تحریف قرآن از منظر فریقین (مقاله)

عنوان مقاله	تحریف ناپذیری قران کریم از منظر فریقین
زبان مقاله	فارسی
نویسنده	سید مصطفی حسینی رودباری

مقدمه

از جمله مبانی تفسیری فریقین مبحث تحریف ناپذیری قران کریم می باشد . تبیین این امر مبتنی بر تحقیق در امور ذیل می باشد : 1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قران 2-دلائل تحریف ناپذیری قران 3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قران

1-دیدگاه فریقین در مساله تحریف قران

اصالت قران و تحریف ناپذیری ان از ضروریات دینی بوده و سیره نظری و عملی مسلمانان و عالمان فریقین از گذشته تا کنون بر این امراستوار بوده است . هر چند در بین فریقین اقلیتی قائل به تحریف به نقیصه در قران بوده اما همیشه گفتارشان مورد اعتراض شدید مسلمانان و عالمان دینی قرار گرفته است .

نکته مهمی که می تواند اختلاف بین این اقلیت و اکثریت را تا حد زیادی کاهش داده بلکه انرا بطور کلی رفع کند این است که هر دو گروه معتقدند که جمیع قران موجود - ما بین الدفتین - کلام الله بوده و در مقام عمل همه مسلمانان خود را ملتزم بدان می دانند . از اینرو می توان ادعا نمود که اختلاف بین اقلیت و اکثریت در مساله تحریف قران فقط در مقام نظر و اندیشه بوده و فاقد ثمره عملی می باشد .

گفتار اعلام امامیه در عدم تحریف قران

در اینجا گفتار برخی ازاعلام امامیه را که قائل به عدم تحریف قران هستند بعنوان نمونه بیان می کنیم :

شیخ صدوق

ایشان در "الاعتقادات فی دین الامامیه " می نویسد : امامیه معتقد است به اینکه قران موجود در بین مردم همان قرانی است که بر پیامبر ص نازل گردید و تعداد سوره های قران نیز 114سوره می باشد و هر زیادتی که بیش از تعداد مذکور به امامیه نسبت داده شود افترا بر انان خواهد بود

سید مرتضی

ایشان در کتاب " الموضح عن وجه إعجاز القرآن "می فرماید-  : قطعیت ، صحت و سلامت قران موجود – از تحریف – همانند قطعیت و علم به وجود شهرها ، حوادث مهم تاریخی ، کتب مشهور و... می باشد. این امر معلول عوامل زیادی است که سبب حفظ قران از تحریف گردیده است نظیر اعجاز قران در اثبات رسالت و نیز مرجعیت قران برای مسلمانان در زندگی فردی و اجتماعی و ....که سبب عنایت ویژه مسلمانان در ممارست بر حفظ قران می گردید .

شیخ طبرسی در مجمع البیان در گفتاری دیگر از سید مرتضی نقل می کند که : قران موجود همان قرانی است که در عصر پیامبر به همین گونه تالیف یافت و بر این امر دلائل متعددی اقامه شده است .

شیخ طوسي

ایشان در کتاب التبیان می نویسد : بحث زیادتی یا نقصان در قران از امور باطلی است که شایسته نیست پیرامون ان بحث شود ؛ چون درنفی زیادتی قران اجماع اقامه شده است و در زمینه احتمال نقصان قران موجود نسبت به قران حقیقی باید گفت: ظاهراین است که از منظر همه مسلمانان این احتمال نیز منفی است و شایسته تر ان است که این دیدگاه – قول به عدم احتمال نقصان در قران - به امامیه نسبت داده شود چنانکه بر این امر روایات نیز دلالت می کند . هر چند روایات زیادی از فریقین بر نقصان قران وارد شده است اما همه این روایات از اخبار احاد بوده و مفید علم نخواهد بود از اینرو شایسته است که از انها اعراض گردد .

علامه حلی

ایشان در پاسخ به این سئوال که " ایا در کتاب خدا تحریفی صورت گرفته است یا خیر ؟ " می فرماید : هیچ نوع تحریفی در قران صورت نگرفته است و این امر به تواتر ثابت شده است .و احتمال وجود تحریف در قران سبب بروز تزلزل و شبهه در معجزه پیامبر ص می گردد

طبرسی

ایشان در مجمع البیان می نویسد : سزاوار نیست در علم تفسیر بحث در احتمال زیادتی و نقیصه در قران مطرح گردد چون بر بطلان زیادتی قران اجماع اقامه شده است و نسبت به احتمال نقیصه در قران نیز گرچه روایاتی وارد شده است اما مذهب حق ان است که این امر مخالف با واقع است .

علامه طباطبائی

ایشان در کتاب القران فی الاسلام تحت عنوان :" القرآن مصون من التحريف "می نویسد : قران از تاریخ روشنی برخوردار است و قرائت ایات و سوره هایش در بین مردم تاکنون متداول بوده است و همه ما می دانیم که قران موجود همان قرانی است که بصورت تدریجی بر پیامبر اکرم ص نازل گردید . ایشان در ادامه می فرماید : در اعتبار قران موجود حتی نیازی به اثبات تاریخی ان نیست بلکه در تحریف ناپذیری ان اعلام تحدی قران مبنی بر اینکه مخالفین اگر انرا کتابی از ناحیه غیر خداوند می دانند همانندش را بیاورند، کافی است .

ایه الله خوئی

ایشان در کتاب "البیان فی علوم القران "تحت عنوان : رأي المسلمين في التحريف :می نویسد : معروف بین مسلمین عدم وقوع تحریف در قران بوده و همگی معتقدند به اینکه قران موجود همان قرانی است که بر پیامبر ص نازل گردیده است و جمع زیادی از اعلام شیعه به این امر تصریح نموده اند . بنابر این قول به عدم تحریف قران را می توان از معتقدات پیروان مذهب امامیه دانست .. ایشان در ادامه ضمن اشاره به خرافی و بی پایه دانستن گفتار برخی از جهال در تحریف در قران می نویسد : تنها کسانی که قاقد اندیشه و تامل در مساله تحریف قران برخوردارهستند چنین گفتاری را مطرح کرده اند و انسانهای عاقل و منصف به بطلان این دیدگاه اذعان دارند .

امام خمینی ره

ایشان نیز عنایت و توجه عمیق مسلمانان به جمع و حفظ قران را دلیل بر بطلان ادعای تحریف قران دانسته و معتقد است نباید به چنین گفتار بی پایه ای اعتماد نمود و اخبار تحریف نیز مشتمل بر ضعف های جدی بوده و اخبار صحیح در این زمینه هم دلالت بر تحریف اصل قران نداشته بلکه تنها بر این امر دلالت می کند که تفسیر و تاویل برخی از ایات بمرور زمان از منابع روائی حذف شده است . . ایه الله سبحانی بعد از نقل گفتار امام می نویسد : اری عده ای کمی از اخباریین و حشویه منتسب به فریقین قائل به تحریف قران بوده که اقوالشان بدلیل اجماع امت بر مخالفت قطعی انها با قران ، فاقد ارزش بررسی می باشد .

اتهام تحریف قران به امامیه

برغم اجماع امامیه بر عدم تحریف قران برخی از عالمان اهل سنت ، نسبت تحریف به علمای امامیه داده بلکه قول به تحریف قران را از موارد وفاق بین همه شیعیان می دانند . علامه سید جعفر مرتضی ضمن اظهارشگفتی خود از ادعای بی پایه چنین عالمانی اینچنین ابراز می دارد : از جمله دلائلی که اینان را وادار به اظهارات سخیف وسست در زمینه نسبت تحریف قران به اعلام شیعه کرده است وجود برخی روایاتی است که درکتب روائی شیعیان وارد شده است در حالی که همه این روایات مورد بحث عالمان شیعی قرار گرفته و شبهات مربوط به ان پاسخ داده شده است از جمله انکه برخی از این روایات در صدد تفسیر و تاویل ایات بوده است و در برخی دیگر واژه تحریف بمعنای دیگری – غیر از معنای مصطلح – بکار رفته است. باید گفت در برابر اینان برخی از عالمان منصف و غیر متعصب اهل سنت دیدگاه افراطی گروه مذکور را بشدت انکار کرده و ان را بر خلاف واقعیت موجود می دانند . در اینجا گفتار انان را بیان می کنیم :

گفتار برخی از عالمان اهل سنت در رد تهمت تحریف قران به شیعیان

ابوزهره

ایشان اظهار می دارد برادران شیعه ما نظیر سید مرتضی و ...قول به تحریف قران را مستلزم تشکیک در معجزه پیامبر ص و انکار ضروری دین دانسته اند بنابر این انتساب قول به تحریف قران به همه شیعیان افترائی بیش نیست -

امام محمد غزالی

ایشان در رد اتهام قول به تحریف به شیعیان اظهار می دارد : در مجلسی که مخالفین شیعه در ان حضور داشتند ادعا شد که قران شیعه با قران های موجود بین مسلمانان متفاوت است از انان خواستم اگر چنین است ان را بمن نشان دهید .چرا تا کنون کسی ان نسخه تحریف شده را مشاهده ننموده است ؟ ادعای کذبی که در طی مدت طولانی به شیعیان نسبت داده شده و هیچگاه اثبات نشده است .

گفتار اعلام اهل سنت در عدم تحریف قران

هر چند اقلیتی در اهل سنت نظیر اقلیت در بین شیعیان ، قائل به تحریف قران هستند اما قاطبه اهل سنت و اعلام انان قائل به عدم تحریف قران می باشند چنانکه الوسی در "روح المعانى فى تفسير القرآن العظيم " ادعای برخی در نسبت تحریف قران به اهل سنت را بشدت نفی کرده و در زمینه اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قران اظهار می دارد  : ...لأنهم‏ أجمعوا على عدم وقوع النقص فيما تواتر قرآنا كما هو موجود بين الدفتين اليوم، در اینجا گفتار برخی از اعلام اهل سنت را در عدم تحریف قران -که غالبا در کتب تفسیری شان ذکر گردیده است - بیان می کنیم :

ابن جریر طبری – قرن چهارم هجری -

ایشان در تفسیر جامع البيان فى تفسير القرآن ذیل ایه :" إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏ " می نویسد : بر اساس ایه مذکور قران بدلیل حفظ الهی از عروض هر نقص و زیادتی بران مصون بوده و بر اساس ایه نفی باطل در قران "لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ‏ "و الباطل شیطان قدرت ایجاد زیادت و نقیصه در قران رادارا نخواهد بود .

علی بن محمد ماوردی – قرن پنجم هجری -

ایشان در کتاب النكت و العيون ذیل ایه شریفه : إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ با بیان سه وجه برای کلمه حفظ اظهار می دارد بنابر قول قتاده قران کریم از دسترسی شیطان به تحریف ان – ایجاد کمی و زیادتی در قران – بدور است .

ابو حیان محمد بن یوسف – قرن هشتم هجری –

ایشان نیزذیل ایه شریفه حفظ می نویسد: قران کریم بدلیل محافظت الهی در تمامی زمانها از خطر تحریف مصون بوده و امکان عروض زیادت یا نقصان در ان از طریق شیاطین وجود ندارد .

سید محمد طنطاوی –معاصر -

ایشان در "التفسير الوسيط للقرآن الكريم "ذیل ایه "إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ‏."می نویسد : قران به قدرت و شان عظیم الهی برقلب پیامبر ص نازل گردیده از اینرو به حفظ الهی از عروض هر نوع تحریفی مصونیت خواهد داشت . هیچکس را قدرت مقابله با قران نیست و تا استقرار کامل توحید در جهان همچنان محفوظ خواهدبود .

وهبه زحیلی – معاصر -

ایشان ذیل ایه : إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَ إِنَّا لَهُ لَحافِظُونَ می نویسد : ایه مذکور با ایه نفی باطل "لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ [فصّلت: 42"]مضمون مشترک داشته و در صدد بیان این معناست که قران برخلاف کتب اسمانی دیگر مصون از هر نوع تحریفی خواهد بود.

دو نکته مهم :

نکته اول  : نسخ تلاوت در کتب اهل سنت و ارتباط ان با تحریف قران هر چند از مبانی مسلم قاطبه اهل سنت ، عدم تحریف قران بوده اما در کتب علوم قرانی اهل سنت مباحثی در زمینه نسخ قران مطرح گردیده است که لازمه پذیرش انها در برخی از صور قبول تحریف در قران کریم می باشد.

در اینجا بعنوان نمونه بخشی از گفتار سیوطی را در الاتقان -در مبحث نسخ- بیان می کنیم  :

ایشان دربیان انواع نسخ می نویسد  : 1-نسخ تلاوت و حکم 2-نسخ حکم بدون نسخ تلاوت 3-نسخ تلاوت بدون نسخ حکم ایشان در پاسخ این سئوال که فلسفه نسخ تلاوت بدون نسخ حکم- نوع سوم نسخ- چیست از قول صاحب الفنون نقل می کند که : غرض از نوع سوم نسخ اشکار شدن مقدار اطاعت پذیری و تسلیم انسان در برابر خداوند می باشد بدین معنا که وقتی انسان بمجرد ظن به محبوبیت عملی در نزد خداوند به سرعت در مقام انجام ان بر می اید – بدون اینکه نصی بران دلالت کند – میزان تسلیم او در مقابل خداوند معلوم می گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزند باید گفت لازمه پذیرش نسخ تلاوت و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم وقوع تحریف در قران می باشد . تفصیل این امر و نقد و بررسی گفتار سیوطی در ادامه مباحث خواهد بود .

نکته دوم  : تاملی درگفتار شیخ مفید

از گفتار شیخ مفید در کتاب "المسائل السرویه "استظهار می شود که- ایشان گرچه قران موجود را کلام و حجت الهی دانسته و التزام به ان را بر همگان لازم می داند اما از منظر او بین قران موجود با قرانی که در نزد اخرین حجت الهی است تفاوتهائی وجود دارد .

تبیین گفتار شیخ مفید ره : ایشان در پاسخ این سئوال که: ایا قران موجود بین مسلمانان همان قران نازل شده بر پیامبر ص بوده و نیز هماهنگ با قرانی که علی ع به جمع ان اقدام فرمود می باشد یا خیر ؟ می نویسد: شکی نیست که قران موجود کلام خدا بوده و مطلبی از کلام بشر در ان وجود ندارد . البته برخی از ایات نازل شده در نزد اخرین حجت الهی بوده و با حضورش در اختیار مردم قرار خواهد گرفت . لازم به ذکر است قران موجود توسط کسانی جمع اوری گردید که فاقد معرفت لازم به قران بودند ازاینرو با قرانی که امیر المومنین به جمع ان اقدام نمود تفاوت دارد.چنانکه امام صادق ع فرمود هرگاه قران به همانگونه که نازل شده بود در اختیار مردم قرار می گرفت اسامی اهل بیت را در ان مشاهد می کردید .

نقد و بررسی  :

باید گفت  : به رغم گفتاری که از شیخ مفید ره در زمینه تفاوت قران با قرانی که امام علی ع به جمع ان اقدام نمود ذکر شد ایشان و همه کسانی که قائل به چنین امری هستند خود را در مقام عمل ملتزم به قران موجود دانسته  و همه ان را کلام الله می دانند . اینان  معتقدند که ائمه علیهم السلام  امر به قرائت قران موجود نموده  و انرا حجت الهی بر مردم می دانستند .

در اینجا برخی از گفتار شیخ مفید را در این زمینه بیان می کنیم : ایشان تحت عنوان :" لزوم التقيد بما بين الدفتين" می نویسد : اخبار صحیح از ناحیه ائمه ع مبنی بر لزوم قرائت قران موجود رسیده است تا انگاه که حضرت قائم ع ظهور نموده و قران کامل و جامع را در اختیار مردم قرار دهد .از طرفی در عصر غیبت از قرائت قرانی غیر از قران موجود نهی شده است بنابر این تعبد و تقید به قران موجود لازم است . نتیجه انکه اجماع و اتفاق اعلام امامیه بر عدم تحریف قران امر قطعی می باشد از طرفی ادعای برخی از انان به وجود تحریف به نقصان در قران تنها در مقام اندیشه و نظر بوده و همگی انان قران موجود را کلام الهی دانسته و خود را در مقام عمل ملتزم به ان می دانند .

2-دلائل تحریف ناپذیری قران

قبل از انکه به تبیین دلائل تحریف ناپذیری قران بپردازیم ذکر دو نکته لازم است :

1- یکی از عوامل اساسی بروز شبهه تحریف قران در بین برخی از عالمان فریقین وجود اخبار و روایاتی است که در کتب معتبر روائی انان وجود دارد . مفاد این اخبار نفی تحریف به زیاده و اثبات تحریف به نقیصه در قران موجود می باشدکه در این فصل به بررسی تفصیلی ان خواهیم پرداخت .

2- از جمله سئوالاتی که طرح و بررسی ان لازم است این است که ایا قول به تحریف قران مستلزم کفر خواهد بود یا خیر؟ اهمیت این نکته بدان جهت است که بسیاری از اعلام اهل سنت حتی برخی از اندیشمندان تقریبی انان نظیر محمد ابوزهره ، برخی از شخصیت های شیعی نظیر کلینی را بدلیل ذکر روایات تحریف در کتب روائی شان مورد تکفیر قرار داده اند .

در پاسخ سئوال مذکور باید گفت : قول به عدم تحریف هر چند از ضروریات بین همه مسلمانان می باشد اما نمی توان انرا از ضروریات دین شمرد چون ملاک ضروری بودن امری دردین ان است که اثباتش نیاز به دلیل نداشته باشد در حالی که قائلین به عدم تحریف قران در تحریف ناپذیری ان به دلائلی نظیر ایه حفظ و ....استناد نموده اند . بنابر این نمی توان قائلین به تحریف قران را منکر ضروریات دینی تلقی نموده و با حربه تکفیر انان را از زمره مسلمین خارج دانست .

بعد از بیان نکات مذکور می گوئیم : در اثبات تحریف ناپذیری قران به دلائلی استناد شده است که برخی از انها به شرح ذیل می باشد :

1-دلیل عقلی : این دلیل به شکلهای گوناگون قابل تقریراست که در اینجا به سه نوع ان اکتفا می شود : تقریر اول : تحریف قران مخالف حکمت الهی در امر افرینش بشر خواهد بود .

تبیین : الف - هدف خداوند از خلقت بشر، هدایت و ایصال او بسوی کمال مطلق می باشد. ج – قران تنها کتاب جامع اسمانی است که جهت هدایت انسانها و نیل او به غرض از خلقت – کمال مطلق – در اختیار بشر قرار گرفته است . ج - خاتمیت رسل با ارسال اخرین فرستاده الهی بمعنای ان است که بشر به مرحله ای از بلوغ فکری رسیده است که حتی بدون نبی و فرستاده الهی توان بهره گیری از قران کریم را داراست . مقدمات سه گانه مذکور ، مستلزم مصونیت قران از تحریف خواهد بود چون هر نوع تحریف در قران اعتماد بشر را نسبت بدان سلب نموده و او را در رسیدن به مقصد اصلی اش – کمال مطلق – ناکام خواهد گذاشت . بدیهی است این امر بمعنای لغویت در خلقت بشر بوده که امری باطل و ضد حکمت الهی می باشد .

تقریر دوم : تحریف قران مستلزم عدم اتمام حجت الهی بر انسانها می باشد : تبیین : شکی نیست که هدف الهی از نزول قران هدایت بشردر سیرتکاملی اش بسوی کمال مطلق می باشد . لازمه چنین امری اطمنیان بشر به جامعیت و نیز مصونیت قران از هر نوع تحریفی می باشد . چون امکان یا وقوع تحریف در قران مستلزم سلب اعتماد بشر از این کتاب اسمانی بوده در نتیجه حجت الهی بر او تمام نخواهد بود .

تقریر سوم : تحریف قران مستلزم عجز الهی در ایصال بشر به غرض از خلقت – نیل به کمال مطلق - می باشد : تبیین : شکی نیست که قران تنها سند مکتوب الهی و اطمینان بخش در نیل بشر به کمال مطلق می باشد .گرچه روایات معصومین علیهم السلام نقش مهمی درهدایت بشریت داشته اما بدلیل وقوع تحریفات گسترده در انها و نیز بدلیل لزوم عرضه روایات به قران -جهت سنجش صحت وسقم انها- قابلیت اکتفا بشر به انها را دارا نخواهد بود .

از طرفی مقتضای حکم قطعی عقل ان است که خداوند قدرت محافظت کتابش را از هر نوع تحریف داراست در نتیجه هر نوع تحریف قران بمعنای عجزخداوند در محافظت ازان خواهد بود که امری محال می باشد . بعبارت دیگر تحریف قران توسط بشر نوعی اعلام معارضه او با خداوند بوده و بمعنای غلبه اراده او بر اراده و قدرت الهی- در محافظت از کتابش - می باشد . بدیهی است چنین امری محال عقلی بوده و بشر- بدلیل مخلوق بودن - توان مقابله با اراده و قدرت مطلقه الهی را نخواهد داشت.

2-ضرورت وتواتر تاریخی  : از ضروریات تاریخی است که قران موجود بین مسلمانان همان قرانی است که در عصر نزول بین صحابه موجود بوده و تحریفی نسبت به ان صورت نگرفته است . اتفاق قاطبه مسلمانان از قرون گذشته تا کنون بر عدم تحریف قرانی و نیز نسخه های مختلف قرانی بجای مانده از ادوار گذشته بخوبی ضروری و تواترتاریخی این امر را اثبات می کند .

علامه طباطبائی

علامه طباطبائی در زمینه ضرورت وتواترتاریخی قران می فرماید : از ضروريات تاريخ اين معنا است كه تقريبا در 14 قرن قبل پیامبری از نژاد عرب به نام محمد ( ص ) مبعوث به نبوت شد و دعوى نبوت كرد. امتى از عرب و غير عرب به وى ايمان آوردند و نيز كتابى آورده كه آن را به نام « قرآن » ناميده و به خداى سبحان نسبتش داده است و اين قرآن متضمن معارف و كلياتى از شريعت است كه در طول حياتش مردم را به آن شريعت دعوت می کرد.

و نيز از مسلمات تاريخ است كه آن جناب با همين قرآن تحدى كرده و آن را معجزه نبوت خود خوانده ، و نيز هيچ حرفى نيست در اينكه قرآن موجود در اين عصر همان قرآنى است كه او آورده و براى بيشتر مردم معاصر خودش قرائت كرده است . و مقصود ما از اينكه گفتيم اين همان است تكرار ادعا نيست بلكه منظور اين است كه بطور مسلم اين چنين نيست كه آن كتاب به كلى از ميان رفته باشد و كتاب ديگرى نظير آن و يا غير آن به دست اشخاص ديگرى تنظيم و به آن جناب نسبت داده شده و در ميان مردم معروف شده باشد كه اين ، آن قرآنى است كه به محمد نازل شده است .

ایشان در ادامه می نویسد : همه اينها كه گفتيم امورى است كه احدى در آن ترديد ندارد ، مگر كسى كه فهمش آسيب ديده باشد . حتى موافق و مخالف در مساله تحريف و عدم آن نيز در هيچ يك آنها احتمال خلاف نداده است . تنها چيزى كه بعضى از مخالفين و موافقين احتمال داده‌اند اين است كه جملات مختصرى و يا آيه اى در آن زياد و يا از آن كم شده و يا جا بجا و يا تغييرى در كلمات و يا اعراب آن رخ داده باشد و اما اصل كتاب الهى ، به همان وضع و اسلوبى كه در زمان رسول خدا ( ص ) بوده باقى مانده است ، و به كلى از بين نرفته است .

مفاد گفتار علامه این است که به گواهی قطعی تاریخ ، قران موجود همان قرانی است که در عصر رسالت بر پیامبر ص نازل گردیده و تحریفی در ان صورت نگرفته است در حالی که چنین قطعیتی در کتب دیگر اسمانی ادعا نشده است .

علامه محمد تقی حکیم

علامه محمد تقی حکیم در کتاب" الاصول العامه للفقه المقارن " دلیل نخست بر عدم تحریف قران را مهمترین دلیل عدم تحریف قران می داند . ایشان تواتر قران را از ادوار گذشته تا کنون امری قطعی دانسته و می نویسد : متواتربودن قران بدلیل وضوح، بی نیاز از بحث می باشد همانگونه که سید مرتضی بخوبی و زیبائی فرمود : علم به صحت نقل قران همانندعلم به شهرها و حوادث قطعی تاریخی است . این امر بدان جهت است که مسلمانان و علمای اسلام به حفظ و قرائت قران مراقبت و ممارست زیادی داشتند بگونه ای که حتی در جزئیات کلمات از جهت اعراب و ...دقت های زیادی داشتند . این امر سبب حفظ قران از تحریف گردید .

ایشان دلیل مذکور – تواتر قران – را جامع و کافی در اثبات عدم تحریف قران دانسته و استناد به ایاتی نظیر انا نحن نزلنا الذکر و ... را – در اثبات عدم تحریف قران - بدلیل مناقشاتی که در انها وجود دارد لازم نمی داند . ایشان استدلال به ایه ذکر و ...را – در اثبات عدم تحریف قران - فقط در صورتی که پشتوانه انرا امضا و تایید اهل بیت ع در صحت استناد به قران موجود بدانیم تمام می داند .

نتیجه : باید گفت هر چند دلائل متعددی بر عدم تحریف قران کریم وجود دارد اما از جمله مهمترین این ادله ضرورت و تواتر تاریخی قران کریم می باشد . قطعیت این دلیل بحدی است که برغم تلاش مستمر مخالفین از ادوار گذشته نه تنها تا کنون همچنان متقن باقی مانده و مورد خدشه جدی قرار نگرفته است.

3-اعجاز و تحدی قران

تبیین

در ایات متعدد قران امده است که بشر از اوردن کتابی همانند قران عاجز است : قل لئن اجتمعت الإنس والجن على أن يأتوا بمثل هذا القرآن لا يأتون بمثله ولو كان بعضهم لبعض ظهيرا- اسراء : 88 حتی مفاد برخی از ایات اعلام عجز بشر از اوردن سوره ای همانند یکی از سوره های قران می باشد: وَإِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَىٰ عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُوا شُهَدَاءَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ –بقره : 23 ایه دیگر : أفلا يتدبرون القرآن ولو كان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافا كثيرا " النساء : 82 مفاد ایات مذکور این است که جن و انس از معارضه با قران عاجز بوده و تدبر در ایات قرانی مستلزم اعتراف به وحیاتی بودن قران و بشری نبودن ان خواهد بود . در نتیجه عجز بشر از اوردن کتاب یا سوره ای نظیر یکی از سور قرانی مستلزم عجز او از تحریف قران خواهد بود .

علامه طباطبائی نیز در این زمینه می نویسد  : ...قرآن كريم با اوصاف و خواصى كه نوع آياتش واجد آنهاست تحدى كرده يعنى بشر را از آوردن كتابى مشتمل بر آن اوصاف عاجز دانسته است و ما تمامى آيات آن را مىبينيم كه آن اوصاف را دارد بدون اينكه آيه اى از آن ، آن اوصاف را از دست داده باشد . مثلا اگر به فصاحت و بلاغت تحدى نموده مىبينيم كه تمامى آيات همين قرآنى كه در دست ماست آن نظم بديع و عجيب را دارد و گفتار هيچ يك از فصحاء و بلغاى عرب مانند آن نيست ، و هيچ شعر و نثرى كه تاريخ از اساتيد ادبيات عرب ضبط نموده و هيچ خطبه و يا رساله و يا محاوره اى از آنان چنان نظم و اسلوبى را ندارد و اين نظم و اسلوب و اين امتيازات در تمامى آيات قرآنى مشهود است و همه را مىبينيم كه در تكان دادن جسم و جان آدمى مثل همند .

ایشان در ادامه برخی از ایات را که بیانگر عجز بشر از اوردن همانند قران هستند بیان نموده و می نویسد : ...و نيز مىبينيم كه در آيه « أفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّه لَوَجَدُوا فِيه اخْتِلافاً كَثِيراً » به اختلاف نداشتن قرآن تحدى نموده و اين خصوصيت در قرآن عصر ما نيز هست ، هيچ ابهام و يا خللى در آيه اى ديده نمىشود مگر آنكه آيه اى ديگر آن را بر طرف مىسازد ، و هيچ تناقض و اختلافى كه در به دو نظر تناقض و اختلاف باشد ، پيش نمىآيد ، مگر آنكه آياتى آن را دفع مىسازد .

باز مىبينيم كه با معارف حقيقى و كليات شرايع فطرى و جزئيات فضائل عقلى كه مبتكر آن است تحدى نموده ، و عموم دانشمندان عالم را نه تنها اهل لغت و ادبيات را به آوردن مانند آن دعوت كرده و از آن جمله فرموده است : « قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنْسُ وَالْجِنُّ عَلى أَنْ يَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا يَأْتُونَ بِمِثْلِه وَلَوْ كانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيراً » و نيز فرموده : « إِنَّه لَقَوْلٌ فَصْلٌ وَما هُوَ بِالْهَزْلِ »

تبیین دیگر از اعجاز و تحدی قران :

بر اساس ایه شریفه : أفلا يتدبرون القرآن ولو كان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافا كثيرا " النساء : 82 ، هر گاه با تدبر و تعمق در قران موجود نگریسته شود شاهد وحدت ، انسجام و هماهنگی بین ایات قران خواهیم بود بگونه ای که اگر قران از سنخ کلام بشر می بود امکان چنین هماهنگی و انسجامی در ان مشاهده نمی شد .

در تبیین نکته مذکور باید گفت : مضامین متعالی و حقائق گسترده معرفتی و تربیتی و بیان مسائل گوناگون به زیباترین شکل و هماهنگی در مجموعه ایات قرانی راه تحریف گران را مسدود نموده است . برغم انکه در قران کریم از مسائل متنوعی سخن بمیان امده است اما این امر سبب بروز تناقض و تنافی بین ایات نگردیده و توحید بر سراسر ان حکفرماست . بر این اساس کثرتهای قران- مسائل گوناگونی که در قران ذکر شده است - به وحدت – توحید – منتهی می گردد . نکته مهم : باید گفت ظرفیت استدلال مذکور در تحریف ناپذیری قران محدود به عجز بشر از اوردن کتابی همانند قران یا سوره ای نظیران می باشد .بدیهی است نافی احتمال وجود تحریف در نقصان یا زیادتی یک یا چند ایه و نیز تغییرات جزئی و عجز بشر از تصرفاتی اینچنین در قران نمی باشد .

4- تمسک به ایات شریفه حفظ - حجر : 9 - و نفی باطل - حم السجدة : 42-

تبیین : جامع ترین وصف ذکر شده برای قران واژه "ذکر" است که در همه قران این معنا تجلی دارد بعبارت دیگر قران مظهر تجلی خداوند متعال است همانگونه که امام صادق ع فرمود : "والله لقد تجلی الله لخلقه فی کلامه و لکنهم لا یبصرون " این معنا – ذکر و تجلی خدا در قران - سبب حفظ قران از تحریف گردیده است .

علامه طباطبائی در تبیین جایگاه وصف ذکر برای قران و نقش ان در تحریف ناپذیری این کتاب اسمانی می نویسد : از جامعترين اوصافى كه براى خود قائل شده صفت يادآورى خداست و اينكه در راهنمايى به سوى خدا هميشه زنده است ، و همه جا از اسماى حسنى و صفات علياى خدا اسم مىبرد ، و سنت او را در صنع و ايجاد وصف مىكند ، و اوصاف ملائكه و كتب و رسل خدا را ذكر مىنمايد ، شرايع و احكام خدا را وصف مىكند ، منتهى اليه و سرانجام امر خلقت يعنى معاد و برگشت به سوى خدا و جزئيات سعادت و شقاوت و آتش و بهشت را بيان مىكند . و همه اينها ذكر و ياد خداست ، و همانست كه قرآن كريم به قول مطلق ، خود را بدان ناميده است .

ایشان در ادامه با استناد به ایات حفظ و نفی باطل در تحریف ناپذیری قران می فرماید : چون از اسامى قرآن هيچ اسمى در دلالت بر آثار و شؤون قرآن به مثل اسم « ذكر » نيست ، به همين جهت در آياتى كه راجع به حفظ قرآن از زوال و تحريف صحبت مىكند آن را به نام ذكر ياد نموده ، و از آن جمله مىفرمايد : « إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آياتِنا لا يَخْفَوْنَ عَلَيْنا أفَمَنْ يُلْقى فِي النَّارِ خَيْرٌ أَمْ مَنْ يَأْتِي آمِناً يَوْمَ الْقِيامَةِ اعْمَلُوا ما شِئْتُمْ إِنَّه بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا بِالذِّكْرِ لَمَّا جاءَهُمْ وَإِنَّه لَكِتابٌ عَزِيزٌ لا يَأْتِيه الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْه وَلا مِنْ خَلْفِه تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ » كه مىفرمايد : قرآن كريم از اين جهت كه ذكر است باطل بر آن غلبه نمىكند ، نه روز نزولش و نه در زمان آينده ، نه باطل در آن رخنه مىكند و نه نسخ و تغيير و تحريفى كه خاصيت ذكريتش را از بين ببرد .

و نيز در آيات مورد بحث ذكر را به طور مطلق بر قرآن كريم اطلاق نموده ، و نيز به طور مطلق آن را محفوظ به حفظ خداى تعالى دانسته و فرموده : « إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ » كه از آن دو اطلاق اين معنا استفاده مىشود كه گفتيم قرآن كريم از هر زياده و نقصان و تغيير لفظى و يا ترتيبى كه ذكر بودن آن را از بين ببرد محفوظ خواهد بود .

نتیجه انکه ایشان استدلال به ایه "انا نحن نزلنا الذکر" را بر تحریف ناپذیری قران تمام دانسته و قول کسانی را که مرجع ضمیر در " وانا له لحافظون" را پیامبر ص می دانند سخیف و سست می داند .

ایه الله خوئی

ایه الله خوئی در استدلال بر ایه شریفه" انا نحن نزلنا الذکر "بر تحریف ناپذیری قران می فرماید : این ایه نیز بر حقظ قران از تحریف دلالت داشته و بیانگر ان است که هیچ قدرت جائری را یارای تحریف و تلاعب با قران نیست .

سید محمد حسین فضل الله

ایشان ذیل ایه لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ لا مِنْ خَلْفِهِ می نویسد : فقره " وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ" بیانگر اتقان و غلبه محتوای قران بر همه اندیشه ها می باشد و نیز بیانگر ان است که هیچکس را توان تحریف ان نخواهد بود چون قران حق خالص است و باطل نمی تواند دران نفوذ کند .

گفتار اعلام اهل سنت دردلالت ایه حفظ : إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ... بر عدم تحریف در قران

الوسی در روح المعانی ایشان در تبیین دلالت ایه مذکور - إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ - بر نفی تحریف قران می نویسد : خداوند متعال در این ایه از مقام شامخ ربوبی اش نزول قران را بر پبامبر بیان نموده و مصونیت انرا از هر نوع تحریفی – زیاده یا نقصان و ...- متعهد شده است بگونه ای که حتی اگر نقطه ای از ان تغییر یابد مورد اعتراض کودکان – که حافظ قران هستند - قرار خواهد گرفت . ایشان در تبیین بیشتر دلالت ایه برتحریف ناپذیری قران به گفتار برخی از عالمان اهل سنت نیز استناد می کند .

سید قطب در تفسیر فی ظلال القران ایشان ذیل ایه شریفه"انا نحن نزلنا الذکر" می نویسد : بر اساس ایه مذکور قران در همه زمانها از گزند هر نوع تحریف و تبدیلی محفوظ بوده و راهنمای کسانی است که جویای حقیقت هستند . ایشان در ادامه نسبت به تحریف ناپذیری قران از قرون گذشته تا کنون می نویسد : مطالعه تاریخ قرون گذشته گواهی می دهد که وعده الهی در حفظ قران همچنان محقق شد ه است و نیز بیانگر ان است که در تمامی این دوران برغم حوادث سنگین و شرائط پیچیده ای که در جهان اسلام واقع شده است دشمنان اسلام هنوز نتوانسته اند کلمه ای از ان را تغییر دهند .

ایشان در ادامه به وقوع برخی از بحرانها و فتنه های اجتماعی در جوامع اسلامی که سبب پیدایش فرقه های گوناگونی گردید اشاره نموده و با اذعان به توانائی و اقدام عملی دشمنان در تحریف برخی روایات اظهار می دارد  : اینان برغم تلاش گسترده شان در تحریف قران همچنان عاجز از این هدف شومشان بوده اند که این امرحاکی از اعجاز قران می باشد.

طبری در "جامع البيان فى تفسير القرآن" ایشان ذیل ایه "وَ إِنَّهُ لَكِتابٌ عَزِيزٌ "می نویسد : بر اساس ایه مذکور قران از هر نوع تحریفی که بخواهد توسط شیاطین جنی یا انسی در ان صورت بگیرد محفوظ است چون انان عاجز از دسترسی به چنین هدفی هستند .

نتیجه انکه عالمان فریقین دلالت دو ایه حفظ و نفی باطل – انا نحن نزلنا الذکر و لا يَأْتِيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ -را برتحریف ناپذیری قران تمام می دانند .

5- روایاتی که دلالت بر عدم تحریف قران می کند :

تبیین

در منابع روائی فریقین روایاتی است که بر عدم تحریف قران دلالت می کند از قبیل اخبار عرض روایات به قران ، حدیث ثقلین و نیز اخباری که مردم را در مواجهه با مشکلات و فتنه ها به قران ارجاع می دهد . علامه طباطبائی در اثبات عدم وقوع تحریف در قران به روایات استناد کرده ومی فرماید : ایشان در زمینه کیفیت دلالت احادیث مذکور بر عدم تحریف قران می فرماید : دليل ديگر آن حديث شريف ثقلين است كه از طريق شيعه و سنى به حد تواتر نقل شده كه رسول خدا ( ص ) فرمود : « انى تارك فيكم الثقلين كتاب اللَّه و عترتى اهل بيتى ما ان تمسكتم بهما لن تضلوا بعدى ابدا - به درستى كه من در ميان شما دو چيز گرانقدر باقى مىگذارم : كتاب خدا و عترتم ، اهل بيتم ، ما دام كه به آن دو تمسك جوييد هرگز گمراه نخواهيد شد » ، چون اگر بنا بود قرآن كريم دستخوش تحريف شود معنا نداشت آن جناب مردم را به كتابى دستخورده و تحريف شده ارجاع دهد و با اين شدت تاكيد بفرمايد « تا ابد هر وقت به آن دو تمسك جوييد گمراه نمىشويد » .

و همچنين اخبار بسيارى كه از طريق رسول خدا و ائمه اهل بيت ( ع ) رسيده ، دستور داده‌اند اخبار و احاديثشان را به قرآن عرضه كنند ، زيرا اگر كتاب الهى تحريف شده بود معنايى براى اين گونه اخبار نبود .

ایشان در دفع این احتمال که روایات مذکور –روایات عرض احادیث بر قران – مربوط به ایات الاحکام است و شامل ایات دیگر نمی شود می فرماید : و اينكه بعضى گفته‌اند « مقصود از اين دستور تنها در اخبار فقهى است كه بايد عرضه به آيات احكام شود و ممكن است قبول كنيم كه آيات احكام تحريف نشده ، اما دليل بر اين نيست كه اصل قرآن تحريف نشده باشد » صحيح نيست ، زيرا دستور مذكور مطلق است و زيرنويسى ندارد كه تنها اخبار فقهى را به قرآن عرضه كنيد ، و اختصاص دادنش به اخبار فقهى تخصيص بدون مخصص است .

علاوه بر اينكه زبان اخبار عرضه به قرآن صريح و يا دست كم نزديك به صريح است در اينكه دستور عرضه مزبور به منظور تشخيص راست از دروغ و حق از باطل است ، و معلوم است كه اگر در روايات دسيسه و دستبردى شده باشد تنها در اخبار مربوط به فقه و احكام نبوده بلكه اگر دشمن داعى به دسيسه در اخبار داشته داعيش در اخبار مربوط به اصول و معارف اعتقادى و قصص انبياء و امم گذشته ، و همچنين اوصاف مبدأ و معاد قوىتر و بيشتر بوده است . و لذا مىبينيم روايات اسرائيلى كه يهود داخل در روايات ما كرده‌اند و همچنين نظائر آن غالبا در مسائل اعتقادى است نه فقهى .

ایشان در ادامه به روایات دیگری تمسک می کند که بیانگر سیره اهل بیت ع در تمسک به قران موجود و معیار قرار دادن ان در مواجهه با احادیث دیگر می باشد : دليل ديگر عدم تحريف از نظر روايات ، رواياتى است كه در آنها امامان اهل بيت ( ع ) آيات كريمه قرآن را در هر باب موافق و هماهنگ با آنچه در قرآن موجود در عصر کنونی قرائت كرده‌اند ، حتى در آن روايات ، اخبار آحادى كه مىخواهند قرآن را تحريف شده معرفى كنند آيه را آن طور كه در قرآن عصر کنونی است تلاوت كرده‌اند و اين بهترين شاهد است بر اينكه مراد در بسيارى از آنها كه دارد آيه فلان جور نازل شده است تفسير بر حسب تنزيل و در مقابل بطن و تاويل استدليل ديگر ، رواياتى است كه از امير المؤمنين و سائر ائمه معصومين ( ع ) وارد شده كه قرآن موجود در دست مردم همان قرآنى است كه از ناحيه خدا نازل شده ، اگر چه غير آن قرآنى است كه على ( ع ) آن را به خط خود تنظيم نموده است ، و در زمان ابو بكر و همچنين در زمان عثمان كه به تنظيم و كتابت قرآن پرداختند آن حضرت را مشاركت ندادند . و از همين باب است اينكه به شيعيان خود فرموده‌اند « اقرؤا كما قرء الناس - قرآن را همانطور كه مردم مىخوانند بخوانيد » ..

ایشان در پایان استناد به روایات مذکور بر عدم تحریف قران می نویسد : پس مجموع اين اخبار - هر چند كه مضامين آنها با يكديگر مختلف است - دلالت قطعى دارد بر اينكه قرآنى كه امروز در دست مردم است همان قرآنى است كه از ناحيه خداى تعالى بر خاتم انبياء ( ص ) نازل شده است ، بدون اينكه چيزى از اوصاف كريمه اش و آثار و بركاتش از بين رفته باشد . نتیجه : دلائل قطعی بر عدم تحریف قران ، حکم قطعی عقل ، ضرورت و تواتر تاریخی ، تحدی و اعجاز قران و نیز روایات متواتره نظیر حدیث ثقلین و احادیث عرض بر کتاب خواهد بود .

3-نقد و بررسی دلائل قائلین به تحریف قران

دلیل اول : -روایات تحریف در کتب معتبر فریقین دلیل نخست قائلین به تحریف در نقیصه این است که روایات زیادی در منابع فریقین وجود دارد که دلالت بر نقصان یا تغییر بعضی کلمات و اعراب قران دارد

دراینجا برخی از این روایات را از منابع فریقین بیان می کنیم :

روایات تحریف در کتب اهل سنت : در کتب معتبر اهل سنت مفاد بسیاری از روایات ان است که قران کریم مورد تحریف قرار گرفته است بگونه ای که آلوسي-متوفاي1270- صاحب كتاب روح المعاني، از مفسران بنام أهل سنت اظهار می دارد روایات در تحریف قران قابل شمارش نیست .

گفتار الوسی در روح المعانى ایشان بعد از بیان اجماع اهل سنت بر عدم تحریف قران - ....لأنهم‏ أجمعوا على عدم وقوع النقص فيما تواتر قرآنا كما هو موجود بين الدفتين اليوم،-می نویسد : اری در زمان ابو بکر ایات غیر متواتر و نیز ایاتی که تلاوت انها نسخ گردید از قران موجود حذف شد گرچه این کار – حذف ایات مذکور - بصورت رسمی در عهد عثمان انجام شد اما قبل از او بصورت غیر رسمی انجام گرفته بود . انگاه روایات زیادی را که بیانگر وقوع تحریف درقران می باشد نقل می کند .

طوائف روایات تحریف قران در منابع اهل سنت

در یک جمعبندی کلی می توان اخبار تحریف در منابع اهل سنت را به طوائفی تقسیم کرد : 1-روایاتی که مفادشان حذف بیشتر آیات قرآن می باشد :

عمر بن خطاب از قول پیامبر ص نقل می کند که ان حضرت فرمود : قرآن مشتمل بر یک میلیون و بیست و هفت هزار حرف است . بدیهی است ادعای مذکور با قران موجود که تعداد حروفش بمراتب کمتر از عدد ذکر شده است تفاوت زیادی خواهد داشت .

2- روایاتی که مفادشان حذف بیشتر ایات سوره احزاب می باشد: ابی بن کعب می گوید : سوره احزاب معادل سوره بقره بود و در ان ایه رجم شیخ و شیخه وجود داشت که حذف گردیده است .

3- روایاتی که مفادشان حذف آیاتی از سوره توبه می باشد:

از حذیفه روایت شده که ایات سوره برائت - کنونی -یک چهارم سوره برائتی است که نازل شده است : ... ما تقرأون ربعها - يعني براءة

4- روایاتی که بیانگر حذف دو سوره از قران به نامهای : (( خلع )) و (( حفد )) می باشد :

طبق روایات متعددی که از اهل سنت وارد شده است این دو سوره در بعضی قرآنها وجود داشته و عمر ابن خطاب پیش از رکوع آنها را می خوانده است. عن عمر بن الخطاب رضي الله عنه أنه قنت بهاتين السورتين ( اللهم إنا نستعينك ونستغفرك ونثني عليك الخير نشكرك ولا نكفرك ونخلع ونترك من يفجرك اللهم إياك نعبد ولك نصلي ونسجد وإليك نسعى ونحفد نرجو رحمتك ونخشى عذابك إن عذابك بالكفار ملحق ) وكان يحدث عن ابن عباس رضي الله عنهما عن عمر رضي الله عنه بهذا الحديث ويحدث عن علي رضي الله عنه أنه قنت

5- روایاتی که بیانگر حذف سوره های فلق و ناس از قران می باشد :

در روایات اهل سنت به مواردی برمی خوریم که این دو سوره را تنها دو تعویذ و دعا برای جلوگیری از چشم زخم و آسیب دیگران به افراد می دانند. عبدالرحمن بن یزید از عبدالله –بن مسعود- نقل می کند که معوذتین را از مصاحفش حذف نموده و می گفت این دو از سور قران نیستند . ابی نیز می گفت معوذتین در مصحف ابن مسعود ثبت نشده است و پیامبر ص ایندو را بعنوان تعویذ برای حسنین بکار می برد و هیچگاه دیده نشد که پیامبر ص انرا در نمازش قرائت کند .

6 -روایاتی که مفادشان نابود شدن برخی از ایات قران توسط بزغاله می باشد  : از مطالب عجیبی که دربرخی از منابع روائی اهل سنت آمده است آن است که آیه ای از قرآن که درباره محرم شدن بزرگسالان از طریق شیرخوردن – بگونه خاصی که در روایت ذکر شده است - نازل شده بود از قرآن حذف گردیده است و دلیل حذف آن را اینگونه بیان کرده اند که" عایشه آن آیه را روی کاغذ نوشته بودو زیر بالش خود نهاده بود که بزغاله ای آن را خورد و از بین برد":!!! گویا قرآن نازل شده تنها نزد وی بوده است و سایر نویسندگان وحی از آن بی خبر بودند.

متن حکم حذف شده از قران -در مورد رضاعه الکبیر عشرا – در کتاب سنن ابی داوود نقل شده است . در این کتاب - سنن ابی داوود - بعد از ذکر روایت مذکور امده است :

....عائشه به دختران خواهر و دختران برادرش دستور مى‌داد به مردانى كه عائشه دوست داشت، آن مردان وى را ببيند و بر او وارد شوند؛ پنج بار شير بدهند؛ اگر چه آن مردان بزرگسال بودند.

لازم به ذکر است که روایت مذکور معارض روایاتی است که رسول خدا خشم خود را از رفتارعائشه در مورد رضاعه الکبیر اظهار نموده است: عايشه می‏گويد: رسول خدا بر من وارد شد. مردى نزدم نشسته بود. اين صحنه بر آن حضرت گران آمد و آثار غضب را در چهره‏اش مشاهده كردم. گفتم: يا رسول اللّه اين مرد برادر رضاعى من است. فرمود: در اين امر دقت كنيد كه رضاع وقتى ثابت است كه طفل شير خوار از پستان زنى شير بخورد. (و به وسيله شير، سير شود)

7- روایاتی که بیانگر حذف آیه (( ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره )) از قرآن می باشد :

از مسوربن مخرمه روایت شده که عمرابن خطاب به عبدالرحمن بن عوف گفت: آیا قبلا آیه ای به این صورت نبود؟ ان جاهدوا کما جاهدتم اول مره؟ ما چنین ایه ای را در قران مشاهده نکردیم. )) و عبدالرحمن پاسخ داد: این ایه از قرآن حذف شده است. 8-روایاتی که بیانگر حذف آیات (( ان انتفائکم . . )) و آیه (( الولد للفراش . . )) از قرآن می باشد :

عدی بن عدی بن عمیره بن فروه از پدرش از جدش روایت می کند که عمر از ابی ابن کعب پرسید: آیا این آیه از قرآن نبود: ان انتفائکم من آبائکم کفر بکم ؟ پاسخ داد: آری. پرسید: آیا این آیه از قرآن نبود: الولد للفراش و للعاهر الحجر که با مقداری از آیات از بین رفته است؟ جواب داد: بله.

9-روایاتی که بیانگر حذف ایات (( رجم )) از قرآن می باشد :

بخاری در کتاب خود ضمن حدیثی از ابن عباس روایت کرده است که عمر پس از آخرین حج خود و بازگشت به مدینه به منبر رفت واظهار داشت : می ترسم زمانی بگذرد و طول زمان سبب شود عده ای بگویند به خدا قسم ما آیه رجم را در کتاب خدا ندیدیم و گمراه شوند و به حکم خدا عمل نکنند در حالی که رجم در کتاب خدا حق زنان و مردان متاهلی است که زنا کنند و بینه بر آن قائم شود یا خود اعتراف کنند یا زن از زنا حامله شود.

10- حذف ایه "أن لا ترغبوا عن آبائكم فإنه كفر بكم ان ترغبوا عن آبائكم" از قران : از عمر نقل شده که در خطبه ای برای مردم اظهار داشت : از جمله آیاتی که در قرآن آنرا می خواندیم این آیه است. و سپس خواند: أَنْ لاَ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ، فَإِنَّهُ كُفْرٌ بِكُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ، أَوْ إِنَّ كُفْرًا بِكُمْ أَنْ تَرْغَبُوا عَنْ آبَائِكُمْ

روایات تحریف در کتب حدیثی امامیه

در کتب معتبر امامیه نیز روایات زیادی است که اقلیت قائلین به تحریف قران بدان در اثبات ادعایشان بدان استناد می کنند که برخی از انها بشرح ذیل می باشد :

1-روایاتی که قران را مشتمل بر 17هزار ایه می داند  :

از امام صادق ع نقل شده است که قرانی که از طریق جبرئیل بر پیامبر ص نازل شد مشتمل بر هفده هزار ایه بود . بدیهی است مفاد روایت مذکور با قران موجود که مشتمل بر شش هزار و اندی ایه می باشد منافات دارد .

2- روایاتی که بیانگر حذف بسیاری ایات از قران است : حبیب سجستانی می گوید : از امام باقر علیه السلام در زمینه ایه " وإذ أخذ الله ميثاق النبيين لما آتيتكم من كتاب وحكمة ثم جاءكم رسول مصدق لما معكم لتؤمنن به ولتنصرنه " سئوال کردم که چگونه پیامبری که رسول و نبی بعد از خودش را ندیده است می تواند بدو ایمان داشته و در یاری او تلاش نماید . امام ع فرمود : ایات بسیاری از قران – نظیر ایه مذکور – حذف و یا حروفی به خطا در قران وارد شده است که این امرسبب ابهاماتی برای مردم گردیده است .،

3-روایاتی که قران واقعی را – که نزد اهل بیت ع می باشد - متفاوت با قران موجود می داند : محمد بن سلیمان از برخی اصحاب امام رضا ع نقل می کند که از امام ع سئوال کردم گاه از برخی افراد ، ایاتی - از قران- را می شنویم که با قرانی که از شما به ما رسیده است متفاوت است – و چنین ایاتی در ان یافت نمی شود - اما نمی توانیم همانند قران شما ان را قرائت کنیم ایا چنین عملی گناه محسوب می گردد ؟ امام ع فرمود : انگونه که به شما اموزش داده شده است قران را تلاوت کنید بزودی حجت الهی بسوی شما خواهد امد و قران حقیقی را به شما تعلیم خواهد داد .

در روایتی دیگر امده است : شخصی در نزد امام صادق ع ایاتی از قران را تلاوت نمود در حالی که قرائتش باقرانی که در بین مردم تلاوت می گردید متفاوت بود . امام ع فرمود : این نوع قرائت را ترک بنما و قران را بگونه ای که دیگران می خوانند تلاوت نما تا اینکه حجت نهائی خداوند ظهور نموده و قران حقیقی را به مردم ارائه خواهد کرد انگاه حضرت مصحف امام علی ع را به ان شخص نشان داد . در روایتی از احمد بن محمد بن ابی نصر امده است که : امام کاظم ع مصحفی از قران را بمن داده و فرمود : به درون ان منگر . انگاه قران را گشوده و مشاهده کردم که در ذیل ایه: " لم يكن الذين كفروا " اسامی هفتاد نفر بهمراه اسماءپدرانشان در قران امده است . امام ع فرمود : مصحف را بمن برگردان .

4-روایاتی که بیانگر حذف ایاتی است که در شان اهلبیت ع نازل شده است : امام باقر ع فرمود : اگر قران حقیقی موجود می بود حق ما اهل بیت ع در بین مردم مخفی نمی گردید . هر گاه قائم ما ظهور کند قران واقعی که همراه اوست ان را تصدیق خواهد کرد درروایتی دیگر از امام صادق ع می خوانیم  : هرگاه قران حقیقی انگونه که نازل گردیده است در بین مردم قرائت می شد اسامی ما را در ان بوضوح می یافتید .

در روایتی دیگر از امام صادق ع نقل شده است که : در قران امور گذشته و مسائل اینده و حال وجود دارد .در قران اسامی شخصیت هائی وجود داشت که حذف گردید .

و در روایتی از امام باقر ع نقل شده است که فرمود: قران در چهار موضوع نازل شده است : یک چهارم ان در فضائل ما ، یک چهارم ان در اوصاف دشمنان ما، یک چهارم ان در فرائض و احکام و یک چهارم دیگرش در سنن و امثال می باشد و کرامتهای قران –گزیده های ان - درباره ما می باشد.

5- روایاتی که مصحف امام علی ع را متفاوت با مصاحف دیگرصحابه می داند : سالم بن سلمه نقل می کند که شخصی در نزد امام صادق ع ایاتی از قران را قرائت نمود که با قران موجود بین مردم متفاوت بود . امام ع اورا از ادامه چنین قرائتی باز داشت . سپس مصحف امام علی ع را بیرون اورد و فرمود : امام علی ع بعد از انکه از کتابت مصحف خویش فارغ شد انرا به مردم ارائه داد و خطاب به انان فرمود : این مصحف، همان قرانی است که بر پیامبر ص نازل گردید و من انرا بصورت کامل جمع کردم . اما مردم گفتند در نزد ما مصحف جامع وجود دارد و ما نیازی به مصحف شما نداریم . امام ع نیز فرمود من بعنوان وظیفه مصحف واقعی را به شما عرضه کردم که بر اساس ان قرائت کنند حال که نمی پذیرید بدانید دیگر برای همیشه این مصحف را نخواهید دید. .

در زمینه مصحف امام علی ع روایات دیگری نیز ذکر شده است که به جزئیات ان پرداخته شده است . لازم به ذکر است در این روایات برغم تایید برخی تحریفات در قران ، همچنان قران کنونی حجت بوده و عمل به ان مایه نجات از دوزخ و ورود در بهشت دانسته شده است .

6- سور و ایاتی که بر اساس برخی روایات قسمتی از انها حذف یا تبدیل شده است : در تفسیر قمی برخی از مصادیق تحریف از نوع حذف یا تبدیل ذکرشده است .از جمله این ایات ایه شریفه : كنتم خير أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر وتؤمنون بالله .می باشد که امام صادق ع به قاری این ایه فرمود : اگرایه ای که قرائت شد اینچنین باشد مفهومش این خواهد بود که : شما بهترین امتی هستید که امیر المومینن و امام حسین را به قتل رساندید . قاری از امام ع پرسید : پس ایه قران چگونه نازل شده است ؟امام ع فرمود : ایه در اصل اینگونه است : - کنتم خير أئمة أخرجت للناس ؛ انگاه فرمود : شاهد بر این امر فقرات اخر ایه می باشد که در ان امده است : تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنكر وتؤمنون بالله ،

مصداق دیگر در تحریف قران از نوع حذف یا تبدیل، ایه ( الذين يقولون ربنا هب لنا من أزواجنا وذريتنا قرة أعين واجعلنا للمتقين إماما ) می باشد که وقتی قاری این ایه را در نزد امام ع خواند ان حضرت فرمود : در خواست بزرگی – که در شانشان نیست - از خدا کردند . در حالی که اصل ایه اینچنین است : : واجعل لنا من المتقين إماما . و مصادیق دیگری که در کتاب تفسیر قمی و ...ذکر شده است .

7- روایاتی که بیانگر وقوع تحریف از نوع تقدیم و تاخیر برخی از ایات می باشد  : در تفسیر قمی نسبت به این نوع از تحریف امده است : ایه ای که مفادش بیان مدت عده زنان به چهارماه و ده روز می باشد . قاعده ان است که ایه مذکور بعد از ایه ای که مدت عده را یکسال ذکر کرده است قرار گیرد چون ایه نخست ناسخ ایه بعدی می باشد . و نیز ایه "أفمن كان على بينة من ربه ويتلوه شاهد منه ومن قبله كتاب موسى إماما ورحمة" ،که در اصل اینگونه بوده است : "ويتلوه شاهد منه إماما ورحمة ومن قبله كتاب موسى "، و ایه دیگر: "وما هي إلا حياتنا الدنيا نموت ونحيا " که در اصل اینگونه بوده است : "...نحيي ونموت" بدلیل انکه منکرین قیامت قائل به مبعوث شدن بعد از مرگ نیستند.

8-روایاتی که بیانگر جابجائی برخی از ایات در سور قران می باشد : در تفسیر قمی امده است : ایاتی که برخی از فقراتش در یک سوره و همه ان در سوره دیگر ذکر شده است عبارتند از : ایه "أتستبدلون الذي هو أدنى بالذي هو خير اهبطوا مصر فإن لكم ما سألتم فقالوا : يا موسى إن فيها قوما جبارين وإنا لن ندخلها حتى يخرجوا منها فإن يخرجوا منها فإنا داخلون "،که نصف این ایه در سوره بقره و نصف دیگرش در سوره مائده ذکر شده است . ایه دیگر :"... اكتتبها فهي تملى عليه بكرة وأصيلا "، که خداوند در مقام رد این ادعا فرمود : وما كنت تتلو من قبله من كتاب ولا تخطه بيمينك إذا لارتاب المبطلون ، که نصف ایه در سوره فرقان و نصف دیگرش در سوره عنکبوت ذکر شده است . و امثال این ایات که در منابع روائی ذکر شده است .

نقد و بررسی دلیل نخست قائلین به تحریف قران :

در پاسخ به دلیل نخست قائلین به تحریف – روایات تحریف - باید گفت اعلام فریقین هر یک بگونه ای بدان جواب داده اند: پاسخ فیض کاشانی نسبت به روایات تحریف : ایشان مفاد روایات مذکور را بمعنای وقوع تحریف گسترده در قران دانسته که لازمه اش عدم انطباق قران موجود با قران واقعی می باشد . انگاه در پاسخ به شبهه مطرح شده نسبت به تحریف قران می فرماید : لازمه پذیرش این روایات عدم اعتماد به مجموعه قران بوده بگونه ای که به هیچ ایه ای از قران نمی توان استناد نمود و در نتیجه قران کریم از معرض استفاده مردم خارج خواهد شد ؛ در حالی که مقاد بسیاری از روایات این است که قران برای همیشه مرجع مسلمانان بوده و لازم است انان صحت و سقم روایات را با معیار مطابقت و مخالفت قران مورد سنجش قرار دهند بعلاوه انکه مفاد برخی ایات نظیر ایه حفظ و نفی باطل و ... مصونیت قران از خطر تحریف می باشد .

ایشان راهکار مشکل مطرح شده را این می داند که بگوئیم تحریف صورت گرفته بگونه ای نیست که به هدف اصلی قران – هدایت انسانها- لطمه ای وارد سازد بدین معنا که حذف برخی از اسامی در قران و تحریفهائی نظیر ان با وجود اهل بیت ع جبران شده است از اینرو عمل به قران موجود نیز انسان را به هدایت مطلوب نائل خواهد کرد .

ایشان شاهد بر صحت پاسخ مذکور را فقره ذیل حدیث طلحه می داند که امام ع عمل به قران موجود را سبب نجات از دوزخ و ورود به بهشت دانستند  : ويدل على هذا قوله ( عليه السلام ) في حديث طلحة : إن أخذتم بما فيه نجوتم من النار ودخلتم الجنة فإن فيه حجتنا وبيان حقنا وفرض طاعتنا . ایشان در ادامه با نفی ادعای تحریف قران ، برخی از روایات مذکور را از قبیل تفسیر و بیان دانسته و قرائنی را در این زمینه بیان می کند از جمله انکه در روایتی از امام باقر ع امده است که مراد از تحریف صورت گرفته در کتب اسمانی تحریف معنوی است نه تحریف لفظی.

پاسخ علامه طباطبائی به روایات تحریف : ایشان با پاسخهای هفتگانه شان به نقد روایات تحریف پرداخته که عبارتند از :

1-تمسک به روایات تحریف مستلزم دور است : گفتار نخست ایشان در نقد روایت تحریف این است که : اما اولا فبأن التمسك بالاخبار بما انها حجة شرعية يشتمل من الدور در تبیین دور مذکور باید گفت : تمسک به اخبار تحریف بعنوان اینکه این اخبار حجت شرعی است مبتنی بر اثبات نبوت پیامبر ص است و اثبات نبوت هم مبتنی بر عدم تحریف قران است بنابر این احتمال وجود تحریف در قران سبب عدم اثبات نبوت و در نتیجه عدم حجیت این اخبار خواهد بود .

2-روایات تحریف حتی با فرض صحتشان ، اخبار احاد بوده و مفید قطع نمی باشد :

علامه در این زمینه می نویسد : به روایات تحریف تنها بعنوان اسناد تاریخی می توان استناد نمود چون در بین انها حدیث متواتر یا اخباری که محفوف به قرائن قطعیه باشد دیده نمی شود و بندرت می توان در بین انها حدیث صحیح که دلالت تام بر تحریف داشته باشند یافت . ایشان معتقد است حتی اخبار صحیح نیز در این زمینه – اثبات تحریف قران – قابل استناد نیست چون احتمال جعل در انها وجود دارد .

3-عدم شباهت سیاق و نظم قران موجود با مفاد روایات تحریف : گفتار علامه در این زمینه بشرح ذیل می باشد : روایات تحریف با قطع نظر از ایراد دور، مشتمل بر ایات و سوری است که سیاق و نظمشان شباهتی با قران ندارند . ایشان در بخش دیگری از گفتارشان به برخی از سور ادعا نظیر سوره خلع و سوره حفد در روایات تحریف اشاره نموده و انها را در مقایسه با قران در سطح بسیار نازل و فاقد هر نوع شباهتی می داند .

علامه طباطبائی علت پذیرش برخی از قائلین به چنین ترهاتی را روحیه اخباریگری و عدم عرضه احادیث به قران دانسته و می فرماید : .... محدثينى كه به چنين سوره هايى – نظیر سوره حفد و خلع - اعتناء مىكنند ، بخاطر تعصب و تعبد شديدى است كه نسبت به روايات دارند و در تشخيص صحيح از مجعول آن و در عرضه داشتن احاديث بر قرآن كوتاهى مىكنند و اگر اين تعصب و تعبد نبود ، كافى بود در يك نظر حكم كنند به اينكه ترهات مذكور جزو قرآن كريم نيست .

4-مخالفت روایات تحریف با قران متن گفتار ایشان در این زمینه عبارتست از : ومع الغض عن جميع ذلك فإنها مخالفة للكتاب مردودة

ایشان در تبیین مخالفت روایات تحریف با قران می نویسند : و اما اينكه گفتيم روايات تحريف ، به فرضى هم كه صحيح باشد مخالف با كتاب است و به همين جهت بايد طرح شود . توضيحش اين است كه مقصود ما مخالفت با ظاهر آيه * ( « إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَه لَحافِظُونَ » ) * و ظاهر آيه « وَإِنَّه لَكِتابٌ عَزِيزٌ لا يَأْتِيه الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْه وَلا مِنْ خَلْفِه » نيست ، تا بگوييد اين مخالفت ظنى است ، - چون ظهور الفاظ آيه جزو ادله ظنى است - بلكه مراد مخالفت با دلالت قطعى كتاب است ، چون مجموع قرآنى كه فعلا در دست ما است به بيانى كه در دليل اول بر نفى تحريف گذشت ، دلالت قطعى دارد بر اينكه در قرآن تحريفى رخ نداده است .

و چطور ممكن است در اين دلالت خدشه كرد ، و حال آنكه قرآنى كه در دست ما هست اجزايش در نظم بديع ، و معجزه بودن نظير يكديگرند و خودش در دفع اختلافاتى كه در به دو نظر به ذهن مىرسد كافى است . نه در دفع آن اختلافات نقصى دارد ، و نه در افاده معارف حقيقى و علوم الهى كلى و جزئيش قصورى ، معارفش همه به هم مربوط و فروعش بر اصولش مترتب ، و اطرافش بر اوساطش منعطف است ، و اين خصوصيات كه در نظم قرآنى است و خداوند آن را به آن خصوصيات ، وصف نموده در همه جاى اين كتاب مشهود است .

5-عدم امکان صحت روایاتی که دلالت بر حذف بسیاری از ایات قران می کند : علامه در نقد دیدگاه کسانی که قائل به حذف بسیاری از ایات قران - بر اساس روایات تحریف - می باشند می فرماید : چگونه می توان پذیرفت که قران برغم دواعی فراوان مسلمانان در محافظت از ان و تلاش گسترده پیامبر ص در تعلیم و تبیین ان، هزاران ایه – بر اساس روایات مرسل - از ان حذف شده باشد ..

6- ضعف سندی روایات تحریف ایشان معتقد است با مراجعه به اسناد روایات تحریف معلوم می گردد که بیشتر انها فاقد سند بوده یا اسنادشان ضعیف می باشد 7-ضعف دلالتی روایات تحریف علامه طباطبائی مفاد در این زمینه می فرماید : بسیاری ازروایاتی که قائلین به تحریف قران بدان استناد نموده اند در مقام بیان مفهوم ، تفسیر و تطبیق ایه بر مصادیق خارجی ایه بوده و ارتباطی به تحریف لفظی قران ندارند .

ایشان در ادامه روایاتی را که بیانگر شان نزول برخی ایات می باشد از قبیل موارد فوق دانسته و می فرماید : روایتی که ایه شریفه "يا أيها الرسول بلغ ما انزل إليك " را بدینگونه ذکر کرده است : "يا أيها الرسول بلغ ما انزل إليك في علي " در حالی که روایت بیانگر ان است که ایه مذکور در شان امام علی ع ذکر شده است نه اینکه "فی علی "جزء ایه باشد و همینطور روایتی که ایه شریفه" إن الذين ينادونك من وراء الحجرات " را اینگونه ذکر کرده است : "إن الذين ينادونك من وراء الحجرات بنو تميم أكثرهم لا يعقلون " در حالی که ذیل روایت بیان شان نزول ایه بوده و برخی بدون دلیل انرا جزء ایه پنداشته اند .

توضیح انکه گروهی از قبیله بنی تمیم بهنگام دیدار با پیامبر ص کناردرب خانه حضرت ایستاده وبی ادبانه به ان حضرت ندا دادند که : اخرج الینا که در این هنگام ایه مذکور نازل گردید و انها را نسبت به رفتار زشت شان متنبه نمود.

ایشان روایاتی را که از باب جری و تطبیق برخی موارد را بیان نموده اند نیز از موارد مذکور می داند نظیر روایتی که ایه شریفه : وسيعلم الذين ظلموا را این گونه ذکر کرده است : وسيعلم الذين ظلموا آل محمد حقهم و یا ایه شریفه : ومن يطع الله ورسوله " را اینگونه بیان کرده است : ومن يطع الله ورسوله في ولاية على والأئمة من بعده فقد فاز فوزا عظيما ایشان در ادامه برخی از روایات را که امام ع در ان کلمه ای را نظیر: كذلك الله ربى كذلك الله ربى که امام ع ذیل سوره توحید تلفظ نموده است عده ای بعنوان روایت پنداشته را بیان می کند

8- تعارض اخبار تحریف با یکدیگر در مواردی که ادعای حذف برخی ایات شده است  : علامه بخشی از روایات تحریف را معارض یکدیگر دانسته که لازمه اش تساقط می باشد بعنوان نمونه در روایات تحریف امده است که ایه ای بعنوان ایه رجم شیخ و شیخه در قران وجود داشته که ساقط شده است اما در روایات نسبت به چگونگی ان اختلاف می باشد. در برخی امده است که ایه مذکور اینگونه می باشد : إذا زنى الشيخ والشيخة فارجموهما البتة فإنهما قضيا الشهوة و در برخی دیگر : الشيخ والشيخة إذا زنيا فارجموهما البتة فإنهما قضيا الشهوة و در برخی : بما قضيا من اللذة ودر بعضی دیگر ... نكالا من الله والله عليم حكيم و در برخی دیگر : نكالا من الله والله عزيز حكيم ذکر شده است . بنابر این تعارض این روایات با یکدیگر دلیل دیگری بر عدم اعتبار و سقوطشان خواهد بود .

دفع توهم  : بطلان سخن کسانی که اختلاف روایات تحریف را دلیل بر اصل وقوع تحریف قران می دانند : علامه طباطبائی در نقد گفتار مدعیان فوق الذکر می فرماید : اينكه بعضى از محدثين گفته‌اند كه « اختلاف روايات در آياتى كه نقل شد ضرر به جايى نمىرساند چون اين روايات در اصل تحريف قرآن اتفاق دارند » مردود و غلط است . چون اتفاق روايات مذكور در تحريف شدن قرآن ضعف دلالت آنها را جبران نمىكند و هر يك از آنها ديگرى را دفع مىكند

شگفتی علامه از کسانی که اخبار تحریف را پذیرفته اند

علامه طباطبائی بعد از نفی اعتبار روایات تحریف شگفتی خویش را از کسانی که روایات تحریف را پذیرفته اند اظهار داشته و می فرماید : و عجب از اين گونه علماى دينى است كه در مقام استدلال بر تحريف شدن قرآن بر مىآيند و آن گاه به رواياتى كه به صحابه و يا به ائمه اهل بيت منسوب شده احتجاج مىكنند و هيچ فكر نمىكنند كه چه مىكنند . اگر حجيت قرآن باطل گردد ، نبوت خاتم الأنبياء باطل شده ، و معارف دينى لغو و بى اثر مىشود ، و در چنين فرضى اين سخن به كجا مىرسد كه در فلان تاريخ مردى دعوى نبوت نموده و قرآنى به عنوان معجزه آورد ، خودش از دنيا رفت ، و قرآنش هم دستخورده شد ، و از او چيزى باقى نماند مگر اجماع مؤمنين به وى ، بر اينكه او به راستى پيغمبر بوده ، و قرآنش هم به راستى معجزه اى بر نبوت او بوده است ، و چون اجماع حجت است - زيرا همان پيغمبر آن را حجت قرار داده ، و يا از اجماع مجمعين كشف مىكنيم كه قول يكى از جانشينانش در آن هست

- پس بايد نبوت او و قرآنش را قبول كنيم ؟ ! ! ایشان احتمال جعل روایات تحریف را قوی دانسته و انرا موید به شواهدی می دانند : و كوتاه سخن انکه احتمال دسيسه و جعل حديث كه احتمال قوى هم هست و شواهد و قرائن آن را تاييد مىكند ، وقعى و اعتبارى براى روايات مذكور باقى نمىگذارد ، و با در نظر گرفتن آن ، ديگر نه حجيت شرعى بر آن اخبار باقى مىماند ، و نه حجيت عقلانى ، حتى صحيح السندترين آنها هم از اعتبار ساقط مىگردد .زيرا حجيت سند ، معنايش اين است كه رجال حديث دروغ عمدى نمىگويند ، و اما اينكه فريب نمىخورند ، و در اصول روايتى آنان هم دست برده نمىشود ، ربطى به صحت سند ندارد .

دیدگاه علامه محمد تقی حکیم در زمینه روایات تحریف : ایشان در الاصول العامه بعد از بیان انکه نقل روایات تحریف در کتبی نظیر کافی و .... دلیل بر پذیرش مولفان انها نمی باشد می نویسد : شبهه تحریف قران از شبهاتی است که شایسته نیست در بطلان ان – بجهت بدیهی بودن - بحثی شود . روایات تحریف قران نیز علاوه بر تعارضی که بین انها وجود دارد اخبار احاد بوده و توان مقاومت در برابر ثبوت تواتر و قطع به عدم تحریف قران را ندارد .

از طرفی ایشان سورو ایاتی را که برخی ادعای حذف ان را از قران دارند در مقایسه با قران موجود بسیار سخیف می داند . ایشان معتقد است بر فرض مفاد روایاتی که بیانگر وجود تحریف به نقیصه در قران است را بپذیریم طبعا مسئولیت این عمل بعهده عثمان خواهد بود چون در عصر عثمان این عمل – توحید مصاحف - صورت گرفته است در این صورت سکوت مسلمانان دیگر را در برابر عمل عثمان چگونه پاسخ خواهیم داد درحالی که تاریخ هیچگونه اعتراضی از صحابه و مسلمانان را در برابر عمل عثمان ثبت نکرده است . ایشان عمل عثمان را در تجمیع مردم بر مصحف واحد مورد تایید مسلمانان ان عصر دانسته و می نویسد : بنظر می رسد بسیاری از این روایات تحریف در صدد مخالفت و بدجلوه دادن عمل عثمان در توحید مصاحف باشد .

پاسخ اهل سنت نسبت به روایات تحریف درمنابع حدیثی بیشتر اعلام اهل سنت مفاد روایات تحریف را بعنوان نسخ تلاوت پذیرفته و معتقدند که ایات حذف شده گر چه از ناحیه خداوند نازل شده اند اما در زمان رسول اکرم ص تلاوتشان منسوخ شده گرچه حکمشان باقی مانده است.

در اینجا بعنوان نمونه گفتار برخی از انان از کتاب "الاتقان فی علوم القران" جلال الدین سیوطی بیان می کنیم  : ایشان بعد از بیان انواع سه گانه نسخ: نسخ تلاوت و حکم ،نسخ حکم بدون نسخ تلاوت و نسخ تلاوت بدون نسخ حکم در مورد نوع اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – می نویسد : از عائشه در این زمینه روایتی نقل شده است که ایه ای بصورت ( عشر رضعات معلومات در قران کریم وجود داشته که بعد از مدتی با " عشر رضعات بخمس معلومات" نسخ گردیده است و بعد از پیامبر ص این ایه– ناسخ و منسوخ - بدلیل عدم اگاهی مردم از نسخ تلاوت و حکم ان ، همچنان در بین مردم قرائت می شد .

مولف الاتقان در زمینه نوع دوم نسخ – نسخ حکم بدون نسخ تلاوت – می نویسد : بسیاری از مواردی را که برخی از مصادیق این نوع نسخ شمرده اند نمی توان از این نوع دانست نظیر انکه ادعا شده است که ایه شریفه( ومما رزقناهم ينفقون ) و ( أنفقوا من ما رزقناكم ) با ایه تشریع زکات نسخ شده است در حالی که این دو ایه ارتباطی با نسخ ندارند بدین معنا که ایه دوم را می توان تفسیر ایه نخست قرار داد . ایشان در زمینه حکمت نوع سوم نسخ– نسخ تلاوت بدون نسخ حکم – به نقل از صاحب الفنون می نویسد : این امر بجهت ان است که میزان طاعت و تعبد مکلف نسبت به فرامین الهی مشخص گردد نظیر اقدام ابراهیم ع در ذبح فرزندش

باید گفت اغلب مولفان علوم قران اهل سنت نظیر سیوطی در کتب خویش نوع سوم نسخ را تایید نموده و روایات زیادی را در اثبات این نوع نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - بیان نموده اند که برخی از انها را دراینجا از الاتقان فی علوم القران بیان می کنیم : در روایتی از عبدالله بن عمر نقل شده است که هیچگاه فردی از شما ادعا نکند که تمام قران در اختیار من است چون بسیاری از ایات و سور قرانی که از جانب خداوند نازل شده است در قران موجود وجود ندارد . از عائشه نقل شده است که سوره احزابی که در زمان پیامبر ص قرائت می شد 200ایه بود در حالی که در زمان عثمان تعداد ایات فقط بمقدار قران کنونی ثبت گردید .

در روایتی دیگر از ابی بن کعب نقل شده است که سوره احزاب بمقدار سوره بقره بود و ما در ان ایه رجم را ( إذا زنى الشيخ والشيخة فارجموهما البتة نكالا من الله والله عزيز حكيم ) قرائت می کردیم. سیوطی روایت دیگری را بعنوان ایه الرجم که از نوع سوم نسخ انرا می شمرد نقل کرده است . این روایت در سائر منابع اهل سنت نیز با اندک تفاوتی نقل شده است

از خلیفه دوم در زمینه ایه رجم شیخ و شیخه نقل گردیده است که می گفت : اگر مردم اتهام زیادتی قران را بمن نمی زدند بدست خودم ایه رجم را در قران وارد می کردم باید گفت نظیر مباحث مطرح شده در الاتقان در سائر کتب دیگر اهل سنت نظیر : البرها ن ، زرکشی و ....نیز بیان شده است . گفتار علامه طباطبائی در نقد دیدگاه مذکور- نسخ تلاوت - : علامه در نقد و بررسی چنین دیدگاهی می فرماید لازمه این دیدگاه پذیرش وقوع تحریف در قران می باشد : اهل سنت می گویند : ....آياتى بر اساس احاديث مرسل در سوره نساء در ميان جمله « وَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا فِي الْيَتامى » و جمله « فَانْكِحُوا ما طابَ لَكُمْ مِنَ النِّساءِ » بوده و به اندازه يك ثلث قرآن يعنى بيش از دو هزار آيه مىشده و افتاده . و نيز آن آياتى كه محدثين سنى گفته‌اند از سوره برائت ساقط شده ، مانند « بسم اللَّه » آن و صدها آيه كه سوره مذكور را مساوى با سوره بقره مىكرده و اينكه سوره احزاب بزرگتر از سوره بقره بوده و دويست آيه از آن ساقط شده. و يا آن آياتى كه روايات مجعوله مذكور مىگويد منسوخ التلاوه شده است .

ایشان ادامه می دهد :

جمعى از مفسرين اهل سنت هم براى دفاع از يك حديث كه گفته « پاره اى از قرآن را خدا از يادها برد و تلاوتش را منسوخ كرد » پذيرفته‌اند ، سئوال این است که اینهمه ایات كجا رفته‌اند ؟ و چطور مفقود شده‌اند ، كه حتى يك نفر هم سراغ يكى از آن هزارها را نگرفته است ؟ ! .

و اگر شما هم همان حديث را سند قرار دهيد ، و بگوييد خدا از يادها برده مىپرسيم از ياد بردن خدا چه معنا دارد ؟ و مقصود از نسخ تلاوت چه مىتواند باشد ؟ آيا نسخ تلاوت بخاطر اين بوده كه عمل به آن آيات منسوخ شده ؟ پس چرا آيات منسوخه ديگرى كه هم اكنون در قرآن كريم است منسوخ التلاوه نشد ؟ و تا كنون در قرآن كريم باقى مانده ؟ ! مانند آيه صدقه و آيه نكاح زانيه و زانى ، و آيه عده ، و غير آن ؟

و جالب اينجاست كه آقايان آيات منسوخ التلاوه را دو قسم مىكنند ، يكى آنها كه هم تلاوتش نسخ شده و هم عمل به آن ، و قسم ديگر آن آياتى كه تنها تلاوتش نسخ شده است مانند آيه رجم .

و يا بخاطر اين بوده كه واجد صفات كلام خدايى نبوده و بدين جهت خداوند خط بطلان بر آنها كشيده ، و از يادهايشان برده است . اگر چنين بود پس در حقيقت جزو كلام خدا و كتاب عزيز كه « لا يَأْتِيه الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْه وَلا مِنْ خَلْفِه » نبوده ، منزه از اختلاف نبود ، قول فصل و هادى به سوى حق و به سوى صراط مستقيم ، و معجزه اى كه بتوان با آن تحدى نمود و . . . نبوده . و كوتاه ، سخن بگو قرآن نبوده ، زيرا خداى تعالى قرآن را به صفاتى معرفى نموده است كه آن را نازل شده از لوح محفوظ ، و نيز آن را كتاب عزيزى خوانده كه در عصر نزولش و در اعصار بعد تا قيام قيامت باطل در آن راه ندارد ، و آن را قول فصل ، هدايت ، نور ، فرقان ميان حق و باطل ، معجزه و . . . ناميده است .

آيا با چنين معرفى باز هم مىتوانيم بگوييم اين آياتى كه قرآن را معرفى مىكند مخصوص به پاره اى از قرآن بوده كه هم اكنون در دست ما است ، و تنها اين باقيمانده از يادها نمىرود ، و منسوخ التلاوه و دستخوش بطلان نمىشود ؟ آيا تنها اين باقيمانده است كه قول فصل ، هدايت ، نور ، فرقان ، و معجزه جاودانه است ؟

و يا مىگوييد منسوخ التلاوه شدن و فراموش شدن بطلان نيست ؟ چطور بطلان نيست ؟ مگر بطلان غير از اين است كه كلام ناقصى از اثر و خاصيت بيفتد و هيچ چيز نتواند آن را اصلاح نموده و براى ابد از كار بيفتد ؟ و آيا با اينكه براى ابد از كار افتاده باز هم ذكر و ياد آورنده خداست . پس حق همين است كه به خود جرأت داده براى رهايى از اين همه اشتباه بگوييم رواياتى كه از طرق شيعه و سنى در تحريف و يا نسخ تلاوت رسيده بخاطر مخالفتش با كتاب خدا ، مردود است . . نقد و بررسی مباحث مطرح شده درالاتقان  :

باید گفت  : علاوه بر پاسخ های جامع علامه طباطبائی در نقد قائلین به نسخ تلاوت ، نکات دیگری را نیز در زمینه انواع نسخ- که در کتاب الاتقان مطرح گردیده است - می توان بدان ضمیمه نمود  :

1-در زمینه قسم اول نسخ – نسخ تلاوت و حکم – باید گفت هرگاه تحقق چنین امری در عصر حیات پیامبر ص پذیرفته شود -چنانکه از روایت عائشه استفاده می شود - در اینصورت این سئوال مطرح می گردد که  : ایا می توان بوسیله خبر واحد نسخ تلاوت و حکم ایات نازل شده را اثبات کرد ؟ و هر گاه چنین نسخی بعد از وفات پیامبر ص باشد در اینصورت مفهومش ان است که ایاتی از قران در حیات رسول اکرم ص بر ایشان نازل شده اما بعد از رحلت ان حضرت تلاوت و حکم ان نسخ گردیده است . در اینصورت ایا لازمه پذیرش چنین امری وقوع نقصان در قران موجود نخواهد بود ؟ بدیهی است با تبدیل واژگان – گفتن نسخ تلاوت بجای تحریف - نمی توان معنا و مفهوم چیزی را تغییر داد .

2-در زمینه قسم سوم نسخ – نسخ تلاوت بدون نسخ حکم - علاوه بر نقد نخست - این سئوال مطرح می گردد که حکمت نسخ تلاوت بدون نسخ حکم چیست؟ شکی نیست که هدف از نزول ایات الهی بیان احکامی است که بشریت بدان نیاز دارد .بنابر این وقتی بناست حکمی استمرار داشته باشد در اینصورت نسخ ایاتی که بیانگر ان حکم است چه مفهومی خواهد داشت ؟

سئوال دیگر ان است که : ایا خروج ایاتی – از قران - که تلاوتش نسخ شده است به اذن الهی بوده است یا توسط رسول الله صورت گرفته است ؟ بدیهی است قائلین به چنین نسخی ، شق نخست را پذیرفته و معتقدند این کار به اذن الهی صورت گرفته است در این صورت می گوئیم : اولا چگونه ادعای مذکور قابل اثبات است ؟ ایا با خبر واحد می توان چنین امر مهمی را – نسخ تلاوت منهای نسخ حکم - ثابت نمود ؟ ایا بازگشت این سخنان به تحقق تحریف در قران نیست ؟ ایا کسانی که قائل به تحریف قران هستند جز این را می گویند ؟ و اگر این امر – خروج برخی از ایات نازل شده از قران - بعد از رحلت ان بزرگوار صورت گرفته است در اینصورت لازمه پذیرش چنین امری وقوع تحریف در قران امر خواهد بود .

باید گفت پذیرش نسخ تلاوت - که مستلزم تحریف قران است - حتی بر عده ای از مولفان علوم قرانی نظیر زرکشی دشوار بوده از اینرو در ذیل حدیث رجم شیخ و شیخه که از عمر نقل گردیده است می نویسد : ظاهر گفتار عمراین است که او از خوف اینکه مردم به او نسبت تحریف قران را بدهند از کتابت ایه رجم در قران خودداری کرده است .باید گفت لازمه چنین سخنی ان است که ایه رجم کتابتش در قران جائز و در نتیجه ثابت خواهد بود که این شان هر مکتوبی است.

ایشان در ادامه می نویسد : پذیرش ملازمه فوق – جواز کتابت حدیث رجم بعنوان قران و نسخ تلاوت ان – مشکل است بنابر این با حدیث مذکور نمی توان نسخ تلاوت را ثابت نمود و در توجیه گفتار عمر نسبت به خودداری او از کتابت ایه رجم در قران می توان گفت : از انجا که اثبات قرانیت ایه یا سوره فقط با خبر متواتر قابل اثبات است او بدلیل انکه حدیث رجم خبرواحد بود از اینرو از کتابت ان خودداری نمود . نتیجه انکه چون لازمه پذیرش نسخ تلاوت و حکم و نیز نسخ تلاوت بدون حکم ، وقوع تحریف در قران می باشد دلیل نخست قائلین به تحریف در تمسک به روایات تحریف و نسخ تلاوت تمام نمی باشد .

دلیل دوم بر تحریف قران  : اختلاف مصاحف قائلین به تحریف قران می گویند : اختلاف بین مصاحف زمان ابوبکر و زمان عثمان و تجمیع ان توسط غیر معصوم دلالت بر وقوع تحریف در قران دارد .

تبیین علامه طباطبائی در تبیین دلیل دوم قائلین به تحریف می فرماید : وقتی قران متشتت و متفرق از طریق غیر معصوم جمع گردد امکان تحریف در ان وجود خواهد داشت و محال است که عادتا همه ان موافق با قر ان واقعی باشد ..

نقد علامه به دلیل دوم قائلین به تحریف – تعدد مصاحف - ایشان در نقد دلیل مذکور می نویسد: ادعای مذکور، سخن خرافى بيش نيست ، بلكه مطلب به عكس است ، زيرا عقل مخالفت نوشته شده را با واقعش ممكن مىداند ، نه اينكه موافقت آن دو را بعيد و مخالفت آن را واجب شمارد پس هر جا كه دليل و قرينه اى باشد بر اينكه نوشته شده با واقعش موافق است آن را مىپذيرد و ما به جاى يك دليل و يك قرينه دليلهايى ارائه داديم كه همه موافقت اين قرآن را با واقعش اثبات مىكردند

دلیل سوم  : تفاوت مصحف امام علی با مصاحف دیگر تبیین علامه طباطبائی در تبیین دلیل سوم قائلین به تحریف در نقیصه می فرماید : بدون شک امام علی ع بعد از رحلت پیامبر ص سعی در جمع اوری قران داشت و بعد از انمام ان قرانش را به مردم عرضه کرد اما حاکمان وقت انرا نپذیرفته و به جمع زیدبن ثابت روی اوردند بنابراین بین قرانی که امام ع انرا جمع نمود با قران زیدبن ثابت قطعا اختلافاتی وجود داشت چون در غیر اینصورت امام ع هیچگاه قران خودش را به مردم عرضه نمی نمود .

نقد دلیل سوم علامه در نقد دلیل سوم قائلین به تحریف قران -تفاوت قران جمع شده امام علی با مصاحف دیگر - اظهار می دارد مصحف امام علی ع تفاوت جدی با مصاحف دیگر نداشته و تنها تمایزش این بوده که این مصحف بر خلاف مصاحف دیگر مشتمل بر بیان برخی تغییرات در ترتیب سور و ایات بوده است ... اگر امام علی ع مصحف خود را مخالف مصاحف دیگر می دانست قطعا در برابر انها به معارضه برخاسته و لا اقل در دوران حکومت خویش مصحف خود را معیار قرار می داد .

دلیل چهارم  : روایاتی که مفادشان اخبار از تحقق همه حوادث امتهای پیشین در امت اسلام می باشد که از جمله انها تحریف کتب اسمانی انان بود . تبیین علامه طباطبائی در تبیین دلیل چهارم قائلین به نقیصه در قران می نویسد : در مضامین بسیاری از روایات است که تمام اتفاقاتی که برای امتهای پیشین واقع گردید در امت اسلام نیز واقع می گردد بدیهی است از جمله اموری که در امتهای سابق بوقوع پیوست تحریف کتب اسمانی انها بود بنابر این در قران نیز چنین اتفاقی واقع شده است . ایشان انگاه روایاتی را از کتب فریقین نقل می کند

پاسخ علامه طباطبائی  : ایشان در نقد وجه چهارم می نویسد: مراد از مماثلت حوادث امت اسلام با امتهای پیشین ، مماثلت در همه جهات نبوده بلکه مراد مماثلت فی الجمله در امور کلی نظیر تفرق مذهبی و اثار و نتائج عملکردهای انها می باشد. ایشان عامل مهم انشعابات مذهبی بین مسلمانان را - که مفاد روایات فوق می باشد - عدم عرضه احادیث با قران و تفسیر به رای و اجتهادات شخصی در قران دانسته و برخی از روایات مذکور – وقوع تمام حوادث امتهای سابق در امت اسلام - را مخالف با قران می داند .

نکته مهم  : عدم تمامیت استناد به اجماع بر نفی تحریف در قران در اثبات عدم تحریف زیاده قران نمی توان به اجماع تمسک نمودچون حجیت اجماع مبتنی بر صحت نبوت و ان نیز مبتنی بر عدم تحریف قران است واز طرفی مفروض این است که ادعای مذکور مبتنی بر اجماع است بنابر این ادعای اجماع بر عدم تحریف قران مستلزم دور است .

نتائج  :

1- تحریف ناپذیری قرا ن از ضروریات دینی بوده و سیره نظری و عملی مسلمانان و عالمان فریقین – جز اقلیتی از انان- از گذشته تا کنون بر این امر استوار بوده است. 2- تحریف به زیاده مورد انکار همه مسلمانان و عالمان فریقین بوده و محل نزاع در تحریف به نقیصه می باشد . 3- اتهام تحریف به قران نسبت به امامیه عاری از حقیقت می باشد . 4- ادعای نسخ تلاوت در قران مستلزم قول به تحریف قران می باشد . 5- دلائل تاریخی، عقلی و نقلی - ایات و روایات – فراوانی در کتب تفسیری وعلوم قرانی فریقین در تحریف ناپذیری قران بیان شده است . 6- از ناحیه علمای فریقین نسبت به روایات تحریف که در منابع روائی شان ذکر شده است پاسخهای متعددی داده شده است . 7- استناد به اجماع بر عدم تحریف قران تمام نیست چون مستلزم دور می باشد .