ری

شهر ری یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران و جهان و از شهرهای استان تهران است. تاریخ پیدایش ری به زمان اقوام آریایی می‌رسد و ری از تمام شهرهای ماد بزرگتر بود ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. ری در دوره‌ای پایتخت ایران بوده‌است. این شهر در طول تاریخ به نام مختلفی خوانده می‌شده، راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام البلاد، ری شهر، شیخ البلاد و محمدیه از نام‌هایی بودند که ری در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده می‌شده. بنابر آنچه که در اوستا آمده ری سیزدهمین شهری است که درجهان ساخته شده‌است. تاریخ سکونت در این شهر به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد.

این شهر پایتخت مذهبی زرتشتیان، پایتخت تابستانی اشکانیان و سرانجام در عصر اسلامی، پایتخت آل بویه و سلجوقیان بوده و پس از آن، به‌تدریج از اهمیت آن کاسته شده است. ری امروزه به دلیل وجود حرم عبدالعظیم حسنی در آن، مورد توجه است. عالمان شیعه، سیاستمداران و چهره‌های ادبی و هنری بسیاری در شهر ری دفن شده‌اند؛ از جمله شیخ صدوق، محمدرضا مهدوی کنی، آیت‌الله کاشانی، جلال آل احمد و ناصرالدین شاه قاجار.

مشخصات جغرافیایی

شهرستان ری از شمال به تهران، از شرق به شهرستان ورامین، از جنوب به استان‏‎ ‎قم و از غرب به شهرستان‌های کرج و ساوه محدود می‌شود. شهرری مرکز شهرستان ری در ‏‎ ‎‏1062 متر از سطح دریا واقع است. مهم‌ترین رودخانه‌هایی که در‏ محدوده شهرستان ری جریان دارند؛

رودخانه‌های کرج، جاجرود، ‌ شور و سرخه‌حصار‏‎ ‎هستند. به‌طور کلی شهرستان ری در ناحیه دشتی استان تهران واقع شده و تنها کوه بی‌بی‎ شهربانو(سلام الله علیها) در شمال شرق و کوه آزاد در 21 کیلومتری جنوب غرب آن قرار گرفته است‏‎. شهرری در مسیر راه آهن تهران ـ مشهد و تهران ـ بندر ترکمن و در 15 کیلومتری ایستگاه‏‎ ‎راه آهن تهران قرار دارد. سایر مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارتند از‎: راهی به سوی جنوب باختری که از کنار دریاچه قم می‌گذرد و 125 کیلومتر از شهرری تا‎ ‎قم فاصله دارد.

راهی به سوی جنوب خاوری از طریق بزرگراهی به درازای 40‏‎ ‎کیلومتر به شهر ورامین می‌پیوندد‎. ‎‏ بزرگراه تهران ـ قم‎ ،کمربندی که بزرگراهش مهم است و جاده قدیم کرج و بزرگراه در چهار کیلومتری تهران ـ‎ ‎کرج واقع است‎. ‎‏

راه‌های روستایی که به شهر منتهی می‌شوند. حدود 3000 سال قبل از میلاد سلوکوس، نام «اورویوس» را بر ری نهاد. در زمان‏‎ ‎اشکانیان این نام به «ارساکیا» و «ارشکیه» تغییر یافت و در زمان حکومت ساسانیان‏‎ ‎به «ری» تبدیل شد. ری یکی از نقاط باستانی ایران است. آثاری که از ری به دست آمده‎ ‎به هزاره چهارم پیش از میلاد می‌رسد و از نظر قدمت به دو بخش تقسیم می‌شود‎:

‎

• الف ـ ری باستانی که در جنوب چشمه علی، میان بارویی بزرگ که در روزگاران پیش از اسلام (4000قبل از میلاد) ساخته شده بود، قرار داشت و به ری برین یا ری علیا معروف بود‏‎.
• ب ـ‎ ‎ری سده‌های واپسین که در جنوب خاوری بخش نخستین یا ری علیا در جنوب کوه بی‌بی شهربانو(سلام الله علیها) واقع شده بود و به ری زیرین یا ری سفلی معروف بود‏‎. ‎‏ ‏

ری پیش از اسلام

ری در دوران پیش از اسلام مرکز بزرگ دینی زرتشتیان بوده و به وسیله مدیران موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان در آن وجود داشت و به‌طور کلی ری در دوران مادها و هخامنشیان و حتی قبل از آن نیز شهری مقدس به شمار می‌آمد. قرار گرفتن ری در مسیر جاده ابریشم که از آنجا به همدان می‌رفت، علاوه بر جنبه مذهبی به ری اهمیت بازرگانی نیز می‌داد. لذا مردم ری عموماً بازرگان و تاجرپیشه بودند.

اقوام آریایی مهاجر‎ ‎با ورود به ایران، در دشت‌ها، جلگه‌ها و دیگر مکان‌های خوش آب و هوا اقامت گزیدند‎. ‎این قوم هنگامی که به دشت ری رسیدند، شهرری را برای قلعه‌سازی انتخاب کردند و میدانی‏ بزرگ در آن بنا نهادند. سپس برای نگهبانی و حفاظت از آن مکان آتش مقدس را در میان‏‎ ‎میدان بر افروختند.

شهر ری به تدریج توسعه و گسترش یافت. شمال شهر ری به علت داشتن‎ ‎هوای بهتر، محل اسکان ملوک، شاهزادگان، امرا و اشراف بوده است. در آن روزگار به‏‎ ‎خاطر حفاظت از شمال شهر بارو و حصار عظیمی در پیرامون شمال شهر ساخته و در جنوب نیز‏‎ ‎خندقی ژرف حفر شد. مردم این شهر در سال 617 هجری قمری، در تاخت و تاز مغولان قتل‌عام‎ ‎شدند.

هنوز آثار حمله دردمنشانه مغولان از بین نرفته بود که ری بار دیگر در سال 786‏‎ ‎هجری قمری به دست سپاهیان تیمور به ویرانه‌ای بدل شد و از آن پس، دیگر روی آبادی به‏ خود ندید. ویرانه‌های ری قدیم هنوز نزدیک شهر کنونی ری باقی است. شهرری از قدیم‎ ‎مرکز و کانون علم و ادب بوده و لذا در زمان‌های مختلف شخصیت‌های علمی و دانشمندان‎ ‎بزرگی چون ابوالفتح رازی و محمد زکریای رازی فیلسوف و پزشک نامی (کاشف الکل) از آن برخاسته‏‎‌‎اند‎. ‎ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند.

ری در دوره‌ای پایتخت ایران بوده‌ است. این شهر در طول تاریخ به نام‌های مختلفی خوانده می‌شد. راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام‌البلاد، ری شهر، شیخ‌البلاد و محمدیه از نام‌هایی بودند که ری در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده می‌شد. بنابرآنچه که در اوستا آمده ری سیزدهمین شهری است که در جهان ساخته شده ‌است. ‏

اماکن تاریخی ری

ری تنها منطقه باستانی استان تهران است که دارای آثار تاریخی و مکان‌های‎ ‎دیدنی زیادی است که به تفصیل به شرح آنها می‌پردازیم:

1. آستانه حضرت عبدالعظیم(علیه‌السلام): آستانه‌ حضرت‌ عبدالعظیم‌ حسنی(علیه‌السلام) یکی‌ از زیارت‌گاه‌های‌ بزرگ‌ شیعیان‌ جهان‌ در شهرری‎‌‎‏ واقع‌ است‌.
2. بقعه‌های‌ امامزاده‌ حمزه‌(علیه‌السلام)، برادر امام‌ رضا(علیه‌السلام) و امامزاده‌ طاهر(علیه‌السلام) از فرزندان‌ امام‌سجاد(علیه‌السلام).
3. مقبره‌های‌ برخی‌ از شاهان ‌قاجار و شماری‌ از علما نیز در همین‌ مجموعه‌ قرارداردکه قدمت‌ این‌ بنا به‌ سال‌ 848 هجری‌ قمری‌ می‌رسد. ‏
4. گنبد بی‌بی شهربانو(سلام الله علیها): این‌ گنبد مینایی‌ که‌ به‌ روایتی‌، محل‌ آرامگاه‌ مادر حضرت‌ سجاد(علیه‌السلام) و دختر یزدگرد سوم‌ ساسانی‌ است، ‌ در دامنه‌ جنوبی‌ کوه‌ ری معروف‌ به‌ کوه‌ بی‌بی‌ شهربانو واقع‌ ‌ است‌. محوطه‌ این‌ گنبد 33متر طول‌ و 22 متر عرض‌ دارد که‌ با دیوار سنگی‌ محصور شده‌ است‌. گنبد بقعه‌ از آثار دوره‌ دیلم‌یان‌ است نکته‌ای که حائز اهمیت است در مورد صحت رجعت آن بانوی مکرمه به این مکان می‌باشد.

آثاربه جا مانده از پیش از اسلام در ری

1. تپه میل
2. آتشکده بهرام
3. چشمه علی
4. باروی ری
5. دژ رشکان

آثار تاریخی پس از اسلام

1. بازار ری
2. کاروانسرای شاه‌عباسی شهرری
3. برج طغرل4
4. قلعه طبرک5
5. استودان گبرها
6. برج نقاره‌خانه
7. زندان‌هارون
8. گنبد امیر اینانج
9. کاروانسرای کنارگرد
10. قلعه گبری

• وجود اماکن مذهبی دیگر رنگ مذهبی به این شهر تاریخی بخشیده از جمله این اماکن می‌توان به:

1. آرامگاه ابن بابویه
2. آرامگاه امامزاده ابراهیم(علیه‌السلام)
3. آرامگاه امامزاده حمزه(علیه‌السلام)
4. آرامگاه امامزاده ابوالحسن(علیه‌السلام)
5. آرامگاه امامزاده ابوالقاسم(علیه‌السلام)
6. آرامگاه امامزاده اسماعیل(علیه‌السلام)
7. آرامگاه امامزاده ایوب
8. یوشع(علیه‌السلام)
9. آرامگاه امامزاده حسین(علیه‌السلام)
10. آرامگاه امامزاده رقیه(سلام الله علیها)
11. آرامگاه امامزاده سه برادران
12. آرامگاه امامزاده شاهزاده ابراهیم
13. شاهزاده اسحق(علیه‌السلام)
14. آرامگاه امامزاده شاهزاده حسین(علیه‌السلام)
15. آرامگاه بی‌بی‌زبیده(سلام الله علیها)
16. آرامگاه جوانمرد قصاب
17. آرامگاه سه دختران اشاره کرد.

بازار یا بازارچه‌ها در ری

مکانی برای تجمع بازاریان و خریداران که اغلب در همه شهرها وجود دارد و از آن جمله می‌توان به بازارهای قدیمی ری اشاره کرد:

1. بازار باب الجبل
2. باب سین
3. باب هشام
4. بلیان
5. چهارسوق یا چهار بازار
6. بازار دهک نو
7. بازار روده که این بازار از همه بازارها معمورتر و آبادتر بوده‌است.
8. بازار ساربانان
9. بازار نرمه یا رسته نرمه، که منسوب به دیه (ده یا روستا)نارمک است
10. بازار نصرآباد بازارها که بدون سقف بوده‌است.

منابع

برگرفته از سایت راگا یا ارشکیه یا شهر ری و آثار به جا مانده از 3000 سال قبل از میلاد