سید حسن بن علی سقاف

سید حسن بن علی سقاف

نام کامل	سید حسن بن علی بن هاشم السقاف
سال ولادت	چهارم شوال 1380 هجری قمری / 21 مارس سال 1961 میلادی
کشور	اردن
مذهب	شافعی‌مذهب / از نظر کلامی اشعری
برخی از اساتید	شیخ محمد سعید رمضان البوطی شیخ هاشم مجذوب عبدالله بن صدیق غماری
برخی از آثار	شرح العقیدة الطحاویة (السقاف) دفع شبه التشبیه بأکفّ التنزیه البشارة و الإتحاف بما بین ابن تیمیة و الألبانی فی العقیدة من الخلاف

سید حسن بن علی سقاف (متولد سال 1380 هجری قمری) از علمای شافعی‌مذهب اردنی است. ایشان از متخصصین در زمینۀ علم حدیث و کلام و یکی از بزرگترین مخالفین سلفی‌گری و اندیشه وهابیت است که آثار بسیاری در موضوعات متعدد از جمله کلام و رد افکار سلفیان منتشر نموده‌است.

زندگی نامه

سید حسن بن علی بن هاشم السقاف، متولد چهارم شوال 1380 هجری قمری در اردن از نوادگان پیامبر (ص) که نسبش با 32 واسطه به امام صادق (ع) می‌رسد. وی شافعی‌مذهب و از نظر کلامی اشعری است.

حسن سقاف تحصیلات ابتدایی را در اردن گذراند و در سال 1978 میلادی به دمشق سفر کرد و در درس بزرگان دمشق شرکت کرده و کتاب عمدة السالک وعدة الناسک را نزد شیخ هاشم مجذوب و کتاب کبرى الیقینیات و شرح الأربعین النوویة را نزد شیخ محمد سعید رمضان البوطی آموخت و از دیگر علما همچون شیخ حسین خطاب و شیخ اسعد صاغرجی، نیز بهره جسته است. حسن سقاف بعد از بازگشت از دمشق به اردن از علمای اردن نیز استفاده علمی کرد چنانچه کتاب الفرائض و المواریث را نزد شیخ قاضی مطیع حمامی و کتاب شرح الجوهره باجوری را نزد شیخ محمد هلِّیل و متن الآجرومیة و شرح شیخ أحمد زینی دحلان را نزد شیخ احمد خضری آموخت. سپس به کشور مغرب سفر کرد و از محضر استادانی مانند سید عبدالله بن صدیق غماری محدث بزرگ مغرب استفاده برد. حسن السقاف اجازه‌های علمی فراوانی از اساتید خود دریافت کرد تا آنجا درکتاب (الإتحاف بأسانید وشیوخ حسن بن علی السقاف) نام 40 تن از مشایخ وی که به ایشان اجازه علمی داده‌اند، ذکر شده است از جمله سید عبدالعزیز بن صدیق غماری و سید عبدالحی بن صدیق غماری و شیخ أبوالفیض یاسین فادانی مکی و شیخ حبیب الرحمن أعظمی.

مدح و تمجید بزرگان اهل سنت در مورد حسن سقاف

عبدالعزیز بن صدیق غماری در نامه‌ای که به حسن سقاف می‌نویسد او را علامه و محدث خطاب می‌کند و می‌گوید: شرح شما بر طحاویه به من رسیده و آن را از اول تا آخر مطالعه کردم و کتاب مفیدی است و اما کتاب تناقضات البانی کتاب بسیار مفیدی است و در آن افتضاحات و رسوایی‌های البانی مشخص شده و به مردم شناسانده شده است البانی خرفت (کودن) و در حدیث مضطرب است و بزودی تقریظی بر آن می‌نویسم و برایت می‌فرستم.

سید عبدالله بن صدیق غماری استاد حسن سقاف 5 نامه برای حسن سقاف می‌نویسد و درباره حسن سقاف می‌گوید: تو زبان ناطق من هستی و حجت من هستی و وجود تو رحمت برای ما است و تو در این عصر بدون نزاع، ناصرالسنه و نابغه هستی. سید عبدالله بن صدیق غماری در نامه‌های دیگر می نویسد: در شرح عقیده طحاوی که برای من فرستادی اشکالی در آن نیست و به تناقضات البانی قبل از کتاب شما به آن رسیده ام و ستاره البانی افول و غروب کرد و به پایان رسید و دیگر قابل بازگشت نیست. همچنین سید عبدالله بن صدیق غماری در کتاب السیف البتار لمن سب النبی المختار، درباره عدم حجیت اجماع نزد البانی می نویسد: شاگرد ما علامه سید حسن سقاف کتابی به نام (احتجاج الخائب بعباره من ادعی الاجماع فهو کاذب) بر رد البانی بدون فحش و ناسزا نوشته است و جهل البانی را مشخص کرده است و این کتاب حسن سقاف در بحث اجماع به عنوان کتاب مرجع معتبر است.

سعید فوده درباره حسن سقاف می نویسد: حسن سقاف در تعلیقه‌اش بر کتاب الأربعین عبدالله بن الصدیق غماری تعلیقات مفیدی نوشته است. همچنین در کتاب دیگرش می نویسد: حسن سقاف بر کتاب دفع شبه التشبیه ابن جوزی، تعلیقات مفیدی نوشته است. همچنین سعید فوده کتاب (النقد والتقویم لمنتقد عقائد الماتریدیة) خودش را به حسن سقاف هدیه می دهد. گرچه سعید فوده اخیرا کتابی نوشته به نام (موقف أهل السنة من الخلاف بین الغماری والسقاف) و در این کتاب ادعا می کند بین حسن سقاف و عبدالله بن صدیق غماری اختلاف است و حسن سقاف ابتدا اشعری بوده است و علما کار او را تایید می کردند و با نشر شرح عقیده طحاویه مخالفت خودش را با اشاعره و ماتریدیه اعلام کرده‌است. در مقابل سعید فوده، نذیر احمد العطاونة کتابی نوشته در رد سعید فوده به نام (الاتفاق والائتلاف بین الإمامین الشریف المحدث الغماری) و می گوید: بین افکار و نظریات حسن سقاف و عبدالله بن صدیق غماری اتفاق نظر بوده است و شرح عقیده طحاویه را عبدالله بن صدیق غماری خوانده و تایید کرده است و ادعای سعید فوده مردود است.

مخالفت برخی علمای وهابی با حسن سقاف

حسن سقاف به خاطر مواضع ضد وهابی که دارد، مورد انتقاد بزرگان وهابی و سلفی قرار گرفته است بویژه اینکه وی در سال‌های اخیر در شبکه المستقلة به مناظره با شیخ عدنان عرعور پرداخته و تفکرات ابن‌تیمیه را نقد کرده است. بخاطر همین، کتاب‌های زیادی در رد دیدگاه‌های او نوشته‌اند و حتی مرکز فتوای سایت اسلام ویب مردم را از خواندن کتاب های سقاف بر حذر داشته است.البانی در جاهای متعدد درباره حسن سقا گفته است: سقاف مجرم بزرگی است و او جهنمی است که باید شلاق بخورد و او با سنت بازی می‌کند و او دشمن سلف و سنت و حفاظ امت است و هر چیزی را که خواسته تضعیف یا تصحیح می کند. در جای دیگر می گوید: بسیاری از جوانان متاثر از کتب سقاف هستند و سقافی که بعضی ها به حق سخاف نامیدند. همچنین می نویسد: حسن سقاف مقلد شیخ حبیب أعظمی متعصب و کینه ای و مقلد شیخ عبدالله غماری است و در این تقلید هلاک شده است. لذا البانی کتابی به نام (الرد على السقاف فیما سوده على دفع شبع التشبیه) بر حسن سقاف نوشته است.

سلیمان بن ناصرالعلوان می نویسد: تعلیقات حسن سقاف بر کتاب دفع شبهه ابن جوزی دارای گمراهی و بدعت و کذبیات زیادی است. لذا آمده کتاب الکشـاف عن ضلالات حسن السقـاف نوشته است. سایت اسلام ویب از بعضی از علمای وهابی (مشهور از جمله بن حسن آل سلمان) نقل می کند که علما خواندن کتب حسن سقاف را ممنوع و بر حذر داشته‌اند.

دیدگاه ها

عقیده تنزیه: حسن سقاف قائل است صفات خبری خداوند (مثل دست و استواء و پا و غیره) باید تفویض یا تاویل برده شود و الا دچار تشبیه و تجسیم می شویم چنانچه بعضی از سلف (اعم از صحابه و تابعین) اهل تاویل بودند.

تقلید یکی از مذاهب اربعه: حسن سقاف معتقد است تقلید یکی از ائمه مذاهب اربعه برای عوام اهل سنت واجب است و اگر آن شخص مجتهد است بر او واجب است قول راجح که همراه دلیل است را انتخاب بکند و الا آن شخص به اجماع و کتاب و سنت گنهکار است. حسن سقاف اعتقاد دارد توحید بر 3 قسم (ربوبیت، الوهیت، اسماء و صفات) تقسیم نمی‌شود؛ چنانچه صحابه و تابعین و سلف چنین تقسمی نکردند بلکه این تقسیم بندی تقسیم ابن بطه حنبلی (387ق) مبتدعه است که جزو خلف است و ابن بطه مبتدعه سلف ابن تیمیه در این تقسیم بندی است. خبر واحد مفید ظن است و نزد سلف و ائمه محدثین خبر واحد، مفید علم نیست و در اعتقادات به آن استدلال نمی‌شود.

تقدیم عقل بر نقل ظنی: حسن سقاف قائل است در تعارض ادله قطعیه با ادله نقلی ظنی (مثل خبر واحد و ظواهر قرآن)، ادله عقلی قطعی مقدم است.

زنده بودن پیامران در قبورشان: حسن سقاف معتقد است پیامبران طبق روایات متواتر و اجماع در قبرشان زنده هستند.

سماع موتی: وی قائل است سماع موتی طبق آیات و روایات ثابت است. نفع بردن مردگان به اعمال زنده ها: طبق آیات و روایات مردگان از اعمال زنده ها (حتی قرائت قرآن و نماز) نفع می برند.

جواز توسل و استغاثه: احادیث و آثار صحابه دلالت بر جواز توسل و استغاثه دارد.

ندیدن خداوند در قیامت: حسن سقاف اعتقاد دارد خداوند در روز قیامت دیده نمی‌شود و احادیث وارده بر روئیت خداوند در قیامت خبر واحد هستند و با خبر واحد در اعتقادات استدلال نمی‌شود. همچنین قائل است خداوند در دنیا در خواب هم دیده نمی‌شود. منافق بودن معاویه: حسن سقاف قائل است معاویه منافق بوده و هیچ گونه فضیلتی نداشته است چنانچه علمای بزرگ اهل سنت (همچون نسائی و حاکم نیشابوری و عبدالرزاق و دیگران) قائل بودند معاویه هیچ فضیلتی نداشته است. حسن سقاف در رابطه به نفاق معاویه کتابی به نام (زهر الریحان فی الرد على تحقیق البیان فی الرد على ما کتبه الطائی فی معاویة بن أی سفیان) نوشته است.

ناصبی بودن ابن تیمیه: حسن سقاف قائل است که ابن تیمیه ناصبی، خبیث، مجسمه و منافق است چنانچه فضائل اهل بیت مخصوصا امام علی ع را منکر است.

تساوی سلفیه و وهابیت: حسن سقاف قائل است که بین وهابیت و سلفیه هیچ فرقی نیست.

ایمان حضرت ابوطالب ع: حسن سقاف اعتقاد دارد حضرت ابوطالب مومن و اهل نجات بوده است چنانچه زینی دحلان کتابی به نام (اسنی المطالب فی نجاة ابی‌طالب) در این رابطه می نویسد و حسن سقاف بر آن تعلیقه و مقدمه می نویسد که علمای زیادی (همچون برزنجی، سیوطی، سبکی، قرطبی، شعرانی و دیگران) اعتقاد دارند حضرت ابوطالب ع مومن است.

فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی

وحدت اسلامی: حسن سقاف قائل است بین مسلمانی (مثل اهل سنت و امامیه و زیدیه و اباضیه) که عقیده تنزیهی دارند باید وحدت ایجاد شود.

حسن سقاف برای تقریب مذاهب اسلامی دوبار در تلویزیون امارات در سال 1418 ق و 1419 ق، دعوت شده است و حضور یافت.

حضور حسن سقاف در گنگره کشور سریلانکا برای تقریب مذاهب و عقیده تنزیه و مشکلات وهابیت و سلفی ها. حسن سقاف قائل است وهابیت امروزه موجب اختلاف بین مسلمانان هستند.

حضور حسن سقاف در سال 1419 ق در کنگره دمشق برای تقریب مذاهب اسلامی.

ملاقات با پادشاه عمان و علمای اباضیه (همچون شیخ احمد خلیلی).

حسن سقاف دوبار در گنگره تقریب مذاهب اسلامی در تهران حضور یافت.

حسن سقاف قائل است خروج بر حاکم جائر و ظالم جایز است چنانچه امام حسین (ع) علیه یزید قیام کرده است چنانچه در صحیح عقیده طحاویه می نویسد: (ففکرة عدم الخروج على أئمة الجور لیست صحیحة، وهی مخالفة للقرآن والسنة وعمل الصحابة وأئمة التابعین من أهل السنة والجماعة، وخلف من بعدهم خلف غیروا وبدلوا هذه الفکرة خوفا من التنکیل والتعذیب قهرا وذلة واستکانة).

یکی از فعالیت‌های اجتماعی و علمی حسن سقاف این بود که در شبکه مستقله با عدنان عرعور وهابی، روی تجسیم ابن تیمیه و افکار منحرف او مناظره کرده بوده‌است.

تالیفات

حسن سقاف کتابهای زیادی درباره موضوعات اجتماعی، اصولی، فقهی و اعتقادی نوشته است که در مجموع بیش از 80 کتاب می رسد که غالبا در رد افکار وهابیت و متسلفین مخصوصا البانی است.

• صحیح شرح العقیدة الطحاویة أو المنهج الصحیح فی فهم عقیدة أهل السنة والجماعة مع التنقیح: این کتاب حدود 780 صفحه است و حسن سقاف کتاب عقیده طحاویه را شرح زد و در عقیده حسن سقاف از کسی تقلید نکرده است لذا به شروح علما بر عقیده طحاویه اعتماد نکرده است و نظریه خودش را با ادله بیان کرده است چنانچه حسن سقاف قائل است در عقیده نباید تقلید شود.
  

• الإغاثة بأدلة الاستغاثة: کتابی است درباره استغاثه به پیامبر ص همراه با ادله آن و اقوال علما و حفاظ و محدثین.
  

• بهجة الناظر فی التوسل بالنبی الطاهر صلى الله علیه وآله وسلم: کتابی است درباره توسل به پیامبر ص همراه با ادله آن. این کتاب اولین تالیف حسن سقاف است.
  

• تعلیقات و مقدمه بر کتاب إرغام المبتدع الغبی بجواز التوسل بالنبی: این کتاب ردیه عبدالله بن صدیق بر البانی و حمدی سلفی است که آن دو حدیث عثمان بن حنیف در توسل به پیامبر (صلی الله علیه وآله) را تضعیف کرده بودند وحسن سقاف بر این کتاب استادش تعلیقه و مقدمه زده است.
  

• الرد المنیف على إمام التزییف: کتابی است بر رد محمد شقره سلفی که قائل به عدم جواز وصف پیامبر ص، به سیادت است.
  

• الشهاب الناری المنقض على عدو الإمام المحدث الغماری: رد بر کتاب کشف المتواری حلبی است ردیه بر ابن صدیق غماری نوشته است.
  

• إعلام الثقلین بخرافة الکرسی موضع القدمین
  

• تعلیقات ومقدمة لکتاب مناظرة بین العلامة الزمزمی والألبانی المتناقض: در رمضان سال 1396 ق در کشور مغرب، بین البانی و سید محمد زمزمی مناظره ای انجام شده است و سید زمزمی آن را به صورت کتاب در آورده است و حسن سقاف بر آن مقدمه و تعلیقه زده است.
  

• قاموس شتائم الألبانی وألفاظه المنکرة فی حق علماء الأمة وفضلائها وغیرهم: در این کتاب الفاظ زشت البانی به علما و به بعضی از شاگردانش را که در بعضی از جاها مخالف البانی بودند را، جمع کرده است.
  

• التندید بمن عدد التوحید: این کتاب تقسم سگانه (توحید ألوهیه، توحید ربوبیة، توحید أسماء وصفات) وهابیت و ابن تیمیه را در توحید بررسی کرده است و آورده است که این تقسیم بدعت است و سلف چنین تقسیمی نداشتند.
  

• الرد المفحم المبین على ذنب المتمسلفین الألبانیین الطاعن فی نسب السادة الباعلویین الهاشمیین: یکی از مریدان البانی کتابی درباره نسب سادات علوی هاشمی (نسب حسن سقاف) نوشته است و در آن نسب طعن وارد کرده است و حسن سقاف این کتاب را بر رد آن کتاب نوشته است.
  

• البراهین الناسفة للأنوار الکاشفة: این کتاب رد بر البانی و حلبی است. حلبی بر رد کتاب تناقضات البانی کتابی به نام انوار الکاشفه نوشته است لذا حسن سقاف بر رد این کتاب، کتاب البراهین الناسفه را نوشته است.
  

• تناقضات الألبانی الواضحات (ج1، ج2، ج3): حسن سقاف در این کتاب بیان کرده است که البانی در یک کتابی حدیثی را تضعیف کرده و در کتاب دیگرش تصحیح کرده است و در یک کتابی راوی را تضعیف کرده و در کتاب دیگرش آن راوی را توثیق کرده است. همچنین البانی در بسیار از اصول و قضایای فقهی مقلد است با اینکه البانی ادعای اجتهاد مطلق دارد. حسن سقاف در این کتاب ناصبی گری البانی را اثبات کرده که فضایل امام علی ع را رد کرده است و احادیث فضیلت معاویه و عمرو بن عاص را تصحیح کرده است.
  

• البشارة والاتحاف بما بین ابن تیمیة والألبانی فی العقیدة من الاختلاف: حسن سقاف در این کتاب اختلافات البانی و ابن تیمیه در عقیده (مثل فنا آتش، و قدم عالم) را بیان کرده است. همچنین اختلاف البانی با شاگردش (مریدش) شاویش را بیان کرده است.
  

• الشماطیط فیما یهذی به الألبانی فی مقدماته من تخبطات وتخلیط
  

• إلقام الحجر للمتطاول على الأشاعرة من البشر: حسن سقاف این کتاب را علیه یکی از وهابیون نوشته که رد بر شرح جوهرة التوحید باجوری، نوشته است و این وهابی ادعا کرده باجوری دارای عقیده فاسد است و اشاعره دارای اعتقاد هندو و زردشت هستند.
  

• صحیح صفة صلاة النبی صلى الله علیه وآله وسلَّم: این کتاب حدود 300 صفحه است و رد بر کتاب صفه الصلاه البانی است. این کتاب جزو کتاب هایی است که البانی آن را در صحیحش مطرح کرده است و از آن کتاب آشفته شده است.
  

• تحقیق وتخریج کتاب دفع شبه التشبیه بأکف التنزیه: این کتاب برای ابن جوزی است و ابن جوزی منزه است لذا حسن سقاف بر این کتاب مقدمه و تعلیقه زده و قواعد عقاید را بیان کرده و احادیث آن را تخریج کرده است.
  

• تحقیق وتخریج ومقدمة لکتاب العلو للحافظ الذهبی: ذهبی در کتاب علو صفت علو را برای خداوند اثبات می کند و اقوال علما را برای تایید افکارش ذکر می کند لذا حسن سقاف احادیث مورد استناد ذهبی را تخریج می کند و بر استدلالات ذهبی نقد و اشکال می کند و اسانید اقوال ذهبی را تضعیف می کند و بعضی از صاحبان این قول علو، خودشان اهل تجسیم و تشبیه هستند.
  

• احتجاج الخائب بعبارة من ادعى الإجماع فهو کاذب: این کتاب ردیه بر البانی است در مسائلی که البانی اجماع را رد کرده است.
  

• الشهاب الحارق المنقض على إیقاف المتناقض المارق: این کتاب رد بر البانی و حلبی است که کتابی به نام إیقاف المتناقض المارق بر رد کتاب قاموس شتائم البانی نوشتند و حسن سقاف بر رد این کتاب الشهاب الحارق را نوشته است.
  

• تنبیه الحذاق إلى بطلان حدیث الافتراق.
  

• شرح عمدة السالک وعدة الناسک على طریقة المحدثین (خمس مجلدات فی باب الحج).
  

• التنکیت على التوضیح وبیان صحة صلاة التسابیح.
  

• وهم سیء البخت الذی حرم صیام السبت: این کتاب بر رد البانی است که معتقد است روزه گرفتن در روز شنبه در غیر ماه رمضان حرام و جایز نیست و البانی در این فتوا مخالف اجماع سلف و خلف است.
  

• إرشاد السامع والخطیب إلى سنیّة رفع الیدین فی الدعاء للسمیع المجیب: حسن سقاف در این کتاب بیان می کند سنت این است خطیب نماز جمعه و مصلین در وقت دعا خطبه دستشان را بالا ببرند.
  

• إلجام المفتری العنود المتمسلف عمر محمود.
  

• تحذیر العبدالأواه من تحریک الإصبع فی الصلاة: این کتاب ردیه بر البانی است که قائل است حرکت دادن انگشت چهارم (شاهد) موقع تشهد نماز مستحب است در حالی که روایت که در آن لفظ (یحرکها) است شاذ و ثابت نیست.
  

• إرشاد العاثر إلى وضع حدیث أول ما خلق الله نور نبیک یا جابر: حسن سقاف بیان می کند این حدیث موضوع است و این آیه 15 سوره مائده (قد جاءکم من الله نور وکتاب مبین) ما را از این حدیث بی نیاز می کند.
  

• تعلیقات على رسالة الإمام الکوثری " اللامذهبیة قنطرة اللادینیة".
  

• التنبیه والرد على معتقد قدم العالم والحدّ: این کتاب رد بر ابن تیمیه در دو مساله (قدم عالم، حد برای خداوند و مکان خداوند) است.
  

• شرح سلم التوفیق إلى محبة الله على التحقیق "شرح فی التوحید والفقه والتصوف.
  

• عقیدة أهل السنة والجماعة: حسن سقاف در این کتاب بر کتاب احیاء العلوم غزالی تعلیقه زده است و قواعد عقاید را بیان کرده است.
  

• زهر الریحان فی الردّ على تحقیق البیان: حسن سقاف در این کتاب با ادله و اقوال علما بیان می کند معاویه هیچ فضیلتی ندارد و منافق است.
  

• البیان الکافی بعدم صحة نسبة کتاب الرؤیة للدارقطنی بالدلیل الوافی
  

• الأدلة المقوِّمة لاعوجاجات المجسمة: حسن سقاف این کتاب را بر رد کسی که بر کتاب فتح المعین بنقد کتاب الأربعین ابن صدیق، ردیه نوشته است.
  

• الإتحاف بأسانید وشیوخ حسن بن علی السقاف.
  

• مجموعة فتاوى ومسائل علمیة و أبیات شعریة علمیة (فی جزئین).
  

• إعلام المبیح الخائض بتحریم القرآن على الجنب والحائض: این کتاب بر رد البانی نوشته شده است که البانی معتقد است برای حائض و جنب مس قرآن جایز است.
  

• القول المبتوت فی صحة حدیث صلاة الصبح بالقنوت: حسن سقاف این کتاب را بر رد البانی نوشته است که قائل است قنوت در نماز صبح بدعت است در حالی که احادیث دال بر ثبوت اسحباب قنوت در نماز صبح است.
  

• برد الأکباد فی الانتصار للعلامة الصابونی من افتراء متعصبی العباد: رد بر بکر أبو زید است.
  

• إمعان النظر فی مسألتی المسح على الخفین والجمع بین الصلاتین فی المطر.
  

• تعلیقات ومقدمة کتاب فتح المعین بنقد کتاب الأربعین: کتاب اربعین فی الصفت برای ابی اسماعیل هروی است که در این کتاب 40 حدیث می آورد به اینکه اعضاء و صفات ظاهری برای خداوند ثابت است و عبدالله بن صدیق غماری بر رد این کتاب فتح المعین را می نویسد که خداوند از صفات ظاهری و اعضاء منزه است و حسن سقاف بر این کتاب مقدمه و تعلیقه می زند.
  

• شرح جوهرة التوحید على طریقة المحدثین المسمى "عقد الزبرجد النضید فی شرح جوهرة التوحید".
  

• اللاحق الماحق المنقض على إیقاف الزاهق.
  

• التحذیرات الهامة من تدلیس وأخطاء الحلبی وخطرها على العامة.
  

• نغمات الطنبور فیما یکتبه مشهور. این کتاب بر رد مشهور حسن سلمان است که در مجله‌ای بر تعلیقات حسن سقاف بر کتاب دفع الشبه ابن جوزی، نقد و اشکال کرده است.
  

• تنقیح الفهوم العالیة بما ثبت وما لم یثبت فی حدیث الجاریة: این کتاب بر رد البانی و ابن تیمیه است که لفظ (این الله) در حدیث جاریه صحیح نیست.
  

• الإتقان فی تعقب صریح البیان. این کتاب بر رد کتاب صریح البیان شیخ هروی است.
  

• صحیح صفة صیام النبی صلى الله علیه وسلم.
  

• ما وقع من الشَّوب فی مسألة تقصیر الثوب.
  

• البراعة فی کشف معنى "علیکم بالجماعة".
  

• الباهر: این کتاب بر رد کتاب علی حلبی است که بر بهجه الناظر حسن سقاف تعلیقه زده است.
  

• الامتاع والاستقصاء لأدلة تحریم التبرع بالأعضاء: حسن سقاف در این کتاب به بحث اعطای عضو به دیگران پرداخته است.
  

• الدلائل والنقول على تحریم الکولونیا
  

• تخریج أحادیث رؤیة الله یوم القیامة وبیان عدم صحتها فضلاً عن تواترها: حسن سقاف در این کتاب می نویسد مجموع احادیثی که ابن قیم در (حادی الأرواح إلى بلاد الأفراح) بیان کرده صحیح نیست تا چه به رسد متواتر باشد.
  

• التنبیهات الملیحة على قاموس الأذکار والأدعیة الصحیحة: رد بر کسی که اذکار را از کتب البانی بدست آورده است.
  

• تهنئة الصدیق المحبوب بمغازلة سفر المغلوب: این کتاب رد بر کتاب سفر الحوالی (منهج الأشاعرة فی العقیدة) است.
  

• تنبیه أهل الشریعة لما فی کتب الأشقر من الأخطاء الشنیعة: این کتاب رد بر دکتر عمر اشقر اخوانی است که در حقیقت وهابی است و عقیده مجسمه و مشبهه دارد.
  

• تعلیقه علی اسنی المطالب فی نجاه ابی‌طالب: حسن سقاف بر کتاب زینی دحلان تعلیقه زده است که حضرت ابوطالب ع مومن و اهل نجات است.