرآن کریم . | 20 ـ تولید علم و تکامل علوم و جنبش نرم‌افزارى از دیدگاه قرآن کریم.<ref>بررسى ديدگاه قرآن کريم نسبت به اين سرفصل‌ها کتابى جامع مى‌طلبد که تمام آيات علم و هدايت در قرآن را در کنار هم ببيند و ديدگاه‌ها‌ى ويژه قرآن را با مصاديق و نمونه‌ها‌ى قرآنى که بيش از هزار آيه را در بر مى‌گيرد، روشن نمايد.</ref> | ||
=فصل 2: جایگاه ویژه قرآن کریم در پژوهش‌ها‌ى تاریخى= | =فصل 2: جایگاه ویژه قرآن کریم در پژوهش‌ها‌ى تاریخى= | ||
ویژگى‌ها‌ى منحصر به فرد قرآن کریم را در این بخش نمى‌توان نادیده گرفت؛ ویژگى‌ها‌یى که قرآن کریم را منبعى اجتناب ناپذیر براى پژوهش‌ها‌ى تاریخى قرار مى‌دهد. برخى از این ویژگى‌ها عبارت است از: | ویژگى‌ها‌ى منحصر به فرد قرآن کریم را در این بخش نمى‌توان نادیده گرفت؛ ویژگى‌ها‌یى که قرآن کریم را منبعى اجتناب ناپذیر براى پژوهش‌ها‌ى تاریخى قرار مى‌دهد. برخى از این ویژگى‌ها عبارت است از: | ||
==1 ـ جامعیت قرآن کریم:== | ==1 ـ جامعیت قرآن کریم:== | ||
قرآن کریم بر خاتم پیامبران فرود آمده و برترین دلیل و سند جاوید بر حقانیت خاتم ادیان و آخرین شرایع الهى بوده و مى‌باشد. | قرآن کریم بر خاتم پیامبران فرود آمده و برترین دلیل و سند جاوید بر حقانیت خاتم ادیان و آخرین شرایع الهى بوده و مى‌باشد. | ||
جاوید بودن قرآن وخاتمیت دین مبین اسلام مستلزم جامعیت این کتاب آسمانى و توجه او به تمام نیازهاى انسانى در طول مسیر تکاملى بشریت بوده است؛ (وَنَزَّلْنَا عَلَیک الْکتَابَ تِبْیاناً لِّکلِّ شَیء) . | جاوید بودن قرآن وخاتمیت دین مبین اسلام مستلزم جامعیت این کتاب آسمانى و توجه او به تمام نیازهاى انسانى در طول مسیر تکاملى بشریت بوده است؛ (وَنَزَّلْنَا عَلَیک الْکتَابَ تِبْیاناً لِّکلِّ شَیء).<ref>نحل / 89: «وما کتاب (قرآن) را برتو فرود آورديم در حالى‌که بيان کننده هر چيزى است».</ref> | ||
قدر مسلّم اینکه قرآن کریم با توجه به مجموعه اهدافى که براى تربیت انسان‌ها در طول مسیر تکاملى ویژه بشر در نظر داشته، حتماً باید مجموعه نیازهاى بشریت را به طور کامل و جامع در نظر گرفته و راه‌ها‌ى صحیح تأمین این مجموعه نیازها را در اختیار انسان قرار داده باشد. | قدر مسلّم اینکه قرآن کریم با توجه به مجموعه اهدافى که براى تربیت انسان‌ها در طول مسیر تکاملى ویژه بشر در نظر داشته، حتماً باید مجموعه نیازهاى بشریت را به طور کامل و جامع در نظر گرفته و راه‌ها‌ى صحیح تأمین این مجموعه نیازها را در اختیار انسان قرار داده باشد. | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
==4 ـ توجه ویژه قرآن به نیازهاى واقعى انسان:== | ==4 ـ توجه ویژه قرآن به نیازهاى واقعى انسان:== | ||
قرآن کریم هدف از آفرینش را به کمال رساندن انسان‌ها اعلام نموده است و تجلى این کمال را در پیوستن به خدا | قرآن کریم هدف از آفرینش را به کمال رساندن انسان‌ها اعلام نموده است و تجلى این کمال را در پیوستن به خدا و لقاى او مطرح کرده <ref>وَ أَنَّ إِلى رَبِّک الْمُنْتَهى (نجم/42); فَمَنْ کانَ يَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لايُشْرِک بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً (کهف/11).</ref> و عبادت خدا را یگانه راه رسیدن به این فرجام نیک دانسته است. <ref>وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الإِْنْسَ إِلاّ لِيَعْبُدُونِ (ذاريات / 56).</ref> | ||
هم‌چنین هدف از بعثت تمام انبیا ـ به ویژه خاتم انبیا(صلى‌الله‌علیه‌وآله) ـ را تحقق بخشیدن به هدف برتر آفرینش، یعنى تربیت و تزکیه انسان‌ها در جهت رسیدن به کمال معرفى نموده است. | هم‌چنین هدف از بعثت تمام انبیا ـ به ویژه خاتم انبیا(صلى‌الله‌علیه‌وآله) ـ را تحقق بخشیدن به هدف برتر آفرینش، یعنى تربیت و تزکیه انسان‌ها در جهت رسیدن به کمال معرفى نموده است. <ref>هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الأُْمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَکيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ (جمعه / 2).</ref> | ||
بنابراین، لازمه مطرح نمودن چنین هدفى توجه ویژه به مجموعه نیازهاى واقعى انسان‌ها است، زیرا تربیتِ انسان، جز تأمین نیازهاى واقعى او و حرکت دادن او به سوى اهداف مورد نظر، از راه پرپار نمودن استعدادهاى نهفته او به صورتى مطلوب و ایده آل، معنى و مسیر دیگرى نخواهد داشت. | بنابراین، لازمه مطرح نمودن چنین هدفى توجه ویژه به مجموعه نیازهاى واقعى انسان‌ها است، زیرا تربیتِ انسان، جز تأمین نیازهاى واقعى او و حرکت دادن او به سوى اهداف مورد نظر، از راه پرپار نمودن استعدادهاى نهفته او به صورتى مطلوب و ایده آل، معنى و مسیر دیگرى نخواهد داشت. | ||