ادوار تاریخی فقه شیعه (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

خط ۴۴۰: خط ۴۴۰:
هر چند این دوره، در واقع بخش قابل توجهى از آن ثمره اى است که شیخ انصارى و شاگردانش، از محقّق بهبهانى به ارث برده اند و از این رو، بیشتر مطالبى که علماى این دوره نوشته اند ریشه آنها در کلمات محقّق بهبهانى و شاگردانش یافت مى شود، موسوعة طبقات الفقهاء، همان، مقدّمه، جزء 2، ص 458.  ولى تفاوتش با دوره گذشته آن است که این سلسله از مباحث به شکل خاص تنظیم و ارائه گردید که نمونه هاى روشن آن در آثار شیخ انصارى و آخوند خراسانى به خوبى دیده مى شود.
هر چند این دوره، در واقع بخش قابل توجهى از آن ثمره اى است که شیخ انصارى و شاگردانش، از محقّق بهبهانى به ارث برده اند و از این رو، بیشتر مطالبى که علماى این دوره نوشته اند ریشه آنها در کلمات محقّق بهبهانى و شاگردانش یافت مى شود، موسوعة طبقات الفقهاء، همان، مقدّمه، جزء 2، ص 458.  ولى تفاوتش با دوره گذشته آن است که این سلسله از مباحث به شکل خاص تنظیم و ارائه گردید که نمونه هاى روشن آن در آثار شیخ انصارى و آخوند خراسانى به خوبى دیده مى شود.
مسائل اصولى در این دوره به مباحث الفاظ و مباحث عقلى تقسیم شد و مباحث عقلى به صورت گسترده اى، همراه با نوآوری ها، مورد بحث قرار گرفت که پیش از این سابقه نداشته است.
مسائل اصولى در این دوره به مباحث الفاظ و مباحث عقلى تقسیم شد و مباحث عقلى به صورت گسترده اى، همراه با نوآوری ها، مورد بحث قرار گرفت که پیش از این سابقه نداشته است.
2. نوآورى هاى فقهى
2. نوآورى هاى فقهى
در این دوره ابواب فقهى به صورت تازه و گسترده اى ارائه گردید که مى توان به بحث هاى گسترده شیخ انصارى در فقه و محقّق همدانى در مصباح الفقیه اشاره کرد.
در این دوره ابواب فقهى به صورت تازه و گسترده اى ارائه گردید که مى توان به بحث هاى گسترده شیخ انصارى در فقه و محقّق همدانى در مصباح الفقیه اشاره کرد.
3. اهتمام گسترده به عبادات و عقود
3. اهتمام گسترده به عبادات و عقود
هر چند فقه، ابواب متعددى مانند عبادات و عقود و ایقاعات و سیاسات دارد؛ ولى فقهاى این دوره، بیشترین همّت خویش را صرف عبادات و عقود کرده اند. و این رویکرد در کتاب مکاسب شیخ انصارى (در بخش معاملات) و مصباح الفقیه محقّق همدانى و عروة الوثقى آیة الله سیّد محمّد کاظم یزدى(عمدتاً در بخش عبادات) و دیگر آثار این دوره نمود کامل دارد. فقهاى این دوره غالباً در یکى از این دو باب و یا هر دو باب تألیفاتى دارند.
هر چند فقه، ابواب متعددى مانند عبادات و عقود و ایقاعات و سیاسات دارد؛ ولى فقهاى این دوره، بیشترین همّت خویش را صرف عبادات و عقود کرده اند. و این رویکرد در کتاب مکاسب شیخ انصارى (در بخش معاملات) و مصباح الفقیه محقّق همدانى و عروة الوثقى آیة الله سیّد محمّد کاظم یزدى(عمدتاً در بخش عبادات) و دیگر آثار این دوره نمود کامل دارد. فقهاى این دوره غالباً در یکى از این دو باب و یا هر دو باب تألیفاتى دارند.
4. پیدایش «تقریرات» در فقه و اصول
4. پیدایش «تقریرات» در فقه و اصول
هر چند «تقریرات» شبیه «امالى» در میان علماى پیشین است که استاد املا مى کرد و شاگردان مى نوشتند، ولى با دو تفاوت:
هر چند «تقریرات» شبیه «امالى» در میان علماى پیشین است که استاد املا مى کرد و شاگردان مى نوشتند، ولى با دو تفاوت:
الف) امالى استادان، در گذشته، به نام خود استاد منتشر مى شد بدون آنکه نامى از شاگرد به میان آید؛ مثل امالى شیخ صدوق و امالى شیخ مفید؛ ولى در این عصر، تقریرات استادان به نام شاگردان منتشر مى شود، هرچند نام استادان نیز ذکر مى گردد، مانند اجود التقریرات که درسهاى آیة الله نائینى است، ولى به نام شاگردش آیة الله خویى منتشر شده است و ده ها تقریرات دیگر.
الف) امالى استادان، در گذشته، به نام خود استاد منتشر مى شد بدون آنکه نامى از شاگرد به میان آید؛ مثل امالى شیخ صدوق و امالى شیخ مفید؛ ولى در این عصر، تقریرات استادان به نام شاگردان منتشر مى شود، هرچند نام استادان نیز ذکر مى گردد، مانند اجود التقریرات که درسهاى آیة الله نائینى است، ولى به نام شاگردش آیة الله خویى منتشر شده است و ده ها تقریرات دیگر.
ب) در «امالى» الفاظ و عبارات نیز از استاد بوده و شاگردان متن املاى استاد را یادداشت و به نام استاد منتشر مى ساختند؛ ولى در «تقریرات» محتواى کتاب از اساتید است، ولى شاگردان، آن محتوا را با عبارات و الفاظ و جمله بندى و تبویب مناسب با ذوق خود تهیه و منتشر مى سازند.
ب) در «امالى» الفاظ و عبارات نیز از استاد بوده و شاگردان متن املاى استاد را یادداشت و به نام استاد منتشر مى ساختند؛ ولى در «تقریرات» محتواى کتاب از اساتید است، ولى شاگردان، آن محتوا را با عبارات و الفاظ و جمله بندى و تبویب مناسب با ذوق خود تهیه و منتشر مى سازند.
5. پیدایش رساله هاى عملیّه به شکل جدید
5. پیدایش رساله هاى عملیّه به شکل جدید
هر چند در میان فقهاى گذشه رساله هایى براى عمل مقلّدان و مراجعان وجود داشت، که برخى از آنان تحت عنوان المسائل... تألیف شده است، مانند: المسائل الجیلانیّة و المسائل الرجبیّة از شیخ طوسى و جامع عبّاسى از شیخ بهایى و نجاة العباد فى یوم المعاد از صاحب جواهر؛ ولى به هر حال، کتاب هایى در محدوده معین و مختصر و گاه نیز تخصّصى و غیر قابل استفاده براى عموم بود. اما در این دوره، رساله هاى عملیّه که در بردارنده همه مسائل مورد نیاز مردم در مسائل فقهى است، بدون اشاره به ادّله فتوا تألیف شده است. از جمله این نوع کتابهاست: عروة الوثقى، اثر آیة الله سیّد محمّدکاظم یزدى، وسیلة النجاة، تألیف آیة الله سیّد ابوالحسن اصفهانى، منهاج الصالحین، نوشته آیة الله سیّد محسن حکیم، تحریر الوسیله، تألیف امام خمینى، منهاج الصالحین، نوشته آیة الله سیّد ابوالقاسم خویى و توضیح المسائل مراجع تقلید امروز.
هر چند در میان فقهاى گذشه رساله هایى براى عمل مقلّدان و مراجعان وجود داشت، که برخى از آنان تحت عنوان المسائل... تألیف شده است، مانند: المسائل الجیلانیّة و المسائل الرجبیّة از شیخ طوسى و جامع عبّاسى از شیخ بهایى و نجاة العباد فى یوم المعاد از صاحب جواهر؛ ولى به هر حال، کتاب هایى در محدوده معین و مختصر و گاه نیز تخصّصى و غیر قابل استفاده براى عموم بود. اما در این دوره، رساله هاى عملیّه که در بردارنده همه مسائل مورد نیاز مردم در مسائل فقهى است، بدون اشاره به ادّله فتوا تألیف شده است. از جمله این نوع کتابهاست: عروة الوثقى، اثر آیة الله سیّد محمّدکاظم یزدى، وسیلة النجاة، تألیف آیة الله سیّد ابوالحسن اصفهانى، منهاج الصالحین، نوشته آیة الله سیّد محسن حکیم، تحریر الوسیله، تألیف امام خمینى، منهاج الصالحین، نوشته آیة الله سیّد ابوالقاسم خویى و توضیح المسائل مراجع تقلید امروز.
________________________________________
 
=== دوره نهم: عصر ورود فقه به عرصه هاى گوناگون اجتماعى ===
=== دوره نهم: عصر ورود فقه به عرصه هاى گوناگون اجتماعى ===
هر چند پیوند فقه با حکومت و سیاست بسیار روشن است (رجوع کنید به: بحث «رابطه فقه و حکومت» در کتاب دائرة المعارف فقه مقارن) ولى فقهاى شیعه به سبب کنار زده شدن از حکومت، بیشتر به سراغ ابوابى مى رفتند که جنبه شخصى داشت و اگر مسائل اجتماعى و حکومتى نیز مورد بحث قرار مى گرفت، احیاناً به گونه اى گذرا و با نگرشى «فردى» بود و بیشتر توجّهات آنها به رفتار و تصرفّات شخصى معطوف مى شد.
هر چند پیوند فقه با حکومت و سیاست بسیار روشن است (رجوع کنید به: بحث «رابطه فقه و حکومت» در کتاب دائرة المعارف فقه مقارن) ولى فقهاى شیعه به سبب کنار زده شدن از حکومت، بیشتر به سراغ ابوابى مى رفتند که جنبه شخصى داشت و اگر مسائل اجتماعى و حکومتى نیز مورد بحث قرار مى گرفت، احیاناً به گونه اى گذرا و با نگرشى «فردى» بود و بیشتر توجّهات آنها به رفتار و تصرفّات شخصى معطوف مى شد.
confirmed
۲٬۲۰۰

ویرایش