اراده الهی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
به گفته برخی از بزرگان، بررسی ها نشان می دهد که در قرآن واژه اراده هم به معنای تکوینی و هم تشریعی آمده است اما مشیت بیشتر در مسایل مربوط به امور تکوینی و آفرینش به کار رفته است اما این واژه در باره امور تشریعی به ندرت استعمال شده است. مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۶۴ و۱۶۹.و اما در برخی از روایات، الکافی،ر. ک، کلینی، الکافی ۱۳۶۲، ج۱، ص۱۴۸ بین مشیت و اراده، تفصیل و تقدم و تأخر مشاهده می‌شود که دلالت دارد بر این که مشیت با اراده یکی نیست.مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۵۶. | به گفته برخی از بزرگان، بررسی ها نشان می دهد که در قرآن واژه اراده هم به معنای تکوینی و هم تشریعی آمده است اما مشیت بیشتر در مسایل مربوط به امور تکوینی و آفرینش به کار رفته است اما این واژه در باره امور تشریعی به ندرت استعمال شده است. مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۶۴ و۱۶۹.و اما در برخی از روایات، الکافی،ر. ک، کلینی، الکافی ۱۳۶۲، ج۱، ص۱۴۸ بین مشیت و اراده، تفصیل و تقدم و تأخر مشاهده می‌شود که دلالت دارد بر این که مشیت با اراده یکی نیست.مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۵۶. | ||
== | == اراده الهی از منظر برخی از متکلمان مسلمان == | ||
هر چند متکلمان مسلمان خداوند را صاحب اراده دانسته او را مرید می خوانند، ولی در معنا شناسی آن نظرات متفاوتی دارند. | هر چند متکلمان مسلمان خداوند را صاحب اراده دانسته او را مرید می خوانند، ولی در معنا شناسی آن نظرات متفاوتی دارند. | ||
نسخهٔ ۲۸ مارس ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۰۵
اراده الهی از صفات ثبوتی خداوند است. بر همین مبنا خداوند مرید نامیده می شود. بحث در این باره مربوط به حوزه کلام است.متکلمان مسلمان درباره چیستی اراده الهی اختلاف نظر دارند. برخی اراده الهی در باره خودش را همان افعال الهی و اراده اش در باره دیگران را امر خدا می دانند، اما برخی دیگر همراه با معتزله اراده الهی را قسمی از علم او می دانند.اراده به دو قسم تکوینی و تشریعی تقسیم می شود و قرآن از هر دو اراده نام برده است.
معناشناسی اراده الهی از نگاه متکلمان و نیز مذاهب اسلامی
متکلمان مسلمان درباره اصل وجود اراده برای خداوند هم عقیده اند،اما در معنا شناسی آن با هم اختلاف دارند. [۱]از جمله اختلافات بر سر ماهیت اراده الهی است که آیا اراده از صفات ذات است یا صفات فعل، قدیم است یا حادث.[۲] شیخ مفید معتقد است که اراده خدا نسبت به اعمال خودش که اراده تکوینی نام دارد، همان افعال اوست، اما اراده اش نسبت به دیگر موجودات که اراده تشریعی نام دارد، امرش نسبت به آن افعال است.[۳]علامه طباطبایی نیز دارای چنین عقیده ای می باشد.[۴]
بر همین مبنا وقتی بگویند که خدا اراده کرد تا انسان را خلق کند، یعنی این که خدا انسان را خلق کرد. [۵] که مطابق با این آیه شریفه است «إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُون» فرمان او چنين است كه هر گاه چيزى را اراده كند، تنها به آن مىگويد: «موجود باش!»، آن نيز بی درنگ موجود می شود. [۶]این نحوه تفسیر از اراده الهی نشان می دهد که مطابق با عقیده شیخ مفید و علامه طباطبایی، این صفت می بایستی از صفات فعل خداوند باشد.[۷] شیخ مفید مدعی است که دیدگاهش برگرفته از سخنان امامان علیهم السلام و نیز مطابق با عقیده اکثر علمای امامیه است. [۸] البته در این باره روایاتی نیز وارد شده و مورد استشهاد قرار گرفته است. از جمله از امام صادق علیه السلام نقل شده است که مشیت خداوند را حادث و غیرازلی خوانده است. [۹]همچنین روایتی از امام کاظم علیه السلام نقل شده است که اراده خداوند را همان فعل او معرفی کرده است. [۱۰].علاوه تعبیری از امام رضا علیه السلام به دست ما رسیده است که حضرت، مشیت و اراده را از صفات فعلی خداوند دانسته است. [۱۱]
برخی از مفسرین نقل کرده اند که افرادی چون مثل ملاصدرا، اراده را از صفات ذاتی و عین ذات الهی شمرده‌اند. [۱۲]با این حال مشهور فلاسفه مسلمان معتقدند که معنای اراده تکوینی همان علم خداوند به افعال است که مطابق با نظام احسن یعنی بهترین جهان ممکن می باشد. [۱۳]
بسیاری از متکلمان امامیه و نیز تمام معتزله معتقدند که اراده تکوینی خدا علم او به افعالی است که مصلحت انسان و دیگر موجودات را در پی دارد.[۱۴] مطابق با این عقیده، اراده جزء صفات ذات شناخته می شود.[۱۵]اما اشاعره معقتدند که اراده از نظر معنایی غیر از علم و قدرت و دیگر صفات ذات خداوند است. [۱۶]ولی آن را صفتی ذاتی یا زاید بر ذات، اما قدیم و ازلی [۱۷] می دانند. [۱۸]
فرق اراده و مشیت
در برخی از منابع به این نکته اشاره شده است که بسیاری از اهل لغت و نیز علمای کلام، معنای اراده و مشیت را یکی می دانند و معتقدند که این دو یک صفت به حساب می آیند.مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۵۶.اما برخی دیگر مطابق با بیان قرآن مبنی بر این که مشیت را به امور تکوینی معطوف کرده است آن را همراه با اراه دو صفت متفاوت خداوند دانسته اند.ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۱. به گفته برخی از بزرگان، بررسی ها نشان می دهد که در قرآن واژه اراده هم به معنای تکوینی و هم تشریعی آمده است اما مشیت بیشتر در مسایل مربوط به امور تکوینی و آفرینش به کار رفته است اما این واژه در باره امور تشریعی به ندرت استعمال شده است. مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۶۴ و۱۶۹.و اما در برخی از روایات، الکافی،ر. ک، کلینی، الکافی ۱۳۶۲، ج۱، ص۱۴۸ بین مشیت و اراده، تفصیل و تقدم و تأخر مشاهده می‌شود که دلالت دارد بر این که مشیت با اراده یکی نیست.مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۴، ص۱۵۶.
اراده الهی از منظر برخی از متکلمان مسلمان
هر چند متکلمان مسلمان خداوند را صاحب اراده دانسته او را مرید می خوانند، ولی در معنا شناسی آن نظرات متفاوتی دارند. عده ای چون شیخ مفید، اراده الهی را نسبت به افعالش همان افعال خودش و نسبت به افعال مخلوقات، امر به ایجاد آن می دانند.[۱۹] [۲۰] [۲۱] عده ای دیگر معتقدند، اراده الهی خشنودی و رضایت او به فعلش می‌باشد. [۲۲] [۲۳] برخی، اراده خدا را به خشنودی و غضب او به طور مطلق تفسیر کردند.[۲۴] اما گروهی می گویند، اراده خداوند، علم او به مصلحت فعل یا همان «داعی» است. [۲۵] ع[۲۶].جمعی اراده را امری عدمی دانسته اند و آن را به مجبور و مغلوب نبودن خداوند معنا کرده‌اند.[۲۷] عده ای دیگر اراده خداوند به فعل خویش را داعی و علم به مصلحت، و اراده خدا به فعل غیر را امر به آن فعل دانسته‌اند.[۲۸] و اما بیشتر متکلمان مسلمان،اراده خدا را علم او به نظام اصلح و عین قدرت و علمش در مرتبه ذات دانسته‌اند.[۲۹] [۳۰] [۳۱]
اراده تکوینی و اراده تشریعی
اراده الهی به اراده تکوینی و تشریعی تقسیم می شود.[۳۲]
در اراده تکوینی متعلق اراده در خارج بدون دخالت یا وساطت اراده های دیگر محقق می شود مثل اراده الهی در آفرینش موجودات یا اراده انسان در آشامیدن آب. [۳۳]
بنا بر این، اگر اراده الهی بر ایجاد چیزی تعلق بگیرد آن را اراده تکوینی می گویند.[۳۴]
اما در اراده تشریعی شخص یا اشخاص دیگری مامور به انجام اراده مرید می شوند مثل اراده تشریعی خداوند به انجام نماز، روزه و سایر واجبات. در این فرض خداوند به طور مستقیم کاری را انجام نمی دهد بلکه از بندگانش می خواهد تکالیفی که بر عهده آنان قرار داده است را انجام دهند و یا پدری به فرزندش دستور می دهد تا فلان کار را در حال اختیار برایش انجام دهد [۳۵] به تعبیر دیگر، در اراده تشریعی، قانون گذار یا شارع اراده می کند که بندگان تکالیف صادره از سوی خداوند را با اختیار خود انجام دهند. [۳۶]
با این حال در منابع مختلف اسلامی در این باره بحث های مفصلی شده است. ر. ک.[۳۷] [۳۸] [۳۹]
با توضیحاتی که در باره اراده تکوینی و تشریعی داده شد، متوجه تفاوت آن ها از هم می شویم که متعلق اراده تکوینی، فعل شخص اراده کننده است؛ اما متعلق اراده تشریعی فعل شخص دیگر است. [۴۰] در اراده تکوینی تخلف رخ نخواهد داد و مراد به طور حتم واقع می شود اما در اراده تشریعی هیچ گونه اجباری مبنی بر انجام فعل وجود ندارد و می توان خواسته مرید را انجام نداد. [۴۱] فرق دیگر این که بر خلاف اراده تکوینی، متعلق اراده تشریعی فقط افعال اختیاری است.[۴۲]
اراده تکوینی و تشریعی در آیات قرآن فراوان به کار رفته است.[۳۸] منظور از اراده در آیاتی همچون آیه ۸۲ سوره نساء،[۳۹] آیه تطهیر،[۴۰] آیه ۴۱ سوره مائده،[۴۱] آیه ۵ سوره قصص[۴۲] و آیه ۷ سوره انفال[۴۳] اراده تکوینی و منظور از اراده در آیه ۱۸۵ سوره بقره،[۴۴] آيه اول و ششم سوره مائده[۴۵] و آیه هفتم سوره انفال،[۴۶] اراده تشریعی دانسته شده است.
پانویس
- ↑ با استفاده از سعیدی مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۴۷.
- ↑ ر.ک، همان
- ↑ شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۵۳.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.
- ↑ ر. ک، سبحانی، عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل، ۱۳۷۹ش، ص۲۱۷.
- ↑ سوره یس، آیه 82
- ↑ طباطبایی محمد حسین، نهایة‌الحکمة، دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۶۲ و۳۶۴؛ حسن بیگی علی،مجله کلام اسلامی، سال 1383 خورشیدی، شماره 50، مقاله: اراده الهی، ص۱۰۷.
- ↑ شیخ مفید، اوائل المقالات، ۱۴۱۳ق، ص۵۳.
- ↑ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۷.
- ↑ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۱۴۷
- ↑ شیخ صدوق، التوحید، ۱۳۹۸ق، ص۳۳۸.
- ↑ طباطبایی محمد حسین، نهایة‌الحکمة، دفتر انتشارات اسلامی، ص۳۷۱.
- ↑ طباطبایی محمد حسین، نهایة‌الحکمه پیشین، ص۳۶۱و۳۶۲؛ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.
- ↑ حسن بیگی علی، مجله کلام اسلامی، شماره 50 سال 1383 خورشیدی، مقاله اراده الهی، ص۱۰۷.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.
- ↑ ر.ک، سعیدی‌مهر، آموزش کلام اسلامی، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۲۵۱.
- ↑ ربانی گلپایگانی، عقاید استدلالی، ۱۳۹۲ش، ص۱۳۲.
- ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اوائل المقالات، ج۱، ص۵۸، قم مکتبة الداوری، ۱۳۷۱ش.
- ↑ بحرانی،ابن میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، ج۱، ص۵۶، مکتبة المرعشی، قم، ۱۳۹۸ ه ق.
- ↑ جوینی، عبدالملک، الارشاد إلی قواطع الادلة فی اصول الاعتقاد، ج۱، ص۶۳، تحقیق دکتر محمد یوسف مصر، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۳۹۹ق
- ↑ اصفهانی، شیخ محمدحسین، بحوث فی الأُصول، ج۲، ص۳، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۱۶ق.
- ↑ الالهیات شفا، ابن سینا، ج۱، ص۱۷۱، حسین، مکتبة المرعشی، قم ۱۴۰۴ ه ق.
- ↑ باقلانی، قاضی ابوبکر، تمهید الأوائل وتلخیص الدلائل، ج۱، ص۴۷، تحقیق عماد الدین، بیروت مؤسسة الکتب الثقافیة.
- ↑ تفتازانی، سعدالدین، شرح مقاصد، ج۴، ص۱۳۴، قم، شریف رضی، 1409 ه ق .
- ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۲۸۸، بیروت، مؤسسة اعلمی ۱۳۹۹ق
- ↑ تفتازانی، سعدالدین، شرح مقاصد پیشین، ج۴، ص۱۲۹
- ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت، ج۱، ص۱۳۸، دانشگاه تهران، ۱۳۳۸ش.
- ↑ ملاصدرا،الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الأربعة، ج۶، ص۳۱۶، ۱۰۵۰م، مکتبة المصطفوی، قم ۱۳۱۶ق.
- ↑ همان، ص۳۳۳
- ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، انوار الملکوت فی شرح الیاقوت پیشین، ص۶۷
- ↑ سبحانی، الاهیات، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۲۶.
- ↑ ر. ک، مشکینی علی، اصطلاحات الاصول، ۱۳۷۱ش، ص۲۹.
- ↑ همان
- ↑ با استفاده از:مشکینی علی، اصطلاحات الاصول، ۱۳۷۱ش، ص۲۹؛ موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۸۲.
- ↑ مرکز اطلاعات و منابع اسالمی، فرهنگ‌نامه اصول فقه، ۱۳۸۹ش، ص۱۴۲.
- ↑ نسفی، عبد الرحمان، شرح عقائد، ج۱، ص۱۰۵، عبد الخالق، زاهدان، المکتبة الإسلامیة.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، جبر و اختیار، ج۱، ص۷۸، قم مؤسسه تحقیقاتی سیدالشهداء، ۱۳۶۸ش.
- ↑ اصفهانی، شیخ محمدحسین، بحوث فی الأُصول، ج۱، ص۱۲، انتشارات جامعه مدرسین، قم، ۱۴۱۶ق.
- ↑ موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۸۳
- ↑ با استفاده از مشکینی، اصطلاحات الاصول، ۱۳۷۱ش، ص۲۹؛ موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۸۲ و۱۸۳.
- ↑ موسوی بجنوردی، منتهی الاصول، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۱۸۳.