کاربر:Hoosinrasooli/صفحه تمرین

استان گلستان
نام	استان گُلِستان
کشور	ایران
استان	استان گلستان
تعداد جمعیت	1868819 نفر
پراکندگی دینی	شیعه سنی

استان گُلِستان، در شمال ایران قرار دارد که از شمال، جنوب، مشرق و مغرب به ترتیب توسط کشور ترکمنستان، استان سمنان، استان خراسان جنوبی، مازندران و دریای خزر احاطه شده است.

مرکز این استان شهر گرگان است که بزرگترین و پرجمعیت‌ترین شهرستان این استان نیز است. مذهب اکثریت این استان تشیع و اقلیت قابل ملاحظه‌ای از آنان اهل‌سنت است. حدود ۴۰ درصد از جمعیت این استان را ترکمن‌ها تشکیل می‌دهند که محل زندگی آن‌ها حدود نیمی از مساحت استان را تشکیل می‌دهد. گلستان در گذشته بخشی از استان مازندران محسوب می‌شد اما در سال ۱۳۷۶ از مازندران جدا شده و به استان مستقلی به نام گلستان تبدیل شد. این نام جدیدی است‌که برای این منطقه انتخاب شده است به طوریکه در گذشته به نام های ایالت گرگان، استرآباد، جرجان و…. شناخته می‌شد.

تاریخچه

در کتیبه‌های هخامنشی، از جمله سنگ‌نوشته داریوش در بیستون، این خطه، به‌صورت ورگانه حک شده؛ همچنین در نوشته‌های پهلوی به‌صورت گورکان نوشته شده است. واژه ورگ در زبان طبری به‌معنای گرگ است. تاریخ‌نگاران یونانی به این سرزمین، هیرکانی می‌گفته‌اند. قدمت این سرزمین به هفت هزار سال پیش برمی‌گردد، نشانه‌های دوران پارینه‌سنگی در غار کیارام واقع در روستای (فرنگ) بخش گالیکش را می‌توان درک کرد. بنا به کاوش‌های جدید منطقه گرگان از شش هزار سال پیش تمدن پیش از آریایی‌ها را در خود جای داده بوده است. کاوش‌های تورنگ‌تپه، در نزدیکی گرگان حاکی از وجود روستاهای پرجمعیت، سفالگری انبوه و شبکه آبیاری کشاورزی در این منطقه است. پادشاهان اشکانی در فصل بهار و تابستان به این مکان خوش آب و هوا برای استراحت می‌رفتند. ساختن دیوار بزرگ که سد سکندر نیز نام دارد، در دوره اشکانی شروع شده و در دوره ساسانی نیز پیگیری شد. این دیوار پس از دیوار چین بزرگ‌ترین دیوار دفاعی جهان است.

تأسیس استان گلستان

‌ماده واحده: به دولت اجازه داده می‌شود نسبت به تأسیس استانی با عنوان استان گلستان، به مرکزیت شهر گرگان که مطابق نقشه پیوست، مشتمل‌بر شهرستانهای زیر می‌باشد، اقدام نماید:

1. شهرستان گرگان به مرکزیت شهر گرگان، شامل بخشهای مرکزی و آق‌قلا.
2. شهرستان گنبد قابوس به مرکزیت شهر گنبد قابوس، شامل بخش‌های مرکزی، آزادشهر، رامیان و داشلی برون.
3. شهرستان مینودشت به مرکزیت شهر مینودشت، شامل بخش‌های مرکزی، کلاله، گالیکش و مراوه تپه.
4. شهرستان ترکمن به مرکزیت شهر بندر ترکمن، شامل بخش‌های مرکزی و گمیشان.
5. شهرستان کردکوی به مرکزیت شهر کردکوی، مشتمل بر بخش مرکزی.
6. شهرستان علی‌آباد به مرکزیت شهر علی‌آباد، مشتمل بر بخش مرکزی.
7. شهرستان بندرگز به مرکزیت شهر بندرگز، شامل بخش‌های مرکزی و نوکنده.

• تبصره ۱: با انتزاع واحدها و شهرستان‌های فوق از محدوده استان مازندران، پرسنل سازمانی، وسایل و تجهیزات، بودجه و اعتبارات مربوط، به‌تناسب جمعیت و وضعیت جغرافیائی از محل امکانات قبلی کسر و به استان جدید تخصیص و منتقل می‌شود.
• ‌هیأت پنج نفره‌ای به ریاست معاون اول ریاست جمهوری و عضویت وزراء کشور و امور اقتصادی و دارایی و رئیس سازمان برنامه و بودجه دبیرکل‌سازمان امور اداری و استخدامی کشور موظف‌اند مفاد این تبصره را حداکثر ظرف چهارماه به مرحله اجرا درآورند.
• ‌تبصره ۲: دولت موظف است در سال ۱۳۷۷ طبق ضوابط و شرایط تقسیمات کشوری، ارتقاء بخش‌های آق‌قلا، آزادشهر، رامیان، کلاله و مراوه‌تپه‌ به شهرستان را بررسی و اتخاذ تصمیم نماید.
• ‌تبصره ۳: هرگونه تغییرات بعدی مربوط به این استان تابع قوانین و مقررات تقسیمات کشوری می‌باشد.
• ‌تاریخ تصویب ۱۳۷۶.۹.۱۶
• ‌تاریخ تایید شورای نگهبان ۱۳۷۶.۱۰.۳

جغرافیا

استان گلستان در بخش شمالی کشور واقع شده که از شمال به کشور ترکمنستان " دارای ۴۳۸ کیلومتر مرز خشکی (نزدیکترین شهر حسنقلی) و ۹۰ کیلومتر مرز آبی" از جنوب به استان سمنان، از شرق به استان خراسان جنوبی و از غرب به استان مازندران و دریای خزر محدود می‌شود.

استان گلستان از نظر ناهمواری به سه ناحیه زیر تقسیم می‌شود:

ناحیه کوهستانی: این ناحیه از ارتفاع ۵۰۰ متری تا بیش از ۳۰۰۰ متر را در بر گرفته و پوشیده از گونه‌های جنگلی و مرتعی است. ناحیه کوهپایه‌ای: این ناحیه شامل تپه‌های کوچک بادرُفت، تپه‌ماهور‌ها و بدبوم‌ها است که پوشیده از اراضی جنگلی هستند. ناحیه جلگه‌ای و اراضی پست: ارتفاع این ناحیه در حاشیه دریاچه کاسپین و خلیج گرگان پایین‌تر از سطح دریای آزاد و به تدریج به سمت شرق به ارتفاع افزوده می‌شود. این منطقه محل استقرار شهر‌ها و اکثر روستا‌های استان است. به لحاظ تراکم جمعیت، اراضی کشاورزی، صنایع، دامپروری از اهمیت بسزایی برخوردار است. از مجموع مساحت استان گلستان حدود ۱۱۲۶۰۰۰ هکتار را مرتع و ۴۳۰۰۰۰ هکتا را جنگل تشکیل داده و در مجموع حدود ۷۰ درصد از سطح استان را منابع طبیعی تشکیل می‌دهد.

جمعیت

جمعیت استان گلستان براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، یک میلیون و ۸۶۸ هزار و ۸۱۹ نفر است که از این تعداد ۹۹۵ هزار و ۶۱۵ نفر شهرنشین و ۸۷۱ هزار و ۵۴۶ نفر روستایی و یکهزار و ۶۵۸ نفر غیرساکن می‌باشند. بیشترین تراکم جمعیت در گرگان با ۲۹۷.۴ نفر و کمترین آن در مراوه تپه با ۱۹ نفر در هر کیلومتر است. اقوام متعددی در این استان زندگی می‌کنند که شامل ترکمن‌ها، فارسی زبانان، سیستانی‌ها، بلوچ‌ها، ترک‌ها (آذربایجانی و قزلباش)، مازندرانی و قزاق‌ها می‌شوند. فارس‌ها به دو دسته بومی و مهاجر تقسیم می‌شوند. فارس‌های بومی بیشتر به گویش‌های گرگانی، کتولی و مازندرانی تکلم می‌کنند. مهاجرین به استان هم بیشتر سیستانی، بلوچ، سمنانی و خراسانی هستند. فارسی زبان‌ها بیشتر در مرکز و جنوب استان و مازندرانی‌ها در روستا‌های نیمه غربی استان سکونت دارند. آذری‌ها در شهرستان گنبد کاووس و قزاق‌های استان گلستان نیز بیشتر در گرگان سکونت دارند. ترکمن‌ها در بخش شرقی، مرکزی و شمالی استان و همچنین در مرکز استان سکونت دارند، سنی مذهب هستند و به زبان ترکمنی تکلم می‌کنند.

جمعيت براساس قوميت ها

1. فارس 45در
2. تركمن 35 درصد
3. سيستاني 18درصد
4. ســـــاير 2 درصد.

جامعه شهري

جمعيت شهري استان گلستان در سال1382معادل 775379 نفر كه در 23 شهر استان ساكن هستند . شهرهاي استان بطور عمده جمعيت كمتر از پنجاه هزار نفر دارند . تنها دو شهر گرگان و گنبد داراي جمعيتي بيش از صد هزار نفر مي باشند . نسبت شهرنشيني از 32/1 درصد سال 1355 به 47درصد در سال1382 افزايش يافته است.

آموزش عالي

• تعداد مراكز آموزش عالي استان در سال تحصيلي 83-1382 برابر 16مركز (13مركزدولتي و 3 مركز غير دولتي ).
• در همين سال تعداد كل دانشجويان استان 22259 نفر( 57/61 درصد دانشگاههاي دولتي و 42/39 درصد دانشگاه هاي غير دولتي ).
• از مجموع دانشجويان 28/67 درصد در مقطع كارداني ، 65/76 درصد در مقطع كارشناسي و 5/57 درصد در مقطع كارشناسي ارشد و بالاتر .

ترکیب قومی و زبانی و مذهبی

استان گلستان دارای قومیت های مختلف اعم از فارس، ترك، كرد، تركمن، بلوچ، قزاق، سیستانی و غیره است و افزون بر 20 قوم در این استان به سه گروه عمده فارس، تركمن و مهاجر تقسیم می شوند.

• فارس ها در نواحی مركزی و جنوبی منطقه سكنی دارند و اكثریت جمعیت استان را تشكیل می دهند و به دو گروه فارس های بومی و مهاجر تقسیم می شوند. فارس های بومی استان بیشتر به گویش های گرگانی، كتولی و مازندرانی تكلم دارند. این گروه از مردم استان شیعه مذهب می باشند.
• گروه دوم تركمن ها هستندكه به دو تیره یموت و گوكلان تعلق دارند. آنها سنی مذهب هستند و در نواحی شمالی منطقه در جلگه گرگان سكونت دارند و به زبانی تركمنی تكلم می كنند.
• سومین گروه مهاجرین به این استان می باشند كه اغلب سیستانی، بلوچ، سمنانی و خراسانی می باشند. با وجود تنوع قومیتی، زبانی و مذهبی در این استان، مردم این خطه با وحدت و صلح و صفا به زندگی خود ادامه می دهند و نقطه اشتراك آنها دین اسلام و فرهنگ ایرانی بوده و حلقه اتصال بین آنها زبان فارسی و منافع جمعی و مشتركشان در بهره وری این سرزمین حاصلخیز می باشد.

فرق مذهبی استان گلستان

شيعيان استان گلستان دوازده امامى هستند و از ساير فرق شيعه در استان به ندرت ممكن است يافت شود. از فرق اهل سنت مذهب حنفى اكثريت مطلق دارد. تركمن‏هاى اهل تسنن «حنفى» و پيرو (ابو حنيفه نعمان بن ثابت) مى‏باشند.

بلوچ‏هاى مهاجر كه از استان سيستان و بلوچستان به استان گلستان مهاجرت كرده‏اند نيز پيرو مذهب حنفى مى‏باشند. در شهرهاى بندر تركمن، آق قلا، گميشان، گنبد و مراوه تپه اكثريت با اهل سنت تركمن و بعضى شهرهاى ديگر نيز جمعيت قابل توجهى از تركمنهاى اهل سنت زندگى مى‏كنند. بلوچ‏هاى اهل سنت در روستاها و شهرهاى مختلف پراكنده‏اند و جمعيت اندكى را تشكيل مى‏دهند.

پيشينه مذهبى تركمن‏ها

از آنجا كه تركمانان جمعيت قابل توجهى از مردم استان را تشكيل مى‏دهند به پيشينه مذهبى آنان پرداخته مى‏شود. در اينجا نخست به مذهب آنها در پيش از اسلام و سپس در دوره اسلامى پرداخته مى‏شود.

1ـ پيش از اسلام

تركمن‏ها چون ساير گروه‏هاى ساكن در آسياى ميانه پيرو آئين (شامانيسم) بودند. شامانيسم آئينى است كه در آن نوعى تصورات مبهم درباره خداى آسمان يعنى «تنگرى» وجود دارد. گذشته از آن، الهه «اتوگن» نيز كه الهه زمين و منبع فراوانى است مورد توجه قرار دارد. اين خدايان همراه با خدايان خورشيد و ماه، نيروهاى طبيعى، كوه‏ها، رودهاى مقدس، ارواح سران و ديگر ارواح مورد پرستش قرار مى‏گرفتند. نوعى پرستش آتش نيز در اين آيين ديده شده است. تمام وظايف مذهبى ايشان به وسيله «شامان» يا روحانى آئين شامانيسم در شب و در مقابل آتش انجام مى‏گرفت.

ابن فضلان كه در قرن دهم ميلادى به عنوان نماينده خليفه از سراسر آسياى ميانه گذشته است، مى‏نويسد:

«غزها (تركمن‏ها) داراى زندگى كوچى بوده و تمام زندگى خود را در رنج و سختى مى‏گذرانند. آنها از گمراهانند و به خداى يگانه اعتقاد ندارند».

2ـ بعد از اسلام

تركمن‏ها در نيمه دوم قرن شانزدهم ميلادى (قرن نهم و دهم ه .ق) به تدريج به دين مبين اسلام گرويدند.

تركمن‏هاى سلجوقى نخستين گروه تركمن بودند كه اسلام آورند. زمينه اسلام آوردن تركمانان را در يكجا نشينى و ترك كوچ نشينى دانسته‏اند.

تركمن‏ها اهل تسنن «حنفى» و پيرو طريقه امام اعظم (ابو حنيفه نعمان ابن ثابت) مى‏باشند و چون تصوف در ميان تركمن‏ها خصوصا (طايفه گوكلان) داراى اهميت ويژه‏اى است ما به اختصار به سير تاريخى يكى از فرقه‏هاى مهم تصوف (فرقه نقشبنديه) اشاره مى‏كنيم:

طريقت نقشبندى (نقشبنديه)

مؤسس طريقه نقشبنديه خواجه بهاء الدين محمد بن محمد بن محمد شاه نقشبند اويسى مى‏باشد. او را در علوم الهى داراى مقامى شامخ و پايگاهى بلند دانسته‏اند و نيز رئيس دينى و پيشواى روحانى به شمار مى‏رفته است. آثارش بعد از او به قلم يكى از خلفايش به نام «شيخ صلاح ابن مبارك» تحت عنوان «مقامات سيدنا» در سال 893 ه .ق گردآورى شد و اين مجموعه اساس كتاب «رشحات عين الحياة» در همان سال قرار گرفت.

شيخ بهاء الدين در سال 717 ه .ق در قريه كوشك عارفين واقع در نزديكى بخارا متولد شد. وى در سال 791 ه .ق وفات كرد و آرامگاهش در «باوه دين» در نزديكى بخارا زيارتگاه مردم است. بخارائيان او را بهاء الدين بلا گردان مى‏نامند. از جمله آثار او دليل عاشقين، تحفه الطالبين و هدية السالكين است.

نقشبنديه به سماع اعتقاد ندارند و جنبه نمايش مانند قادريه ندارند و براى اقطاب ولايت كليه قائلند. شعار اين مكتب يازده جمله مى‏باشد كه سه جمله از خواجه بهاء الدين و هشت جمله ديگر از عبدالخالق عجدوانى است.

خواجه عبدالخالق عجدوانى از مشايخ نامى ماوراء النهر و سلسله خواجگان منسوب به اوست. وى در بيست و دو سالگى به هنگام اقامت خواجه يوسف همدانى (440ـ535 ه .ق) در بخارا از وى طريقت مى‏گيرد.

نورالدين عبدالرحمن جامى نيز به متصوفه نقشبنديه انتساب داشته است.

اصول عقايد نقشبنديه كه آن را «طريقه خواجگان» نيز مى‏گويند عبارت است از: هوش در دم، نظر بر قدم، سفر در وطن، خلوت در انجمن، ياد كرد، بازگشت، نگاهداشت، يادداشت و غير از اين همه پنداشت.

هوش در دم: حضور و دورى از غفلت هميشگى،

نظر بر قدم: حفظ چشم و مهار آن،

سفر در وطن: سفر در طبيعت بشرى،

خلوت در انجمن: به ظاهر با خلق بودن و به باطن با خدا بودن،

بازگشت: اخلاص در ذكر خدا،

نگاهداشت: مراقبت خاطر و جلوگيرى از تشتت خواطر و

يادداشت: حضور بى‏غيبت است.

نام‌آوران

1- ابوسهل عیسى بن یحیى مسیحى به سال 388 قمرى در گرگان به دنیا آمد. او از پزشکان نام‌دار سده‌ى چهارم و پنجم هجرى به شمار مى‌آید. دو اثر شناخته شده به نام‌هاى المائه فى‌طب(در پزشکى) و فى‌علوم طبیعى(در علوم طبیعى) دارد. مى‌گویند کتاب پزشکى او شرمشق ابن‌سینا در نگارش قانون بوده است.

2- ابوالقاسم حمزه بن ابراهیم السهمی به سال 345 قمرى در گرگان به دنیا آمد و در سال 427 در نیشابور در گذشت. تاریخ جرجان یا معرفه علماء اهل جرجان شناخته شده‌ترین اثر اوست که زندگى‌نامه‌ى 1194 تن از راویان حدیث از مردم جرجان و پیرامون آن را در خود دارد.

3- فخرالدین اسعد گرگانى از شاعران داستان‌سراى سده‌ى پنجم هجری که داستان کهن ویس و رامین را به نظم درآورد. پیشینه‌ى این داستان به زمان اشکانان مى‌رسد که بر سر زبان‌ها افتاده بود. فخرالدین آن را به نظم درآورد و کار او را نخستین منظومه‌ى عشقى مى‌دانند.

4- سید اسماعیل جرجانی از پزشکان نامدار ایران در سده‌ى پنجم هجری و نویسنده‌ى کتاب ذخیره‌ى خوارزمشاهى است. کتاب او را نخستین کتاب پزشکى مى‌دانند که به زبان فارسى نوشته شده است. اغراض الطب، التذکره الاشرفیه فى الصناعه الطبیه و یادگار از دیگر آثار اوست. به سال 531 قمرى درگذشت.

5- عبدالقاهر جرجانى ادیب و زبان‌شناس و از پایه‌گذاران دانش معانى و بیان. اسرار البلاغه، اعجاز القرآن، دلائل الاعجاز و العوامل المائه (عامل‌هاى صدگانه) از آثار اوست.

6- شریف جرجانی سید على بن محمد (816-740 قمرى) از متکلمان و فیلسوفان حنفى مذهب که شاه شجاع آل‌مظفر (حافظ براى او شعر سروده است) او را براى آموزش‌ به شیراز فراخواند. امیر تیمور او را به سمرقند فرستاد، اما پس از مرگ امیر به شیراز بازگشت و در همان‌جا درگذشت. تعریفات جرجانى، ترجمان القرآن، امثله، صرف میر، صغرى و کبرى از آثار اوست.

7- شمس‌الدین محمد جرجانی ادیب، نحوى و متکلم شناخته شده‌ى ایران و پسر سید شریف جرجانى که دو کتاب صغرى و کبرى را از فارسی به عربى ترجمه کرد. شرح ارشاد تفتازانى در نحو از دیگر آثار اوست. به سال 838 در شیراز درگذشت.

8- سید محمد باقر داماد (میرداماد) فیلسوف و عارف دوره‌ى صفویه که معلم ثالث (سوم) نام گرفت. ملاصدرا از شاگردان اوست. بیش از 50 کتاب دارد. شرق الانوار، صراط المستقیم، افق المبین، تقویم ایمان، حبل المتین و سدره‌ المنتهى از آثار اوست.

9- میرفندرسکى فیلسوفان و عارفان دوره‌ى صفویه که با میرداماد، شیخ بهایى و ملاصدرا هم‌دوره است. در روستاى فندرسک به سال 970 قمرى به دنیا آمد. او در حکمت طبیعى و ریاضى نیز دست داشته است. رساله الصناعیه و مقاله فى حرکت از آثار اوست.

10- مختومقلى فراغى شاعر بزرگ ترکمن که شعرهاى او به چند زبان ترجمه شده است. آرامگاه او در روستای آق‌توقای کلاله ساخته شده است.

علمای گلستان الگوهای تقریب مذاهب هستند

گلستان دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی با بیان اینکه ایرانی عزیز مملو از اقوام و مذاهب مختلفی است که همواره توانسته‌اند وحدت چهل و چهار ساله خود را به رخ دشمنان بکشند، گفت: خنثی شدن دسیسه‌های دشمنان نتیجه اتحاد اقوام و مذاهب این سرزمین است.

حجت‌الاسلام و المسلمین حمید شهریاری صبح امروز دوشنبه ۲۴ بهمن ماه ۱۴۰۱ در بدو ورود به استان گلستان در فرودگاه شهدای گرگان در گفت‌وگو با خبرنگاران اظهار کرد: مهمترین هدف سفر به گلستان برگزاری دومین کنفرانس بین‌المللی منطقه‌ای وحدت اسلامی در این استان است.

دبیرکل مجمع تقریب مذاهب اسلامی برگزاری همایش سراسری تقریب مذاهب اسلامی و تمدن‌سازی نوین اسلامی در گام دوم انقلاب را از دیگر برنامه‌های این سفر عنوان کرد و ادامه داد: علمای استان گلستان همواره حامی تقریب و تفکر وحدت اسلامی بوده‌اند و قطعاً در این سفر همبستگی خود را با همه علمای اسلامی اعم از شیعه و سنی اعلام می‌کنیم.

وی با بیان اینکه برای تحقق آرمان‌های بزرگ انقلاب در گام دوم در خدمت همه علما هستیم، خاطرنشان کرد: هدف این کنفرانس بین‌المللی و همایش سراسری ترویج وحدت اسلامی و ایجاد امت واحد بوده که از بنیان ها و اصول اساسی این تفکر است.

حجت‌الاسلام شهریاری با تأکید بر اینکه در چله دوم انقلاب ایرانی‌ها علاوه بر اینکه دارای اقوام و مذاهب مختلف هستند، همواره توانسته‌اند وحدت چهل و چهار ساله خود را به رخ دشمنان بکشند، تصریح کرد: خنثی شدن دسیسه‌های مختلف دشمنان که با همکاری عده‌ای فریب خورده اجرا می‌شود، از دیگر نتایج اتحاد اقوام و مذاهب این سرزمین است.

وی به حضور روحانیون شیعه و سنی سراسر کشور در این همایش اشاره کرد و افزود: قطعاً روحانیون اهل تشیع و تسنن در استان گلستان حضوری پرشورتر در این کنفرانس خواهند داشت.

گفتنی است، دبیرکل مجمع تقریب مذاهب در بدو ورود به استان گلستان مورد استقبال "سیدعلی مهاجر" معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار، "آخوند عبدالرزاق رهبر" امام جمعه اهل سنت آق‌قلا و سایر مسئولان استانی قرار گرفت.

دومین اجلاس منطقه‌ای وحدت اسلامی شمال کشور و همایش سراسری تقریب مذاهب اسلامی و تمدن‌سازی نوین اسلامی در گام دوم انقلاب با حضور علمای بزرگ اهل تشییع و تسنن کشور و کشورهای روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و دیگر کشورها روزهای ۲۵ و ۲۶ بهمن ماه ۱۴۰۱ در سالن اجتماعات دکتر ابراهیمی دانشگاه آزاد اسلامی گرگان برگزار می‌شود

منابع

• قانون تأسیس استان گلستان rc.majlis.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.
• ترکیب قومی و زبانی و مذهبی استان گلستانrasekhoon.net، تاریخ درج مطلب 21 آذر 1389، اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.
• فرق مذهبی استان گلستانaf.samta.ir،اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.
• معرفی استان گلستانgolestannama.blogfa.com،تاریخ درج مطلب پنجم فروردین ۱۳۸۹، اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.
• استان گلستانvista.ir، اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.
• علمای گلستان الگوهای تقریب مذاهب هستندisna.ir،تاریخ درج مطلب ۲۴ بهمن ۱۴۰۱، اخذ شده در تاریخ 1403/7/18.