وضو

وُضو به شستن صورت و دست‌ها و همچنین مسح سر و پاها با قصد قربت و با آدابی خاص گفته می‌شود. مسلمان برای نماز خواندن باید وضو بگیرد. همچنین بدون وضو، لمس خط قرآن و لمس نام خدا جایز نیست.

تعریف وضو

وضو در لغت به معنی «نظافت و پاکیزگی» است و از این رو، عرب‌ها به شخص نظیف و پاکیزه می‌گویند: «وضیء» و وضو در اصطلاح فقهی به معنی شستن صورت و دست‌ها (غسلتان) و مسح سر و پاها (مسحتان) طبق دستوری که شارع مقدس اسلام فرموده است می‌باشد. بنابر روایتی یکی از علت‌ها و فلسفه‌های وضو، نظافت و پاکیزگی است، بدین جهت به آن «وضو» گفته‌اند.

دستور وضو در قرآن

کیفیت وضو براى نماز در آیه 6 سوره مائده بیان شده است:

«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکمْ وَ أَیدِیکمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکمْ وَ أَرْجُلَکمْ إِلَى الْکعْبَینِ ...»

اى کسانى که ایمان آورده‌اید چون به عزم نماز برخیزید صورت و دست‌هایتان را تا آرنج بشویید و سر و پاهاى خودتان را تا برآمدگى پیشین هر دو پا مسح کنید ...

این آیه در دو جمله به طور اجمال بیان می‌کند که وضو متشکل از دو شستن و دو مسح است:

«فَاغسلوا وجوهکم و اَیدیکم إلی المرافق؛ صورت و دست‌ها را تا آرنج بشویید»

«فامسحوا برؤسکم و أرجلکم إلی الکعبین؛ سر و پاها را تا برآمدگی جلوی پا مسح کنید»

مراد از «إِلَى الْمَرافِقِ» بیان حد شستن در وضو است نه ابتدا و انتهاى شستن دست و آن این که جز کتف، بازو و آرنج، باقى دست باید شسته شود.

مذاهب اهل سنت می‌گویند واجب شستن دست تا آرنج است و هر جور که شسته شود اشکالی ندارد اما بهتر است از سر انگشتان به سوی آرنج شسته شود.

اما شیعه می‌گوید تعیین این که شستن را باید از سر انگشتان آغاز کرد یا آرنج، با سنت است و بر اساس روایاتی از معصومین آغاز آن را از آرنج مى‌داند.

همچنین شیعه واجب می‌داند که دست راست زودتر از دست چپ شسته شود ولی اهل سنت شروع از دست چپ را هم بلااشکال می‌داند اما شروع از دست راست را بهتر می‌داند.

در مورد مسح سر نیز بین شیعه و اهل سنت و همچنین مذاهب مختلف اهل سنت اختلافاتی وجود دارد.

اختلاف عمده دیگر در مورد مسح پاست که شیعه معتقد است باید پا را مسح نمود ولی اهل‌سنت معتقدند باید پا را شست.

کیفیت وضو گرفتن در مذهب شیعه

شیوه وضو گرفتن در مذهب شیعه به این شکل است:

شستن صورت: از بالا به پایین از جائى که موى سر روییده تا آخر چانه و از پهنا فاصله بین شست و انگشت میانه که بر صورت قرار گیرد

شستن دست راست: از آرنج تا نوک انگشتان (از بالا به پایین)

شستن دست چپ: از آرنج تا نوک انگشتان (از بالا به پایین)

مسح سر: قسمت جلوى آن که بالاى پیشانى است.

مسح پاى راست: روى پا از نوک انگشت تا برآمدگى.

مسح پاى چپ: روى پا از نوک انگشت تا برآمدگى.

وضو در روایات

علی بن موسی (رضا) علیه‌السلام مى‌فرماید: آن که به عبادت خداى بزرگ مى‌ایستد، باید خود را از آلودگى‌ها پاک کند، از سستى و بى‌حالى دور باشد و با وضو خود را براى سخن گفتن با خداى توانا، پاک و آماده سازد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: «الدّعاء مفتاح الرّحمة والوضوء مفتاح الصّلاة والصّلاة مفتاح الجنّة؛ دعا کلید رحمت و وضو کلید نماز است و نماز کلید بهشت».

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله: «الوضوء قبل الطّعام ینفی الفقر و بعده ینفی اللّمم و یصحّح البصر؛ وضو پیش از غذا فقر را ببرد و بعد از غذا وسواس را زایل کند و چشم را نیرو دهد».

به رسول خدا (ص) عرض شد: دوست دارم روزیم زیاد شود، فرمودند: دُم عَلَی الطَّهارَةِ یُوَسَّعُ عَلَیکَ فِی الرِّزقِ؛ پیوسته با وضو باش روزیت زیاد می‌شود.

آداب وضو

مسواک کردن قبل از وضو بهتر است در موقع وضو روی انسان به سمت قبله باشد: از اصحاب عصمت که «بهترین و خوش‌ترین نشستن‌ها آنست که قبله در مقابل باشد». در حین نظر کردن به آب گفته شود: «الحمدُللّه الذی جعل الماءَ طَهورا، ولَم یَجْعَلْهُ نجسا؛ ستایش خداوندی راست که آب را پاک و پاک کننده ساخت و آن را نجس و ناپاک قرار نداد». امام محمدباقر علیه‌السلام فرموده‌اند که: «هرگاه از برای وضوساختن دست در آب درآری بگوی: «بسم اللّه و باللّه، اللهمَّ اجْعَلْنی من التَّوابینَ، وَاجعلنی مِنَ المُتطِّهِرینَ؛ به نام خدا و به یاری خدا، خداوندا! مرا از توبه‌کنندگان و از پاکیزه‌گان قرار ده».

قبل از وضو سه مرتبه به سه کف آب مضمضه کند، یعنی آب در دهان بگرداند و پس از آن به سه کف دیگر سه مرتبه استنشاق کن یعنی آب به دماغ بکشد.

در حالت شستن روی نیز بسم اللّه بگوید. پس چون آب را بر روی خود ریخت سزاوار آنست که دست را بر آن براند تا آب به همه جای آن جاری گردد.

گشاده‌ دارد چشم‌های خود را در حالت وضو. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرموده‌اند: «گشاده دارد چشم‌های خود را در حالت وضو تا آن که نبینید آتش دوزخ را» کنایه از آن که گشاده داشتن چشم‌ها در وقت وضو سبب ندیدن آتش دوزخ است.