آبراهه‌های جهان اسلام (مقاله)

آبراهه‌های جهان اسلام مانند دیگر آبراهه‌های بین المللی نقش پل های ارتباطی را در جهان بازی می‌کنند. این آبراهه ها اگر طبیعی باشند به آنها تنگه یا بوغاز گفته می‌شود و اگر توسط بشر احداث شده باشند به آنها کانال گفته می‌شود.

تنگه‏ ها و آبراه‏هاى بین المللى چه طبیعى باشند یا ساختگى از مهمترین نقاط استراتژیک به حساب مى‌‏آیند، چون نقش مهمى در کوتاه کردن راه‏هاى دریایى و حمل و نقل بار و مسافر دارند، که خود تأثیر عظیمی در تجارت و اقتصاد جهانی دارد.

در جهان بیش از یکصد آبراهه و تنگه میان اقیانوسى وجود دارد که عرض آنها کمتر از 40 کیلومتر (25 مایل) است. اهمیت تنگه‏ ها و آبراه‏‌ها معمولاً بر اساس تعداد کشتى‏هایى که روزانه از آن عبور مى‏‌کنند و حجم و نوع کالاها، راه‏هاى بدل، میزان استفاده نظامى و آسیب پذیرى جغرافیایى (طول، عرض، عمق) سنجیده مى‌‏شود.

در جهان اسلام در مجموع هشت تنگه و کانال وجود دارد که به ترتیب اهمیت عبارتند از:

تنگه جبل الطارق

این تنگه بین کشورهاى اسپانیا و مراکش قرار دارد و حدود 10 مایل دریایى(حدود 5/15 کیلومتر) پهنا و 35 مایل دریایى(حدود 65 کیلومتر) طول و 80 تا600 متر عمق دارد و یکى از پر رفت و آمدترین آبراه‏هاى میان اقیانوسى جهان است که دریاى مدیترانه را به اقیانوس اطلس متصل می‌کند و روزانه حدود 150 کشتى از آن عبور می‌کند. بارهایى که اهمیت استراتژیک دارند و از این تنگه عبور مى‏‌کنند عبارتند از: ذغال سنگ از آفریقاى جنوبى به فلسطین اشغالی، نفت به طرف اروپاى غربى و آمریکا، روزانه تعداد قابل ملاحظه‌‏اى مسافر از این تنگه عبور مى‏‌کنند.

تنگه بسفر

با عرض 33/0 مایل(حدود 600متر) و طول 17 مایل دریایى(حدود 31 کیلومتر) و عمق 49 متر در خاک ترکیه قرار دارد و دریاى مرمره را به دریاى سیاه متصل می‌کند. روزانه حدود 50 کشتى از آن عبور مى‏‌کنند.

تنگه داردانل

با پهناى 75/0 مایل(389/1 کیلومتر) و طول 63 مایل دریایى(حدود 5/116 کیلومتر) و عمق 46 تا 91 متر، دو دریاى مرمره و اژه را به هم متصل می‌کند و روزانه حدود 60 کشتى از آن مى‏‌گذرد.

تنگه باب المندب

این تنگه به پهناى 5/10(حدود 19 کیلومتر) و طول 35 مایل دریایى(حدود 65 کیلومتر) و عمق 12 تا 183 متر در ساحل یمن، اتیوپى و جیبوتى قرار دارد و خلیج عدن را به دریاى سرخ متصل می‌کند. روزانه حدود 55 کشتى از آن گذر کرده و حدود 70 درصد واردات نفتى اروپاى غربى از این تنگه عبور می‌کند.

تنگه هرمز

این تنگه با عرض 21(حدود 39 کیلومتر) و طول 100 مایل دریایى (حدود 185 کیلومتر) و عمق 76 تا 213 متر بین دریاى عمان و خلیج فارس و در سواحل کشور ایران و عمان قرار دارد. روزانه حدود 80 کشتى از آن عبور می‌کند. تنگ‏ترین و باریک‏ترین نقطه این تنگه از عریض‏ترین نقطه کانال مانش نیز بیشتر است. بخش عمده‏اى از نفت خلیج فارس از طریق این تنگه عبور می‌کند و واردات کشورهاى بحرین، کویت و عراق تنها از طریق این تنگه است.

کانال سوئز

این کانال با عرض 584 پا (حدود 178 متر) و طول 101 مایلى دریایى(حدود 187 کیلومتر) و عمق حدود 16 متر در خاک مصر قرار دارد و دریاى سرخ را به دریاى مدیترانه متصل می‌کند و روزانه حدود 60 کشتى از آن مى‏گذرد. بخش قابل ملاحظه‏اى از نفت جهان از طریق این کانال عبور می‌کند.

تنگه تیران

این تنگه با عرض 3 مایل(5/5 کیلومتر) و طول 7 مایل دریایى(حدود 13 کیلومتر) و عمق 73 تا 183 متر بین کشورهاى مصر و عربستان سعودى قرار دارد و روزانه کمتر از 10 کشتى از آن عبور می‌کند. اهمیت این تنگه از این جهت است که راه دسترسى به بندر اردنى عقبه و بندر اسراییلى ایلات است.

تنگه مالاکا

این تنگه به طول 805 کیلومتر (حدود 435 مایل) و عرض حداقل 40 متر و حداکثر 135 متر بین شبه جزیره مالزی و جزیره اندونزیایى سوماترا واقع شده است. این تنگه از دیدگاه اقتصادى و راهبردى یکى از مهمترین آبراه‌‏هاى کشتى رانى دنیا محسوب شده و با آبراه‏‌هایى مانند کانال سوئز یا پاناما قابل مقایسه است. این تنگه دو اقیانوس هند و آرام را به یکدیگر متصل می‌کند، اتصال این دو اقیانوس به معناى مربوط ساختن پر جمعیت‏ترین کشورهاى دنیا یعنى چین و هند و اندونزى است. از این تنگه سالانه بیش از 50 هزار کشتى عبور می‌کند که 20 تا 25 درصد مجموع تجارت دریایى جهان توسط آنها انجام مى‏‌گیرد. اما نقش جدى‌‏تر تنگه مالاکا این است که هم اکنون بیش از نیمى از کل تجارت جهانى نفت از این تنگه مى‏‌گذرد.