عیسی احمد قاسم

یکی از موثرترین شخصیت های دینی و مذهبی بحرین می باشد که دارای فعالیت های وحدت گرایانه بسیاری است.

معرفی

آیت‌الله حاج شیخ عیسی احمدقاسم ‌الدرازی‌البحرانی، معروف به شیخ عیسی قاسم، فرزند احمد، سال ۱۹۳۸ میلادی در منطقه «الدراز» بحرین متولد شد. پدرش ماهیگیری باتقوا بود و رزق حلال را مهم‌ترین تاکید خود برای پرورش کودکانش می‌دانست و همین مسیر باعث شد پسرش همواره به تدریس، تبلیغ و نشر آگاهی‏های دینی از طریق امامت جمعه و جماعت در مساجد بحرین و شرکت در مجالس دینی و سیاسی و احیای مناسبت‏های اسلامی بپردازد تا اینکه سمبل پدر روحانی و مربی فاضل قشر نخبه شیعیان بحرین قرار گیرد.

شیخ قاسم به عنوان مرجع تقلید شیعیان در بحرین نیز شناخته می‌شود. شیخ عیسی قاسم تحصیلات مقدماتی خود را در همان روستای محل تولد خود «الدراز» به پایان رساند. هوش و استعداد او مایه شگفتی همه شد؛ سپس با راهنمایی برادرش برای گذراندن دوران دبیرستان به شهر منامه، پایتخت بحرین، رفت و پس از آن، تدریس خود را در مدارس دولتی در ابتدای دهه ۶۰ آغاز کرد و تا سال ۱۹۶۲ در روستای الدراز در مدرسه بدیع که همان مدرسه دوران تحصیل خودش بود به معلمی پرداخت،

تحصیلات حوزوی

آیت‏ الله شیخ عیسی قاسم، سال ۱۹۶۴ میلادی برای ادامه تحصیل علوم اسلامی به نجف اشرف هجرت کرد و تحصیلات دانشگاهی را در دانشکده فقه و اصول نجف اشرف ادامه داد و از اساتید بزرگ حوزه علمیه مانند شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر استفاده کرد.شیخ عیسی در ابتدای دهه ۱۹۹۰ میلادی برای اتمام تحصیلات عالیه دینی خود، عازم شهر مقدس قم شد و تحصیلات حوزوی و علوم دینی خود را محضر اساتیدی چون آیات عظام: مرحوم آیت‌الله «فاضل لنکرانی»، «سیدمحمود هاشمی» و «سیدکاظم حائری» ادامه داد. وی تا سال ۲۰۰۱ میلادی در قم اقامت داشت و مشغول به تحصیل بودو مشغول به تحصیل بود و در همان سال قم را به قصد بازگشت به وطن ترک کرد. اهمیت شیخ برای علمای ایران هم به وضوح مشخص است، چنانکه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، آیت‌الله شیخ عیسی قاسم را «ستاره‌ای در آسمان تشیع» توصیف نمودند و فرمودند: «اینجانب به وجود شیخ افتخار می‌کنم». حجت‌الاسلام والمسلمین شیخ «اسد قصیر»، از اعضای دفتر استفتائات مقام معظم رهبری که مسؤولیت انتقال استفتائات مقلدان عرب‌زبان معظم‌له را بر عهده دارد، درباره دیدگاه ولی امر مسلمین درباره شیخ قاسم گفته است: «اگر من هم در بحرین بودم، خود را ملتزم به دیدگاه‌ها و مواضع سیاسی حضرت شیخ عیسی می‌دانستم و اگر از سیدنا القائد نیز سوال شود قطعاً پاسخ ایشان هم همین خواهد بود».

همین اهمیت باعث شد به دعوت رهبر معظم انقلاب به مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌السلام بیاید و شیخ عیسی قاسم از اعضای مجمع جهانی اهل بیت(علیه السلام) و نماینده مقام معظم رهبری شود. بی‏شک انتخاب وی توسط رهبر معظم انقلاب برای عضویت در مجمع جهانی اهل بیت(علیه السلام) به دلیل ارجحیت شیخ بر سایر علمای کشور بحرین است. آیت‌الله «مصباح‌یزدی» نیز در خاطره‌ای از سفر خود به بحرین به شخصیت شیخ عیسی قاسم اشاره کرده و می‌گوید: «من پیش از سفرم به بحرین، شیخ عیسی را که از اعضای مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌‌السلام و نماینده آیت‌الله خامنه‌ای مدظله‌العالی بودند، می‌شناختم.

سابقه آشنایی من با ایشان به جلسات مجمع و حضور ما در آنجا بازمی‌گردد و من هیچ‌گاه جز علم و تقوا و پرهیزکاری چیزی از ایشان ندیدم و با هیچ یک از علمای بحرین به اندازه شیخ عیسی آشنا نیستم و نمی‌توانم آنها را با شیخ عیسی مقایسه کنم». علامه مصباح با اشاره به انتخاب شیخ عیسی قاسم به عنوان عضو مجمع جهانی اهل‌بیت علیهم‌‌السلام توسط رهبر انقلاب می‌گوید: «بی‌شک انتخاب ایشان توسط رهبر معظم انقلاب برای عضویت در مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌‌السلام به دلیل ارجحیت شیخ بر سایر علمای کشور بحرین است و در یک کلام، باید بگویم من مرید و دوستدار ایشان هستم و همواره برای آن شیخ جلیل‌القدر دعای خیر می‌کنم».

آیت‌الله مصباح همچنین پیش از سفر به بحرین، تأکید کرده بود تنها زمانی پا به خاک این کشور خواهم گذاشت که شیخ عیسی به من اذن دهد و پس از خوشامدگویی و اعلام آمادگی شیخ عیسی، وی اقدام به سفر به بحرین کرد.

فعالیتهای سیاسی-اجتماعی

شیخ عیسی همچنین به عنوان پدر معنوی جمعیت ملی و اسلامی الوفاق شناخته می‌شود. این جمعیت از مهم‌ترین تشکل‌های سیاسی بحرین است که ۷ نوامبر ۲۰۰۱ / ۱۶ آبان‌ماه ۸۰ اعلام موجودیت کرد. این ساختار سیاسی، بزرگ‌ترین جمعیت سیاسی بحرین محسوب می‌شود که تعداد اعضای آن به ۳۵ هزار نفر می‌رسد و محوری‌ترین جریان سیاسی شیعه در این کشور شناخته می‌شود. بنیانگذاران این حزب، یکصد تن از علمای شیعه بحرین، همچون دکتر «سعید الشهابی»، شیخ «علی سلمان»، شیخ «عبدالامیر المجمری»، استاد «عبدالوهاب حسین» و استاد «حسن المشیمع» بودند.

ساختار تشکیلاتی الوفاق شبیه به شورایعالی شیعیان لبنان موسوم به مجلس اعلای اسلامی لبنان است. همچنین سال ۲۰۰۴ مجلس علمای شیعی با تلاش آیت‌الله شیخ عیسی قاسم و آیت‌الله «سیدعبدالله الغریفی» برای شکل‌گیری مجلس علما، تشکیل شد؛ مجلسی که وظیفه داشت در مواقع حساس وارد عمل شود و اعتراضات و توصیه‌های خود را مطرح کند. این مجلس که همواره نسبت به فساد، ظلم و تبعیض موضع‌گیری کرده، بر این نکته نیز تاکید کرده که «ما به دنبال به دست آوردن مقام و حکومت نیستیم بلکه به دنبال عدالت برای تمام شهروندان بحرینی اعم از شیعه و سنی هستیم».

عضویت درمجالس قانون گذاری بحرین

پس از استقلال بحرین در سال ۱۹۷۱ میلادی چالش اصلی خاندان حاکم آل‌خلیفه، کسب مشروعیت سیاسی و تحکیم پایه‌های قدرت خود بود. از این ‌رو خاندان حاکم تلاش کرد با تدوین قانون اساسی و برگزاری انتخابات پارلمانی در نیمه اول دهه ۱۹۷۰ میلادی، با انگیزه قانونی ساختن حاکمیت خود و مشارکت نسبی مردم زمینه این مشروعیت را فراهم آورد. با آغاز فعالیت برای تأسیس پارلمان بحرین که قصد داشت پس از شکل‌گیری کشور، کار تدوین قانون اساسی بحرین را به انجام برساند، مردم بحرین از شیخ عیسی قاسم خواستند با بازگشت به این کشور خود را برای عضویت در این پارلمان نامزد کند.

شیخ عیسی بر ماندن در عراق و کسب مدارج عالیه فقهی تاکید داشت اما توصیه آیت‌الله صدر او را دگرگون کرد. آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر به وی گفت: «اگر در عراق بمانی، تو فقیه بزرگی می‌شوی اما وقتی به بحرین برگردی دیگر کشوری وجود ندارد که تو مسؤولیت هدایتش را بر عهده بگیری». این تاکید جدی آیت‌الله صدر به شیخ عیسی او را مجاب کرد که ادامه تحصیل در نجف را رها کند و به کشورش بازگردد. در انتخابات پارلمان شرکت کرد و در عمل شیخ عیسی موفق شد با بالاترین رأی به پارلمان بحرین راه یابد و در کنار جریان اسلامگرای پارلمان، نقش مهمی در تدوین مواد و بندهای اسلامی در قانون اساسی بحرین ایفا کند.

سال ۱۹۷۱ میلادی، وی نامزد نمایندگی در مجلس ملی شد و با به دست آوردن آرای لازم به این مجلس راه یافت و تا زمان انحلال این مجلس با اخلاص و وفاداری با هر آنچه در توان داشت، به مردم بحرین خدمت کرد. وی همچنین در آن دوره به همراه برخی چهره‌های مذهبی همچون شیخ «سلیمان مدنی» و شیخ «عبدالامیر المجمری» اقدام به تشکیل جمعیت فرهنگی «التوعیه» در سال ۱۹۷۲ میلادی کرد که به فعالیت‌های فرهنگی در بحرین می‌پرداختند.

اما دیری نپایید که مخالفت پارلمان با تصویب «قانون امنیت دولتی» در سال ۱۹۷۵ میلادی، منجر به انحلال پارلمان توسط امیر بحرین شد. براساس این قانون هرگونه اقدام یا موضع‌گیری علیه دولت، مخالفت با امنیت کشور تلقی می‌شد و حکومت اجازه داشت افراد مظنون را به سرعت بازداشت و بدون محاکمه زندانی کند.

تاسیس احزاب وتشکل های دینی

شیخ عیسی قاسم، به همراه برخی دیگر از عالمان بحرینی، احزاب و تشکل‌هایی را برای دستیابی به اهداف خود، در کشور بحرین تأسیس کرده است. مهمترین این مراکز عبارتند از:

جمعیة التوعیة الاسلامیة مجلس علمای بحرین جمعیة الوفاق الوطنی الاسلامیه: شیخ عیسی قاسم، رهبر معنوی جمعیة الوفاق محسوب می‌شود و دبیرکل آن، شیخ علی سلمان، از شاگردان وی است.[۷]

شیخ عیسی قاسم علاوه بر تشکل‌های بحرینی مذکور، در برخی مؤسسات خارج از بحرین، از جمله مجمع جهانی اهل بیت حضور و فعالیت داشته است.

اقامه نمازجمعه

شیخ عیسی قاسم سال ۲۰۰۱ ایران را به مقصد بحرین ترک کرد. خبر بازگشت وی به کشور با خوشحالی مردم بحرین همراه بود به‌گونه‌ای که استقبالی باشکوه که پیش‌تر در بحرین سابقه نداشت برای وی اتفاق افتاد. با ورود به بحرین، رسالت تدریس و آگاه‌سازی و بیدارسازی شیعیان بحرین نسبت به ظلم و استبداد آل‌خلیفه را برعهده گرفت.

نمازهای جمعه‏ با امامت وی در مسجد امام صادق(علیه السلام) روستای الدراز همواره از پرجمعیت‌ترین نماز جمعه‌های بحرین به شمار می‏آید. خطبه‏های وی در نماز جمعه همواره یکی از نگرانی‌های جدی آل‌خلیفه بوده است؛ زیرا یک سخن شیخ، برای مردم به منزله موضع ولی امر و مرجع تلقی می‏شود و می‌تواند در زمان کوتاهی، سرنوشت منطقه را تغییر دهد. محورهای اصلی خطبه‌های پرشور شیخ عیسی قاسم را می‏توان اینگونه بیان کرد:

- ایجاد همکاری و اتحاد بین شیعه و سنی

- وحدت اسلامی و ملی و جلوگیری از درگیری‌های فرقه‌ای

- احقاق حق و بازپس‏گیری کرامت و آزادی

- دفاع از زندانیان سیاسی

- خروج نظامیان آل‌سعود از بحرین و محکوم کردن اقدامات آنها علیه انقلاب بحرین

- اعتراض به هتک حرمت مساجد و اماکن مقدسپایبندی مردم

- به انقلاب و دست نکشیدن از خواسته‌های خود تا پیروزی نهایی

جمعه التلبیه

مواضع صریح شیخ عیسی قاسم بر ضد حکومت بحرین، ناخشنودی حکومت را به دنبال داشت و وزیر دادگستری بحرین، به شیخ عیسی قاسم در مورد مواضعش در نماز جمعه هشدار داد و وی را به منع از اقامه نماز جمعه تهدید کرد.[۹] وزیر دادگستری بحرین، در نامه‌اش به شیخ عیسی قاسم، وی را متهم به ایجاد فتنه در کشور و تشویق مردم و زیرپاگذاشتن قانون نموده و خطاب به وی نوشته بود: شما در جایگاهی نیستید که از منبر رسول الله درباره مسلمانان حکم صادر و گروهی را متهم و گروهی را ظالم معرفی کنید.[۱۰]

این تهدید، واکنش علما و شیعیان بحرین را به دنبال داشت. در روز ۱۹ آبان ۱۳۹۱ش، کلیه نمازهای جمعه در بحرین از سوی حکومت تعطیل اعلام شد و شیعیان علیرغم موانعی که حکومت در مسیر حرکت به سمت شهر الدراز ایجاد کرده بود و با تحمل ضرب و جرح نیروهای دولتی برای اقامه نماز جمعه، به دراز رفتند و نماز جمعه را به امامت شیخ عیسی قاسم اقامه کردند. این روز در جریان مقاومت مردم بحرین به جمعة التلبیة معروف شده است.[۱۱]

رهبری قیام14فوريه

انقلاب بحرین علاوه بر اینکه «تنها‌ترین انقلاب بیداری اسلامی» است، تنها انقلاب بیداری اسلامی است که دارای رهبری واحد است که همه گروه‌های معارض از «الوفاق» گرفته تا «ائتلاف جوانان انقلاب» آن را باور دارند و از همین رو پس از شروع انقلاب و با وجود دخالت نظامی عربستان و امارات، نه‌تنها آتش انقلاب سرد و خاموش نشده که روز به روز شعله‌ورتر می‌شود.

با آغاز قیام مردمی بحرین در چهاردهم فوریه ۲۰۱۱، شیخ عیسی قاسم به عنوان رهبر معنوی جنبش الوفاق بحرین به ریاست شیخ علی سلمان [از جمله جنبش‌های معارض بحرینی است] هدایت مردم این کشور را جهت تبیین اعتراضات مسالمت‌آمیزشان نسبت به ظلم و ستم آل‌خلیفه و مطالبه حقوق برحق‌شان از این خاندان جائر بر عهده گرفت و هر گاه آل‌خلیفه با ترفند و توطئه‌ای خواسته با فریب مردم و به بهانه انجام مذاکرات و گفت‌وگو با معارضان آتش قیام آنها را فروبنشاند، شیخ عیسی قاسم در کنار دیگر علمای این کشور با روشنگری‌های خویش، این ترفند آل‌خلیفه را نقش بر آب ساخته است.

تظاهرات لبیک یا بحرین

شیخ عیسی قاسم در واکنش به اظهارات پادشاه بحرین که مخالفان دولت را اندک خوانده بود، در خطبه‌های نماز جمعه ۱۲اسفند ۱۳۹۰ش، تمامی مردم بحرین را دعوت به مشارکت فعال در راهپیمایی روز جمعه ۱۹ اسفند با عنوان لبیک یا بحرین کرد. او در خطبه نماز جمعه مذکور اعلام کرد که شخصاً در این راهپیمایی شرکت خواهد کرد. این تظاهرات در ۱۹ اسفند ۱۳۹۰ش و همزمان با سالروز دخالت نیروهای نظامی عربستان سعودی برای مقابله با معترضان شیعه بحرینی، با حضور بیش از ۵۰۰ هزار نفر برگزار شد که نسبت به کل جمعیت بحرین، چشمگیر دانسته شده است. تظاهرکنندگان با سردادن شعارهایی خواستار تغییر حکومت بحرین شده با حکومت آل خلیفه بر بحرین مخالفت کردند. آنان همچنین خواستار خروج فوری نیروهای نظامی عربستان سعودی و آزادی بازداشت شدگان سیاسی شدند

اقدامات حکومت بحرین

علاوه بر تهدیدات وزیر دادگستری بحرین، تعداد زیادی از نظامیان مسلح دولت بحرین، در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۲ش به خانه شیخ عیسی قاسم حمله کردند و با شکستن قفل درها و به هم ریختن و تخریب لوازم منزل، به تفتیش آن پرداختند. نظامیان در طول این عملیات، زنان و کودکان حاضر در خانه را در اتاقی حبس کردند. این اقدام اعتراضات گسترده‌ای را در داخل خارج بحرین به دنبال داشت.

سلب تابعیت

دولت بحرین در ادامه فشارهای خود بر شیخ عیسی قاسم، در ۳۱ خرداد ۱۳۹۵ از وی سلب تابعیت کرد.[۱۵] این اقدام، واکنش‌هایی در داخل بحرین و در سطح بین‌الملل به دنبال داشت.

پاسداشت

همایش «مسیح بحرین‌» با هدف تقدیر از شیخ عیسی قاسم، ۳۱ فروردین ۱۳۹۳ش در دانشگاه امیرکبیر برگزار شد.[۱۷] جامعة المصطفی العالمیه نیز چهارمین دوره جایزه جهانی المصطفی را با موضوع نکوداشت «آیت‌الله شیخ عیسی قاسم»، با حضور شماری از عالمان جهان اسلام، ۹ دی ۱۳۹۴ش، در تهران برگزار کرد. در این مراسم از ۴۵ جلد از آثار آیت‌الله شیخ عیسی قاسم رونمایی شد و لوح تقدیر و جایزه جهانی المصطفی به نماینده وی تقدیم شد.[۱۸]