تناسخیه

تناسخیه‏ به طیفی از غالیان فرق شیعه گفته می شود که به گفته عبدالکریم شهرستانی غالبا امامان را به خداوند تشبیه کرده و حالّ در ابدان آدمیان می‌دانند و مانند «تناسخیان» و نصارى قایل به «تجسیم» خداوند هستند.

تاریخچه

اعتقاد به تناسخ پیشینه ای قبل از اسلام دارد. عبدالکریم شهرستانی در این باره می گوید: «ما من ملة من الملل وإلا و للتناسخ فیها قدم راسخ وإنما تختلف طرقهم فی تقریر ذلک. یعنی هیچ ملتی از ملت ها نیست مگر این که تناسخ در آن ریشه قوی دارد و همانا اختلاف آن ها در نحوه بیان آن است.

تناسخ در لغت

تناسخ در لغت از ریشه نسخ گرفته شده است. راغب اصفهانی در تعریف نسخ می‌نویسد: نسخ یعنی از بین بردن چیزی به وسیله چیزی که در پی آن چیز اول در می‌آید چونان که خورشید سایه و سایه نور خورشید را و پیری جوانی را از بین می برد.

تناسخ در اصطلاح

تناسخ در اصطلاح عبارت است از اعتقاد به تجرد روح از بدن و انتقال آن به بدن دیگر. این کار را نسخ می نامند در حالی که انتقال روح به حیوان مسخ و به بدن حیوانات پست تر و کوچک تر فسخ و انتقال به گیاهان و جمادات رسخ نامیده می شود.می‌گویند که در تمام مراتب چهارگانه مزبور روح آدمى حسّ برترى‏ جویى و توبه از گناهان خود را فراموش نمى‌کند چنان که مى ‏تواند بر اثر تزکیه نفس و نیکوکارى از پست ‏ترین مقام حیوانى به بالاترین مقام انسانى عروج نماید.ملطى مى‏ نویسد: «تناسخیه» معتقدند که انسان تنها همان روح است و بدنش جامه ‏اى است که او پیوسته مى ‏پوشد و نیز تغییر مى‏ دهد و کثافاتى که از دهان و بینى و معده انسان و بول و منى و عرق خارج مى ‏شود، طاهر و نظیف است و مى‏ توان آن را خورد.حتی می‌گویند مردى صوفى که منیر نام داشت و در سنه 545 هجری قمری زندگی می‌کرد، غایط( مدفوع) شیخ ( مراد) خود را مى‏ خورد و مى گفت که پاک است.

فرقه‌های قایل به تناسخ در اسلام

پیروان این عقیده در هر سر زمینی نامی را برای خود انتخاب کرده‌اند. در اصفهان خرمیه یا کودکیه، در رى مزدکیه و سنباذیه و در آذربایجان ذقولیه و در ماوراء النهر مبیضه یا سپید جامگان و در برخی نقاط دیگر سرخ جامگان نامیده می‌شوند.