نقش شرق‌شناسان در تأسیس دولت اسرائیل (مقاله)

عنوان مقاله	نقش شرق شناسان در تأسیس دولت اسرائیل
زبان مقاله	فارسی
اطلاعات نشر	ایران - پژوهشگاه مطالعات تقریبی
نویسنده	خلیل عالمی
ویکی نویس	رحیم ابوالحسینی

تشکیل دولت صهیونیستی اسرائیل در سرزمین مقدس فلسطین معلول عوامل مختلفی است که نقش شرق¬شناسان را در این مسئله نباید نادیده گرفت. در این مقاله سعی شده است به این سؤال پاسخ داده شود که نقش مستشرقان در تشکیل¬ کشور اسرائیل چه بوده است؟ پژوهش حاضر نشان می‌دهد که غالب مستشرقان در قضیة اشغال فلسطین، بازوی علمی جریان استعمار بوده¬اند و عمدتاً با دو راهبرد «تحقیر اعراب» به ویژه ساکنان فلسطین و «تاریخسازی» برای یهودیان صهیونیست، ایفای نقش نموده‌اند.

رویکردهای شرق‌شناسی

شرق¬شناسی از لحاظ تاریخی و انگیزشی و مفهومی دارای چهار رویکرد یا مکتب است:

رویکرد اول

شرق¬شناسی دینی-‌ تبشیری : بیشتر مستشرقان غربی که پس از ظهور اسلام به شناسایی اسلام و شرق اسلامی پرداخته¬اند، کشیشان و اصحاب کلیسا بوده‌اند و در واقع استشراق دینی و تبشیری همزاد هم¬اند. هدف این گروه از مستشرقان شناخت جوامع شرقی برای حضور نظام سلطه و استعمارگران بود و به گفتة مرحوم جلال آل¬احمد، این¬ها پیش¬قراولان استعمار بودند .

رویکرد دوم

شرق¬شناسی سیاسی- استعماری : استشراق سیاسی با جنگهای صلیبی شروع شد که در این مرحله، تبشیر نیز نقش اساسی داشت. در واقع در این مرحله همکاری همهجانبة نیروهای نظامی با گروههای تبشیری نقش ویژهای در تسلط‌یافتن تدریجی استعمار غربی بر بلاد اسلامی آفریقا و گسترش اسلامستیزی داشت. پس از قتلعام¬های مسلمانان در اندلس و جنگ¬های صلیبی، استشراق سیاسی وارد مرحلة دیگری شد. در این دوران مستشرقان و مبشران منابع اصیل و معتبری در اختیار داشتند و با ترجمة آنها ضمن پیشبرد هدف¬های علمی خود، به تأسیس جمعیت¬ها و سازمان¬های وسیع سیاسی و جاسوسی در اروپا پرداختند. این رویه اندکاندک به نفوذ سیاسی- نظامی در بلاد آفریقا و آسیا انجامید و این نفوذ سبب پیدایش دولتهای کوچک اسلامی و شرقی شد که مستعمرة فرانسه، ایتالیا، انگلیس، پرتغال، آلمان و... بودند. در این دوره نیز تبشیر در خدمت استعمار بود و به قول «جواهر لعل نهرو»، اندیشمند فقید هندی، نخست پدران روحانی با کتاب مقدس وارد شدند و سپس نیروهای نظامی غربی سرازیر گشتند .

رویکرد سوم

استشراق علمی : در پرتو رنسانس و نهضت عقل¬گرایانه و علم¬گرایانة اروپا، حرکت شرقشناسی نیز اندکی به تحلیل منصفانة عقلی گرایید و با توجه به طردشدن اصحاب کلیسا، اغواهای جاهلانه و تهمت¬های بی¬اساس و مغرصانة تبشیری کمتر مورد توجه قرار گرفت و در این فضا، خصوصاً در قرن نوزدهم و بیستم، مستشرقان و اسلام¬شناسان منصفی ظهور کردند. در این مرحله باز نمیتوان گفت که همة مستشرقان پژوهشهای خود را با اهداف تحقیق علمی- تاریخی انجام دادهاند؛ ولی میتوان پذیرفت که بعضی از آنها در بیان حقیقت صادق بودهاند و اگر دچار اشتباهی شدهاند، ناشی از جهل و نداشتن شناخت کامل از اسلام و مسلمانان و ندانستن زبان ملتهای شرقی و اسلامی بوده است. یکی از این مستشرقان منصف «هانری کربن» است که صادقانه به شناخت اسلام و تشیع پرداخت و در این زمینه کوششهای بینظیری کرد و بارها در ایران به محضر استادانی چون علامه طباطبایی، استاد مطهری و استاد سیدجلال آشتیانی رسید و دهها کتاب فلسفی ـ عرفانی شیعه را به فرانسه ترجمه و منتشر کرد .

رویکرد چهارم

استشراق معرفت شناختی– هویتی (استشراق پست مدرن): در این رویکرد از شرقشناسی پست¬مدرن که از دل عناصر دنیوی (غیردینی) حاضر در فرهنگ اروپا سر بر آورده است، شرق یک پدیدة بد و غرب سرچشمه خوبی¬ها معرفی می¬شود. در این رویکرد، شرق¬شناس همچون قهرمانی است که شرق را از تاریکی و گمنامی و ازخود¬بیگانگی و... نجات می¬دهد . غرب مسیحی میخواهد برای خود هویتی مشخص ایجاد کند. شرق آن «دیگری» است که غرب، خود را در تقابل با آن تعریف و هویت¬یابی می¬کند و این مستلزم فاصله¬گذاری بین او و شرق است تا متفاوت تعریف شود. به گفتة ذاکر اصفهانی، این نوع از شرق‌شناسی منبعث از هویت¬یابی غرب در متن تاریخ شرق است. غرب برای ارائة هویت خود به مبنایی نیاز دارد تا بر اساس آن خود را خوب جلوه دهد . ادوارد سعید که نظریاتش منبعث از نظریات پست¬مدرن دهة شصت به‌ویژه آرای میشل فوکو است و با نوعی نگاه هژمونیک به شرق¬شناسی می¬پردازد، معتقد است غرب از رهگذر دانش و قدرت سیاسی خود شرق را خلق کرده است و این شرقِ مخلوق و ساختگی را که از هویت و پویایی برخوردار نیست، از قِبَل خلق مفهوم «دیگری» در مقابل «خود» فراهم آورده است؛ ازاین¬رو ریشه¬های جدال شرق و غرب را بیش از آنکه در مدرنیته و جدال آن¬ها با سنت بدانیم، باید در تاریخ امپریالیسم و تهاجم استعمار جستجو کنیم. وی شرقشناسی اسلامی را حول چهار محور می¬داند: یکم) بین شرق و غرب تفاوت مطلق و منظم وجود دارد. دوم) بازنمایی¬های غرب از شرق نه بر واقعیت جوامع شرقی، بلکه بر تفاسیر ذهنی استوار است. سوم) شرق تغییرناپذیر و یکنواخت است و قادر به تبیین هویت خود نیست. چهارم) شرق وابسته و فرمانبردار است . عبدالله محمد معتقد است که مکتب شرق‌شناسی مدرن مبتنی بر سه محور اصلی است که عبارت‌اند از: «تهدید مسلمانان متعصب، حتمی‌بودن پیروزی غرب‌گرایان و حق اسرائیل»؛ لذا بیشتر وابستگان به این مکتب، یهودیان و صهیونیست‌ها یا هواداران آنها هستند . مستشرقان پیشینه و قدمت فرهنگی و تمدنی شرق را می¬دانند؛ بااین¬حال برای شالوده¬ریزی فرهنگی- سیاسی برای غرب، احتیاج به «دیگری» دارند تا با خوار و بدوی شمردن و تحقیر نمودهای فرهنگی آن، اینگونه القا کنند که تفکر غربی نسبت به مسائل طبیعی، عینی و تجربی و فرهنگ شرق، تخیلی است و جوامع شرقی با حفظ این تفکر و فرهنگ برای ادامة حیات خود عقب¬مانده خواهد شد و لذا اگر شرق می‌خواهد به قافلة علم و تمدن بپیوندد، باید از لحاظ ماده و صورت و ظاهر و باطن غربی شود و این¬گونه است که با بد جلوه‌دادن شرق اسلامی و ارزش¬های آن، سعی می‌کنند به غرب مرکزیت ببخشند. از این منظر، شرق و شرق¬شناسی مدرن ساختة غرب و متناسب با منافع و سلیقة قدرت¬های استعماری غرب است. در این رویکرد، شرق با این اصول توصیف می¬شود: قابل اعتماد نبودن، فرودستی و تحقیرپذیری، عقبماندگی، ناعاقلی و بی¬منطقی، تابعیت¬پذیری و مطیع‌بودن شرق، تهدیدبودن اسلام برای غرب و تقابل اسلام و مسلمانان با یهودیان که در مقابلة فلسطین با اسرائیل نمایان شده است .