هشام بن عبدالملک

هشام بن عبدالملک
نام کامل	هشام بن عبدالملک بن مروان بن حکم بن ابی العاص بن امیه بن عبدالشمس، ابوالولید اموی دمشقی
اطلاعات شخصی
محل تولد	مدینه
روز درگذشت	ششم ربیع الثانی
محل درگذشت	الرصافه، سوریه
دین	اسلام

هشام بن عبدالملک مردی غلیظ، بدخو، بخیل و حریص بود. او عامل به شهادت رساندن زید بن علی بن حسین(علیه‌السلام) بود و حضرات امام باقر(علیه‌السلام) و امام صادق(علیه‌السلام) را به شام احضار کرد و جسارت‌های فراوانی کرد و در ادامه نیز حضرت باقرالعلوم(علیه‌السلام) را به شهادت رساند.

مرگ وی که دهمین خلیفه اموی بود در ششم ربیع الثانی سال ۱۲۵ هجری در رصافه شام اتفاق افتاد.

نسب

وی از قبیلۀ قریش از اعراب عدنانی و از طایفۀ بنی‌امیه بود. پدرش عبدالملک بن مروان، پنجمین خلیفۀ اموی و مادرش عایشه. یا فاطمه کنیه‌اش امّ هاشم، دختر هاشم بن اسماعیل مخزومی بود. نوشته‌اند که او زنی احمق بود و به همین علت عبدالملک او را طلاق داد. در هنگام وفات پدرش او در دمشق به سر می‌برد و چهارده سال داشت کنیۀ هشام اباولید بود. و چون چشمش لوچ‌ بود به هشام احول معروف شد. بنا بر نقل ابن حبیب. او یکی از حولان قریش بود.

تولد هشام بن عبدالملک

هشام در اوایل سال 72 به دنیا آمد مقریزی. تولد او را در سال 71 دانسته است اما روایت اول اعتبار بیشتری دارد، زیرا گفته شده است که در سال 72 عبدالملک مشغول جنگ با مصعب بن زبیر بود و چون مصعب کشته شد، خبر تولد هشام به عبدالملک رسید، به همین سبب او را منصور نامید، زیرا بدان فال نیک زده بود.

هشام در مدینه به دنیا آمد. مقریزی زادگاه او را دمشق دانسته است، اما چون در هنگام ولادت او پدر و مادرش از هم جدا شده بودند و مادرش در میان خانوادۀ خود در مدینه به سر می‌برده، روایت اول معتبرتر است.

چون هشام متولد شد عبدالملک او را موسوم به منصور گردانید اما مادرش آن پسر را بنام پدر خویش «هشام» می‌خواند و بالاخره عبدالملک متابعت منکوحه نموده به این اسم راضی شد و کنیت هشام «ابوالولید» بود و به قول صاحب گزیده هشام «المنصور باللّه» لقب داشت و بروایتی در سن چهل و سه سالگی بر مسند کامرانی نشست و نوزده سال و نه ماه پادشاه بود و فتح قیساریه و اسلام اهل سمرقند و امارت نصر بن سیار در خراسان و لشگر کشیدن ملک خزر بجانب آذربیجان و شهادت زید بن علی بن الحسین رضوان اللّه علیهم در ایام حکومت هشام بوقوع پیوست و او بغایت ممسک بود و بجمع کردن اسب اظهار شعف می‌نمود چنانچه چهار هزار اسب در طویله اش جو می‌خوردند و هشام در سنه خمس و عشرین و مائه بمرض خناق درگذشت مدت حیاتش بدین روایت شصت و دو سال و چند ماه باشد و بعضی از مورخان پنجاه و پنج سال و برخی پنجاه و چهار سال گفته‏‌اند صاحب بناکتی گوید که غلام سعید بن عبدالملک عالم نام بوزارت هشام قیام می‌نمود.

شرایط پیچیده زمان امام باقر

هریک از پیشوایان بزرگ ما در عصر خود عهده‌دار ارشاد و رهبرى جامعه اسلامى و پاسدار و نگهبان آیین اسلام بودند ولى شکل کار آنها در تحقق این هدف مختلف بود و هرکدام متناسب شرایط زمان خود راهى را برمى گزیدند که آنان را به هدف برساند.

ملاحظه شرایط پیچیده زمان امام باقر (علیه‌السلام) در ظاهر جز نشر حدیث و گسترش تعالیم اسلامى کار دیگرى را به او اجازه نمى داد، از این جهت مى بینیم علوم باقرى (علیه‌السلام) در عصر خود زبانزد عام و خاص مى گردد.

نکته دیگر اینکه روش کار پیشوایان و بالأخص امثال امام سجاد(علیه‌السلام) و امام باقر(علیه‌السلام) که در شرایط فشار و خفقان به سر مى بردند، به شیوه مخفى و پنهانى و زیرزمینى بود. شیوه اى که موجب مى شد کسى از فعالیت‌هاى آنان مطلع نشود. همین فعالیت‌هاى پنهانى گاهى که آشکار مى شد، خلفا را سخت ناراحت مى کرد و وسایل تبعید و زندان آنها را فراهم مى نمود. به خاطر همین کارهاى سرّى و مخفى بود که خلیفه وقت، امام باقر(علیه‌السلام) را با فرزند عزیزش به شام احضار کرد تا از اسرار آن حضرت آگاه شود.

امام (علیه‌السلام) در زمانى که نشر حدیث پیامبر(صلی الله علیه) ممنوع بود، به انتشار احادیث رسول خدا (صلی الله علیه) مبادرت ورزید و مسلمانان را با معارف بلند اسلامى، تفسیر قرآن و احکام اسلام آشنا ساخت و شخصیت هایى را پرورش داد که هر کدام از آنها راویان بلند‌‌پایه حدیث و فقیهانى بلند منزلت بودند. مانند محمّد بن مسلم، زرارة بن اعین، ابو بصیر، برید بن معاویه و ... .

در عظمت این افراد کافى است که امام صادق (علیه‌السلام) مى فرمایند: مکتب و احادیث پدرم را چهار نفر زنده کردند. آنگاه اسامى آن چهار نفر را به نحوى که یاد کردیم، ذکر مى نمایند.

محمد بن مسلم فقیه عصر خود سى هزار حدیث از امام باقر (علیه‌السلام) و شانزده هزار حدیث از امام صادق (علیه‌السلام) فراگرفت. یکى دیگر از شاگردان برجسته امام باقر (علیه‌السلام) جابر جُعْفى است؛ وى هفتاد هزار حدیث از امام باقر (علیه‌السلام) شنیده و ضبط کرده که همه را آن حضرت از پیامبر (صلی الله علیه) نقل نموده‌اند.

هشام از موقعیت امام باقر(علیه‌السلام) و فرزند عزیز او حضرت صادق (علیه‌السلام) سخت بیمناک بود، از این جهت به حاکم مدینه دستور داد که هر دو را روانه شام سازد. مسافرت آنان به شام هرچند اجبارى بود و هشام بسیار مى کوشید که پدر و پسر را در انظار مردم شام کوچک کند اما مناظره امام باقر (علیه‌السلام) با اسقف مسیحیان آن چنان به امام باقر(علیه‌السلام) عظمت بخشید که همه مردم شام از موقعیت بزرگ امام (علیه‌السلام) آگاه شدند. از این جهت هشام مجبور شد که هر دو نفر را مرخص کرده و آنان را به مدینه باز گرداند.

سرانجام امام باقر(علیه‌السلام) که پیوسته مورد خشم و غضب خلیفه وقت هشام بن عبدالملک بود، به وسیله ایادى او مسموم شد و در سال 114 هجرى به شهادت رسید و درکنار قبر پدر بزرگوارش در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.

مرگ و جانشینی

طبق وصیت نامه عبدالملک، ولید بن یزید ولیعهد بود. هشام تصمیم داشت که فرزندش مسلمه را جانشین خود کند اما در این کار موفق نشد. دوران هشام به پایان رسید و ولیعهد در یکی از مناطق دور اردن به نام ازرق زندگی می‌کرد. هشام در روز چهارشنبه از ربیع‌الثانی ۱۲۵/فوریه ۷۴۳ درگذشت. مدت خلافت وی نوزده سال وشش ماه و چند روز بود.