خطابیه

خطابيه ‏از «غلاة» و پيرو ابو الخطاب محمد بن مقلاص بن راشد بودند كه اسماعيل يا ابو طياب نيز كنيه داشت. وی از غلات شيعه و دست‏اندركاران امامت اسماعيل بن جعفر بود. كشّى روايت مى‏ كند كه امام جعفر صادق (ع) فرمود لعن اللّه ابا الخطاب و لعن اللّه من قتل معه و لعن اللّه من بقى منهم و لعن اللّه من دخل قلبه رحمة لهم.

شرح حال

ابو الخطاب در كار امامت اسماعيل بن جعفر دست داشت و نخست از اصحاب امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) بود. ابو حاتم رازى در كتاب «الزينه» كه از تأليفات قرن چهارم هجرى است نام ابو الخطاب را جزء مؤسسان اسماعيليه آورده است.در آثار اسماعيليه در دو كتاب به تفصيل از عقايد ابو الخطاب سخن رفته، نخست كتاب مشهور «ام الكتاب» است كه از كتب سرّى و مقدس اسماعيليان آسياى ميانه مى‏باشد كه مرحوم ولاديمير ايوانف آن را كشف و به طبع رسانيد، در اين كتاب ابو الخطاب مقامى بلند دارد و به عنوان مؤسس فرقه اسماعيليه ياد شده و در عظمت مانند سلمان فارسى دانسته شده است. ديگر آثار نصيريه است كه مطالبى راجع به ابو الخطاب در آن ها است. نوبختى و ابى خلف اشعرى و كشى، نخستين كسانى هستند كه در كتاب هاى خود درباره گزافه ‏گوئي هاى ابو الخطاب و يارانش سخن گفته ‏اند.به قول شهرستانى، ابو الخطاب امامان را نخست پيغمبر و سپس خدا مى ‏پنداشت و به الوهيت جعفر بن محمد (ع) و پدران او قائل بود و مى‏ گفت: حضرت امام جعفر صادق (ع) خداى روزگار خويش است و او آن كسى نيست كه وى را حس مى‏كنند و از وى روايت مى‏كنند، چون از عالم بالا به اين جهان نزول كرده، صورت آدمى پذيرفت.

تغییر مواضع

در منابع مربوط به فرق و نحل آمده است که ابو الخطاب هیچ گاه بر یک روش استقامت نداشته است. ابتدا مدعی شد که وصی امام صادق علیه السلام است و از حضرت اسم اعظم خدا را آموخته است. در مرحله بعد ادعا کرد که امامان در واقع نبی هستند. و در ادامه گفت که پیامبر صلوات الله علیه و امام علی و بقیه امامان خدا هستند. همچنین در برخی از مواضع خودش را پیامبر خواند. هنگامی که دختر وى درگذشت و او را به خاك سپردند، يونس بن ظبيان که از پیروان ابو الخطاب بود، بر سر قبرش حاضر شده به او خطاب کرد: السلام عليك يا بنت رسول اللّه، يعنى اى دخت پيغمبر بر تو درود باد.بعد از آن که امام صادق علیه السلام او را به دلیل اعتقادات باطلش لعن و طرد کرد، خودش ادعای خدایی کرد.

سر انجام

نوبختى مى ‏نويسد هنگامى كه خبر سخنان غلوآميز ابو الخطاب و یارانش به عيسى بن موسى والى كوفه رسيد، با آنان جنگید و هفتاد تن از ایشان را در مسجد كوفه کشت و ابو الخطاب را گرفته به قتل رسانيد و جسدش را بر دار كرد.