طائف

طائف (به عربی: الطائف) شهری در استان مکه کشور عربستان سعودی است. طائف ۱٬۸۷۹ متر ارتفاع و ۵۲۱٬۲۷۳ نفر (سرشماری ۲۰۰۴) جمعیت دارد این شهر در دوران جاهلیت مقر لات خدای اعراب بت‌پرست بود و امروزه به واسطه قرار داشتن آرامگاه عبدالله بن عباس و دو فرزند محمد بن عبدالله در آن مکانی مورد احترام برای مسلمانان است. معاهده طائف در سال ۱۹۳۴ که به جنگ عربستان و یمن پایان داد، در این شهر به امضاء رسید. این شهر اصلی‌ترین تفریح‌گاه تابستانی کشور است و خانواده سلطنتی سعودی به‌طور سنتی در گرم‌ترین ماه‌های سال به آن کوچ می‌کنند. طائف در مرکز یک ناحیه کشاورزی قرار گرفته که انگور و عسل آن معروف است. طائف شهر معروفی در کشور عربستان است که در دوازده فرسنگی جنوب شرقی مکه قرار داد. این شهر شهری است ییلاقی و دارای آب و هوای لطیف و باغ‌ها و نخلستان‌ها و مزارع سرسبز و یکی از بهترین نقاط حجاز به شمار می‌رود. طائف در ایام ظهور اسلام و پس از آن، محل سکونت قبیله ثقیف بوده است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم پس از فتح مکه در سال هشتم هجری قمری، با این قبیله و قبیله هوازن در منطقه حنین جنگید که این جنگ در تاریخ به غزوه حنین معروف است. فراریان و بازماندگان جنگ حنین به دژهای طائف پناه بردند و رسول خدا به مدت پانزده روز، این شهر را به محاصره درآورد و نبرد سختی با آنان داشت که غزوه طائف نام گرفت. این نبرد بدون نتیجه پایان یافت، ولی سرانجام مردم طائف در سال نهم قمری با فرستادن هیئتی از نمایندگان خود به مدینه، مسلمانان شدند.

این شهر در ˚۴۰ و́ ۲۱ طول شرقی و در ˚۲۱ و ́۱۵ عرض شمالی، در۹۰ کیلومتری مکه، ۱۶۰ کیلومتری جده ، ۹۰۰ کیلومتری ریاض، و در ارتفاع ۱۶۸۰ متری از سطح دریا واقع است. [۱]

وجه تسمیه

طائف از طوف ، به معنای دور چیزی چرخیدن و طواف کردن، است. دربارۀ وجه تسمیۀ طائف روایاتی وجود دارد که بیش‌تر آن‌ها خرافه به نظر می‌رسند. [۲] بنا بر روایتی، دمودن ، پسر عبدالملک از تیرۀ صَدف، پس از کشتن پسرعموی خود، عمرو ، به سرزمین وَجّ گریخت و با مسعودبن معتب ثقفی پیمان بست. او متعهد شد در قبال ازدواج در وجّ، در اطراف محل سکونت ثقیف دیواری نفوذ ناپذیر بسازد. مسعود دختر خود را به عقد وی درآورد و او نیز آن دیوار مستحکم را بنا کرد. چون برای ورود به شهر می‌بایست دیوار را دور می‌زدند، آنجا را طائف نامیدند. [۳] بنا بر روایتی دیگر، جبرئیل یک قطعه از سرزمین فلسطین را جدا کرد و آن را دور کعبه طواف داد و در محل طائف گذاشت و آن‌جا را طائف نامیدند. [۴] [۵] [۶]

آب و هوا

[۷] نوشته‌است که طائف در مغرب نجد، در رشته کوه سراه، نزدیک کوهستان غزوان ، و در وادی وَجّ واقع است. کوه‌های متعددی، ازجمله المحترق ، الاصیحرین ، صعب والمدهون ، آن را احاطه کرده‌اند. [۸] دره‌های بزرگ و کوچک واقع در کوه‌ها را وادی می‌نامند. وادی وَجّ، جفیجف ، مِثناة ، لِیّه ، الخرار و لقیم از مهم‌ترین وادی‌های اطراف طائف هستند. [۹] طائف به سبب ارتفاع بسیاراز سطح دریا، برخلاف آب و هوا ی گرم و سوزان شبه‌جزیره ، دارای آب و هوای معتدل و مطبوع است. جغرافی‌دانان مسلمان دربارۀ آب و هوای معتدل و خنک طائف اتفاق نظر دارند. [۱۰] [۱۱] [۱۲] به نوشتۀ ابوالفداء ، طائف سرد ترین نقطۀ حجاز است و آب در قله‌های اطراف آن یخ می‌بندد. [۱۳] وزش بادهای شمالی و غربی در این شهر، سبب ترکیب دو سامانۀ هوای مختلف شده‌است و موجب جاری شدن باران‌های سیل‌آسا در فصل بهار می‌شود. میزان باران سالانۀ آن بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلیمتر است. چشمه‌های متعددی چون المِثناه ، الفِیصلیه ، الوَهیط و شبرا در کوهستان‌های اطراف طائف جاری هستند. دمای هوا در این شهر در گرم ‌ترین روزهای سال به ۳۷ْ و در سردترین روز‌های سال به زیر صفر می‌رسد. [۱۴]

ساکنان

پیشینه . عدوان و عَمالقه از ساکنان قدیمی طائف بودند. [۱۵] مقارن ظهور اسلام ، قوم ثَقیف و حمیر و تیره‌ای از قریش در طائف سکونت داشتند. [۱۶] یکی از بت‌های معروف اعراب در جاهلیت ، به نام لات ، در طائف قرار داشت و مردم آن‌جا بنایی برای آن ساخته و پرده‌ای بر آن انداخته بودند و گِرد آن طواف می‌کردند. [۱۷]

مشاغل

بازار عُکاظ و حَباشه از جمله بازارهای مهم اعراب بود که در طائف و اطراف آن برپا می‌شد. به نوشتۀ جرجی زیدان ، عرب‌ها از هر سو به بازار عکاظ می‌رفتند و قریش نیز در برپایی و جذابیت آن می‌کوشید. [۱۸] از طائف محصولات گوناگونی (از جمله مویز و کشمش و پوست و روغن ) به شهرهای اطراف، از جمله مکه، فرستاده می‌شد. بنابراین، بسیاری از تجار و اشراف قریش به طائف رفت و آمد داشتند و در آن‌جا صاحب خانه و باغ نیز بودند.

امرای بعد از اسلام

در سال دهم بعثت ، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم به طائف رفت و ثقیف و سران طائف را به اسلام فراخواند، اما بی‌نتیجه بود. قریش در مبارزات خود با پیامبر همواره از حمایت ثقیف برخوردار بود. پیامبراکرم بعد از فراغت از حنین در سال هشتم، ‌ در غزوه ‌ای که به «غزوۀ طائف» مشهور است، بیست روز طائف را محاصره کرد، ولی درگیری چندانی رخ نداد. در سال نهم، هیئتی از ثقیف رهسپار مدینه شدند و بعد از پذیرش اسلام به طائف بازگشتند. پیامبر عثمان ‌بن ابی‌العاص را به امارت طائف برگزید. [۱۹] او در دورۀ خلافت ابوبکر و مدتی در دورۀ خلافت عمر ، عامل حکومت بر آن‌جا بود. طائف در دورۀ خلافت امویان (۴۱ـ ۱۳۲) ضمیمۀ حکومت امیر مکه شد. [۲۰] در دورۀ عباسیان (۱۳۲ـ ۶۵۶)، طائف به سبب قرار گرفتن مقبرۀ عبدالله ‌بن عباس در آن و نقشی که به عنوان سپر دفاعی در مقابل حملات قبایل بدوی داشت، اهمیت داشت. از زمان تلط عثمانیان بر جزیرة‌العرب تا روی کار آمدن وهابیان ، مراکز نظامی بزرگی در این شهر ایجاد شد و در این دوران، طائف شهر پر جمعیتی گردید و بسیاری از مراکز اداری از مکه به آن‌جا انتقال یافت و عده ای نیز از سراسر عربستان به این شهر کوچیدند. در نتیجه، تجارت در این شهر رونق یافت. [۲۱] در۱۳۰۵، وهابیان بر طائف مسلط شدند. سعودی‌ها نیز– که در ۱۳۱۹مقدمات تشکیل مملکت عربی را در جزیرةالعرب فراهم آورده بودند – در ۱۳۲۷ بر طائف چیره شدند. معاهدۀ طائف، که به جنگ عربستان و یمن پایان داد، در۱۳۴۷ در این شهر به امضا رسید.

خصال مردمان

زیرکی، تیزهوشی و آگاهی‌های سیاسی و اجتماعی مردم طائف در دوره‌های مختلف زبانزد بود. زمانی که دُهات عرب را کمتر از انگشتان دست می‌شمردند، سه تن از ایشان ( مُغیرةبن شُعبه ، زیادبن اَبیه و اُمَیةبن اَبی‌الصلت ) از ثقیف و طائف برخاسته بودند

از طائف اشخاص نامداری برخاسته‌اند، از جمله امیة بن ابی‌الصلت ثقفی ( شاعر )، حجاج ‌بن یوسف ثقفی ، حارث ‌بن کَلده ثقفی ( طبیب مشهور عرب )، و نضربن حارث .

وضعیت کنونی

مساحت کنونی طائف ۳۶۰ کیلومتراست. در سرشماری سال ۱۴۱۳، جمعیت آن ۴۱۶۱۲۱ تن بوده‌است.

در تابستان ، جمعیت آن به پانصد هزار تن نیز می‌رسد.

با توجه به آب و هوای مناسب و وجود چشمه ها و منابع آب زیرزمینی، کشاورزی و پرورش انواع میوه (به ویژه انگور ) و گل و نیز زنبور عسل در آن‌جا رونق دارد. بسیاری از محصولات آن‌جا به شهرهای عربستان و دیگر مناطق جهان صادر می‌شود .

آثار تاریخی

آثار تاریخی متعددی در طائف وجود دارد، از جمله مسجد ابن ‌عباس ، مسجد عداس ، مسجد الهادی ، قبرستانی با سنگ‌قبرهایی متعلق به قرن‌های چهارم و پنجم که با خط کوفی و نسخ روی آن‌ها نوشته شده، و قصر معروف شبرا . از جمله مراکز تفریحی و سیاحتی طائف، باغ ملک فهد است.

منابع

1. ابن‌ اثیر، الکامل فی‌التاریخ، بیروت۱۳۸۵.
2. ابن ‌سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت۱۴۱۰.
3. ابن ‌قتیبه، المعارف، تحقیق ثروت مکاشفه، قاهره۱۹۶۹.
4. ابوالعلا محمود طه، جغرافیه شبه جزیره العرب، قاهره ۱۹۷۲.
5. ابوالفداء، تقویم‌البلدان، طبع فی مدینه باریس المحروسه السلطانیه، ۱۸۴۰.
6. ادریسی، نزهه‌المشتاق فی اختراق‌الافاق، مصر (بی‌تا).
7. عاتق‌ بن غیث‌البلادی، معجم‌ معالم‌الحجاز، الجزءالخامس، دار مکه ‌للنشر والتوزیع.
8. جرجی زیدان، تاریخ‌التمدن الاسلامی، بیروت، (بی‌تا).
9. جوادعلی، المفصل فی‌تاریخ‌العرب قبل‌الاسلام، بغداد۱۴۱۳.
10. جوده جوده حسنین، شبه‌الجزیره العربیه: دراسه فی‌الجغرافیه الاقلیمیه، دارالمعرفه‌الجامعیه، ۲۰۰۶.
11. حسن‌ بن علی‌العجیمی، اهداءالطائف من اخبارالطائف، تحقیق یحیی محمود ساعاتی، الریاض، (بی‌تا).
12. دمشقی، نخبه‌الدهر فی عجائب‌البر و البحر، بغداد، (بی‌تا).
13. طاهر مظفر العمید، تخطیط‌المدن العربیه‌الاسلامیه، بغداد ۱۹۸۶.
14. اطلس المملکة العربیه السعودیه، ریاض۱۴۲۰/ ۲۰۰۰.
15. قزوینی، آثارالبلاد و اخبارالبلاد، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
16. قلقشندی، نهایه‌الارب فی معرفه‌انساب العرب، بیروت، (بی‌تا).
17. محمدبن حبیب بغدادی، المحبر، تحقیق سید کسروی، قاهره (بی‌تا).
18. مسعودالخوند، الموسوعه‌التاریخیه الجغرافیه، لبنان ۲۰۰۲.
19. مقدسی، احسن‌التقاسیم فی معرفه‌الاقالیم، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷.
20. همدانی، صفه جزیره العرب، تحقیق محمدبن عبدالله‌ بن بلیهد النجدی، مصر ۱۹۵۳.
21. یاقوت حموی، معجم‌البلدان، بیروت ۱۳۹۹.
22. یعقوبی، البلدان، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.

پانویس

۱. ↑ عاتق ‌بن غیث‌البلادی، معجم‌ معالم‌الحجاز، ج۲، ص۲۰۱۸، الجزءالخامس، دار مکه ‌للنشر والتوزیع.

۲. ↑ طاهر مظفر العمید، تخطیط‌المدن العربیه‌الاسلامیه، ج۱، ص۷۲، بغداد ۱۹۸۶.

۳. ↑ یاقوت حموی، معجم‌البلدان، ج۴، ص۹، بیروت ۱۳۹۹.

۴. ↑ جوادعلی، المفصل فی‌تاریخ‌العرب قبل‌الاسلام، ج۴، ص۱۴۶، بغداد۱۴۱۳.

۵. ↑ دمشقی، نخبه‌الدهر فی عجائب‌البر و البحر، ج۱، ص۲۱۵، بغداد، (بی‌تا).

۶. ↑ ابن‌ اثیر، الکامل فی‌التاریخ، ج۱، ص۴۲۰، بیروت۱۳۸۵.

۷. ↑ یاقوت حموی، معجم‌البلدان، ج۴، ص۹، بیروت ۱۳۹۹.

۸. ↑ حسن ‌بن علی‌العجیمی، اهداءالطائف من اخبارالطائف، ج۱، ص۹۴ـ ۹۵، تحقیق یحیی محمود ساعاتی، الریاض، (بی‌تا). ۹. ↑ همدانی، صفه جزیره العرب، ج۱، ص۲۳۳، تحقیق محمدبن عبدالله‌ بن بلیهد النجدی، مصر ۱۹۵۳.

۱۰. ↑ مقدسی، احسن‌التقاسیم فی معرفه‌الاقالیم، ج۱، ص۸۰، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۷.

۱۱. ↑ ادریسی، نزهه‌المشتاق فی اختراق‌الافاق، ج۱، ص۱۴۴، مصر (بی‌تا).

۱۲. ↑ قزوینی، آثارالبلاد و اخبارالبلاد، ج۱، ص۹۷، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.

۱۳. ↑ ابوالفداء، تقویم‌البلدان، ج۱، ص۹۰، طبع فی مدینه باریس المحروسه السلطانیه، ۱۸۴۰.

۱۴. ↑ ابوالعلا محمود طه، جغرافیه شبه جزیره العرب، ج۱، ص۱۹۲، قاهره ۱۹۷۲.

۱۵. ↑ قلقشندی، نهایه‌الارب فی معرفه‌انساب العرب، ج۱، ص۱۸۶، بیروت، (بی‌تا).

۱۶. ↑ یاقوت حموی، معجم‌البلدان، ج۴، ص۹، بیروت ۱۳۹۹.

۱۷. ↑ جوادعلی، المفصل فی‌تاریخ‌العرب قبل‌الاسلام، ج۴، ص۱۴۵، بغداد۱۴۱۳.

۱۸. ↑ جرجی زیدان، تاریخ‌التمدن الاسلامی، ج۱، ص۲۹، بیروت، (بی‌تا).

۱۹. ↑ ابن‌ سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۷، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت۱۴۱۰.

۲۰. ↑ یعقوبی، البلدان، ج۱، ص۷۹، بیروت ۱۴۰۸/ ۱۹۸۸.

۲۱. ↑ ابوالعلا محمود طه، جغرافیه شبه جزیره العرب، ج۱، ص۱۹۹، قاهره ۱۹۷۲.

۲۲. ↑ مسعودالخوند، الموسوعه‌التاریخیه الجغرافیه، ج۱، ص۴۶۱، لبنان ۲۰۰۲.

۲۳. ↑ محمدبن حبیب بغدادی، المحبر، ج۱، ص۲۰۰، تحقیق سید کسروی، قاهره (بی‌تا).