احزاب سیاسی آذربایجان

آذربایجان از جمله کشورهایست که احزاب سیاسی درآن درآغاز قرن بیستم میلادی تأسیس وبه فعالیت سیاسی پرداخته وتا امروز به فعالیتهای خویش درعرصه سیاست ادامه داده اند. جمهوری آذربایجان در سالیان متمادی تحت سیطره روسیه تزاری وشوروی سابق قرار داشت وسرنوشت سیاسی مردم آذربایجان عملا توسط روسها رقم زده می شد یعنی مردم درتعین سرنوشت سیاسی خود ذی دخل نبوده واز دایره قدرت سیاسی بدور مانده وهم چنین زمینه ایجاد وتأسیس احزاب سیاسی برای آنان فراهم نبود. ولی با ازهم پاشیدن شوروی سابق واعلام استقلال جمهوریت های تحت سیطره آن که آذربایجان ازجمله یکی ازآنها بود،دوران حیات وفعالیت سیستم تک حزبی از این کشورها رخت حیات بربست وتحت تأثیر یک فضای نسبتا باز سیاسی بوجود آمده،در جمهوری آذربایجان تشکلها واحزاب سیاسی نوپا وارد میدان فعالیت حزبی شدند.

با اینکه درجمهوری آذربایجان احزاب زیادی پا به عرصه سیاست گذاشته اند اما اکثرا بخصوص احزاب مخالف ازجایگاه والای مردمی برخوردار نبوده وبه منظور کسب قدرت سیاسی به قدرتهای بیرونی (غربی) روی می آورند واین امر خود فاصله ملت را از احزاب سیاسی بیشتر نموده است ،واین درحالی است که احزاب مخالف، حزب حاکم را متهم به سوء استفاده از قدرت دولتی نموده وآن را ناقض آزادی که یکی از مولفه های مهم دموکراسی است میدانند. باوجودیکه در جمهوری آذربایجان در طی چند سال اخیر احزاب متعددی شکل گرفته است تاهنوز این کشور با دموکراسی واقعی که احزاب بتواند نقش عمده را بازی کنند فاصله زیادی دارد

احزاب آذربایجان

براساس تقسیم بندی جدید، احزاب سیاسی آذربایجان را می توان به دو گروه عمده و اساسی تقسیم نمود. "1:- حزب حاکم واحزاب طرفدار آن.2:-احزاب مخالف دولت.

احزاب موافق دولت

حزب آذربایجان نوین

این حزب، حزب حاکم فعلی است که در سال 1992 م تو سط حیدر علی یف تأسیس شد،این حزب پس از کناره گیری اجباری ابوالفضل ایلچی بیگ رهبر جبهه خلق ورئیس جمهوروقت از قدرت درسال 1993م،روی کار آمد واز آن زمان تا کنون پیوسته حاکمیت را در اختیار داشته است.

از سال 1993-2003 م حیدر علی یف رهبر این حزب دو دوره پنج ساله پست ریاست جمهوری را در اختیار داشت وپس از سال 2003م با در گذشت وی، پسرش که رهبری حزب را عهده دار شد بر مسند ریاست جمهوری تکیه زد وتا حال نیزکرسی قدرت را درتملک خود دارد"

علاوه برآنکه حزب آذربایجان نوین کرسی ریاست جمهوری را بخود اختصا ص داده است در ارکان ثلاثه دولت(قوه اجراییه ،پارلمان وقضا) دارای نفوذ زیاد بوده وحضور جدی وچشمگیر دارد. این حزب قدرتمند ترین حزب سیاسی درآذربایجان امروز است.

"گرایشات وجهت گیریهای این حزب در رهبری واداره امورکشور،در درجه اول تمایل به غرب وتقویت هرچه بیشتر روابط با آن جبهه است.در منطقه ومیان همسایگان نیز الویت اول آن تحکیم مناسبات وبرقراری روابط استرا تیژیک با ترکیه در قالب همگرایی های سیا سی، اقتصادی وفرهنگی است".

حزب حاکم آذربایجان نوین از آوان شکل گیری تاهنوز تمایل شدیدی به کشورهای غربی نشان داده ودست استطاعت بسوی امریکا ومتحدین آن دراز نموده وبا گزینش چنین دیپلماسی می خواهد خودرا از دایره قدرت روسیه بیرون رانده واحیانا درصورت تیرگی روابط باروسیه،متحد قدرتمند چون امریکا ومتحدین آنرا به مثابه مدافع درکنار خود داشته باشد.

همچنان بخاطر روابط نزدیک فرهنگی ونژادی که با ترکیه دارد همیشه به آن تمایل نشان داده و می خواهد که درزمینه منازعه قره باغ کوهستانی (ناگورنو قره باغ) دربرابر ارمنستان،کمک وهمکاری ترکیه را با خود داشته باشد که درین زمینه تا حدی کامیابی های نیزداشته است.

درکنارحزب حاکم احزاب سیاسی کوچک دیگری نیزحضور دارند که از حزب آذربایجان نوین حمایت نموده وعملا براساس تصمیم واراده رهبری حزب آذربایجان نوین حرکت می کنند.

"حزب آ ذربایجان مستقل

به ریاست نظامی سلیمانوف از جمله این احزاب است .این تشکلهای سیاسی نقش طفیلی را بازی می کنند وفلسفه وجودی آنها از منظر سیاست گذاری ها ونوع مدیریت داخلی کشور توسط حزب حاکم ،قابل تحلیل وارزیابی است".

احزاب مخا لف دولت

بیشتر احزاب سیاسی که پس از کسب استقلال جمهوری آذربایجان درعرصه سیاست قد برافراشتند در ردیف احزاب مخالف دولت قرار دارند که مختصرا در باره این احزاب تحقیق می نماییم.

حزب مساوات

حزب مساوات از جمله اولین حزب سیاسی در تاریخ آذربایجان است،حزب مساوات پس از فروپاشی شوروی سابق باردیگر اعلام موجودیت نمود. عیسی قنبر رهبر این حزب وتعداد دیگری از گردانندگان اصلی آن قبلا در جبهه خلق به رهبری ابوالفضل ایلچی بیگ عضویت داشتند که در سال های 1992-1993 م اقدام به تأسیس این حزب نموده و از جبهه خلق جدا شدند.در دوران ریاست جمهوری ایلچی بیگ، عیسی قنبر ریاست مجلس این کشوررا برعهده داشت که با روی کارآمدن حیدر علی یف در سال 1993 پست خودرا از دست داد ورسول قلی یف جایگزین وی شد.

حزب مساوات از احزاب ملی گرا ومخالف دولت محسوب میشود که تمایلات شدید غرب گرایانه دارد ودر راستای تعقیب اهداف ومقاصد پان ترکیستی با ترکیه نیز دارای مناسبات خوبی است. روزنامه یئنی مساوات(نیو مساوات)درحکم ارگان نشریاتی این حزب عمل نموده ،اهداف وبرنامه های حزب را تعقیب ومنعکس میسازد.

جبهه خلق (شاخه اصلاح طلبان)

رهبری شاخه اصلاح طلبان جبهه خلق را علی کریم لی به عهده دارد."شاخه اصلاح طلبان جبهه خلق پس از درگذشت ابوالفضل ایلچی بیگ، بنیانگذار ورهبر این جبهه تأسیس شد که تمایلات شدید ملی گرایی وپان ترکیستی دارد وازمدافعان تز خیالی وایده ساختگی آذربایجان واحد است".

شاخه اصلاح طلبان از جمله احزاب سیاسی است که حس ملی گرایی دراعضای این حزب به حدی فوران نموده است که خواستار الحاق مناطق خارج از جمهوری آذربایجان خصوصا آذربایجان ایران می باشند وهمواره این خواسته ورویای شان را جزءبرنامه های حزب قلمداد نموده اند. شعاراین حزب اتحاد وهمبستگی ترکها می باشدکه این خواست بزرگ بخاطر عدم ثبات سیاسی دراین کشور سرابی بیش نبوده است .

جبهه اتحاد ملی

جبهه اتحاد ملی یک عضوائتلاف آزادی است که رهبری آن را خانم لاله شوکت به عهده دارد. "خانم لاله شوکت که رهبری این جبهه را به عهده دارد دراوایل ریاست جمهوری حیدرعلی یف مدتی رئیس دفتر وی ودبیر هیئت دولت بودودر مقطعی نیز حزبی بنام (حزب لیبرال آذربایجان) را رهبری میکرد"

حزب خانم لاله از آوان تأسیس تا کنون فعالیت خاص سیاسی ازخود متبارز ننموده و درعرصه سیاست آذربایجان از نفوذ چندانی برخوردار نیست.

حزب دموکرات آذربایجان

این حزب سیاسی که یکی از اعضای فعال ائتلاف آزادی می باشد، به رهبری رسول قلی یف تشکیل شده است. رسول قلی یف دراوایل ریاست جمهوری حیدرعلی یف مدتی بر مسند ریاست پارلمان آذربایجان تکیه زد ولی در نتیجه بروزاختلاف میان او و رئیس جمهور،وی راهی امریکا شده و تا امروز درهمانجا بسرمی برد. اخیرا درکادر رهبری این حزب اختلافاتی رونما شده که سبب انشعاب این حزب گردید.سردار جلال اوغلوکه معاون رهبرحزب بود با رسول قلی یف دچار اختلافات شدید شد وبا متهم نمودن یکدیگر باعث انشعاب در حزب شدند. رسول قلی یف بنیانگذار حزب دموکرات که در خارج از کشورش بسر میبرد وبه دلیل تحت تعقیب بودن نمی تواند وارد آذربایجان شود، سردار جلال اوغلو را متهم به همدستی با دولت وحزب برسر اقتدار نموده وسردار جلال اوغلو متقابلا اتهام سوء استفاده ازموقعیتش به عنوان رهبر حزب را به وی وارد می نماید، روزنامه حریت ارگان رسانه یی این حزب بوده وتوانسته است که توجه خوانندگان زیادی را بخود جلب نماید.

حزب دموکرات از اوان تأسیس تا امروز تمایلات شدیدی به غرب داشته وگرایش به غرب را نسخه شفا بخش برای مردم آذربایجان میداند.حزب دموکرات یک حزب ذی نفوذ در آذربایجان بوده وطرفداران زیادی دربین مردم دارد،هرگاه رسول قلی یف اجازه فعالیت سیاسی در آذربایجان داشته باشد بدون شک یکی از رقبای جدی الهام علی یف خواهد بود.

خارج از چارچوب ائتلاف آزادی احزاب دیگری نیز در رده احزاب اپوزسیون وجود دارد که در صدد کسب قدرت سیاسی هستند وما عمده ترین آنهارا مورد تحقیق قرارمیدهیم.

جبهه خلق (شاخه سنتی ها)

پس از انشعاب شاخه اصلاح طلبان جبهه خلق به رهبری علی کریم لی ،جمعی از سنت گرایان حزب که ابراز وفا داری بیشتری به بنیانگذارجبهه خلق داشتند شاخه کلاسیک یا سنت گرای حزب را به رهبری میر محمود میرعلی یف شکل دادند.

شاخه سنتی های جبهه خلق هما نند اکثر احزاب سیاسی موجود در آذربایجان تمایلات شدیدی به غرب داشته و مبلغ افراطی پان ترکیسم وداعیه دار ایجاد آذربایجان واحد بوده وهمواره خواستار الحاق آذربایجان ایران به جمهوری آذربایجان می باشد .

حزب استقلال ملی

این حزب در سالهای اول استقلال جمهوری آذربایجان تأسیس واز سال 1992 م بصورت رسمی آغاز به فعالیت نمود" حزب استقلال ملی از جمله احزاب مخالف حزب حاکم می باشد که رهبری آنرا اعتبار محمد اف به عهده دارد. روزنامه ملت بمثابه ارگان نشریاتی این حزب بوده وبر اساس ادعای رهبرحزب، این حزب، تقریبا دوازده هزارعضو دارد".

حزب استقلال ملی هرچند در صف احزاب مخالف دولت قرار دارد ولی در عرصه فعالیت های سیاسی از قدرت ونفوذ زیادی برخوردار نیست،در این اواخر اعتبار محمد اف رهبر این حزب توجه خودرا بیشتر به الحاق آذربایجان ایران به جمهوری آذربایجان مبذول نموده است.

حزب اسلامی جمهوری آذربایجان

حزب اسلام آذربایجان تنها حزبی است که با گرایشات اسلامی دراین کشور فعالیت سیاسی را آغاز کرده است این حزب توسط شخصیتی شناخته شده و وارسته به نام حاج علی اکرام علی اف، در سال ۱۹۹۱ در شهرستان نارداران تأسیس شد و در سال ۱۹۹۲ مجوز فعالیت گرفت؛ ولی حاکمیت ضد اسلامی آذربایجان این مجوز را در سال ۱۹۹۵ لغو کرد و به شکلی ناعادلانه دیگر به حزب اسلام در آذربایجان مجوز رسمی فعالیت داده نشد.

"حزب اسلام جمهوری آذربایجان که توسط دولت ایران حمایت مالی میشود خواهان ایجاد حکومت اسلامی در آذربایجان بوده وبرای حفظ استقلال اقتصادی وسیاسی آذربایجان، تحت حاکمیت قوانین اسلامی مبارزات شان را آغاز نمودند.این حزب در سال 1996م توسط حکومت متوقف وتمام رهبران آن به اتهام جاسوسی برای ایران محبوس شدند ،اعضای باقی مانده این حزب خواهان تأسیس دوباره این حزب سیاسی هستند وتمایل ائتلاف با حزب مساوات دارند".

اعضای این حزب خواهان گسترش فرهنگ اسلامی در آذربایجان بوده و برای استقلال اقتصادی و سیاسی آذربایجان، تحت حاکمیت قوانین اسلامی مبارزاتشان را آغاز نموده، هرگونه ناسیونالیسم قومی را رد کرده، شعار گسترش و توسعه فرهنگ اسلامی را در راس برنامه های خود قرار دادند.

حزب اسلامی آذربایجان را باید طرفدار اصلی اجرای الگوی نظام سیاسی و دینی ایران دانست. این حزب معتقد است که فقط اسلام قادر به ایفای نقش سازنده در ایجاد آذربایجان مستقل است و همین اعتقاد، محور اساسی ایدئولوژی حزب اسلامی آذربایجان را تشکیل می دهد. ( شهیدی ارسباران ، 1385، ص 162)حزب اسلامی آذربایجان هم اکنون به عنوان بزرگترین حزب اسلام گرای شیعی در جمهوری آذربایجان و نیز همسو ترین حزب سیاسی با جمهوری اسلامی ایران به شمار می رود.

چون حزب اسلامی جمهوری آذربایجان گرایشات اسلامی داشته وخواهان تطبیق احکام ومقررات اسلامی در آذربایجان بودند ،حزب حاکم که طرفدار یک نظام سکولار می باشد. هرگزموجودیت چنین حزبی را که با ساختار رژیم سیاسی موجوده در تضاد قرارداشت، تحمل نکرده و از اساس این حزب را به اضمحلال مواجه نمودواساس مشروعیت آن را زیرسوال برد که حتی اکثررهبران این حزب را زندانی وتعدادی را نیز به مهاجرت مجبور نمودند.

حزب دموکراتیک اسلامی

براي تضعيف حزب اسلامی آذربایجان،مقامات آذربايجان تصميم به تاسيس سازماني سياسي به عنوان جايگزين حزب اسلامي آذربايجان گرفتند. در 3 نوامبر 2002 گروهي از اعضاي حزب اسلامي آذربايجان گرد هم آمدند و حزب دموكراتيك اسلامي را تاسيس كردند . طاهر عباس كه قبلاً رئيس شعبه آبشرون حزب اسلامي آذربايجان بود، رياست اين حزب را بر عهده گرفته است . حزب جديد از اصول اسلامي، دموكراسي و تركيسم طرفداري مي‌كند. حزب دموکراتیک اسلامی هنوز نتوانسته است که فعالیت های رسمی خود را آغاز نماید. به همین دلیل به طور غیر رسمی فعالیت می کند. مواضع حزب دموکراتیک اسلامی تاحدود زیادی به مواضع حزب اسلامی آذربایجان شباهت دارد.

. 

حزب سوسیال دموکرات

"حزب سوسیال دموکرات آذربایجان ازسالهای اول استقلال این کشور فعالیت دارد واز احزاب منتقد دولت به حساب میاید.رهبری این حزب را آراز علی زاده به عهده دارد،این حزب علی رغم اینکه منتقد دولت است ولی مثل سایر احزاب مخالف نظیر مساوات ،جبهه خلق،دموکرات و....مخالفت شدیدوعملی با دولت نداردوبه برگزاری تظاهرات اعتراض آمیز ومیتینگ های جاده وبازار اقدام نمی کنند" .

حزب سوسیال دموکرات حزب قدرتمند وصاحب نفوذ نبوده ودرعرصه سیاست تأثیر گذار نمی باشد.

احزاب دیگری نیز در جمهوری آذربایجان موجود است که از خود فعالیت قابل ملاحظه نشان نداده وعملا موجودیت شان محسوس نمی باشد لذا ما صرف اسامی این احزاب را قرار ذیل می نگاریم

حزب همبستگی ملی

(منتقد دولت) به رهبری صابر رستم خانلی

حزب عدالت

(مخالف دولت)به رهبری الیاس اسمعیل اف

حزب اقتدار ملی

(مخالف دولت)به رهبری نعمت پناه اف

حزب امید

(مخالف دولت) به رهبری اقبال آقازاده

حزب آنا وطن

به رهبری فضائل آقامانلی،حزب وحدت به رهبری طاهر کریملی، حزب اصلاحات دموکراتیک به رهبری عاصم ملازاده،حزب آذربایجان مستقل (طرفداردولت )به رهبری نظامی سلیمانوف وحزب کمونیست آذربایجان (باچند شاخه)".