ابراهیم بن عقیل

ابراهیم بن عمر بن عقیل (1327 - 1415ق) فقیه و متجدد یمنی، اهل سنت صوفی یمنی و مفتی ممالک تعزیه و استاد علمای آن بود. وی امام جماعت و خطیب مسجد مظفر تعز بود و در مساجد، مدارس، بحث ها، سمینارها و مجلات مشارکت و فعالیت های علمی فراوانی داشت. او مناصب مهم زیادی را در یمن که نزدیک به مرجعیت بود، داشت. وی از جمله کسانی بود که در سال 1355 هجری شمسی برای تحصیل علوم نظامی به کشور عراق بورسیه شد .

نسب

إبراهیم بن عمر بن عقیل بن عبد الله بن عمر بن أبی بكر بن عمر بن طه بن محمد بن شیخ بن أحمد بن یحیى بن حسن بن علی العناز بن علوی بن محمد مولى الدویلة بن علی بن علوی الغیور بن الفقیه المقدم محمد بن علی بن محمد صاحب مرباط بن علی خالع قسم بن علوی بن محمد بن علوی بن عبید الله بن أحمد المهاجر بن عیسى بن محمد النقیب بن علی العریضی بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علی زین العابدین بن الحسین بن امام علی بن أبی طالب، وامام علی همسر فاطمه دختر محمد صلی الله علیه و آله است. سی و چهارمین نوه رسول خدا محمد صلی الله علیه و آله و سلم است.

تولد و تربیت

در نوزدهم صفر 1327 هجری قمری در روستای المسیله از حومه تریم از توابع حضرموت به دنیا آمد و مادرش نور دختر محمد بن عبدالله بن عمر بود.تربیت نیکوی او تحت اشراف دو مادربزرگش زهرا مادر پدرش و سیدة مادر مادرش بود. هر دوی ایشان عالمه بودند به نحوی که از جاهای دور و نزدیک برای کسب فیض به محضرشان می آمدند. این دو دختران عزیز عبدالله بن حسین بن طاهر بودند. از این رو در وصف خودش می گوید: «من از حبیب عبد الله بن حسين بن طاه دوبار متولد شدم.»

او از همان کودکی با عنایت پدر و مادرش راه طلب علم را در پیش گرفت، پس اصول علم را در شهر خود در المسیله و سپس در تریم آموخت و نشانه های موفقیت در چهره اش نمایان شد. به سن هشت سالگی که رسید قرآن و متون بسیار را حفظ کرد و در علوم و هنرهای بسیاری سرآمد شد. او پیش از بلوغ به تدریس در مسجد جدش حبیب عبدالله بن حسین بن طاهر پرداخت و سپس امام جماعت این مسجد شد.

سفرها

او در اوج جوانی در تأسیس «جمعية(انجمن) الأخوة والمعاونة» در تریم مشارکت داشت و در آنجا پیش نویس انتخاب حبیب محمد بن احمد الشاطری را به عنوان رئیس انجمن تهیه کرد. انجمن در آن زمان او را برای مأموریت های علمی به عراق فرستاد و در طول سفر، نسخه های خطی و کتاب های بسیاری را در کتابخانه کاشف الغطاء بررسی کرد و از مؤسسات معارف اسلامی و مراکز آموزشی و تخصصی آنها بازدید کرد. در سال 1346 هجری قمری به عدن سفر کرد و یک سال تمام در آنجا ماندگار شد و در آنجا به کسب دانش پرداخت و پس از آن به المکلا در حضرموت رفت. هنگامی که به سن بیست سالگی رسید، همراه عمویش محمد بن عقیل عازم حدیده شد. تا سال 1350 هجری قمری که عمویش محمد بن عقیل و همچنین استادش عبدالرحمن بن محمد الاهدل درگذشتند ، در حدیده ماند. اما از مرگ این دو بسیار متاثر شد و نتوانست در حدیده بماند. از این رو به زادگاهش حضرموت بازگشت . در همان سال به عدن سفر کرد و حدود یک سال در آنجا ماند و در اواخر سال 1351 در آنجا به تجارت پرداخت. سپس به وطن خود بازگشت و حدود سه سال در آنجا ساکن شد. سال 1354 هجری قمری به دوعن سفر کرد و چند ماهی در شهر القویره اقامت گزید و تدریس کرد و در این مدت از سادات المحظار علم آموخت و سپس از آنجا به منطقه حبان در شبوه رفت و بیش از سه ماه به عنوان معلم نزد آقایان المحظار ماند، سپس از آنجا به المکلا و از آنجا از طریق دریا به الحدیده رفت و چندین سال در آنجا اقامت گزید و در این مدت به تجارت پرداخت و از علمای مراوعه و زبید و الحدیده و بیت الفقیه دانش آموخت.

پیوستن به نیروهای نظامی

در سال 1355 هجری شمسی به اولین گروه اعزامی یمنی به خارج از کشور برای تحصیلات نظامی ملحق شد و از دانشکده نظامی عراق فارغ التحصیل شد، و این اولین گروه یمنی فارغ التحصیل از عراق بود . هدف ابراهیم از شرکت در این دوره رفتن به جهاد در فلسطین بود ، اما دولت انگلیس به بهانه حفظ امنیت ،او را ممنوع کرد. از این رو نظامی گری را ترک کرد. اگرچه مدت عضویت وی در نظام بیش از شش ماه نبود، اما به افتخار وی و قدردانی از درجه وی از سوی دولت یمن درجه سروانی به وی اعطا شد. از جمله همکاران وی در آن دسته عبارت بودند از: شهید احمد الثلایا ، سپهبد حسن العمری ، سرتیپ محمد عبدالولی و سرلشکر حمود الجائفی .

حرکت به تعز

بین سالهای 1358 - 1359 هجری قمری به شهر تعز نقل مکان کرد و در محله الظاهریه ساکن شد و در این مدت در شهر تعز به تحصیل در گوشه خود پرداخت. او در گوشه خود مجالس ذکر خاصی داشت که از بعدازظهر تا قبل از غروب آفتاب تشکیل می شد و جمع کثیری از طلاب علم و مفاخر کشور حضور داشتند. از برنامه های دیگر او در این گوشه خواندن " صحیح بخاری " و شرح آن و کتاب های دیگر از مسندها، كتب السلوك والآداب والتراجم والتفسير و سیره و لغت، و شاید در یک روز ده کتاب در موضوعات مختلف خوانده می شد. بین مغرب و عشا و بعد از نماز صبح در مسجد مظفر که بیش از سی سال امام جماعت و واعظ آنجا بود، درس داشت و تا وفات در آنجا اقامت گزید.

اساتید

او از محضر اساتید بسیاری در حضرموت و مناطق دیگر که بیش از دویست نفر هستند، استفاده کرد . از جمله ایشان :

عمویش محمد بن عقیل بن یحیی

عبدالله بن عبدالرحمن بن طاهر

محمد بن هاشم بن طاهر

عبدالرحمن بن محمد الاهدل

علوی بن عبدالرحمن معروف

علی بن عبدالرحمن معروف

عبدالله بن عیدروس عیدروس

عبدالله بن عمر شاطری

عبدالباری بن شیخ العیدروس

علوی بن عبدالله بن شهاب الدین

عبدالرحمن بن عبید الله الثقاف

صالح بن عبدالله الحداد

علوی بن طاهر الحداد

حامد بن علوی البار

عبدالله بن هارون المحضر

حسین بن عبدالله عیدید

محمد بن علوی العطاس

صالح بن محمد العطاس

یحیی بن احمد البحر

محمد بن حسن بن سنان

محمد بن عبدالرحمن بشیخ

اساتید بزرگ

در زمان جوانی در محضر برخی از بزرگان اساتید از باب تبرک شرکت جست:

علی بن محمد الحبشی

احمد بن حسن العطاس

علمای هم عصر او

از جمله علمای هم عصر با او می توان به افراد زیر اشاره کرد:

عبدالقادر بن احمد السقاف

محمد بن سالم بن حفیظ

اسماعیل بن مهدی الغربانی

محمد بن احمد الشاطری

محمد بن سلیمان الاهدل

علوی بن عباس مالکی

محمد یاسین الفدانی

شاگردان

او نزدیک به نیم قرن را به تدریس و راهنمایی و تربیت نسل‌ها گذراند و شاگردان بسیاری داشت. برجسته‌ترین آنها عبارتند از:

محمد بن محمد إمام داود

ولده سهل بن إبراهیم بن عقیل

عبد الخبیر عبد الودود عوهج

محمد بن عبد الله الهدار

محمد علی مرعی

زین بن إبراهیم بن سمیط

محمد بن عبد الله حسان

محمد بن محمد الحریری

محمد بن علی قراضة

علی بن مانع الجنید

عمر بن محمد بن حفیظ

محمد بن علوی المالكی

جمیل محمد المعمری

محمد عبد الرب النظاری

عبد الله بن حسین الجعدی

عبد الواحد بن علی الإدریسی

علی عبد القادر الصبری

أحمد بن محمد النهاری

محمد عبد الواسع الأهدل

حسن مقبولی الأهدل

محمد بن علی النور

محمد جنید النور

محمد أمین الأصابی

علی لطف الهریش

عبد الباری السروری

محمد عبد المعطی الجنید

علی بن محمد حسان

أحمد عبد الولی الطیب

مناصب و سوابق اجرایی

وی مناصب مهمی از جمله:

وزیر معارف در عصر امام یحیی

عضویت دربار سلطنتی

مفتی حکومت در تعز

استانداری پس از خروج محمد بن علی المهاجر

ریاست انجمن علمی تعز

ریاست اداره ارشاد و مرکز اسلامی تعز

عضو شورای علمای ارشد در یمن

یکی از اعضای مجلس شورا در دوران فیلد مارشال عبدالله السلال .

تالیفات

او علاقه‌ای به کتاب‌نویسی نداشت، بلکه می‌گفت: من به جای تالیف کتاب، به تالیف مردان (یعنی ایجاد الفت بین مردم) مشغول هستم. با وجود این، مقداری از میراث او نزد برخی از شاگردان و دوستدارانش یافت شده است . و اما آنچه آنچه نوشته بود و به دست مردم نرسید، همه را سوزاند.

برخی از کتابهای او که در اوج جوانی نوشته بود و برخی از شاگردانش گردآوری کردند، عبارتند از:

«الغيث الماطر فيما سنح به الخاطر»

مجموع درر كلامه المنثور

ديوان شعر ضخم

مجموعة كبيرة من الفتاوى الشرعية والعلمية

مجموعة كبيرة من الخطب والمحاضرات

نظم السيرة النبوية المسمى «ذخيرة الأذكياء في ذكر مولد سيد الأنبياء»

«مشرع المدد القوي نظم السند العلوي»

وفات

او در روز سه شنبه چهاردهم جمادی الاولی در سال 1415 هجری قمری در شهرستان تعز درگذشت. خبر وفات او از طریق خرگزاریها اعلام شد و مردم از مناطق مختلف بر جنازه او حاضر شده و گروه گروه نماز خواندند و در تشییع جنازه او شرکت جستند. با وجود اینکه محل دفن او از خانه اش دور بود اما عزاداران ابتدا او را به مسجد مظفر بردند، سپس به محل دفن حبیل سلمان رفتند. پیاده روی بیش از دو ساعت طول کشید، جمعیت زیادی بیرون آمدند و مقامات رسمی در مراسم تشییع شرکت کردند. در اکثر شهرهای جمهوری یمن و حتی در بسیاری از مساجد مسلمانان در مصر، سوریه، اندونزی، مالزی، کشورهای عربی خلیج فارس و تعدادی از کشورهای آفریقایی، نماز غایب بر او اقامه شد.

منبع

بن عقیل، هاشم بن سهل (1394). «شرح مختصری از حبیب ابراهیم بن عمر بن عقیل بن یحیی، مؤلف سالنامه». گم شده یا خالی |url=( کمک )