المطالب العالیة من العلم الالهی (کتاب)
| المطالب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فخر رازی |
| زبان اصلی | عربی |
| موضوع | اسلام، کلام |
کتاب المطالب العالیة من العلم الإلهی یکی از مهم‌ترین آثار کلامی فخر رازی، بلکه اشاعره محسوب می‌شود. مؤلف از مباحث کلامی و فلسفی آنچه را که حول عقائد بوده، در این کتاب جمع کرده است. او موضوع کتاب خود را ذات خداوند و صفات باری تعالی قرار می‌دهد.
اما در مورد نبوت و معاد قائل است، هر کس که به وجود خداوند معتقد باشد، او را لازم می‌آید که قائل شود به اثبات نبوت، ملائکه، بعث و سائر اموری که به طریق وحی به ما رسیده است. گرچه چنین علمی در لسان علما به علم العقیده یا علم کلام و علم توحید معروف است؛ ولی مؤلف از آن تعبیر می‌کند، به العلم الالهی و می‌گوید: «هذا کتابنا فی العلم الالهی و هو المسمی فی لسان الیونانیین باثولوجیا». و شاید همین تعبیر مؤلف باعث شده است که ابن قفطی، در تاریخ الحکماء بگوید المطالب العالیه از آثار فخر رازی در موضوع حکمت می‌باشد.
تاریخ نگارش
تاریخ نگارش این کتاب کاملا مشخص نیست؛ اما آنچه مسلم است که این کتاب از تألیفات اواخر عمر مؤلف می‌باشد. ابن تیمیه حرانی در کتاب بیان موافقة صریح المعقول می‌گوید: «کتاب المطالب العالیة آخر ما صنفه الامام و جمع فیه غایة علومه». مطالبات عالیه علم الهی کتابی در کلام، توحید و عقاید تألیف شیخ الاسلام امام فخر رازی (متوفی 606 هجری) که در آن از ادله اثبات خدا به دنیا و تعالی سخن گفته است. خداوند متعال از جانب‌داری، جهت و مخالف، با جزئیات زیاد در آن.
معرفی اجمالی
این کتاب ثمره علمی امام رازی است و از آخرین کتاب‌های تألیف شده ایشان است و به نظر وی در پایان عمر تألیف شده است و محوریت کتاب بر موضوع خداوند متعال و صفات او، می‌چرخد. در مقدمه کتاب در باب اول از قول مؤلف آمده است: «اول وجه شرافت، شرافت امری است که در آن علم طلب می‌شود و آن در این علم است. ذات خداوند متعال و صفات اوست.»
بخش‌های کتاب
از طریق آنچه از متون کتاب «الاقتضای معارف الهی» آمده است، مشخص می‌شود که این شامل نه بخش است:
- قسمت اول: در باب ادله تصدیق خداوند بر این عالم محسوس و تصریح به اینکه او واجب الوجود برای خود است.
- قسمت دوم: در برهان توحید و تعالی (در بیان اینکه او سبحان الله منزه است از تعصب و جهت و از مخالفان و همتایان).
- قسمت سوم: به ذکر صفات مثبت، عبارتند از: متعال بودن قادر، دانشمند، زنده، نزدیکتر، دیدن، صحبت کردن، پایدار، عاقلانه.
- جزء چهارم: در تحقیقات حدوث و پا و اسرار ازل و ابد.
- قسمت پنجم: در زمان و مکان.
- قسمت ششم: در سیتوپلاسم.
- قسمت هفتم: در مورد ارواح عالی و پایین (روح).
- قسمت هشتم: در مورد پیشگویی ها و آنچه به آنها مربوط می‌شود.
- بخش نهم: در جبر و جبر، و یا سرنوشت و جبر.
منابع
- مستوفات علم الهی: تألیف امام فخرالدین رازی، تحقیق دکتر احمد حجازی السقا، دارالکتب العربی، چاپ اول، سال 1408 هـ ـ 1987م، ج 1. ، ص 7.