عثمان بن عفان

عثمان بن عفّان خلیفه سوم، کسی است که از سوی ابوبکر به اسلام دعوت شد، سپس با حضور نزد پیامبر اسلام(ص) مسلمان شد و از جمله مهاجران به مدینه – به نقلی از مهاجران به حبشه نیز- بود.
او ابتدا با رقیه دختر پیامبر(ص) و پس از وفاتش با ام کلثوم دختر دیگر پیامبر(ص) ازدواج نمود.

خاندان عثمان

«عثمان بن عفّان بن ابی‌العاص بن امیّة بن عبد شمس بن عبد مناف»‌، از مادری به نام «اروی دختر کریز» شش سال پس از حمله ابرهه به مکه (عام‌الفیل) به دنیا آمد.
وی دو کنیه داشت: «ابوعمرو» و «ابوعبدالله». کنیه اول را از زمان جاهلیت به ارث برده بود؛ اما پس از به دنیا آمدن فرزندش عبدالله، مسلمانان به او لقب ابوعبدالله دادند.
او دارای ده پسر (برخی منابع، تعداد دیگری نیز ذکر کرده‌اند) و سه دختر بود که تعدادی از آنها از دختران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به دنیا آمده و البته هیچ‌کدام به نوجوانی نرسیده و در همان دوران کودکی از دنیا رفتند.

زندگی عثمان

عثمان از سوی ابوبکر به اسلام دعوت شد و سپس با حضور نزد پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) اسلام اختیار کرد.
طولی نکشید که او با رقیه دختر پیامبر(ص) ازدواج کرد و بعد از وفاتش، با ام کلثوم دختر دیگر حضرتشان ازدواج نمود و به همین دلیل، بعدها به ذوالنورین شهرت یافت که البته اعطای چنین لقبی از طرف پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) نبود.
عثمان همراه معدودی از صحابه ـ مانند حضرت علی(ع) ـ که خواندن و نوشتن می‌دانستند، در زمره کاتبان وحی قرار گرفت.
بنا بر گزارش برخی منابع، عثمان و همسرش رقیه از اولین افرادی بودند که به حبشه هجرت کرد‌ند، اما بعد از آن به مکه بازگشتند و مجدداً همراه دیگر مسلمانان به مدینه مهاجرت نمودند.

وقایع زمان پیامبر

از زمان هجرت تا رحلت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم)، عثمان جز در وقایعی معدود نقش برجسته‌ای در میان مسلمانان نداشت و هیچ رشادت و شجاعتی، در جنگ‌های پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) از او نقل نشده است. آنچه در این ایام از ایشان نقل شده، به شرح زیر است:
او ـ البته با اجازه از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و به دلیل بیماری سخت همسرش رقیه ـ در جنگ بدر حضور نیافت و همان روزی که خبر پیروزی مسلمانان به مدینه رسید، رقیه از دنیا رفت.
در سفر مسلمانان به مکه که منجر به صلح حدیبیّه شد، پیامبر گرامی اسلام، عثمان را به جهت ارتباط عاطفی که با قریش داشت، برای صلح به داخل مکه فرستاد. پس از مدتی خبر رسید که اهالی مکه عثمان را کشته‌اند.
این خبر، مسلمانان را به این باور رسانید که باید برای جنگ آماده شوند، لذا با یک‌دیگر پیمانی بستند که به بیعت رضوان معروف شد، سپس خبر رسید که مرگ او تنها یک شایعه بوده است. طبیعتاً به همین دلیل، او در بیعت رضوان نیز حضور نداشت.
برخی بیعت رضوان را فضیلتی برای عثمان به شمار می‌آورند، اما باید گفت صرف نظر از مأموریت خطیری که او عهده‌دارش بود، اما این بیعت برای انتقام گرفتن خون عثمان نبود، بلکه برای حفظ اسلام در مقابل کفّار شکل گرفت.
جنگ تبوک از جمله جنگ‌هایی بود که سختی‌های بسیاری را متوجه مسلمانان کرد، زیرا مسافت بسیار طولانی به همراه گرمی شدید هوا، با امکانات آن ‌روز مسلمانان هم‌خوانی نداشت، لذا نیاز به کمک‌های بسیاری بود و عموم مسلمانان‌، در حد توان خود به سپاه اسلام کمک کردند و از آن‌جا که عثمان به لحاظ مالی، وضعیت مناسب‌تری از دیگران داشت، کمک بیش‌تری نسبت به دیگران کرد. البته در برخی نقل‌ها، ارقام اغراق‌آمیزی درباره کمک‌های عثمان وجود دارد که به دلایل مختلفی نمی‌توان به‌سادگی آنها را پذیرفت.

شروع خلافت

خلیفه دوم برای انتخاب جانشین خود، شورای شش نفره‌ای متشکل از علی بن ابی‌طالب(ع)، عثمان بن عفان،‌ عبدالرحمان بن عوف، زبیر بن عوام، طلحة بن عبیدالله و سعد بن ابی‌وقاص تشکیل داد.
بررسی نوع چینش این شورا و نیز مدل رأی‌گیری در آن، خود مجالی دیگر می‌طلبد؛ اما اجمالاً پس از آن‌که امام علی (علیه‌السلام) تعهدی مبنی بر پیروی از سنت دو خلیفه قبل نداد، با پذیرش چنین تعهدی از جانب عثمان، خلافت به او واگذار شده و رسماً زمام مسلمانان را در دست گرفت.