کوه صفا

صفا کوه کم‌ارتفاعی است در کنار مسجدالحرام که در دامنه کوه "ابوقبیس" واقع شده‌ است. در لغت به معنی سنگ سخت و صاف است. تپه صفا به طرف شرق مسجدالحرام است، لذا کسی که بر بالای آن بایستد، روبه روی حجرالاسود قرار می‌گیرد. فاصله این کوه تا کوه مروه حدود ۴۲۰ متر است.

علت نام گذاری کوه صفا

بعضی از روایات اشاره دارد که پس از هبوط حضرت آدم و حوا از بهشت به زمین، هر دو در مکه فرود آمدند. حضرت آدم بر کوه صفا و حضرت حوا بر کوه مروه فرود آمدند. همچنین نقل شده است که امام حسین(ع) در این باره فرمودند: "صفا را به این خاطر صفا خوانده‏‌اند که" مصطفی "و برگزیده شده، حضرت آدم بود که بر کوه صفا هبوط کرد لذا از اسم آدم (یعنی از کلمه مصطفی) نامی و اسمی برای کوه اتخاذ شد و دلیل بر این که آدم مصطفی است آیه شریفه می‌باشد که فرمود:" إِنَّ اللَّهَ اصْطَفی‏ آدَمَ وَ نُوحاً وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ عَلَی الْعالَمِینَ‏ (خداوند آدم و نوح و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برگزید)".

کوه صفا در قرآن

نام صفا یک بار در قرآن آمده است:

﴿إِنَّ ٱلصَّفَا وَٱلۡمَرۡوَةَ مِن شَعَآئِرِ ٱللَّهِ فَمَنۡ حَجَّ ٱلۡبَیۡتَ أَوِ ٱعۡتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیۡهِ أَن یَطَّوَّفَ بِهِمَاۚ وَمَن تَطَوَّعَ خَیۡرٗا فَإِنَّ ٱللَّهَ شَاكِرٌ عَلِیمٌ در حقیقت، «صفا» و «مروه» از شعایر خداست [كه یادآور اوست]؛ پس هر كه خانه [خدا] را حج كند، یا عمره گزارد، بر او گناهى نیست كه میان آن دو سعى به جاى آورد و هر كه افزون بر فریضه، كار نیكى كند، خدا حق‌شناس و داناست﴾

مفسران شیعه و سنّی در شان نزول این آیه اتفاق نظر دارند: این آیه در عمرة القضا و پیش از فتح مکه نازل شده است. برخی از یاران پیامبر(ص) گمان می‌کردند با وجود بت‌ها بر روی کوه صفا و مروه، باید سعی را ترک کنند اما قرآن در این آیه مسلمانان را به انجام عمل سعی در آن شرایط موظف کرد.

حکم شرعی سعی در کوه صفا

سعی، عبارت است از هفت دور پیمودن مسافت بین صفا و مروه به نیت حج یا عمره؛ به هر دور این عمل «شوط» گفته می‌شود. سعی از واجبات، بلکه ارکان حج و عمره است که ترک عمدی آن ‌به گونهای که زمان تدارکش بگذرد موجب باطل شدن حج و عمره می‌شود؛ ترک آن از روی فراموشی موجب بُطلان نمی‌گردد و هر وقت یادش آمد باید آن را به جا آورد و در صورت عدم امکان یا مشقت داشتن، باید نایب بگیرد و تا زمانی که سعی انجام نشود، محرماتی که پس از سعی بر او حلال می‌شود، به قوت خود باقی است.

ریشه تاریخی حکم سعی

در روایات آمده است زمانی که هاجر در جستجوی آب برای اسماعیل بود، هفت بار میان کوه صفا و مروه رفت و برگشت. این سنت ابراهیمی حتی در جاهلیت نیز جزو مراسم حج به شمار می‌آمد و در آن زمان بتی در این سو و بتی در سوی دیگر قرار داشت و وقتی سعی کنندگان به بت‌ها می‌رسیدند، آنها را لمس می‌کردند. تصور مردمان جاهلیت بر این بود که این دو بت با نام‌های اُساف و نائِلِه، زن و مرد زناکاری بوده‌اند که تبدیل به سنگ شده‌اند.