مدینه

بسم الله الرحمن الرحیم

مدینه

مدینه، هجرتگاه پیامبر صلى الله علیه و آله مرکز تأسیس حکومت اسلامى و نام آورترین شهرهای اسلامى پس از مکه معظمه است.[۱] که قبر مطهر پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم و عده ای از اهل بیت علیهم السلام و یاران او در آن قرار دارد. در قبرستان بقیع نیز چهار تن از امامان (امام حسن، امام سجاد، امام باقر، امام صادق علیهم السلام) و بنابر روایتی،‌ حضرت فاطمه علیهاالسلام مدفون‌اند. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم مکه را حرم خدا و مدینه را حرم رسول الله شمرده اند.

بارگاه مطهر رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و مسجد النبی در شهر مدینه منوره

محتویات • ۱ وجه تسمیه مدینه • ۲ موقعیت جغرافیایی مدینه • ۳ مدینه در قرآن • ۴ تاریخ مدینه • ۵ اماکن متبرکه مدینه • ۶ پانویس • ۷ منابع • ۸ آرشیو عکس و تصویر وجه تسمیه مدینه مدینه به معنی شهر و مدون به معنى اقامت است، «مَدَنَ بِالْمَکانِ و مُدوناً: اَقامَ». ظاهرا شهر را از آن مدینه گویند که مردم در آن اقامت دارند اما تمدن که به معنى خروج از جهل و دخول به راه انسانیت و ترقى است ظاهرا از معانى مستحدثه است. بعضى مدینه را از «دان» دانسته و میم آن را زاید گرفته اند. در نهج البلاغه، خطبه: ۱۸۰ آمده «اَینَ الَّذینَ... مَدَّنُوا الْمَداِئنَ» کجایند آن ها که شهرها بنا کردند.[۲] موقعیت جغرافیایی مدینه مدینه یکی از شهرهای اصلی کشور عربستان سعودی می باشد که در شمال شرقی مکه در ناحیه حجاز است و تا مکه ۴۵۰ کیلومتر فاصله دارد. مدینه منوره در ۳۹ درجه و ۵۰ دقیقه طول شرقى و ۲۴ درجه و ۳۲ دقیقه عرض شمالى است.[۳] ارتفاع این شهر از سطح دریا بین ۵۹۷ تا ۶۳۹ متر است.[۴] این شهر در شوره زار و سنگستان واقع است و بقدر نصف مکه آبادانى دارد.[۵] مهمترین نکته در جغرافیاى داخلى مدینه این است که شهر در میان دو رشته حره منطقه سنگلاخى که سنگ هایى شبیه به سنگ هاى آتشفشان و داغ شده دارد واقع شده که یکى در شرق با نام «حرّه واقم» و دیگرى در غرب با نام «حرّه وبره» است. در جنوب یثرب، حرّه جنوبى قرار دارد که به آن «حره شَوْران» نیز مى گویند. این حره نیز بخش جنوب را از حره شرقى تا غربى پوشانده و آنها را به یکدیگر متصل کرده است. حره به طور معمول به سنگ هاى سیاهى اطلاق مى شود که به صورتى خشن سطح زمین را پوشانده و پستى و بلندى تپه اى دارد و به صورت کوه نیست. در فاصله هاى دورترى از مدینه حره هاى دیگرى نیز وجود دارد. در قسمت شمالى شهر، حد فاصل کوه احد در شمال غرب و کوه سلع در غرب مدینه، فضاى نسبتاً بازى وجود دارد که عمدتا زمین هاى کشت و نخلستان بوده و هست. در پشت کوه احد، کوه کوچک دایره وار قرمزى هست که آن را «کوه ثور» ـ طبعا به جز کوه ثور مکه ـ مى نامند. این کوه، حد حرمِ مدینه در شمال است، درست مانند این سوىِ قبا که کوه «عیر» قرار دارد و حد جنوبى حرم است. در حدیث آمده است که مرز حرم بودن مدینه در جنوب و شمال حد فاصل عیر و ثور است. هر کدام از این دو کوه، تا مسجد النبى هشت کیلومتر مى باشد. حد حرم در شرق و غرب، همان حره شرقى و غربى است.[۶] آشکارترین کوه در مدینه منوره، کوه اُحد است. هواى مدینه منوره در تابستان گرم و خشک است و در زمستان سخت سرد. جهت باد در مدینه از جنوبِ غربى است. چاه ها یکى از آبشخورهاى اصلى است که به مدینه آب مى رسانند. علاوه بر چاه ها، چشمه هاست و از جمله عین الازرق (چشمه کبود) است. از دیگر خصوصیات مدینه، حاصلخیز بودن زمین و فراوانى آب و اشتهار وسیع آن در امر کشاورزى است، به ویژه به داشتن انواع متعدد نخل و خوبى محصول مشهور است.[۷] مدینه در قرآن مدینه در قرآن گاهى در مطلق شهر بکار رفته مثل: «إِنَّ هذا لَمَکرٌ مَکرْتُمُوهُ فِی الْمَدِینَةِ لِتُخْرِجُوا مِنْها أَهْلَها»[۸] «وَ قالَ نِسْوَةٌ فِی الْمَدِینَةِ امْرَأَتُ الْعَزِیزِ تُراوِدُ فَتاها عَنْ نَفْسِهِ».[۹] و گاهى مراد از آن مدینة الرسول است که ابتدا به نام یثرب خوانده میشد و پس از هجرت رسول خدا صلى الله علیه و آله مدینه خوانده شد: «ما کانَ لِأَهْلِ الْمَدِینَةِ وَ مَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرابِ أَنْ یتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ».[۱۰] «یقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَى الْمَدِینَةِ لَیخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ...».[۱۱] جمع آن در قرآن فقط مدائن بکار رفته است «فَأَرْسَلَ فِرْعَوْنُ فِی الْمَدائِنِ حاشِرِینَ».[۱۲] «مدینة» چهارده بار و مدائن سه بار در قرآن مجید آمده است.[۱۳] نام و شهرت مدینه در قرآن و روایات: مدینه اسماء بسیار دارد که صاحب کتاب «وفاء الوفاء» به نود و اندى رسانیده ولیکن اشهر اسماء همان است که در قرآن و سنت به آن اشاره کرده است: • «مدینه»: در قرآن فرموده: «لَئِنْ رَجَعْنا إِلَى الْمَدِینَةِ...»[۱۴]، نیز در قرآن فرموده: «وَ مِمَّنْ حَوْلَکمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ الْمَدِینَةِ...».[۱۵] • «یثرب»: و یثرب اسم قدیم قبل از هجرت است. در قرآن فرموده: «وَ إِذْ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ یا أَهْلَ یثْرِبَ...»[۱۶] زجاجى گفته که: یثرب اسم بانى آن است و او «یثرب بن قانیة بن مهلائیل بن ارم بن عبیل بن عوص بن ارم بن سام بن نوح» است. چون یکى از نوادگان حضرت نوح علیه السلام به نام «یثرب» با خاندان خود در این سرزمین ساکن شد، از آن پس این سرزمین «یثرب» نام گرفت. • «دار»: که در قرآن فرموده: «وَالَّذِینَ تَبَوَّؤُا الدَّارَ وَالْإِیمانَ...».[۱۷] • پیامبر صلى الله علیه و آله آن جا را «طیبه» و «طابه» نامیده. • طیبه و مطیبه (در شرح قاموس مى نویسد: طیبه به فتح اول و سوم اسم مدینه پیغمبر صلى الله علیه و آله و سلم است، مثل طابه بر وزن ساعه و طیبه بر وزن سیده و مطیبه بر وزن معظمه که همه اسم مدینه مشرفه است). محرر این تفسیر گوید: چهار اسم اخیر ناظر به این است که: مدینه شهرى است داراى خیر بسیار و أمین از آفات زیرا در شرح قاموس مى نویسد: «بلدة طیبة» یعنى شهری است داراى خیر بسیار و أمین از آفات.[۱۸] تاریخ مدینه به طور کلی می توان تاریخ مدینه را در دو مرحله جدای از هم بررسی کرد: مرحله نخست: از آغاز پیدایش آن، که تاریخش به روشنی معلوم نیست و آگاهی های اندکی از جزئیات آن در اختیار داریم، تا هجرت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله. مرحله دوم: از هنگام هجرت رسول خدا صلی الله علیه و آله به این شهر، که می توان آن را تولدی دوباره نامید، تا روزگار حاضر. تولد دوباره مدینه که با هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله صورت پذیرفت یک رخداد و زایش محلی و محدود نبود، بلکه زایشی بود جهانی که این شهر را جامه ای جهانی پوشاند و پرتو آن را به همه گیتی برای همیشه تاریخ گستراند. همگان بر این اتفاق دارند که مدینه تا پیش از هجرت، یثرب نام داشته است، چنان که در قرآن کریم به این موضوع تصریح شده است: «وَ إِذْ قَالَتْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ یا أَهْلَ یثْرِبَ لاَمُقَامَ لَکُمْ فَارْجِعُوا...».[۱۹] همچنین متون روایی و تاریخی گویای آن است که پیامبر صلی الله علیه و آله از ادامه بکار بردن این نام نهی فرموده است؛ در حدیثی که براء بن عازب نقل کرده آمده است: هر کس مدینه را یثرب بنامد باید از خداوند آمرزش بطلبد. آن طابه است. اما این که چرا در قرآن کریم این نام بکار رفته، در پاسخ باید گفت: آن چه در قرآن آمده نقل سخن منافقان است که از این شهر با نام یثرب یاد کردند.[۲۰] رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز در آغاز ماه ربیع الاول راهى یثرب شد. مردم مسلمان شده یثرب، بى صبرانه انتظار ورود آن حضرت را داشتند و پس از آن به مدت ده سال با خلوص تمام از وى و آرمان هایش دفاع کردند. اولین اقدام رسول خدا صلی الله علیه و آله در یثرب، ساختن مسجد بود؛ جایگاهى که علاوه بر مرکزیت عبادى، مرکزیت فرهنگى، سیاسى و ادارى نیز داشت؛ مرکزى که یکى از تکیه گاههاى اصلى اسلام در میان مسلمانان بوده است. اقدام دوم رسول خدا صلی الله علیه و آله، ایجاد یک پیمان عمومى میان مسلمانان مدینه بود. در این معاهده که همه مسلمانان براى اجراى آن تعهد و بیعت کردند، حاکمیت براى خدا و رسول شناخته شده و بخشى از قوانین حقوقى و جزایى اسلام به عنوان قانون پذیرفته شده بود. سومین اقدام رسول خدا صلی الله علیه و آله ایجاد عقد برادرى میان مسلمانان بود. آن حضرت مسلمانان را با یکدیگر برادر کرد تا نسبت به هم ارتباط و پیوند نزدیکترى داشته باشند.[۲۱] اماکن متبرکه مدینه ۱- مسجد النبى صلى الله علیه و آله: نخستین اقدام رسول خدا صلی الله علیه و آله در مدینه منوره ساختن مسجد بود. پیش از آن، در قبا نیز مسجدى بدست آن حضرت و اصحاب بزرگوارشان ساخته شد که چنین اقدامى نشان از اهمیت نقش مسجد در اسلام دارد. شریفترین مسجد پس از مسجدالحرام، مسجدالنبى است که در مدینه منوره واقع شده است. رسول خدا صلى الله علیه و آله درباره نماز خواندن در این مسجد فرمود: «صَلَاةٌ فِی مَسْجِدِی هَذَا تَعْدِلُ عِنْدَاللَّهِ عَشَرَةَ آلافِ صَلَاةٍ فِی غَیرِهِ مِنَ الْمَسَاجِدِ إِلَّا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ فَإِنَّ الصَّلَاةَ فِیهِ تَعْدِلُ مِائَةَ أَلْفِ صَلَاةٍ». «نماز در مسجد من نزد خداوند، برابر با ده هزار نماز در مساجد دیگر است، جز مسجد الحرام، که نماز در آن برابر با صد هزار نماز است.»[۲۲] بعد از رحلت پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم، روضه مبارک (یعنى حرم مبارک) را مجاور ضلع شرقى مسجد عهد پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم قرار دادند.[۲۳] ۲- قبرستان بقیع بقیع، گورستان مدینه منوره است که در زمان رسول خدا صلى الله علیه و آله بسیارى از صحابه و پس از رحلت ایشان چهار تن از امامان معصوم علیهم السلام و نیز تعدادى از بزرگان تابعین و سادات اهل بیت عصمت و طهارت در آن به خاک سپرده شده اند. از آن زمان تاکنون هزاران نفر از دانشمندان، زاهدان و صالحان، که در مدینه از دنیا رفته اند، نیز در همین گورستان دفن شده اند. پیامبر صلى الله علیه و آله براى آرمیدگان در این قبرستان احترام خاص قائل بود. یکى از موالى پیامبر خدا صلى الله علیه و آله گوید: نیمه شبى پیامبر صلى الله علیه و آله مرا از خواب بیدار کرد و فرمود: من فرمان یافته ام تا براى دفن شدگان در بقیع طلب آمرزش کنم، همراه من بیا. و من همراه آن حضرت حرکت کردم، وقتى در میان قبور بقیع قرار گرفت، مدتى طولانى براى مدفونین آن از خداوند طلب مغفرت و آمرزش کرد؛ «فَاسْتَغْفَرَ لاَِهْلِهِ طَویلاً». پیامبر صلى الله علیه و آله هرگاه از کنار قبرستان بقیع مى گذشت، مى فرمود: «السَّلامُ عَلَیکمْ مِنْ دِیارِ قَوْمٍ مُؤْمِنِینَ وَ إِنَّا إِنْ شَاءَ اللَّهُ بِکمْ لاحِقُونَ». آن حضرت بسیارى اوقات در لحظات پایانى شب، کنار قبرستان بقیع مى آمد و به دفن شدگان آن درود مى فرستاد و برایشان طلب مغفرت مى کرد.[۲۴] ۳- مساجد مدینه در مدینه مساجد فراوانى وجود دارد که اسامى برخى از آن ها عبارت است از: 1. مسجد قبا؛ منطقه‌ قبا در فاصله‌ شش‌ کیلومترى‌ جنوب‌ مسجدالنبى‌ قرار دارد و از نقاط خوش‌ آب‌ و هواى‌ اطراف‌ مدینه‌ بشمار مى‌آید. بنا به‌ نقل‌ روایات‌ بسیار، مسجد قبا مصداق‌ آیه‌ «... لَمسجد أسّس‌ على‌ التقوى‌ من‌ أول‌ یوم‌ أحق‌ّ أن‌ تقوم‌َ فیه‌...»[۲۵] مى‌باشد. مسجد قبا نخستین‌ مسجدى‌ است‌ که‌ رسول‌ خدا صلی الله علیه و آله آن‌ را بنا کرده‌ است‌. مسجد قبا یکى‌ از مهمترین‌ و زیباترین‌ مساجد مدینه‌ است‌. 2. مسجد شجره؛ این مسجد، که امروزه به نام هاى «شجره»؛ «ذوالحُلَیفه» و «اَبیار على» مشهور است، یکى از مساجد بسیار مهم خارج از مدینه بوده و به عنوان یکى از میقات ها و مساجد احرام از اهمیت بسزایى برخوردار است. 3. مسجد ذوقبلتین؛ 4. مسجد جمعه؛ 5. مسجد فضیخ؛ 6. مسجد فتح؛ 7. مسجد على؛ 8. مسجد غمامه؛ 9. مسجد الاجابه (مباهله)؛ 10. مسجد فاطمة الزهرا؛ 11. مسجد امام على بن ابى طالب؛ 12. مسجد سلمان؛ 13. مسجد معرس؛ 14. مسجد ثنیة الوداع؛ 15. مسجد ابوذر؛ 16. مسجد سقیا؛ 17. مسجد و مشربه ام ابراهیم.[۲۶] ۴- کوه أحد از کوه هاى مشهور و مهم مدینه، کوه اُحُد است که در شمال شرقى شهر و چهار کیلومترى مسجدالنبى صلى الله علیه و آله قرار دارد. چون این کوه از میان کوه هاى پیرامون مدینه، تنها کوهِ جدا و مستقل است، آن را «اُحُد» نامیده اند. این کوه با هفت کیلومتر طول (از شرق به غرب) طولانى ترین کوه در شبه جزیره است که قله هاى بزرگى داشته و رنگ آن به قرمز متمایل و عرض آن نیز میان ۱ تا ۳ کیلومتر است.[۲۷] ۵- قبر محمد نفس زکیه قبر محمد بن عبدالله الحسن بن الحسن علیه السلام، مشهور به نفس زکیه، در مابین مغرب و شمال شهر در نزدیکى کوه سلع است.[۲۸] پانویس 1. • مکه و مدینه: نویسنده مرکز تحقیقات حج. • • قاموس قرآن، ج ۶، ص: ۲۴۴. • • حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، جلد دوم، مقدمه، ص: ۱۰۶۴. • • اماکن و آثار اسلامی، ص ۱۷۵. • • آثار البلاد و اخبار العباد، ص: ۱۵۷. • • اماکن و آثار اسلامی، ص ۱۷۶. • • تعمیر و توسعه مسجد شریف نبوی: نویسنده عبدالمحمد آیتی، ص ۲۰. • • سوره اعراف، آیه ۱۲۳. • • سوره یوسف، آیه ۳۰. • • سوره توبه، آیه ۱۲۰. • • سوره منافقون، آیه ۸. • • سوره شعراء، آیه ۵۳. • • قاموس قرآن، ج ۶، ص: ۲۴۴. • • سوره منافقون، آیه ۸. • • سوره توبه، آیه ۱۰۲. • • سوره احزاب، آیه ۱۳. • • سوره حشر، آیه ۹. • • حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، جلد دوم، مقدمه، ص: ۱۰۶۴. • • سوره احزاب، آیه ۱۳. • • مکه و مدینه، کردی، عبیدالله محمدامین، ص ۲۱۲. • • آثار اسلامی مکه و مدینه، رسول جعفریان، ص ۳۶. • • مسجد النبی: نویسنده مرکز تحقیقات حج، ص ۳. • • حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، جلد دوم، مقدمه، ص: ۱۰۶۸. • • بقیع: نویسنده مرکز تحقیقات حج، ص ۳. • • سوره توبه، ۱۰۸. • • مکه و مدینه: نویسنده مرکز تحقیقات حج، ص ۲۸. • • جغرافیای مدینه: نویسنده پایگاه اطلاع رسانی اهل بیت علیهم السلام. 28. • حجة التفاسیر و بلاغ الإکسیر، جلد دوم، مقدمه، ص: ۱۰۷۱. منابع • حجة التفاسير و بلاغ الإكسير، سيد عبدالحجت بلاغى؛ قم: انتشارات حكمت، 1386 ق. • آثار البلاد و اخبار العباد، القزوينى، زكريا بن محمد بن محمود؛ تهران: اميركبير، چاپ اول، 1373 ش. • قاموس قرآن، سيد على اكبر قرشى؛ تهران: اسلاميه، چاپ پنجم، 1367 ش.