اسماعیل راجی الفاروقی
| نام | اسماعیل راجی الفاروقی |
|---|---|
| زاده | 1 نوامبر 1921 میلادی
یافا-فلسطین |
| درگذشت | ۲۷ مه ۱۹۸۶
پنسیلوانیا- آمریکا |
| شاگردان |
|
| آثار |
|
| دین و مذهب | اسلام، اهل تسنن - تابع ابن تیمیه |
| فعالیت‌ها |
|
اسماعیل راجی الفاروقی (۱۹۲۱-۱۹۸۶) دانشمند و متفکر فلسطینی که در ادیان تطبیقی تخصص داشت، یکی از اولین کسانی است که به پروژه دانش اسلامی توجه کرد، و به عنوان اولین رئیس موسسه جهانی فکر اسلامی انتخاب شد، و در شب رمضان ۱۴۰۶ه.ق، ۲۷ مه ۱۹۸۶ در ایالات متحده آمریکا با چاقو به همراه همسرش لمیه الفاروقی به شهادت رسید.
تولد و تربیت
او در سال ۱۹۲۱ در شهر یافا در فلسطین در خانواده‌ای ثروتمند و با اصالت فلسطینی به دنیا آمد. پدرش به عنوان قاضی پزشکی قانونی کار می‌کرد و در نظر داشت پسرش را به شیوۀ آموزش مدنی جدید طبق عادت برخی خانواده‌های ثروتمند فلسطینی تربیت کند؛ از ین رو او را به مدرسه دومینیکن فرر فرانسه (سنت جوزف) فرستاد.
تحصیلات
او در سال ۱۹۳۶ در مدرسه دومینیکن فرر فرانسه (سنت جوزف) دیپلم دبیرستان خود را از آن خود کرد و پس از آن به دانشکده هنر و علوم دانشگاه آمریکایی بیروت رفت و در سال ۱۹۴۱ لیسانس فلسفه خود را از آن خود کرد. او پس از فارغ‌التحصیلی در برخی از کارهای دولتی، تحت قیمومیت دولت بریتانیا کار می کرد. با شیوع جنگ در فلسطین در سال ۱۹۴۸، او در برخی عملیات‌های جهادی شرکت کرد، اما با پایان جنگ و تأسیس دولت یهود[۱] به محض ورود به آمریکا تحصیلات خود را ادامه داد و در سال 1949 تا 1951 میلادی مدرک کارشناسی ارشد خود را در فلسفه اخذ نمود و سپس در سال 1952 از دانشگاه ایندیانا مدرک دکترای خود را با رساله‌ای با عنوان «جنبه‌های متافیزیکی و معرفت شناختی ارزش ها» اخذ کرد.
سفر به مصر
الفاروقی با وجود دریافت بالاترین درجات، کمبود دانش و شناخت را در وجود خود احساس می‌کرد، پس به قاهره رفت و حدود چهار سال را صرف تحصیل علوم اسلامی از منابع اصلی آن در الازهر کرد و درک و بازنمایی عمیق خود را از میراث شناختی اسلامی ثابت کرد. او ابن تیمیه (۷۲۸ ه) را به عنوان مرجع خود در مسائل فکری انتخاب کرد.[۲]
علاوه بر تأثیرات اسلامی در دوران اقامتش در قاهره، زمانی در معرض برخی تأثیرات ناصری قرار گرفت و مدتی به ایده عرب‌گرایی اعتقاد داشت زیرا با توجه به نگاه اسلامی که دریافته بود و مرور تاریخی تاثیر عرب در نشر اسلام پنداشته بود که بر دیگران برتری دارند. و این برتری با ناسیونالیسم که طراویده ذهن غربی‌هاست متفاوت است و برتری ایشان را فقط برای نشر دین می‌دانست. با این حال شکست پروژه ملی گرایانهٔ جمال عبدالناصر و شکست سیاسی که در جنگ ژوئن (۱۹۶۷) متحمل شد، الفاروقی به اسلام روی آورد تا دیگر در نوشته‌هایش از عرب گرایی یاد نکرده باشد.
آثار
با اتمام دوره آموزش، به آمریکا بازگشت و از اواخر دهه ۱۹۵۰ به عنوان استاد فلسفه ادیان در تعدادی از دانشگاه‌های آمریکا و غرب کار کرد و آثار برجسته‌ای در این زمینه نوشت. از او کتابی به زبان عربی با عنوان «الملل الیهودیة المعاصرة» به چاپ رسید. همچنین کتاب‌هایی به زبان انگلیسی به چاپ رسید که به عربی ترجمه نشد. از جمله این آثار عبارتند از:
- Historical Atlas of the Religions of the World الأطلس التاریخی لدیانات العالم؛
- The Great Asian Religions أدیان آسیا الکبرى؛
- Christian Ethics الأخلاق المسیحیة؛
- أصول الصهیونیة فی الدین الیهودی؛
- Islam and The Problem of Israel الإسلام ومشکلة إسرائیل.
این کتاب‌ها توسط اندیشمند عبدالوهاب المیسیری در دانشنامه‌اش (یهودیان، یهودیت و صهیونیسم) مورد ستایش قرار گرفت تا بتواند فراتر از سیاستمدار به دانش درک پدیده های مرتبط با یهودیان بپردازد.
بقیه تولیدات شناختی او حول محور تمدن اسلامی می چرخد، که الفاروقی آن را در یک موسوعه بزرگ با نام «اطلس تمدن اسلامی» جمع کرد. که پس از وفات او به عربی ترجمه شد. او خواست با این کتاب جوهر و ساس تمدن اسلامی و خصوصیات و تفاوت آن با غیر آن را بیان کند و بر جایگاه توحید در ششکل‌گیری این تمدن در همه جوانب حتی مادی تاکید کند.
او مهم‌ترین کتاب خود را که به زبان انگلیسی با عنوان (Al Tawhid; Its Implications for Thought and Life) «توحید و آثار آن در اندیشه و زندگی» منتشر کرد.
او همچنین آثاری با محوریت اسلامی بودن علم و دانش دارد که او را از اولین نظریه‌پردازان این موضوع به‌شمار می‌آورد. برخی از این آثار توسط المعهد العالمی للفکر الإسلامی ودوریة (المسلم المعاصر) ترجمه و منتشر شده‌اند.
الفاروقی دارای مجموعه تحقیقات و مطالعات بسیار مهمی به زبان انگلیسی است که پس از مرگش توسط عطاءلله صدیقی تحت عنوان: (Islam and Other Faiths)اسلام و سایر ایمان‌ها، و همچنین برخی دیگر از کتاب‌هایش توسط افراد دیگری به زبان انگلیسی ترجمه شده‌اند؛ مانند: «حياة محمد» زندگی محمد که توسط محمد حسین هیکل انجام شده است.
بارقه اندیشه دانش اسلامی
دکتر الفاروقی در مدت اقامت خود در آمریکا در کنار تلاش@های فراوان علمی دانشگاهی، ارتباط خود را با مسائل جهان اسلام به ویژه علوم اسلامی حفظ کرد و ثابت کرد که جدایی از وطن به معنای جدایی و بی‌تفاوتی از مسائل آن و تلاش برای آن نیست. از این رو به همراه برخی از اعضاء انجمن دانشجویان مسلمان، (جمعية العلماء الاجتماعيين المسلمين) را در سال 1972 میلادی تاسیس کرد و از شروع تاسیس تا سال 1978 میلادی ریاست آن را بر عهده گرفت. و در لابلای بحث‌ها و گفتگوهای علمی که در این مجموعه صورت می‌گرفت به اندیشه دانش اسلامی دست یافت. و این اندیشه سبب شد تا مؤسسه جهانی اندیشه اسلامی را در سال ۱۹۸۱ در آمریکا تأسیس نماید.
نظریه دانش اسلامی
تلاش‌های متزلزل اصلاحات تأثیر عمده‌ای بر الفاروقی و مانند او از دانشمندان مسلمان در غرب گذاشت که به فضیلت اقامت در غرب توانستند از یک سو به وضعیت پس‌رفت جامعۀ اسلامی و میزان تناقض بین برداشت‌های غربی و مسلمانان از دانش از سوی دیگر پی ببرند. به گفته آنها هیچ یک از اصلاح طلبان سابق نمی توانستند این تناقض را تحمل کنند، «این نسل ما بود که این تناقض را زمانی کشف کرد که با آن زندگی کرد. اما آنچه روح را می‌آزارد، نقض روح بینش اسلامی در دانشگاه‌های جهان اسلام است؛ به همین دلیل ما به جهان اسلام نسبت به این مصیبت هشدار می دهیم و برای اولین بار در تاریخ به دنبال توسعه طرحی هستیم که با پیامدهای این کج‌فهمی مقابله کند، و آموزش اسلامی را به رویکرد درستش باز گرداند.[۳]
تاسیس المعهد العالمی للفکر الاسلامی
در سال ۱۹۸۱ المعهد العالمی للفکر الاسلامی را در واشنگتن تاسیس کرد و ریاست آن را از زمان تأسیس تا زمان مرگش در سال ۱۹۸۶ بر عهده داشت. بنیانگذاران این مؤسسه استدلال کردند بحرانی که امت اسلامی به آن مبتلاست، یک بحران فکری است و بحران های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نتیجه آن است. آن ها چشم اندازی را ارائه کردند که می‌توان آن را منحصر به فرد توصیف کرد. الفاروقی با نگرش انتقادی دانش غرب، برای اولین بار (حداقل در جهان عرب) استراتژی معروف به «دانش اسلامی» را اتخاذ کرد و به این ترتیب چشم‌انداز، ساختار و بنیاد دو نگاه با یکدیگر مواجه شدند.
فلسفه دانش غرب
الفاروقی یکی از اولین کسانی است که به بررسی پایه‌های فلسفی دانش غرب پرداخت و آن را با بنیادهای اسلامی مقایسه کرد، و با مقایسه به این نتیجه رسید که تفاوت‌هایی وجود دارد که نمی‌توان آن را انکار کرد و با وجود این اختلاف‌ها نمی‌شود دانش غرب را به صورت مطلق اسلامی دانست. در نگاه غربی‌ها این باور وجود دارد که آنچه دیده نمی‌شود نمی تواند منبع دانش باشد و علم تنها در مورد حقایق عینی قابل احساس توسط حواس که عاری از هرگونه جهت‌گیری اخلاقی یا ارزشی باشد و هدف نهایی آن برآورده کردن نیازهای مادی انسان باشد، صادق است.
فلسفه دانش اسلامی
بر عکس، دانش اسلامی که به نظر الفاروقی بر اصل «وحدت حقیقت» استوار است، به این معنا که خداوند متعال منبع دانش است و وحی الهی او همراه با صفاتش، برخی نشانه‌های کیهانی (حقایق عینی) را در بر گرفته است و هیچ تعارضی بین وحی از یک سو و عقل و علم از سوی دیگر وجود ندارد؛ بلکه عقل موهبتی از جانب خداوند به انسان است. و او موظف است دستورات وحی را با قواعد حاکم بر طبیعت تطبیق دهد. او استدلال می کند که مانعی بین علم اسلامی و لغزش به انکار وجود خدا و چپاول طبیعت و اعلام کنترل بر طبیعت وجود دارد و چارچوب ارزش ها و اخلاق حاصل از وحی به عنوان یک منبع علم و دانش است و اخلاق مربوط به جامعه و ملت است؛ زیرا اخلاق مجموعه‌ای از کنترل‌های حاکم بر رابطه فرد با گروه عمومی است، و دامنه کاربرد آن نمی‌تواند تنها دایره فردی باشد.
اسلام و ادیان دیگر
الفاروقی با تخصص در فلسفه ادیان، سهم برجسته‌ای در روشن شدن نگاه اسلام به ادیان دیگر داشت. بر اساس شناخت اسلامی، پدیده نبوت پدیده‌ای جامع و مکرر است و به حسب زمان و مکان رخ داده است و خداوند متعال تا زمانی که پیامبری برای انسان‌ها نفرستد آنها را پاسخگو نخواهد دانست.
اسلام ادیان توحیدی یهودیت و مسیحیت را به نوعی در ذات توحیدی با خود مشترک می‌بیند: «اسلام در یهودیت و مسیحیت نظرات با خود مغایرتی نمی بیند که باید تحمل شود، بلکه دو دین هستند که از جانب خدا و وحی او ب انسان‌ها نازل شده‌اند و مقام آنها سیاسی، فرهنگی یا تمدنی نیست، بلکه مذهبی است. اسلام یک دین منحصر به فرد در این زمینه است، چرا که هیچ دینی در دنیا وجود ندارد که ایمان به حقیقت ادیان دیگر را پیش نیاز ایمان خود و شهادت آن به مردم کند.»[۴]
اسلام اتباع دین‌های توحیدی و غیر توحیدی را محترم شمرده است و در دولت اسلامی برای تمام پیروان ادیان توحیدی و غیر توحیدی حق و حقوق قایل شده است. هر کسی می‌تواند بر عقیده خود باقی بماند و یا در مورد آن با دیگران به بحث بنشیند و نیز می‌تواند دعوت به اسلام را نپذیرد و بر عقیده خود باقی بماند. می‌توانند به آداب و سنت دینی و مذهبی و اعتقادی خود بپردازد مادامی که در دایره خود باشند و به عموم سرایت ندهند.
روشن فکری و نگاه باز او
دکتر الفاروقی نگاه باز و جامعی از اسلام داشت که نشان از آگاهی او به شرایط زمان بود. او به دنبال ایجاد رابطه‌ای جدید بین جهان اسلام و غیر آن با پرهیز از تعصبات و دافعه بود. او اثرات فکری واضحی بر تعدادی از محققان جوان از نسل دوم دانش اسلامی از جمله ابراهیم زین و لوئی صافی گذاشت. ایده‌های او با باز بودن، به ویژه نسبت به دیگری مشخص می شد، چرا که او دیگران را به عنوان یک انسان با تمام حقوق بشری او بدون در نظر گرفتن دین و جنسیت خود نگاه می‌کرد.[۵]
وفات
در ۲۷ مه ۱۹۸۶ در رمضان ۱۴۰۶ الفاروقی و همسرش لوییس در خانه‌اش در پنسیلوانیا کشته شدند. یک سیاه‌پوست آمریکایی به آپارتمان آن ها نفوذ کرد و با چاقو آن ها را کشت. جوزف لوئیس یانگ به این جنایت اعتراف کرد و به اعدام محکوم شد و در سال ۱۹۹۶ به دلایل طبیعی در زندان درگذشت.[۶] قاتل هنگان ارتکاب جرم فریاد می‌زده که وحی بر من نازل شده که فاروقی را بکش. شواهد بر آن است که موساد با این قتل مرتبط است؛ زیرا یک روز قبل از انجام قتل یک نفر یهودی که مدعی بوده مطالعات اسلامی داشته است، نزد قاتل آمده و با او ارتباط گرفته است.
هشام ال طالب از موسسه للفکر الاسلامی گفته است: چند سالی که قاتل در زندان به سر می‌برد، سعی می کردم با او تماس برقرار کنم اما از ملاقات جلوگیری می‌شد تا اینکه مرد بر اثر بیماری درگذشت و پرونده به طور کامل بسته شد.
وضعیت موسسه
پس از وقایع 11 سپتامبر، این مؤسسه مورد حمله امنیت آمریکا قرار گرفت و تمام اسناد، رایانه‌ها و چند تن کاغذ را بردند و نیروهای آن مورد آزار و اذیت شدید قرار گرفتند، و با اینکه هزینه هنگفتی برای تبرئه خود از جرم‌ها به وکیل‌ها پرداخت کردند، ولی نتوانستند کاملا خود را تبرئه کنند.[۷]
ببینید
اسلمة المعرفة (اسلامی سازی دانش)
لینک‌های خارجی
اسماعیل راجی الفاروقی در وب گاه المكتبة المفتوحة
پانویس
- ↑ Ismail Raji Al Faruqi, Islam and The Problem of Israel, Kuala Lumpur, The Other Press, 2003, pp 112-114
- ↑ من مقدمة هشام الطالب للطبعة المعربة من كتاب أطلس الحضارة الإسلامية: إسماعيل راجي الفاروقي، أطلس الحضارة الإسلامية، الرياض، مكتبة العبيكان، 1998، ص 16
- ↑ إسماعيل راجي الفاروقي، إسلامية المعرفة: المبادئ العامة، خطة العمل، الإنجازات، ص 52
- ↑ إسماعيل راجي الفاروقي، أطلس الحضارة الإسلامية، الرياض، مكتبة العبيكان، 1998، ص 279.
- ↑ فاطمة حافظ، إسماعيل راجي الفاروقي: قراءة في الرؤية الإصلاحية والمشروع المعرفي، المسلم المعاصر، العدد 131، يونيو 2009
- ↑ "Black Muslim Charged in Slaying of Islamic Scholar and His Wife"، نيويورك تايمز، 18 يناير 1987، مؤرشف من الأصل في 2 يوليو 2018.
- ↑ Markon, Jerry, "Muslim Anger Burns Over Lingering Probe of Charities", واشنطن بوست, October 11, 2006, accessed January 27, 2010 نسخة محفوظة 2018-03-24 على موقع واي باك مشين.