علی بن حسن العطاس
علی بن حسن العطاس، صاحب المشهد (۱۱۲۱ - ۱۱۷۲ هجری قمری)، عالم دینی، شاعر و مصلح اجتماعی اهل حضرموت و از برجسته‌ترین شخصیت‌های قرن دوازدهم هجری در شبه جزیره عربستان بود و توسط بسیاری از مراجع و منابع عرب و غیر عرب در مورد او نوشته و زندگی نامه اش را آورده اند. او راه دعوت به خدا و هدایت مردم را در پیش گرفت و عمر خود را در طلب علم و بهره گیری از آن در شاخه ها و زمینه های علمی زمان خود و نشر علم و دانش گذراند. در این راه علاوه بر موفقیت خود، صدها عالم و مبلغ را تربیت نمود. او همچنین تلاش می کند تا روابط بین اقوام و قبیله های مختلف منطقه خود و از همه اقشار اجتماعی را اصلاح کند و امنیت و ایمنی و امنیت جاده ها و عابران پیاده را در آن منطقه برقرار کند. او بانی روستای مشهد در حضرموت و اولین ساکن در آن است.
نسب
علي بن حسن بن عبد الله بن حسين بن عمر بن عبد الرحمن العطاس بن عقيل بن سالم بن عبد الله بن عبد الرحمن بن عبد الله بن عبد الرحمن السقاف بن محمد مولى الدويلة بن علي بن علوي الغيور بن الفقيه المقدم محمد بن علي بن محمد صاحب مرباط بن علي خالع قسم بن علوي بن محمد بن علوي بن عبيد الله بن أحمد المهاجر بن عيسى بن محمد النقيب بن علي العريضي بن جعفر الصادق بن محمد الباقر بن علي زين العابدين بن الحسين بن الإمام علي بن أبي طالب، و امام علی ، همسر فاطمه، دختر محمد، صلی الله علیه و آله است.
وی سی و یکمین نوه رسول خدا محمد صلی الله علیه و آله و سلم است.
تولد و تربیت
وی در سال 1121 هجری قمری در شهر حریضه حضرموت به دنیا آمد و مادرش فاطمه بنت ابی بکر بن شیبان بن اسحاق از روستای هینن است [۱]. سه ساله بود که پدرش از دنیا رفت، پس پدربزرگش عبدالله بن حسین او را مراقبت و تربیت کرد . پدر پدربزرگش یعنی حسین بن عمر بن عبدالرحمن نیز به او بسیار توجه می نمود. او آموزش قرآن را نزد استاد سالم بن علی بن عمر باعنتر آغاز کرد و پس از آنکه خواندن قرآن را آموخت، آن را حفظ کرد. نزد جدش حسین بن عمر به طلب علم پرداخت و کتابهای زیادی را نزد او خواند. اولین کتابی را که برایش خواند «بداية الهداية» امام غزالی بود، سپس به دستور جد بزرگش حسین نزد جدش عبدالله بن حسین ادامه تحصیل داد و پس از وفات جدش حسین بن عمر، نزد چهار فرزندش عبدالله، احمد، علی و محسن در فقه، تفسیر، عرفان، طب، زبان و حفظ تفاسیر قدیم و جدید تحصیل کرد. او مشتاق مجالس ذکر و معاشرت‌های نیکو بود، بسیار باهوش، زود درک، با حفظ قوی بود، و اگر از کتاب‌ها چیزی می‌خواند، حتی پس از مدتی، چه به نثر و چه به نظم در ذهنش می‌ماند.
اساتید
او به دانش اندوزی علاقه داشت و برای طلب علم در سراسر حضرموت سیر می کرد و از اساتید بسیاری بهره برد؛ از جمله:
پدربزرگش عبد الله بن حسين العطاس
پدربزرگ پدرش أبيه حسين بن عمر العطاس
أحمد بن زين الحبشي
عمر بن عبد الرحمن البار
علوي بن عبد الله الحداد
عبد الله بن أبي بكر خرد
عبد الله بن عثمان العمودي
عمر بن عبد القادر العمودي
سعيد بن عبد الله باعشن
محمد بن أحمد بامشموس
أبو بكر بن محمد بافقيه
سالم بن علي باعنتر
عمر باحوّاقه
شاگردان او
و اما کسانى که از او گرفته شد و مرید او شد و با او تماس گرفت، بسیارى از آنها فرزندان او هستند و بسیارى از آنها عبارتند از:
برادرش أبو بكر بن حسن العطاس
جعفر بن محمد العطاس
محمد بن زين بن سميط
جعفر بن أحمد بن زين الحبشي
عيدروس بن عبد الرحمن بلفقيه
زين بن عبد الله بن أبي بكر خرد
أحمد بن عبد الله باسودان
عيدروس بن عبد الرحمن البار
عبد الله بن أحمد بافارس باقيس
هجرت او به هجرین و ایجاد شهر مشهد
در سال 1150 هجری قمری از حریضه به الهجرین هجرت کرد و خود را در آنجا سکنی گزید خانه ای ساخت که تا کنون پا برجاست. سپس در سال 1159 هجری قمری شهر المشهد را در منطقه ای که قبلا به الغیوار معروف بود بنا نهاد و به آنجا کوچ کرد و اولین کسی بود که در آن منطقه زندگی کرد. الغیوار منطقه دزدان و راهزنان بود. او این کار را برای ریشه کن ساختن نا امنی و ظلم ستمکاران و ایجاد امنیت در منطقه انجام داد. چاه های زیادی کند و مسجد معروف خود را در این مکان ساخت. او این مسجد را به پنج هدف تاسیس کرد:
یاری رساندن به همه مسلمانان
آرامش بخشیدن به وحشت زده ها
پناه دادن به بی پناهان
آب دادن به تشنگان
ایجاد ارتباط بین کسانی که قطع رابطه کرده اند.
پس از پی ریزی شهر المشهد، در صدد برآمد که بین تمام قبایل متخاصم حضرموت، آتش بسی جامع منعقد کند و سایر قبایل مجاور را نیز در بر گیرد و در سال یک ماه مصادف با ماه ربیع الاول را برای همه آتش بس اعلام کند. و اعلام کرد که آتش بس هر سال به صورت دوره ای تمدید می شود و از همه قبایل عهد و پیمان می گیرد و او را به احترام این ماه و حفظ حرم دعوت می کند. همه قبایل به عهد و عهد با او وفا کردند و هر ساله در سالروز میلاد پیامبر اکرم (ص) مشهد تبدیل به زیارتگاه بزرگی می شد که در آن دروس دینی و خطبه ها و قرائت قرآن و ادعیه برپا می شد و در شب پانزدهم همان ماه مولودی خوانده می شد و بازار بزرگی برپا می شد که همه تجار حضرموت برای خرید و فروش می آمدند.
تالیفات
او کتابهای زیادی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
«القرطاس» که دو بخش است:
الجزء الأول في تاريخ وترجمة جده الحبيب عمر بن عبد الرحمن العطاس
الجزء الثاني في شرح راتب الحبيب عمر بن عبد الرحمن العطاس
«سفينة البضائع وضمينة الضوائع»
«المقصد في شواهد المشهد»
«الرياض المؤنقة في الألفاظ المتفرقة»
«العطية الهنية والوصية المرضية»
«الرسائل المرسلة والوسائل الموصلة»
«الشوارد والشواهد»
«خلاصة المغنم وبغية المهتم في اسم الله الأعظم»
«المختصر في سيرة سيد البشر»
«الإشارة الذكية إلى بعض ألفاظ الوصية»
«شرح مقامات الحريري»
«مزاج التسنيم في حكم لقمان الحكيم»
«سلوة المحزون وعزوة الممحون»
«الحضرة الربانية والنظرة الرحمانية»
«التحفة السنية»
«قلائد الحسان وفرائد اللسان» ديوان شعر على المنوالين الحكمي والحميني
وفات
او در شب جمعه دوازدهم ماه ربیع الثانی سال 1172 هجری قمری در مشهد وفات یافت و در آنجا به خاک سپرده شد و بر مزارش تابوت بزرگی در زیر گنبد بزرگی است که در زیارت بزرگ سالانه زائران در آن ساکن بودند. در دوازدهم ماه ربیع الاول هر سال که جمعیت زیادی از هر طرف از دور و نزدیک برای او جمع می شوند[۲].
منابع
"العبقري المجدد الإمام علي بن حسن العطاس". النبراس. مؤرشف من الأصل في 10 ديسمبر 2019.
"الحبيب علي بن حسن العطاس". الساعي.
باسودان, عبد الله بن أحمد. جواهر الأنفاس وذخائر الأرماس (PDF).
پانویس
- ↑ المشهور, عبد الرحمن بن محمد (1404 هـ). شمس الظهيرة. الجزء الأول. جدة، المملكة العربية السعودية: عالم المعرفة. صفحة 258 - 261. مؤرشف من الأصل في 21 مايو 2018.
- ↑ باكثير, عبد الله بن محمد (1405 هـ). رحلة الأشواق القوية إلى مواطن السادة العلوية. صفحة 121 - 123. مؤرشف من الأصل في 09 أغسطس 2018. اطلع عليه بتاريخ أغسطس 2020.